4.gaia

4. UNITATEA

MATERIA UNIBERTSOAN

1. MATERIA DEFINIZIOA: Bolumena (espazioa bete) eta masa (beraz, pisua) dituen edozein gauza. Inguruan ditugun gauza guztiak, bai Lurrekoak baita unibertso osokoak ere.

2. MATERIAREN PROPIETATEAKMateria nolakoa den deskribatzen dute.•PROPIETATE OROKORRAKEdozein materia mota deskribatzeko balio dute, baina ez du batzuk besteetatik bereizteko aukerarik ematen.Adib: luzera, azalera, masa

•PROPIETATE ESPEZIFIKOAKMateria mota bat besteetatik bereizteko aukera ematen digu.Adib: fusio tenperatura, irakite-tenperatura, disolbagarritasuna

• PROPIETATE ESTENTSIBOAKMateria kantitatearen araberakoa da.Adib.: luzera, masa, azalera, bolumena…

• PROPIETATE INTENTSIBOAKEz dago materia kantitatearen menpe.Adib.: tenperatura, gogortasuna, dentsitatea…

3. MAGNITUDEAK ETA NEURRIAK• MAGNITUDEA: Behatu eta neurtu ahal den

edozein propietate.– Magnitudeak neurtzeko tresnak edo aparatuak behar

dira.– Sentikortasuna: tresna batekin neur daitekeen

kantitaterik txikiena.

• NEURRIA: neurtzeko prozesuaren emaitza (zenbakia eta unitatea)– Zuzeneko neurriak: tresnetatik zuzen-zuzenean

irakurrita lortzen da. Adib: luzera, masa, tenperatura.– Zeharkako neurriak: Eragiketa matematikoak

konbinatuz lortzen dira. Adib: azalera, dentsitatea

4. NAZIOARTEKO UNITATE SISTEMA (SI)

Nazioarteko zientzialariek emaitza berdinak emateko erabiltzen duten sistema.

4.1. FUNTSEZKO MAGNITUDEAK

4.2. MAGNITUDE DERIBATUAKFuntsezko magnitudeak konbinatuz lortzen dira

MAGNITUDEA UNITATEA

Masa Kilogramoa Kg

Luzera Metroa m

Denbora Segundoa S

Tenperatura Kelvina K

MAGNITUDEA UNITATEAK

Abiadura m/s

Azelerazioa m/s2

Indarra Kg.m/s

5. LUZERA, AZALERA, BOLUMENA5.1. LUZERA:Gorputz baten muturren arteko distantzia (m)Luzera neurtzeko:

flexometroa

Zinta metrikoa

Dezimetro bikoitzakalibrea

5.2. AZALERA: a= luzera x zabalera (m2)

5.3. BOLUMENA: V = luzera x zabalera x altuera (m3)•Likidoen kasuan, bolumen-unitatea Litroa da, bolumena neurtzeko erabiliko dugun ontziaren araberakoa da edukierari lotutako magnitudea. (1L = 1dm3)•Bolumena neurtzeko:

– Likidoak: probeta– Solido irregularrak: probeta (uraren desplazamenduaren)– Gasak: Hedatu egiten diren. Ontziaren bolumen osoa

okupatzen dute.

6. MASAGorputz batek duen materia kantitatea da.•Magnitude estentsiboa eta orokorra•SIko unitatea Kg da.•Masa neurtzeko:

– Bi besoko balantza– Balantza elektronikoa

7. DENTSITATEAGorputz baten dentsitatea materia kantitatearen (masa) eta betetzen duen espazioaren arteko erlazioa da.

d= m/V (kg/m3)

8. TENPERATURA8.1. UNITATEAKSI-an Kelvina (K) da. Baina sarritan Celsius (ºC) eskala erabiltzen dugu.0 ºC = 273 K, beraz,

T(K)= T(ºC) +273Ingelesez hitz egiten den herrialdeetan Fahrenheit gradua erabiltzen da:

8.2. TERMOMETROA-Gorputza termometroa baino beroago badago, gorputzak termometroari beroa pasatzen dio (merkurioa dilatatu eta gora igo), termometroaren eta gorputzaren tenperatura berdindu arte.-Gorputza termometroa baino hotzago badago, termometroak beroa pasatzen dio gorputzari (merkurioa uzkurtu eta behera), termometroaren eta gorputzaren tenperatura berdindu arte.

Solid Liquid Gas

• Particles which are very close together

• Rigid structure

• Their own shape and volume

• They are incompressible

• The links between the particles are not very strong

• They can flow

• They take the shape of the container, but they have their own volume

• It is difficult to compress them

• The links between the particles are very weak

• They can flow

• They adopt the shape and volume of their container

• They are highly compressible

9. STATES OF THE MATTER

10. CHANGES OF STATE

9. MATERIAREN EGOERAK9.1. SOLIDOAK• Egitura zurruna eta ordenatua, partikulak elkarri gogor lotuta baitaude.• Berezko forma eta bolumena dute.• Konprimaezinak dira.

9.2. LIKIDOAK• Jariakorrak dira, hau da, ontzitik mugitzen dira.• Partikulen arteko loturak ez dira oso gogorrak.• Ez dute berezko formarik (edukiontziaren forma hartzen dute.• Berezko bolumena.• Konprimaezinak dira.

9.3. GASAK• Ez dute berezko formarik eta bolumenik (edukiontziarena hartzen dute)• Partikulen arteko lotura oso ahulak.• Oso konprimagarriak dira.• Barreiatzen dira batzuk besteetan.

10. EGOERA-ALDAKETAK

SOLIDOA

GASA

LIKIDOA

fusioa

Sublimazioa atzerakorra