argitalpen honek creative commons lizentzia du: aitortu … · 2021. 4. 26. · 2. eduki nagusiak 6...
Post on 04-Aug-2021
5 Views
Preview:
TRANSCRIPT
Itzulpena: Belaxe, Koop. E.Diseinua, maketazioa eta ilustrazioak: Iñaki LandaLizentzia: Argitalpen honek Creative Commons lizentzia du: Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin 3.0 Espainia. Ikusi lizentziaren kopia hemen: https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/3.0/es/deed.eu
botere korporatiboa xxi. mendeko kapitalismoan. mutazioak pandemia-garaietan
AURKIBIDEA
1. Moduluaren helburuak 4
2. Eduki nagusiak 6
a. Botere korporatiboa 6
b. XXI. mendeko kapitalismoaren agenda 9
c. Merkantilizazioa eta bizitzaren prekarizazioa 10
d. Ekonomiaren finantzarizazioa 12
e. Ekonomia digitala: laugarren industria-iraultza 13
f. Lex mercatoria: konstituzio korporatibo global baterantz 16
g. Nagusitasunaren gaineko eztabaida geopolitikoa: Txina eta AEB 19
h. Neofaxismoa eta nekropolitika: kontakizuna eta jardunbidea 21
3. COVID-19ak areagotu egin du krisia: mutazioak botere korporatiboan 25
4. Eztabaidaren ardatzak 27
5. Oinarrizko materialak 28
4Gida Didaktikoa – I. Moduloa
1. MODULUAREN HELBURUAK
COVID-19aren aurreko normaltasun
zaharrean, gizarte-eredu global batean
bizi ginen. Botere korporatiboa zen
protagonista nagusia, eta krisian dagoen
kapitalismoaren inguruan egituratzen
zen, etengabe metatzeko eta hazteko be-
rezko beharrari erantzun ezinik, bereziki
kolapso ekologikoaren testuinguruan.
Kimera haren ahaleginean, bizitza pre-
kariotu egiten zen, eta eutsiezin bihurtu,
desberdinkeriak ugaritu egiten ziren,
gutxieneko demokratikoak suntsitu, eta
tentsio geopolitikoak ugaldu. Azken fi-
nean, oso makala zen normaltasun hura,
eta euskarri bi zituen soilik: finantzen
lokatzezko oinak eta ekonomia digitala-
ren ustezko agintzazko etorkizuna.
Beraz, dimentsio anitzeko krisi sakona
zen, kapitalismo desberdintzaile eta
harrapariaren inguruan egituratutako
menderatze-sistema anizkoitza osatzen
duen aldagai-multzoari eragiten ziona.
Kapitalismo hori heteropatriarkatuare-
kin, kolonialitatearekin eta intentsitate
txikiko demokraziarekin bat eginda
zegoen ezinbestean, kapitala metatzeko
eta irabaziak maximizatzeko dinamikari
eustearren.
Eta krisi horrek beste krisi asko eragin
zituen aldi berean. Ekonomikoa, ezinez-
koa baitzen hazkunde-zidor egonkorrik
aurkitzea (ELGEk berak aitortua zuen
hori, pandemia baino lehen ere), gutxie-
nez 2060ra arte. Ekologikoa, paradoxa
baten aurrean zegoelako: energia- eta
material-oinarri txikiagoarekin haztea
lortu behar zuen, klima-ahultasun larria
eta biodibertsitatearen galera esponen-
tziala nabarmenak ziren testuinguru
batean. Gizartearen alorrekoa, lanaren —
adierarik zabalenean—, baterako onda-
sunen eta gehiengoen aldeko bitarteka-
ritza publikoaren aurkako erasoa handia
zelako, eta, ondorioz, norbanakoen eta
familien lepora botatzen zuelako bizitza
ugaltzearen ardura. Politikoa, narriadura
demokratikoaren bidean aurrera gindoa-
zelako, egiatan enpresa transnazionalek
zuzendutako de factoko gobernuen esku-
tik. Eta are balioena ere, zeren eta, mur-
gilduta gauden espiralean, gero eta indar
handiagoz lotzen baitira indibidualismoa
eta irabazien etengabeko bilaketa, eta
imajinario neofaxistak, erreakzionarioak
eta baztertzaileak. Kapitalaren eta bizi-
tzaren arteko gatazka izan liteke, azken
finean, krisi metatu horren jatorrian
dagoen tentsio konponezina ondoen is-
botere korporatiboa xxi. mendeko kapitalismoan. mutazioak pandemia-garaietan5
latzen duena eta bizitzen ari garen garaia
argi eta garbi azaltzen duena.
2020an hasi dugun normaltasun berria
zaharra bezalakoa da, baina errealitate
areagotu eta deformatuan. Pandemiaren
eztanda, eragin nabarmenekoa zalan-
tzarik gabe, «azeleratzen» ari da nor-
maltasun zaharrean nozitzen genituen
kontraesanak, eta areagotu egin du ka-
pitalaren eta bizitzaren arteko gatazka.
Ondorioz, oraindik asaldura handiagoko
egoera batean sartu gara, eta, bertan,
gero eta ugariagoak dira eztabaida
geopolitikoak, kontrolik gabeko zorrak,
kapitalak deszentralizatzeko prozesuak,
lidergo korporatiboetako eraldaketak,
publikotasuna berrikusteko proposame-
nak, lanen eta horien baldintzen birdefi-
nizioak, gizarte-larrialdien segurtasun-
kudeaketa, lurraldeen militarizazioa eta,
azkenik, giza eskubideen nazioarteko
esparrua desegiteko nekropolitika, Pro-
zesu horiei guztiei arreta berezia eskaini
behar diegu, amildegira garamatzan
sistema hau suntsitu nahi badugu.
Premisa horretatik abiaturik, hauek dira
ikastaroaren lehen modulu honetarako
finkatu ditugun helburuak:
1. Botere korporatiboaren kontzeptuan
sakontzea; hauxe da: erakunde-sare
aldeaniztuna, egungo kapitalismoari
eusteko agenda ekonomikoa ez ezik
kulturala eta politiko-juridikoa ere
sustatzen duten enpresa transnazio-
nalen inguruan egituratua.
2. Botere korporatiboak fase hone-
tan, XXI. mendeko kapitalismoa deri-
tzonean, darabilen agendaren dina-
mika nagusiak kritikoki aztertzea eta
eztabaidatzea.
3. XXI. mendeko kapitalismoak pan-
demiaren testuinguruan dituen muta-
zio nagusiak identifikatzea eta horiei
buruz eztabaidatzea.
4. Eztabaida sortzea gaur egun kapi-
talaren eta bizitzaren arteko gatazka-
ri aurre egiteko eremu eta subjektu
estrategikoen inguruan, botere korpo-
ratiboa eta XXI. mendeko kapitalismoa
suntsitzearen alde apustu eginez.
6Gida Didaktikoa – I. Moduloa
2. EDUKI NAGUSIAK
a. Botere korporatiboa
Herrialde jakin bateko legeria betez
sozietate nagusi batek sortutako kor-
porazioak dira enpresa transnazionalak.
Beste herrialde batzuetan ezartzen dira,
zuzeneko inbertsioak eginez —herrialde
hartzailean sozietaterik eratu gabe edo
bertako legeriaren arabera sortutako
filialen bidez—, eta zentro korporatibo ba-
karrak zuzendutako estrategia bateratua
erabiltzen dute; zentro horrek hartzen
ditu erabaki nagusiak, ekoizpenaren, lan-
tegien kokapenaren, merkaturatzearen,
finantzaketaren eta abarren inguruan.
Sailkapen orokor horren barruan, mota
ugari daude, besteak beste: jarduera-
sektore bereko taldeak, akzioetan oina-
rritutako kapital partekatuaren bidez
enpresak zuzentzen dituzten holdingak,
eta jarduera ugari eta askotarikoen kon-
glomeratuak.
Enpresa handi horiek dira, gaur egun,
gizarte globalean indarrean dagoen
ereduko protagonista eztabaidaezinak.
Prozesu historiko luzearen ondorio da
protagonismo hori, eta, 70eko hamarka-
datik (metatze-eredu berria inposatzea
lortu zutenenetik) aurrera, globalizazio
neoliberalaren esparruan esponentzialki
bizkortu da mundu osoan. Une horretatik
aurrera, multinazionalak gure bizitzako
ia esparru guztietan sartu dira, beren ika-
ragarrizko boterearen eta metatzeko eta
irabazteko behar etengabearen bidez.
Alde horretatik, botere korporatiboaren
zentzurik hedatuenaz dihardugu. Honela
definitzen dugu: sare artikulatu bat, zei-
nak, enpresa transnazionalak ardatz har-
tuta, barne hartzen dituen estatu, tokiko
entitate, erakunde multilateral, lobby
eta think tank ugari ere, guztien artean
gobernantza global bat eratuz, enpresa
horien agenda merkantilizatzailea eta
interesak babesteko. Logika horri jarrai-
kiz, botere korporatiboa ez da mugatzen
merkatu globalen balio-kateak kontrola-
tzera; kulturaren, politikaren eta legeen
esparrura ere hedatzen da.
Hartara, ikuspegi ekonomikoari errepa-
ratuta, gaur egun metatze-eredu globala
definitzen duten produkzioaren, merka-
taritzaren, teknologiaren, finantzen eta
banaketaren alorretako kate nagusien
erdigunean kokatzen da. Horren hari-
botere korporatiboa xxi. mendeko kapitalismoan. mutazioak pandemia-garaietan7
ra, 500 enpresarik handienek 33,3 bilioi
dolarreko sarrerak eta 2,1 bilioiko iraba-
ziak lortu zituzten 2019an, eta 69,9 mi-
lioi langileren lan-indarra baliatu zuten.
Erakunde finantzario eta teknologikoen,
eta jatorri txinatarrekoen, pisua handi-
tuz doa urterik urte, eta kapitalismoaren
muinean gertatzen ari diren aldaketak
azaleratzen dituzte.
Bestalde, kulturaren arloari errepara-
tuta, kontaketa hegemonikoa eratzeko
gaitasuna du botere korporatiboak, eta,
horretarako, komunikazioa, informa-
zioa eta hezkuntza merkantilizatu eta
korporatibizatu egiten ditu. Ondorioz,
herritar-eredu indibidualista, kontsumis-
ta eta pasiboa sustatzen du, bizi dugun
intentsitate txikiko demokraziarekin
bat etorriz. Aldi berean, gizarte-erantzuki-
zun korporatiboa kolore berdez, lilaz eta
ostadar-kolorez jantziz, aurrerapen- eta
modernotasun-irudia eman nahi dute,
lan-munduan, gizartean, ekonomian, po-
litikan eta ingurumenean dituzten jardun
sistematiko deitoragarriak ezkutatuz,
bigarren moduluan sakonago ikusiko
dugunez.
Azkenik, beren botere hori blindatzeko,
herritarrarengandik urrun dagoen
gobernantza-eredu politiko eta juridiko
8Gida Didaktikoa – I. Moduloa
bat moldatu dute. Eredu horretan, era-
bakiak eskualdeko eta nazioarteko egi-
turek hartzen dituzte batez ere —horie-
tan enpresa handiek errazago eragiten
baitute lobbyen bidez—, eta ustelkeria,
ate birakariak eta aliantza publiko-
pribatuak funtsezko tresna bihurtzen
dira haien interesen mesedetan. Ildo
horretatik, zuzenbide korporatibo global
berria inposatzea lortu dute, giza eskubi-
deen nazioarteko esparruaren eta esta-
tuen jarduketa politikorako ahalmenaren
beraren gainetik dagoen lex mercatoria
bat, zigorgabetasun-arkitektura bat
eratuz, beren interesak babesteko. As-
kotariko tresna juridikoek osatzen dute
lex mercatoria hori; esaterako: merkata-
ritzari eta inbertsioari buruz indarrean
dauden munduko, eskualdeko eta alde
biko 3.000tik gora hitzarmen eta akor-
diok; doikuntza estrukturaleko planek;
mailegu baldintzatuek, eta erakundeek
korporazio handiekin sinatzen dituzten
kontratuek.
Lex mercatoria horrek justiziabilitate
handiko eta izaera hertsatzaileko
printzipio-multzo bat inposatzen du,
inbertsioen eta merkataritzaren segur-
tasun juridikoaren alde, eta, gainera, sis-
tema publiko judizialaren gainetik dau-
den arbitraje-auzitegiak erabiltzen ditu,
estatuen eta korporazioen arteko gataz-
kak ebazteko. Arbitraje-auzitegi horiek
eremu pribatuak finkatzen dituzte gataz-
kak konpontzeko, eta, horietan, enpresa
handiek soilik dute apelazioak aurkezte-
ko aukera. Printzipio eta desadostasunak
ebazteko egitura horien nagusitasunaren
ondorioz, arau-asimetria nabarmena dago,
zeinak enpresa transnazionalen eskubi-
deak blindatzen dituen eta, aldi berean,
betebeharrak desagerrarazi.
Horrela, bada, lex mercatoriak zuzenbide
sendoa eskaintzen die enpresa handiei,
aginduzkoa, hertsagarria eta exekutiboa;
betebeharrak, berriz, zuzenbide ahul
bat betearaztera murrizten dira. Hona-
ko hauek taxutzen dute zuzenbide ahul
hori: 1) herrialde hartzaileetako legeriek
—desarauketa neoliberalaren testuin-
guruan, erantzukizunak ez dira lurralde
artean zentro korporatibora hedatzen—;
2) galdagarria ez den giza eskubideen
nazioarteko esparruak, estatuei soilik
aplikatzekoa denak —enpresa handiek
ez dute zertan errespetatu—, eta 3)
gizarte-erantzukizun korporatiboaren
(GEKaren) logika borondatezko, aldeba-
kar eta ez-loteslea nazioartean hartzen
ari den garrantziak, Mundu Itunak eta
egun indarrean dauden Nazio Batuen
Enpresei eta Giza Eskubideei buruzko
Printzipio Gidariek sustatzen dutenez.
botere korporatiboa xxi. mendeko kapitalismoan. mutazioak pandemia-garaietan9
Azken finean, ondo lotuta dute dena:
enpresa handien interesen zerbitzu-
ra dagoen gizarte-eredua sortu dute.
Botere korporatibo hegemonikoak gure
bizitzetako arlo guztietan murgildu nahi
du, krisialdietan ere ugaltzen jarraituko
duela bermatzeko.
b. XXI. mendeko kapitalismoaren agenda
Botere korporatiboa agenda egunera-
tzeko lanean ari da azken bi hamarkada-
tan, jakin badakielako krisialdi ekonomi-
ko eta ekologikoak kinka larrian jartzen
duela kapitala ugaltzeko dinamika.
Hazteko eta irabazteko bide egonkorrak
lortzeko baldintzak sortu nahi ditu berri-
ro, aurreko mendeko 50 eta 70 bitarteko
hamarkadetan bezalatsu. Horretarako,
badaki gerra osteko gizarte-eredu globa-
la behin betiko gainditu beharra dagoela;
izan ere, metatze kapitalistaren inguruan
egituratuta egon arren, bazituen zenbait
eremu merkatuetatik eta enpresa han-
dietatik haratago. Orain, kapitalismoa
zaurituta dagoela, eremu horiek oztopo
bihurtu dira eta ezabatu egin behar dira,
multinazionalen interesen aldeko bene-
tako merkatu global arautu eta blindatu
baterantz jotzeko irmotasunez eta
euste-hormarik zein bitartekaritzarik gabe.
XXI. mendeko kapitalismoa deritzogu
horri, eta krisian dagoen sistema baten
bertsio are basati, bortitz eta autorita-
rioagoa da. Agenda berri hori ez dago
berariaz dokumentu batean ere idatzita,
baina eztabaidatu egiten da, bai eta osa-
tu eta partekatu ere, munduko eliteak
biltzen diren topagune ugaritan: Davose-
ko Foroan, Bilderberg Klubean, Batzorde
Trilateralean, inteligentzia militarreko
hainbat erakundetan, zenbait think
tanketan… Agenda integrala da, botere
korporatiboaren izaerarekin bat, eta ez
da arlo ekonomikoan soilik garatzen,
baizik eta baita politikoan, juridikoan eta
kulturalean ere. Eta garatze-bide bete-
betean dago.
Jarraian, XXI. mendeko kapitalismoaren
dinamika eta helburu nagusietako batzuk
azalduko ditugu labur-labur. Erronka
itzela du aurrez aurre: produktibitatea
eta kapital-bolumen eskergaren
irabazi-itxaropenak handitzea, beraren
finantza-apustuaren urrakortasun itzela
onartzea —horren ondorioz, 2008koa be-
zalako eztandak etorriko dira berriro ere,
segurtasun osoz—, klimaren eta energia-
ren alorretan aurrekaririk gabeko tes-
tuinguru bati aurre egitea, globalizazio
neoliberalaren proiektua amaitzea eta,
hala ere, nagusitasun kulturalari eustea.
10Gida Didaktikoa – I. Moduloa
c. Merkantilizazioa eta bizitzaren prekarizazioa
Kapitalismoa buxatuta badago, estrate-
gikoa da irabazi-tasa handitzeko formula
berriak bilatzea, produktibitatea, inber-
tsioa eta enplegua handitzeko uhinak
sortuz. Bestalde, mundu osoan oraindik
merkantilizatu gabe dauden sektore
berriak behar dira, kapitala ugaltzeko
eta irabaziak lortzeko nitxo moduan.
Azken finean, metatzeari oztopo eko-
nomiko guztiak ezabatu nahi zaizkio,
merkantilizazio kapitalista infinituraino
eramatearren.
Noranzko horretan aurrera egiteko, ka-
pitalismo digitalean jarri dira itxaropen
guztiak —hurrengo atalean aztertuko
dugu fenomeno hori—. Baina kapitalismo
digitaletik harago, agenda korporatiboak
publikotasunean, ondasun komunetan,
naturan eta lanean (zentzu zabalean) jarri
du jomuga.
Lehenik eta behin, publikoa eta batera-
koa denarekin —zerbitzuak, erakundeen
erosketak…— lotutako guztia merka-
taritzaren logikan txertatzean jartzen
du enfasia. Hain zuzen, oinarrizko giza
beharrei lotutako arloak (hezkuntza,
osasuna, etxebizitza, elikadura eta abar)
balio bereziko helburu bilakatzen dira,
merkantilizatzea lortuz gero etengabe-
ko ugaltze-eremuak bermatzen dituzte
eta. Aipamen berezia merezi du, halaber,
ondasun naturalen jabetze pribaturako
asmoak, materialak eta energia-iturriak
agortzen ari baitira. Ura, lurra, petrolioa,
gasa, ikatza, litioa eta lur arraroak, bes-
teak beste, ardatz nagusia dira munduko
botere korporatiboa xxi. mendeko kapitalismoan. mutazioak pandemia-garaietan11
eztabaidetan. Korporazio handiek egin-
kizun garrantzitsua dute ondasun horiek
eta horien lurraldeak kontrolatzen.
Gainera, azkenetan dauden baliabideen
negozioaren eta kontrolaren alboan,
indar handia ari dira egiten merkatari-
tzaren mugak energia berriztagarrietara
ere hedatzeko. Kapitalismo berdea;
haize-, ur- eta eguzki-energiaren alo-
rretako megaproiektuen proposamena;
karbono-merkatuak, eta ingurumeneko
beste neurri batzuk XXI. mendeko ka-
pitalismoaren bereizgarri izango dira.
Eginkizun bikoitza izango dute: enpresa
handien irudia berdeztatzea, batetik,
eta, kolapsoa itzulezina bada ere, ener-
gia ahalik eta bide gehienetatik sortzen
jarraitzea, bestetik. Horretarako, tek-
nologiarekiko fedean oinarrituko dira,
azken baliabide moduan. Ildo horretan-
txe, bioekonomian jartzen dute arreta.
Merkatua eta zientzia uztartzen ditu,
klimaren, genetikaren, osasunaren eta
abarren arloetan gizartean aurrerapena
eta irabaziak sortzeko formula despoliti-
zatu gisa erabiltzeko.
Bigarrenik, agenda korporatiboak area-
gotu egin du enplegutik ahalik eta gain-
baliorik handiena lortzeko erasoa; izan
ere, aberastasuna lortzeko edo usurpa-
tzeko iturrietako bat izaten jarraitzen
du. Ondorioz, lana are gehiago prekari-
zatzen da. Horrela, korporazioari zero
erantzukizun dakarkion lana sortzen da,
enpleguen autonomo-izaera faltsuan
oinarritzen den lan-eredu berri bat, eta
langilea, balio-katean eginkizun jakin
bat betetzen badu ere, ez dago inolako
eskubidera lotua. Plataformako ekono-
mian eta ekonomia digitalean oinarritu-
tako enpresa berriak dira eraso horretan
protagonista, eta gig economy edo saio-
ekonomia taxutzen dute: kontratuak pun-
tualak eta noizean behingoak dira, eta
enpresak ez du inolako erantzukizunik.
Gainera, zerbitzuak atzerrian kontrata-
tzeko, merkantilizazio globala baliatzen
da, kontratatzen denaren herrialdeko
baldintzarik prekario eta erdiesklabutza-
koenak aprobetxatuz. Eta, jakina, for-
mula horiek guztiek lana desarautu nahi
dute, inbertsioak erakartzeko —bigarren
moduluan sakonduko dugu kontu horie-
tan guztietan—.
Bestalde, merkatuak eta arlo publikoak
gaitasunik ez dutenez bizitzaren ugal-
tze-prozesua konpontzeko, norbana-
koaren eta, bereziki, familien esku uzten
da erantzunkizun hori. Horrela, bizitza
birpribatizatu egiten da: merkantilizazio
gorakorraren, eta norbanako onuraren
zein kapital-metaketaren logiken menpe
kokatzen den einean pribatizatzen da;
12Gida Didaktikoa – I. Moduloa
eta bizitza aurrera ateratzeko ardura
familien esparru pribatu-etxetiarrean
delegatzen duenean pribatizatzen da
baita ere. Familiek bizitza aurrera atera
beharra dute goraka doazen zailtasunez
betetako testuinguru batean murgildu-
rik, pribatuki bakarrik eskura daitezkeen
baliabideen bitartez, eta hauek desber-
dinkeriz banatuta daudelarik gizarte-
klase, migrazio-estatus eta razializazio
irizpideak direla medio. Famili esparru
honetan, emakumeak dira erantzunkizun
hau bizkar gainean hartzeko mandatua
dutenak. Hartara, zorroztu egiten dira
gero eta hauskorragoak diren eremu
horietako asimetria heteropatriarkal eta
kolonialak, eta menderatze- eta kanpo-
ratze-prozesu hori emakumeen zaintza-
ren eta rolaren imajinario familista eta
erreakzionarioekin lotzen da.
d. Ekonomiaren finantzarizazioa
70eko hamarkadatik, ekonomia erreal
zeritzoneko irabazi-tasak azkar behera
egin zuenetik, finantzak dira egungo
kapitalismoaren sektore nagusia. Egoe-
ra hartan, kreditua izan zen herritarren
kontsumoari eusteko modu bakarra, lan-
gabezia eta lanaren prekarizazioa gero
eta handiagoak baitziren. Aldi berean,
soberakin korporatiboek esparru horre-
tan soilik aurkitzen zituzten ugaltzeko
eta irabazteko eremuak, 90eko hamar-
kadatik arautu gabe baitzegoen erabat.
Prozesu horren ondorioz, finantzak dira
nagusi egungo kapitalismoaren identitate-
ezaugarrien artean, eta horiek ekarri
zuten soberakina askoz handiagoa izatea
BPGd-aren bidez neurtutako ekoizpena
baino. Esate baterako, Erresuma Batuko
merkatu finantzarioa 5 aldiz handiagoa
da bere BPGd-a baino, Suitzakoa 10 aldiz
handiagoa eta AEBkoa 8 aldiz handiagoa.
XX. mendeko kapitalismo berantaren pa-
troi hori lerratu da XXI. mendeko kapita-
lismora ere, ekonomia errealak buxatuta
jarraitzen baitu, eta produktibitateak
oso maila txikietan. Horrela, bada, sis-
temari izaera zaurgarriagoa, epe labu-
rragokoa, fikziozkoa eta espekulatiboa
ematen diote finantzek. Hainbesteraino,
ezen finantzak izan ziren 2008ko eztan-
daren hazia. Estatu Batuetako subprime
hipoteken merkatuan abiatu zelarik,
Europako zorraren krisiarekin jarraitu
zuen, eta erasan handiak sortu zituen
mundu osoan.
Inpaktu horiek kontuan hartuta, mundu-
ko eliteetako sektoreek finantza-
merkatuak arautzea erabaki zuten,
aurreko hamarkadako shockari erantzu-
botere korporatiboa xxi. mendeko kapitalismoan. mutazioak pandemia-garaietan13
teko. Halere, berehala baztertu zituzten
erabat. Ekonomia errealean kapitala
ugaltzeko esparrurik ez badago, finan-
tzak dira bide bakarra, bai irabaziak
masiboki lortzeko, bai zorraren bidez
kontsumo eta inbertsio minimoa berma-
tzeko. Finantzak eta horien desarauketa-
logika ez dira negoziagarriak egungo
kapitalismoarentzat. Aitzitik, azken ha-
markadan, diru gehiago sortzea izan da
politika hegemonikoa —inolaz ere, kon-
trolatzea—, eta, xede horrekin, moneta-
politika hedakorrak erabili dira soberaki-
na eta, ondorioz, eze gonkortasun siste-
mikoa handitzeko. Estrategia hori erabili
dute bai Trumpen gobernuak, Txinaren
finantzaketari ihes egiteko beste modu
bat lortze aldera, bai Europak, euroa-
ren porrota eta atzeraldi sakonagoa
saihesteko; bai Txinak, haren higiezinen
alorreko burbuila gero eta handiagoa-
rekin, eta bai garatzeko bidean dauden
herrialdeek. Eta ez erakunde publikoek
bakarrik; pribatuek batik bat. Zor korpo-
ratiboa, ildo horretatik, eztanda egiteko
zorian dagoen erloju-bonba bat da.
Azken buruan, espekulazioa eta zorra
XXI. mendeko kapitalismoaren egitu-
razko bi fenomeno dira, etorkizunean
eztanda gehiago ekartzeko mehatxua
dutenak.
e. Ekonomia digitala: laugarren industria-iraultza
Ez dago onartutako definiziorik lauga-
rren industria-iraultzaz (4IIaz); kapitalis-
mo digital, plataformen kapitalismo, ka-
pitalismo kognitibo eta abar ere esaten
zaio. Edozein modutan, iraultza horren
hedaduraren eta eraginen inguruko iri-
tzietan alde handiak badaude ere, bada
14Gida Didaktikoa – I. Moduloa
adostasun bat: fenomeno garrantzitsua
da egungo eta etorkizuneko gizartea
ulertzeko.
Fenomeno horren oinarrian bat egiten
dute aurretik abian dauden askotariko
garapen teknologiko ugarik: ekonomia
digitalak, datuen kudeaketak, automatiza-
zioak, robotizazioak, bioteknologiak, neu-
roteknologiak, geoingeniaritzak eta abar.
Garapen horien guztien baturak, hasie-
ra batean aurreko iraultza digitalean
euskarritzen denak, ezagutza (big data)
atera, kontrolatu eta kudeatzea ahal-
bidetuko luke. Ezagutza digitalizatu
horrek, automatismoaren eta robotiza-
zioaren gaitasun berriekin bat eginda,
errealitate ukigarrira eraman dezake
Interneten funtzionamendu-logika —
berehalako interkonexioa—, eta Gauzen
Internet sortu. Horrela, Interneten sare
birtualari eta Gauzen Interneti esker,
ordenagailuak, robotak, makinak eta
gizakiak konektatu egin ahal izango
dira, eta balio-kate osoan zehar beren
burua kontrolatzeko moduko sistema
adimendunak sortu. Halaber, ekoizpena,
finantzak, teknologia, kontsumoa eta
banaketa prozesu eraginkor, malgu eta
azkarragoetan integratuko dira. Une
horretan, birtualtasunak eta materialta-
sunak bat egingo dute, ekonomia-zikloa
antolatzeko modu berrietan. Beraz,
sistema ziberfisikoak izango dira horiek;
makina fisikoak eta ukigarriak prozesu
digitalekin uztartuko dituzte, eta gai
izango dira erabaki deszentralizatuak
hartzeko eta euren artean eta gizakiekin
lankidetzan jarduteko.
Horrenbestez, datu-kopuru eskerga
xurgatu eta algoritmoen bidez proze-
satzeko gaitasunean oinarrituko da 4II
hori, eta helburu hau izango du: eraba-
kiak hartzea, gizakiak baino askoz ere
azkarrago eta askoz ere bolumen han-
diagoan. Baina, gainera, jarduera guztiak
kutsatzen dituen ekoizteko modu bat
ezartzea ekarriko du, batez ere kontsu-
mora bideratutako zerbitzuen sektorera
begira. Beraz, nolabaiteko adostasuna
dago fenomeno horren garrantziaren eta
ekonomia-ehuna (nekazaritza, industria,
finantzak eta zerbitzuak) eraldatzeko
ahalmenaren inguruan.
Gutxieneko adostasun hori, ordea, mila
zatitan hausten da, beste hedatze-uhin
bat sortzeko benetan duen gaitasuna
aztertzen denean. Munduko eliteek
hazkunde-fase berri egonkor eta orokor-
tu bat sustatzeko esparrua ikusten dute
ekonomia berri horretan. Eraldaketa bat,
Davoseko Itunaren arabera krisi globala
mugatuko lukeena eta ekonomiari mal-
botere korporatiboa xxi. mendeko kapitalismoan. mutazioak pandemia-garaietan15
gutasuna eta produktibitatea emango
lizkiokeena. Apustu horrek sormenean
oinarritutako eta ondo ordaindutako lan-
postuak sortuko lituzke sektore digitale-
tan eta arlo teknologikoan aurreratuak
direnetan, baina ez lirateke nahikoa izan-
go automatizazio-prozesuak suntsituko
dituen enplegu guztiak estaltzeko. Iraul-
tza horren ondorioz, ekonomia desmate-
rializatu egingo litzateke digitalizazioa-
ren mesedetan, eta ahalbidetuko luke
ingurumen-efizientzian urratsak ematea,
sistema ziberfisiko adimendunei, zirkuitu
ekonomikoen hurbiltasun handiagoari
eta geoingeniaritzako —klimaren eskala
handiko manipulazioa— eta beste dizipli-
na batzuetako aurrerapenei esker. Eredu
horrek, azkenik, sormenean eta lanki-
detzan gehiago oinarritutako ekonomia
baterantz eramango gintuzke, burokra-
zia, serializazio eta errutina txikiagoko
ekonomia baterantz; izan ere, halako
lanak makinek egingo lituzkete.
Bestalde, herri-sektore kritikoetatik
azaleratu dutenez, orain arte ez da
hazkunde nabarmenik izan produktibi-
tatean; hortaz, ez dira inondik inora ipini
hazkunde egonkor baterako oinarriak.
Aldi berean, ekonomia digitalak eragin
ikaragarria izango du enpleguaren bo-
lumenean eta berorren prekarizazioan:
hainbat kalkuluren arabera, egungo
lanpostuen % 9 eta 47 bitartean suntsi-
tuko da. Merkataritza gure eguneroko
bizitzan txertatuko da (Blablacar, Airbnb,
Netflix…). Plataformei esker, inoizko
tamainako megaenpresak sortuko dira,
aukera emango dutenak garaile globalak
(planeta osoa hartuko duten enpresa
bakarrak) sortzeko, eta, horrela, botere
korporatiboa handitzeko. Zaintza-ahal-
mena eta kontrol soziala enpresa gutxi
batzuen eta horiei aliatutako estatuen
esku egongo da. Eta ez du, inola ere, eko-
nomia desmaterializatuko eta deskar-
bonizatuko, energia- eta material-kopuru
eskergak behar baititu ezartzeko.
Zentzu horretan, arreta berezia eskaini
behar zaio fenomeno horri, zeren eta,
hedatze-uhin oso luzea sortzeko itxu-
rarik ez izan arren, inoiz ikusi gabeko
hedadurako botere korporatiboa sor
dezake, gaitasuna izango duena sektore
merkantilizatuak handitzeko eta asal-
dura eta gizarte-gatazka nagusi dituen
testuinguruan autoritarismoz eta kon-
trol sozialez erantzuteko. Ildo horretatik,
urratsak eman nahi dira gaur egun batez
ere AEBko eta Txinako enpresa gutxi
batzuen eskuetan dauden datuen eta
adimen artifizialaren kontrol publiko-
komunitarioan.
16Gida Didaktikoa – I. Moduloa
Azken finean, gaur egungo eztabaida
handietako bat da, eta, beraz, ezin da
gutxietsi, XXI. mendeko kapitalismoaren
nondik norakoak finkatuko ditu eta.
f. Lex mercatoria: konstituzio korporatibo global baterantz
Aipatu ditugun hiru erronka ekono-
mikoak (eraso merkantilizatzailea,
finantzarizazioa eta digitalizazioa)
euskarritzeko, zorroztu egin da botere
korporatiboak azken hamarkadetan
eraiki duen gobernantza globalerako
eredua. Horrenbestez, blindatu egin nahi
dute auto-araututa eta beren interesen
mesedetan ultra-arututa dagoen merka-
tua, oraindik indarrean diren gutxieneko
irizpide demokratikoak behin betiko
suntsitzeko.
Beraz, enpresa transnazionalen de
factoko gobernu batez ari gara, transna-
zionalen neurrira egindako konstituzio
korporatibo global batez. Poliedrikoa da
konstituzio hori, azken belaunaldiko
hainbat merkataritza- eta inbertsio-itun
batuz eraikia, zeinak lehen aipatu dugun
lex mercatoriaren osagai klasikoei gehi-
tzen zaizkion. Konstituzioa diogu, hain
zuzen ere, piramide juridiko-politikoa-
ren erpinean kokatzea duelako helburu,
konstituzioek bezala egingarri zer den
zedarritzeko: zerk duen lehentasuna
eta zerk ez, zeri ematen zaion balioa eta
zeri ez. Konstituzio korporatibo globa-
la, nazioartean negozioen nagusitasun
eztabaidaezina ezarri nahi duelako, hain
justu. Eta konstituzio poliedrikoa, haren
edukiak ez daudelako agiri bakar batean
jasota, berariazko artikulu eta guzti:
hainbat eratako itun ugaritan ageri dira,
eta antzeko parametroak dituzte, estra-
tegia dinamiko, malgu eta progresibo
bati jarraikiz.
Horiek lau apustu osagarritan laburbildu
daitezke. Lehenik eta behin, nazioarteko
merkataritzaren definizio hedatua dakarte
itun berri guzti-guztiek. Elementu hauek
ere sartzen dira, orain, definizio berri
horretan: inbertsioak, zerbitzuak, finan-
tzak, ondasun naturalak, erosketa publi-
koa, merkataritza digitala, berrikuntza,
lehiakortasuna eta abar. Nahitaez, en-
presa handien negozio-eremuan sartzen
dira alor horiek guztiak, eta eztabaida
politikotik eta herri-subiranotasunetik
kanpo geratzen dira.
Bigarrenik, merkataritza-akordioek balio
jakin batzuk ezartzen dituzte mundu
osoan, galdagarritasun-, auziperagarrita-
sun- eta hertsadura-ahalmen handikoak
botere korporatiboa xxi. mendeko kapitalismoan. mutazioak pandemia-garaietan17
guztiak, agindu korporatiboen harlauza ba-
lira bezala, eta egingarri zer den zedarri-
tzen: arau bihurtu dute enpresa handiak
oztoporik gabe jardun ahal izatea merka-
tuan; inbertsioen eta enpresa-irabazien
segurtasunak lehentasuna du, herriaren
eta demokraziaren gainetik; eskubide
kolektiboak murriztu egin dira, horre-
tarako araudiak bateratuz, lehiakorta-
sunaren gorazarrez eta haren aldeko
alderdi anitzeko egitura trinkoa eratuz,
eta, sektore publiko zein komunitario
ororen merkantilizazioa sustatzearekin
batera, eragotzi egiten da nazionaliza-
zio- eta birpublifikazio-prozesu oro, bai
eta irabazi-asmorik gabeko jabetza eta
kudeaketa kolektiboko ahalegin oro ere.
18Gida Didaktikoa – I. Moduloa
Hirugarrenik, botere korporatiboaren
proiektuaren aldeko eskualdeko eta
alderdi anitzeko egitura berri gehiago
sortzen dituzte itunek, oraingo hone-
tan berariazko eginkizun hau dutenak:
konbergentzia arautzailea sustatzea, hau
da, ingurumenari, ekonomiari, gizarteari
eta lanari buruzko araudiak desarautzea.
Europar Batasunak eta alde anitzeko
beste zenbait organismo eta eskualde-
alorrek lehendik ere aldarrikatzen zuten
hori; orain, berriz, eremu horien erabate-
ko laguntza izango dute, bai eta ahalmen
politikoa ere, oztoporik gabeko nazioar-
teko merkataritza- eta inbertsiosistema
bat ezartzeko edo haren alde presio
egiteko.
Laugarrenik eta azkenik, akordio-olatu
berri horrek zabaldu egiten du atzerriko
inbertsioa babesten duen justizia pribati-
zatuaren ekintza-erradioa, betiere agin-
du korporatiboen begiradapean.
Horrela, mundu osoan nagusitu da
arbitraje-auzitegien eredua. Agindu
korporatiboen zaindariak dira auzitegi
horiek, eta berdintasun juridikoaren
printzipio orotik urruti daude; hori dela
eta, arbitro pribatu batzuek ahalmena
dute beren laudoak betearazteko esta-
tuei. Enpresa handiek badute laudook
salatzerik, baldin eta arriskuan ikusten
badituzte iraganeko, oraingo eta etor-
kizuneko irabaziak; estatuek, berriz,
ez dute enpresak salatzeko ahalmenik.
Beraz, alor pribatuaren alde makurtu da
behin betikoz balantza juridiko-politikoa,
alor publikoaren gainetik.
Konstituzio global horren aldarrikatzai-
le den merkataritza-itunen olatu berri
horrek behin betiko mugatu du alor
publikoaren boterea, erakundeena. Kor-
porazioen aginduak konstituzio bihur-
tu dira orain, eta haien mende daude
erakunde publikoen ahalmen legegile,
betearazle eta judizialak, botere kor-
poratiboaren aldeko alde anitzeko eta
eskualdeko egitura baten eta «egingarria
den» esparruaren mugetatik irtetera
ausartzen direnak izutzen eta zigortzen
dituen ad hoc justizia baten aginduetara
makurtuta. Hala, bada, segurtasuna eta
eskubideen desarautzea dira estatuen
eginkizun nagusiak, eta enpresa multina-
zionalak dira de factoko gobernu berriak.
Demokraziaren egitekoa, berriz, merka-
tuak bazterrera lagatzen dituen apurrak
kudeatzea da. Intentsitate minimoko
demokrazia da, negozioen eremua amai-
tzen den mugan hasten dena.
botere korporatiboa xxi. mendeko kapitalismoan. mutazioak pandemia-garaietan19
g. Nagusitasunaren gaineko eztabaida geopolitikoa: Txina eta AEB
Nagusitasun globalaren gaineko ezta-
baida geopolitikoa dugu XXI. mendeko
politikaren beste ezaugarri bat. Ugaltze-
krisi larri guztietan bezala, hankaz gora
jauzten dira kapital batzuk eta besteak
elkartzen eta egituratzen dituzten ados-
tasunak, hazkundeak ez baitu ematen
denentzako adina. Hala sortu dira ezta-
baida geopolitikoak, eta areagotu egin
da Estatu Batuen eta Txinaren arteko
borroka, munduaren nagusitasuna zei-
nek eskuratuko.
Aldatu egin ote da agenda hegemoni-
koa; behin betiko hautsi ote dira XXI.
mendearen hasierako kapitalismoaren
adostasunak? Galdu egin ote dute itunek
beren garrantzi estrategikoa TTIP ituna
izoztu eta Trumpen eta beste zenbaiten
gobernuen itzala hedatu ahala? Estatu-
protekzionismoa nagusi duen testuin-
guru desglobalizatzaile bat ari ote da
finkatzen? Muga-zergak ote dira eskual-
deetako bloke korporatiboen arteko
lehiaren eragileak?
Gure iritzian, testuinguru geopolitiko
horrek ez du zalantzan jartzen kapita-
lismoaren erasoa —oraingoz, bederen—,
alde batera utzi gabe gerraren bat ere
sor litekeela. Dena dela, kontuan izate-
koa da munduko elite guztiak ez direla
enbor berekoak: batzuek kapitalismo
unibertsalistagoa aldarrikatzen dute,
multilateralismoa eta merkantilismoaren
agenda klasikoa oinarri dituena; beste
batzuek, aldiz, ikuspegi unilateralagoa
dute, diskurtso atzerakoiagoa eta baz-
tertzaileagoa, eta agenda protekzionis-
tagoa, norberaren interesen aldekoa.
Nolanahi dela ere, oraingoz behintzat
egiturazko patroi jakin batzuen arabera
ari da garatzen liskar hori.
Hiru patroi jorratuko ditugu hemen;
kapitalismoaren barruko gerrarako
esparrua zedarritzen dute hirurek.
Lehenik eta behin, finantzek jarraitzen
dute hegemon edo gidari nagusia izaten,
eta sistema osoari ezartzen diote beren
izaera (epe laburrekoa, ezegonkorra eta
beren mesedetan autoarautua) mundu
osoan. Ez dago neurri handiagoan edo
txikiagoan patroi horrekin bat ez dato-
rren agenda kapitalistarik. Bigarrenik,
logika globaletan egituratzen dira
ekonomia-kateak, enpresa transnazio-
nalen kontrolaz baliatuz. Oso handia da
eragileen elkarrekiko mendekotasuna:
erantzun globala du lurralde jakin batean
hartzen den neurri orok (muga-zergak,
20Gida Didaktikoa – I. Moduloa
interesak, truke-tasak eta abar) eta
bumeranaren gisako albo-ondorioak. Be-
raz, zaila da gerra ireki eta erabatekorik
izatea, alderdi guztiek asko baitaukate
galtzeko. Eta, hirugarrenik: kapitalak,
oro har, jabetzen dira krisi ekologikoaz
eta metaketa-krisiaz; hori dela eta, alde
batetik materialak eta energia-iturriak
dira gatazka-iturri nagusiak eta, bestetik,
4II deritzon horretako sektorerik aurre-
ratuenetan —datuak, adimen artifiziala,
merkataritza digitala— aurrea hartu nahi
izatea.
Hortaz, ekonomia globalizatu eta finan-
tzarizatu baten mugen barruan zedarri-
turik dago kapitalismoaren barruko gerra.
Metaketa-krisi larria eta kolapso eko-
logikoa gainditzea du eginkizun nagusi
ekonomiak, jokabide horrek kapitalaren
eta bizitzaren arteko gerra irekia sorra-
razten duen arren. Finantzen, energiaren,
materialen eta teknologiaren alorrak dira
kapitalismoaren barruko gatazka-
iturri nagusiak.
Estatu Batuek zalantzarik gabeko nagu-
sitasuna dute finantzen eta diruaren alo-
rretan, bai eta diplomatiko-militarrean
ere, eta, nagusitasun horretan oinarrituz,
beren aldeko aliantzak eratzen ahale-
gintzen dira, betiere ikuspegi ultraliberal
eta atzerakoi batetik. Hala eta guztiz ere,
larrutik ari da ordaintzen egungo pande-
miaren inpaktuak, eta ezin aurreikusizko
ondorioak jasan ditzake, jada egituraz-
koa den pisu espezifikoa galtzeko proze-
su horretan.
Txina, berriz, halako neokeynesianismo
unibertsalistago baten adibide dugu gaur
egun: estatuaren esku-hartze eta inber-
tsio publiko orokortuei esker, «zetaren
ibilbidearen» megaproiektua eredu gisa
aurkeztu du nazioartean. Bere alde ditu
ekonomia digitalaren —5G teknologia—
eta kapitalismo berdearen —automobil
elektrikoa, eguzki- eta haize-energia…—
alderdi estrategiko batzuk. Alde du,
halaber, aliantza-sare gero eta handia-
goa, batez ere Asian, Latinoamerikan
eta Afrikan. Aldiz, aurka du ahalmen eta
jardun diplomatiko eta militar urriagoa,
eta askoren gaitzespena eragiten duten
formula politiko autoritarioak.
Europa, berriz, deseroso sentitzen den
gonbidatu baten gisa ageri zaigu gatazka
horretan, arrazoi hauengatik:
eskualde-egitura ahula du, hazkunde
urria eta kanpoko baliabide materialare-
kiko eta energiarekiko mendekotasuna;
gainera, nahiko atzeratuta dabil digita-
lizazioaren lasterketan. Une honetan,
merkataritza-hitzarmenak etengabe
ari da sinatzen Europa, hazkunde-maila
botere korporatiboa xxi. mendeko kapitalismoan. mutazioak pandemia-garaietan21
handiko eta baliabide natural ugariko he-
rrialdeekiko loturak sendotzearren, eta
«itun berde» berri bat ari da bultzatzen,
ingurumenaren alorretik korporazioen
gurdira igotzeko azken ahalegin modura
(berandu samar hor ere).
Azkenik, Afrika eta Latinoamerika gogor
ari dira pairatzen pandemiaren erasoa,
eta zorraren arazoa nabarmenki larria-
goa dute. Bi eskualde horiei beren po-
sizio periferikoa gaiztotu egingo zaiela
iragartzen digu egoera horrek, eta gizar-
tean egonezin larriak agertuko direla.
Ezin jakin nola amaituko diren borro-
ka sozial eta geopolitiko horiek, baina
lehenago edo geroago gora egingo du
tentsioak eta, agian, gatazkak sortuko
dira nazioartean.
h. Neofaxismoa eta nekropolitika: kontakizuna eta jardunbidea
Azkenik, hona hemen XXI. mendeko ka-
pitalismoaren erabaki oldarkorren eus-
karri diren kontakizun bat, jardunbide
bat eta haien ondorioa, intentsitate oso
txikiko demokrazia testuinguru dutela.
Eliteek beren irabaziei eutsiko badiete,
areagotu egingo dituzte herritarren,
komunitateen eta naturaren aurkako
jokabideak. Lurralde-harrapaketa hutsa
da gaur egun kapitalismoa, eta Lurraren
muga biofisikoak aise gaindituak ditu
jada. Finantza-sistemak, berriz, arris-
kuan jartzen du gizateriaren izatea bera,
eta nahikoa botere dauka Lurrean geldi-
tzen dena bereganatzeko.
Yayo Herrerok dioenez, «ekonomia glo-
balizatua du euskarri lurralde-faxismoak,
eta ingeniaritza sozialaz eta arrazional-
tasun ekonomikoaz baliatzen da horre-
tarako, zeinaren bizitzen eta lurraldeen
garrantzia sortzen duten “balio erantsia-
ren” araberakoa baita soilik». Ikuspegi
horren arabera, bizitzaren merkantiliza-
zioa dute jomuga balio-hierarkiak, proze-
dura instituzionalek eta arau juridikoek.
Giza eskubideak, berriz, indarra galduz
doaz, arautzeko ahalmena urritu ahala.
Bilakaera eta garapen desberdina du
joera horrek, herrialdea, garaia, lurraldea
eta gauzatzeko modu zehatza zein duen.
Eta hona gure galdera: sistema demokra-
tikoaren behin-behineko, aldi baterako
eta kutsu autoritarioko desbideratze
hutsa da? Ala, aitzitik, eremu neofaxista
geroz eta instituzionalizatuago eta oro-
kortuago bat ari da finkatzen?
Zalantzarik gabe, egungo eremua ez da
iragan mendeko 1930eko edo 1940ko
22Gida Didaktikoa – I. Moduloa
hamarkadako bera; izan ere, pairatzen
ari garen zibilizazio-krisiari loturik dago
egungoa. 1933an, hauteskundeen bidez
bereganatu zuen boterea Alderdi Naziak
eta, hilabete-pare batean, diktadura
bat eraiki. Mussolinik denbora gehiago
behar izan zuen sistema demokratiko
batetik diktadura baterako bidea egite-
ko, baina irmotasun bera baliatu zuen
erregimen autoritario bat antolatzeko.
Honetan datza egungo neofaxismoaren
eta faxismo klasikoaren arteko aldea:
neofaxismoa gai da jarduteko eredu
liberaleko erakundeak eta zuzenbidezko
estatua indarrean direla, oraingoz behin-
tzat, betiere edukiz hustu badira eta alor
formal hutsera bazterturik baldin ba-
daude. Ez dago hauteskunde-prozesuak
bertan behera utzi beharrik ideia neofa-
xistak oinarri dituen arkitektura politiko
bat eraikitzeko, erakunde pribatuek eta
botere korporatiboak sustatzen baitute.
«Estatu demokratiko-liberal» deritzen
horien bizikide da egoera berri hori.
2008ko krakaren ondoren nagusituz
joan den joeraren arabera, merkatuaren
aginduak ordezkaritzako demokraziaren
kontrolpetik at dauden «arau bortxae-
zin» batzuk bete behar dituzte gober-
nuek. Zenbait muga ezartzen dira, eta
konstituzional bihurtzen; herri-subira-
notasunak, berriz, ez du ahalmenik muga
horiek negoziatzeko. Hartara, agintariak
izendatzeko prozedura bihurtzen da
demokrazia, baina armadura juridiko
zeharkaezin batek zedarritzen ditu haien
erabakiak. Arau horiei esker, mugarik
gabe jarduten da merkatua, eta korpora-
zio transnazional handiek bermatua dute
aberastasunaren metaketa.
Zibilizazioaren egungo krisiak gogor-
tu egin du boterea erabiltzeko modua,
baina gogortze hori ezin da faxismotzat
jo, besterik gabe. Kontua da dinamika
global berri horretan elkarrekin lotu
behar dela —eta dagokien testuinguruan
kokatu— botere politiko-ekonomikoak
isolatu eta ezohikotzat aurkezten dituen
zenbait gai, adibidez: Israelgo Estatuak
Palestinako herriaren aurka darabilen
sarraskitze-politika. Myanmarreko
armadaren eta poliziaren rohingya he-
rriaren aurkako genozidioa. Bulgariako
gobernuak ezarri nahi duen «integrazio
sozialeko estrategia», emakume ijitoen
haurdunaldiak mugatzeko eta erroma-
ni jatorriko herritarren deitura aldatu
eta jatorriz europarrak ez diren izenak
jartzeko. Mexikoko gizarte-suntsipena,
400.000 herritarren heriotza eragin
duena 1997-2018 epean, gobernua
gaizkide duen krimen antolatuaren
indarkeria dela medio. Guantanamoko
atxilotze-zentroan (hots, eremu insti-
botere korporatiboa xxi. mendeko kapitalismoan. mutazioak pandemia-garaietan23
tuzional batean) egiten diren giza esku-
bideen urraketa larriak. Feminizidioen
zein bortizkeri patriarkalak asumitzen
dituen bestelako formen gorakada,
lurralde-lehiapeko eremuetan bereziki.
Genero-ideologia deritzonaren aurkako
oldarraldia eta sexu- zein erreproduk-
zio-eskubideen murrizketak. Kontzen-
trazio-eremu bihurtu diren hirietako
aldiriak, non ez baitago inolako zerbitzu
publikorik —ezta urik ere, batzuetan—
eta egunero ikusten baita kalean jende
armatua. Dokumentaziorik gabeko
neska-mutikoen eskubideen urraketa
AEBko atxilotze-zentroetan. Mediterra-
neoan azken 25 urteotan hil eta desager-
tu diren 35.000 pertsonak —kopuru hori
bikoitza ere badela dio zenbaitek— eta
Saharako basamortuko migratzaileen
hilerri klandestinoa (ez dago jakiterik
zenbat gorpu dauden). Horiek guztiak
ez dira gertakari isolatuak: elkarrekin
gurutzatzen dira, eremu neofaxista berri
bat eratzen ari den logika global baten
ondorioz. Izaera instituzionala eta erai-
kuntza mailakatu geroz eta egituratua-
goa ditu bereizgarri eremu horrek. Ezin
ditugu beste edozein lekutan gertatzen
diren gauza ikaragarri bezala ikusi, baizik
eta gutako edonoren gain gerta daite-
keenaren ispilu bezala. Gero eta modu
esplizituagoan egikaritzen den biolentzia
hori, publikoki gardentasunez argumen-
tatua eta defendatua izaten ari dena,
koloreetako neoliberalismo horren ez-
kutuko biolentziarekiko jarraikortasun-
hari batean kokatzen da. Bere proiektu
globalizatzailearen baitan eskubide zein
askatasunen erabateko betearazpena
hitzemanez gu liluratzera jokatzen zuen
neoliberalismoa, alegia.
Testuinguru horretan, jarduera politi-
koaren erdigunean kokatu da joera hau:
etikoki onartezina den hori onartzea.
Erakundeen armaduraren aurrean
herri-subiranotasuna lausotu ahala,
nekrokapitalismoa ageri zaigu lausotze
hori justifikatzen duen kategoria oro-
kor gisa. Nekrokapitalismoa: kudeaketa
ekonomiko eta politikoaren erdigunean
txertatzea heriotza, ez haien ondorioe-
tan bakarrik. Faxismoaren bertsio kla-
siko batean, eskubide eta askatasunen
erabateko ezabapena ekarriko luke
horrek, eta disidentziaren aurkako eraso
orokorra. Langile-klasearen eta askata-
sun demokratikoen aurkako gerra zibilaz
arituko ginateke, heriotzaren industriaz,
gas-ganberez, deusestatze-esparruez…
Une honetan ez gaude egoera horretan,
baina ez litzateke harritzekoa muturreko
autoritarismoa bidea zabaltzen aritzea
eremu neofaxista berri bati, non jokabi-
de jakin batzuk arau bihurtzen diren, ez
salbuespen.
24Gida Didaktikoa – I. Moduloa
Eskubideak suntsitzen eta deuseztatzen
ez ezik, beste hau ere ari dira egiten eli-
teak, gobernuak eta erakunde ekonomiko-
finantzarioak: erabakitzen nor diren es-
kubide-subjektu eta nor geratzen diren
gizaki-kategoriatik kanpo. Etapa berri
batean gaude giza eskubideen nazioar-
teko sistemaren suntsipenari eta demo-
kraziaren definizioari dagokienez. Eredu
neofaxista berri baterantz garamatza
nekropolitikaren eta jokabide totalita-
rioen bat-egiteak. Ez gara ari muturreko
eskuina hauteskundeetan gora egiteaz
soilik; izan ere, harreman ekonomiko,
politiko eta juridikoen feudalizazioa
kolonizatzen ari da ordezkaritzako de-
mokrazien egitura instituzionala. Eta, are
kezkagarriagoa: badirudi luzaro irauteko
asmoa duela.
Laburbilduz, XXI. mendeko kapitalis-
moaren agenda egitasmo integrala da
(ekonomikoa, politikoa, juridikoa eta
kulturala), bortitzagoa, gordinagoa,
autoritarioagoa. 2020an, martxan den
prozesu hori gogortu eta areagotu egin
du COVID-19ak eragindako pandemiak.
botere korporatiboa xxi. mendeko kapitalismoan. mutazioak pandemia-garaietan25
3. COVID-19AK AREAGOTU EGIN DU KRISIA: MUTAZIOAK BOTERE KORPORATIBOAN
Gidaren hasieran genionez, hazkundea
eta mozkinak lortzeko etengabeko aha-
leginean XXI. mendeko kapitalismoak
pairatzen duen krisiaren azeleratzai-
le izugarri bat baino ez da pandemia.
Oraindik ere fenomeno horretan bete-
betean murgildurik gabiltzan arren, bis-
takoa da ekonomian duen zuzeneko era-
gina, eta mendebete baino gehiago da ez
dugula ikusi 2020an pairatzen ari garen
atzeraldi ekonomiko globala. Gainera,
ez dakigu zenbat iraungo duen krisiak,
eta ez-jakite horrek are larriagoak bilaka
ditzake egungo datuak. Beraz, lehengo
lepotik burua beste behin ere. Bestalde,
mundu osoari eragingo dio krisiak, baina
asimetrikoki, hau da, ez du inpaktu bera
izango eskualde guztietan; nolanahi ere,
eragin handia izango du Espainiako esta-
tuan eta Latinoamerikan.
Testuinguru berri horretara egokitzen
ari da XXI. mendeko kapitalismoa, shock–
aren doktrina deritzona aplikatuz. Al-
daketa handiak aurreikusten dira, eta,
horien bidez, munduko eliteak —enpresa
transnazionalak buru dituztela— beren
nagusitasunari eusten saiatuko dira,
oraindik ere sortzen ari den normaltasun
berrian. Egoera honek, seguruenik, za-
laparta finantzario, ekologiko eta sozial
larriak ekarriko ditu, epidemikoak baz-
tertu gabe. Horrela, bada, lehendik dau-
katen botere globala areagotu egin nahi
dute multinazionalek, euren indarraz
eta dinamismoaz baliaturik, iristear den
atzeraldia, elikatzen dituzten balio-kate
globalen hauskortasuna, zorpetzeak era-
gindako balantze-ahulezia eta funtsezko
sektore korporatibo batzuen krisi nabar-
mena gorabehera. Pribilegiozko posizio
batetik abiatuko lirateke, beraz, gure
mundu honi erantzunak eskaintzeko;
izan ere, COVID-19ak behin betikoz di-
gitalizaziorantz eta automatizaziorantz,
trantsizio energetikorantz, lan-mun-
duaren berrantolaketarantz eta zenbait
gatazkaren segurtasun-kudeaketarantz
bultzatu duela dirudi.
XXI. mendeko kapitalismoaren agenda-
ko mutazio horietatik, lau hauek dira
funtsezkoak: kapitala esku gutxitan
kontzentratzea eta zentralizatzea —lan-
gileak kaleratzeko eta enpresak ixteko
eta fusionatzeko prozesu baten ondoren,
betiere inbertsio-fondoak protagonista
direla; megaenpresa digitalek, finantzek,
26Gida Didaktikoa – I. Moduloa
kapitalismo berdeak eta esparru indus-
trial-militarrak osatutako fenix hegazti
korporatibo berri bat hedatzea; Estatu
Batuen eta Txinaren arteko tentsioa
areagotzea, nagusitasuna zeinek eskura-
tuko, eta alor publikoaz jabetzeko behin
betiko erasoari ekitea, horixe baita fenix
hegazti korporatibo berria martxan jar-
tzeko eremu estrategikoa.
Diagnostiko hori abiapuntu hartuta, egi-
tura korporatiboa desegiteak du lehen-
tasuna, alde batetik; bestetik, funtsezko
zenbait eremu (lana, natura, finantzak,
datuak eta adimen artifiziala) merkantili-
zatzeko borrokak.
Ikuspegi feminista baina, aldi berean,
adierazitakoarekin bat datorren batetik
begiratuta, honako hauek nabarmendu
nahi dira zehazki: herritarren zorpetzea
eta errentak (berrogeialdiak eta grebak
zehaztuz, hurrenez hurren); lana berran-
tolatzea, eta oinarrizko lanak balioestea
eta duintzea.
Ondorioz, parerik gabeko une historiko
eta kritiko bat ari gara bizitzen, krisiak
langileoi, herriei eta gehiengo sozialei ez
ezik kapitalismoari ere eragiten bai-
tio. Izan ere, ez aurrera ez atzera dago
kapitalismoa, eta horregatik da bereziki
oldarkorra. Hasi da jokoa, eta asmatu
beharra dago «nor?», «zer?» eta «nola?»
galderei zer erantzun, kapitalaren eta
bizitzaren arteko gatazkan korporazioen
boterea eta sistema kapitalista garaitze-
ko moduan izan gaitezen.
botere korporatiboa xxi. mendeko kapitalismoan. mutazioak pandemia-garaietan27
4. EZTABAIDAREN ARDATZAK
1. Zein dira, gaur egun, eraso
merkantilizatzaile eta
prekarizatzailearen eremu
nagusiak?
2. Zenbateraino zehaztuko du
ekonomia digitalak gizarte
globalaren identitatea?
Zer zentzutan?
3. Hastear dagoen eztabaida
politikoak suntsitu al dezake XXI.
mendeko kapitalismoaren agenda?
Zer zentzutan?
4. Zein dira pandemia bizkortzen
ari den erasoaren aurreko
erresistentziaren ardatz eta esparru
nagusiak?
28Gida Didaktikoa – I. Moduloa
5. OINARRIZKO MATERIALAK
Artikuluak eta argitalpenak:
Fernandes y Moreno (2021): Capitalis-
mo digital: dinámicas actuales de acumu-
lación y resistencias populares.
https://omal.info/IMG/pdf/podercorpre-
sistweb02capitalismodigital-.pdf
Hernández, González y Ramiro (2021):
Empresas transnacionales y derechos hu-
manos: coyuntura, debates y perspectivas.
https://omal.info/IMG/pdf/podercorpre-
sistweb03empresasderechos.pdf
Fernández (2019): Comprender lo global
para transformar lo cotidiano.
http://iparhegoa.eus/index.php/eu/
talaia/konstituzio-ekonomiko-berria-ka-
pitala-erdigunean/202-gonzalo-fernan-
dez-ortiz-de-zarate
Hernández, Ramiro (2019): Hacia un
nuevo espacio neofascista global.
https://www.elsaltodiario.com/fascis-
mo/hacia-un-nuevo-espacio-neofascis-
ta-global
Fernández (2020): El callejón del gato
capitalista. Disputas frente al poder
corporativo en la nueva normalidad.
http://omal.info/spip.php?article9282
Emakumeen Mundu Martxa (2020):
Crítica feminista al poder corporativo.
https://marchemondiale.org/index.
php/2020/08/06/critica-feminista-al-
-poder-corporativo/?lang=es
Ramiro y González (2020):
¿A dónde va el capitalismo español?.
https://www.traficantes.net/sites/default/
files/pdfs/TDS_UTIL_CAP_ESPA_web.pdf
Bideoak:
OMAL (2018): ¿Adónde va el capitalismo
español? (I, II eta III).
http://omal.info/spip.php?article8642
botere korporatiboa xxi. mendeko kapitalismoan. mutazioak pandemia-garaietan29
top related