a literatura do exilio

GALICIA NA GUERRA CIVIL GALICIA NA GUERRA CIVIL E NA DITADURA. A E NA DITADURA. A

LITERATURA DO EXILIO LITERATURA DO EXILIO (1936-1975)(1936-1975)

GUERRA CIVILGUERRA CIVIL 1936-1939 1936-1939

• Tras o inicio da guerra civil española en 1936, Tras o inicio da guerra civil española en 1936, milleiros de persoas vense obrigadas a exiliar milleiros de persoas vense obrigadas a exiliar cara outros puntos da xeografía mundial.cara outros puntos da xeografía mundial.

Primeira etapa: 1936-1939Primeira etapa: 1936-1939

• Nesta primeira Nesta primeira etapa os etapa os exiliados fuxían exiliados fuxían cara a outros cara a outros países europeos países europeos como Francia, como Francia, Alemaña ou Alemaña ou Portugal.Portugal.

Segunda etapa: 1940-1945Segunda etapa: 1940-1945– Nunha segunda etapa Nunha segunda etapa

tras o estalido da tras o estalido da Segunda Guerra Segunda Guerra Mundial, os exiliados Mundial, os exiliados buscaban outros buscaban outros lugares europeos lugares europeos como poden ser Gran como poden ser Gran Bretaña ou Rusia.Bretaña ou Rusia.

Segunda etapa 1940-1945Segunda etapa 1940-1945• Entre estes anos Entre estes anos

tamén abondan as tamén abondan as viaxes cara a viaxes cara a América. Por todo o América. Por todo o continente continente americano podiamos americano podiamos encontrar refuxiados encontrar refuxiados españois e galegos españois e galegos en lugares como Bos en lugares como Bos Aires, Chile, Aires, Chile, Venezuela, Cuba… Venezuela, Cuba…

• Nacionalismo galego: aniquilado ( fusilamentos -Alexandre Nacionalismo galego: aniquilado ( fusilamentos -Alexandre Bóveda; asasinados en cunetas -Anxel Casal; exilio -Castelao; Bóveda; asasinados en cunetas -Anxel Casal; exilio -Castelao; fuxidos - Alonso Ríos; cárcere -Carballo Calero; silenciados -fuxidos - Alonso Ríos; cárcere -Carballo Calero; silenciados -Otero Pedrayo…). Outros escritores apoiaron o réxime Otero Pedrayo…). Outros escritores apoiaron o réxime (Cunqueiro, Risco…)(Cunqueiro, Risco…)

• Desaparición de empresas culturais.Desaparición de empresas culturais.

Guerra civil (1936-1939)Guerra civil (1936-1939)• Despois da guerra Despois da guerra

civil, á cultura civil, á cultura galega galega quedábanlle dous quedábanlle dous camiños: ficar en camiños: ficar en Galicia (silencio, Galicia (silencio, morte, cárcere) ou morte, cárcere) ou “viaxar en barco” “viaxar en barco” cara ao exilio.cara ao exilio.

EXILIO INTERIOREXILIO INTERIOR

Actividade cultural e Actividade cultural e política política no exiliono exilio

• Toda a actividade Toda a actividade levada a cabo ata levada a cabo ata ese momento en ese momento en Galicia se trasladou Galicia se trasladou aos Centros aos Centros Galegos de Galegos de América (Bos Aires, América (Bos Aires, Habana, México…)Habana, México…)

Labor feito no exilioLabor feito no exilio• Creación de editoriais (Citania, Botella Creación de editoriais (Citania, Botella

al Mar…)al Mar…)• Emisións de radio.Emisións de radio.• Representacións teatrais.Representacións teatrais.• Xornais e revistas (Vieiros, Galicia Xornais e revistas (Vieiros, Galicia

Emigrante…).Emigrante…).• Asociacións para difundir a cultura Asociacións para difundir a cultura

galega.galega.

LABOR FEITO NO LABOR FEITO NO EXILIOEXILIO

Características da Características da literatura galega no literatura galega no exilioexilio

POESÍPOESÍAA

LUIS SEOANELUIS SEOANE

Luís SEOANE (1910)Luís SEOANE (1910)• Segundo o historiador Carlos Segundo o historiador Carlos

Fernández Santander, Seoane Fernández Santander, Seoane podería ser o autor que, baixo o podería ser o autor que, baixo o pseudónimo de Hernán Quijano, pseudónimo de Hernán Quijano, escribiu ”escribiu ”Galicia Mártir” – Galicia Mártir” – Episodios del terror blanco en las Episodios del terror blanco en las provincias gallegasprovincias gallegas. Este libro, . Este libro, publicado en París e Arxentina publicado en París e Arxentina en 1938, narra a sublevación en 1938, narra a sublevación militar e a feroz represión nas militar e a feroz represión nas provincias de Pontevedra e A provincias de Pontevedra e A Coruña entre agosto e decembro Coruña entre agosto e decembro de 1936.de 1936.

LUÍS SEOANE: LUÍS SEOANE: TEATROTEATRO

• A soldadeiraA soldadeira• Minia, a soldadeira, serve de Minia, a soldadeira, serve de

enlace entre o pasado e o enlace entre o pasado e o presente.presente.

• Guía aos labregos do 36 Guía aos labregos do 36 polo mundo medieval, polo mundo medieval, mentres realiza o seu mentres realiza o seu traballo de mensaxeira traballo de mensaxeira entre os gemios artesanais entre os gemios artesanais de Compostela e as forzas de Compostela e as forzas labregas de Roi Xordo.labregas de Roi Xordo.

• Escolle o mundo medieval Escolle o mundo medieval por estar normalizado por estar normalizado lingüística e culturalemente.lingüística e culturalemente.

A mediados dos anos noventa, a partir dos fondos conservados pola viúva de Seoane, Maruxa, creouse a Fundación Luís Seoane na Coruña, que desde entonces realiza e promove mostras sobre a súa obra e a súa época.

[Noivos en xogo]1939Gravado en linóleo sobre papel26 x 19 cm.Colección Fundación Luís Seoane, A Coruña                                   

LORENZO VARELALORENZO VARELA• Catro poemas para Catro poemas para

catro gravadoscatro gravados• LonxeLonxe• SaudadeSaudade• Guerra civilGuerra civil• Louvanza de figuras Louvanza de figuras

míticas de Galicia míticas de Galicia (bispo Adaúlfo, Roi (bispo Adaúlfo, Roi Xordo…)Xordo…)

EMILIO PITAEMILIO PITA

• JacobuslandJacobusland• Cantigas de nenosCantigas de nenos• Mesmos temas que Mesmos temas que

os dous autores os dous autores anteriores.anteriores.

NARRATIVANARRATIVA• Ramón de Ramón de

Valenzuela, Valenzuela, Non Non agardei por ninguénagardei por ninguén..

• Sivio Santiago, Sivio Santiago, O O silencio redimidosilencio redimido

• Antón Alonso Ríos, Antón Alonso Ríos, O O señor Afranio ou señor Afranio ou como me rispei das como me rispei das gadoupas da mortegadoupas da morte, , ““Memorias dun Memorias dun fuxidofuxido””

Ramón de Ramón de Valenzuela Valenzuela

(1914-80)(1914-80)

““Non agardei por ninguén”Non agardei por ninguén”19519577• Escrita dende una perspectiva Escrita dende una perspectiva

republicana en Galiza, na que se republicana en Galiza, na que se pode observar a recensión pode observar a recensión autobiográfica do autor, autobiográfica do autor, aparecendo na novela co aparecendo na novela co pseudónimo de D. Gonzalo pseudónimo de D. Gonzalo Ozores de Ulloa. Nesta novela, Ozores de Ulloa. Nesta novela, Ramón recrea Galiza no Ramón recrea Galiza no levantamento militar do 1936, levantamento militar do 1936, onde o protagonista foxe da onde o protagonista foxe da represión con compañeiros do represión con compañeiros do ideal pasándose ao bando ideal pasándose ao bando republicanorepublicano..

““As bágoas do demoAs bágoas do demo” 1964” 1964• Esta obra mostra ao espectador Esta obra mostra ao espectador

emigrante galego unha Galiza tanxible e emigrante galego unha Galiza tanxible e recoñecible visualizada nas terras do recoñecible visualizada nas terras do TrasDeza. O mundo rural, coa súa TrasDeza. O mundo rural, coa súa propia dinámica, pouco esperanzadora propia dinámica, pouco esperanzadora para cambios sociais, impón a súa para cambios sociais, impón a súa propia lei. “As bagoas do demo” é unha propia lei. “As bagoas do demo” é unha peza significativa do teatro da peza significativa do teatro da emigración. Aporta una visión do mundo emigración. Aporta una visión do mundo rural, coas contradicións en rural, coas contradicións en confrontación coas aspiracións do propio confrontación coas aspiracións do propio autor, cun punto de vista existencial e autor, cun punto de vista existencial e cultural, construído dende a loita e a cultural, construído dende a loita e a emigración.emigración.

““O NARANXOO NARANXO” 1974” 1974

Neste libro, Valenzuela Neste libro, Valenzuela xoga coas perspectivas xoga coas perspectivas dun tolo e dun cordo, dun tolo e dun cordo, contrapoñéndoas, na contrapoñéndoas, na procura dunha reflexión procura dunha reflexión filosófica, mesturada de filosófica, mesturada de afecto e humanidade.afecto e humanidade.

““Historia do galeguismo político” Historia do galeguismo político” 19761976

• Onde desatou unha forte Onde desatou unha forte polémica: fai a polémica: fai a consideración histórica de consideración histórica de que foron os galegos e non que foron os galegos e non os estranxeiros quen os estranxeiros quen liquidaron a cultura e a liquidaron a cultura e a personalidade galega.personalidade galega.

““Era tempo de apandarEra tempo de apandar” 1980” 1980

• Segunda e última novela Segunda e última novela do noso autor que do noso autor que complementa os aspectos complementa os aspectos máis novelescos da súa máis novelescos da súa biografía. Ambas novelas biografía. Ambas novelas son narradas nun son narradas nun escenario Trasdezano, escenario Trasdezano, así como case todos os así como case todos os protagonistas son da protagonistas son da contorna da Bandeira.contorna da Bandeira.

Antón Alonso RíosAntón Alonso Ríos• Antón Hipólito Alonso

Ríos, nado en Camporrapado, Cortegada, Silleda, o 15 de agosto de 1887 e finado en 1980, foi un mestre, escritor, líder agrarista e político galego que presidiu o Consello de Galicia tras a morte de Castelao. Morre na Arxentina en 1980.

Antón Alonso RíosAntón Alonso Ríos• É unha das persoas máis

importantes de Galicia xa que conseguiu sobrevivir nos montes de Galicia mentres que os seus amigos e compañeiros foron capturados, torturados e asasinados. Durante este tempo fíxose chamar “Siñor Afranio” e traballou como mendigo, criado e traballador nas colleitas.

ENSAIOENSAIO

• Sempre en GalizaSempre en Galiza• Reflexión sobre a Reflexión sobre a

política da época.política da época.• Trazos que definen a Trazos que definen a

Galicia como unha Galicia como unha naciónnación

• Historia de GaliciaHistoria de Galicia• Políticas prácticas para Políticas prácticas para

acabar coas inxustizas acabar coas inxustizas históricas do noso paíshistóricas do noso país

• Luís Seoane: artigos e Luís Seoane: artigos e estudos sobre a arte estudos sobre a arte galega.galega.

TEATRO NA DIÁSPORATEATRO NA DIÁSPORA• Teatro popularTeatro popular• Apela ao corazón e Apela ao corazón e

o sentimento.o sentimento.• Pezas rurais, Pezas rurais,

costumistas e con costumistas e con presenza do humor.presenza do humor.

• Elementos de Elementos de crítica social.crítica social.

• Varela BuxánVarela Buxán

• Teatro cultoTeatro culto• Apela á razón Apela á razón • Incorporación de Incorporación de

elementos elementos dramáticos propios dramáticos propios das correntes máis das correntes máis modernas e modernas e vangardistasvangardistas

• Castelao, Blanco- Castelao, Blanco- Amor, Seoane.Amor, Seoane.

Os vellos non deben de Os vellos non deben de namorarsenamorarse

• Simetría estruturalSimetría estrutural• Tradición e combinaciónTradición e combinación• Amor e morteAmor e morte• Falsidade nas relacións, poder do diñeiro, obxectualización Falsidade nas relacións, poder do diñeiro, obxectualización

da mullerda muller• Teatro da arte (espectáculo integral)Teatro da arte (espectáculo integral)

Epílogo de Epílogo de Os vellos non deben Os vellos non deben de de namorarsenamorarse

VARELA BUXÁNVARELA BUXÁN

• Taberna sin donoTaberna sin dono• A xustiza dun A xustiza dun

muiñeiromuiñeiro• Pezas onde se Pezas onde se

recrean costumes recrean costumes rurais e mariñeiros.rurais e mariñeiros.

EDUARDO BLANCO EDUARDO BLANCO AMORAMOR

TEATROTEATRO

• Teatro Popular Teatro Popular GalegoGalego

• Farsas para títeresFarsas para títeres• Elementos satíricos e Elementos satíricos e

fantásticos.fantásticos.• Influencias Influencias

(esperpento valle-(esperpento valle-inclaniano e teatro do inclaniano e teatro do absurdo europeo).absurdo europeo).

NARRATIVANARRATIVA

CreaciónCreación

O exilioO exilio

Manuel COLMEIROManuel COLMEIRO

•   Manuel Colmeiro GuimaráManuel Colmeiro Guimarás.s. Nace en Chapa, Silleda  Nace en Chapa, Silleda (Pontevedra), o 7 de agosto (Pontevedra), o 7 de agosto de 1901. Fillo de Balbino e de 1901. Fillo de Balbino e María Guimarás. Os seus María Guimarás. Os seus primeiros anos vive entre primeiros anos vive entre Chapa e Santa Fiz de Chapa e Santa Fiz de Margaride. Margaride.

• Con 16 anos adquire Con 16 anos adquire experiencia na Academia de experiencia na Academia de Belas Artes da capital Belas Artes da capital arxentina. Funda cun grupo arxentina. Funda cun grupo de amigos un núcleo artístico de amigos un núcleo artístico de aprendizaxe autodidacta.de aprendizaxe autodidacta.

http://www.manuelcolmeiro.com/

““Despedida” (1938)Despedida” (1938)

““Mineiros” (1929)Mineiros” (1929)

MARUJA MALLOMARUJA MALLO• Nada en Viveiro en 1902, a profesión do seu pai -funcionario de aduanas- Nada en Viveiro en 1902, a profesión do seu pai -funcionario de aduanas-

levouna a residir en distintas provincias españolas até a definitiva levouna a residir en distintas provincias españolas até a definitiva instalación da familia en Madrid en 1922.instalación da familia en Madrid en 1922.

• Anos máis tarde ingresa na Academia de Belas Artes e empeza a Anos máis tarde ingresa na Academia de Belas Artes e empeza a relacionarse coa nova xuventude de poetas e artistas que irrompen na relacionarse coa nova xuventude de poetas e artistas que irrompen na escena española, algúns deles conformarían a Xeración do 27. Coñece a escena española, algúns deles conformarían a Xeración do 27. Coñece a Salvador Dalí e á poeta Concha Méndez, que a introducen no círculo da Salvador Dalí e á poeta Concha Méndez, que a introducen no círculo da Residencia de Estudiantes, onde estreita lazos de amizade e camaradaría Residencia de Estudiantes, onde estreita lazos de amizade e camaradaría con Lorca, Buñuel e en especial con Rafael Alberti, con que mantén unha con Lorca, Buñuel e en especial con Rafael Alberti, con que mantén unha relación amorosa importante e longo tempo silenciada tanto na súa relación amorosa importante e longo tempo silenciada tanto na súa biografía como na do poeta.biografía como na do poeta.

• Concha Méndez e Maruja pasearon por Madrid como mulleres modernas Concha Méndez e Maruja pasearon por Madrid como mulleres modernas e emancipadas, manexando bicicletas, facendo deporte, asistindo aos e emancipadas, manexando bicicletas, facendo deporte, asistindo aos cafés, a eventos literarios ou a verbenas populares. cafés, a eventos literarios ou a verbenas populares.

• Nestes anos, Maruja crea a súa propia linguaxe artística, atenta aos ecos Nestes anos, Maruja crea a súa propia linguaxe artística, atenta aos ecos das distintas vangardas que empezan a chegar a España -futurismo, das distintas vangardas que empezan a chegar a España -futurismo, surrealismo, cine- e cos ollos abertos á arte popular. Mestura todo coa súa surrealismo, cine- e cos ollos abertos á arte popular. Mestura todo coa súa particular interpretación. particular interpretación. 

A súa obra é cada vez máis valorada A súa obra é cada vez máis valorada especialmente pola crítica española especialmente pola crítica española máis nova, que ve nela a encarnación máis nova, que ve nela a encarnación dunha vangarda oculta polo dunha vangarda oculta polo franquismo. franquismo. Tras a morte de Franco chégalle o Tras a morte de Franco chégalle o recoñecemento total; a súa recoñecemento total; a súa culminación podería establecerse na culminación podería establecerse na Medalla de Ouro de Belas Artes, no Medalla de Ouro de Belas Artes, no 1982, e na exposición antolóxica que 1982, e na exposición antolóxica que en 1993 lle dedica, entre unha forte en 1993 lle dedica, entre unha forte polémica polo inadecuado do polémica polo inadecuado do momento, o Centro Galego de Arte momento, o Centro Galego de Arte Contemporánea.Contemporánea. Para entón Maruja está xa moi Para entón Maruja está xa moi enferma. Encamada, morre o 6 de enferma. Encamada, morre o 6 de febreiro de 1995 na residencia de febreiro de 1995 na residencia de anciánsanciáns Menéndez Pidal de MadridMenéndez Pidal de Madrid

Ángel BOTELLOÁngel BOTELLO• Pintor galego, nado en Cangas do Pintor galego, nado en Cangas do

Morrazo, Pontevedra, en 1913. Non Morrazo, Pontevedra, en 1913. Non acabara os estudos de bacharelato acabara os estudos de bacharelato cando pasou a Burdeus, Francia, onde cando pasou a Burdeus, Francia, onde durante cinco anos estudou pintura. durante cinco anos estudou pintura. De regreso a España sorpréndeo a De regreso a España sorpréndeo a guerra civil e emigra coa súa nai e as guerra civil e emigra coa súa nai e as irmás á República Dominicana. irmás á República Dominicana. Botello Barros estivo pouco tempo Botello Barros estivo pouco tempo residindo en Santo Domingo, de aí foi residindo en Santo Domingo, de aí foi a Haití. Despois dunha exposición en a Haití. Despois dunha exposición en 1944, casa cunha haitiana, 1944, casa cunha haitiana, permanecendo naquel país durante permanecendo naquel país durante doce anos. Tras unha breve doce anos. Tras unha breve temporada en Nova York trasládase a temporada en Nova York trasládase a Puerto Rico, instalando unha galería Puerto Rico, instalando unha galería de arte que leva o seu nome.de arte que leva o seu nome.

Arturo SOUTOArturo SOUTO• Nado no ano 1902. Foi fillo do maxistrado e Nado no ano 1902. Foi fillo do maxistrado e

pintor Alfredo Souto Cuero que foi o seu pintor Alfredo Souto Cuero que foi o seu primeiro mestre; e de Pilar Feijoo Freire. Os primeiro mestre; e de Pilar Feijoo Freire. Os diferentes destinos do seu pai levárono a diferentes destinos do seu pai levárono a vivir en Oviedo, Zaragoza, Lugo e  A Coruña, vivir en Oviedo, Zaragoza, Lugo e  A Coruña, ata establecerse en Sevilla, onde estudou ata establecerse en Sevilla, onde estudou (entre 1916 e 1920) na Escola Industrial de (entre 1916 e 1920) na Escola Industrial de Artes e Oficios e de Belas Artes.Artes e Oficios e de Belas Artes.

• O seu pai inclinouno cara unha carreira O seu pai inclinouno cara unha carreira máis positiva, e cursa estudos de máis positiva, e cursa estudos de aparellador. Todos os anos pasan o verán aparellador. Todos os anos pasan o verán en Galiza, e os ambientes rurais e mariños en Galiza, e os ambientes rurais e mariños influirán decisivamente na inicial visión influirán decisivamente na inicial visión plástica de Arturo. plástica de Arturo.

• O artista busca ambientes pechados para as O artista busca ambientes pechados para as súas acuarelas, como os cafés cantantes e súas acuarelas, como os cafés cantantes e incluso as casas de lenocinio, apaixonado incluso as casas de lenocinio, apaixonado pola figura feminina e en concreto polos pola figura feminina e en concreto polos corpos espidos. corpos espidos.

Eugenio GRANELLEugenio GRANELL• Eugenio Granell nace na Eugenio Granell nace na

Coruña en 1912. Vive a Coruña en 1912. Vive a maior parte da súa infancia maior parte da súa infancia en Santiago de Compostela, en Santiago de Compostela, cidade que marcará gran cidade que marcará gran parte da súa obra artística.parte da súa obra artística.

• Desde pequeno mostra Desde pequeno mostra unha gran predisposición na unha gran predisposición na arte, en concreto á música, arte, en concreto á música, e en 1928 trasládase e en 1928 trasládase a Madrid para cursar a Madrid para cursar estudos de violín na Escola estudos de violín na Escola Superior de Música. Superior de Música. 

ISAAC DÍAZ PARDOISAAC DÍAZ PARDO• Isaac Díaz PardoIsaac Díaz Pardo  (Santiago de (Santiago de

Compostela, Compostela, 22 de agosto22 de agosto de 1920 -  de 1920 - A Coruña, 5 de enero de 2012) Foi A Coruña, 5 de enero de 2012) Foi un intelectual galeguista,  pintor, un intelectual galeguista,  pintor, 

• ceramista, deseñador, editor ceramista, deseñador, editor e empresario. e empresario.

• Fillo do pintor e escenógrafo Camilo Fillo do pintor e escenógrafo Camilo Díaz Baliño, na súa casa tiñan lugar Díaz Baliño, na súa casa tiñan lugar reunións diversas relacionadas reunións diversas relacionadas coas coas Irmandades da FalaIrmandades da Fala, das que , das que Díaz Baliño era membro activo e nas Díaz Baliño era membro activo e nas que participan personalidades que participan personalidades como Castelao, Vicente Risco, Otero como Castelao, Vicente Risco, Otero Pedrayo, Ramón Cabanillas, Antón Pedrayo, Ramón Cabanillas, Antón Villar Ponte, Eduardo Blanco Amor Villar Ponte, Eduardo Blanco Amor ou Asorey. ou Asorey.

José José SUÁREZSUÁREZ

Carlos Carlos VELOVELO