1 platÓn - edu.xunta.gal desaparición de la polis, y la exportación y propagación de la cultura...
Post on 06-Feb-2018
257 Views
Preview:
TRANSCRIPT
-
1
PLATN
MARCO HISTRICO Y CONTEXTUAL La formacin de la polis griega.
Antecedentes presocrticos: Herclito, Parmnides y Anaxgoras.
Los sofistas y Scrates.
El pensamiento de la Grecia antigua (y en general la
cultura griega antigua), la podemos dividir en tres
perodos fundamentales:
Perodo arcaico, ss. VIII-VI a.C., en el cual
asistimos al nacimiento de la polis, y al desarrollo
del pensamiento presocrtico.
Perodo clsico, ss. V-IV a.C., en el cual asistimos a
la consolidacin de las polis, se desenvuelve la
oposicin entre el pensamiento de SCRATES y el
pensamiento de los SOFISTAS, y se llevan a cabo los
grandes sistemas filosficos de PLATN y de
ARISTTELES.
Perodo helenstico griego, ss. III-I a.C., luego de
la muerte de ARISTTELES, en el cual asistimos a la
desaparicin de la polis, y la exportacin y
propagacin de la cultura griega a occidente.
-
2
[La formacin de la polis griega]
En griego la palabra polis () se refiere a las
ciudades-estado de la antigua Grecia, es decir, las ciudades
independientes con autonoma de gobierno (auto-cracia), y a los
territorios anejos a ella. Esta autonoma de gobierno les da
cierta autonoma poltica y econmica.
Las polis surgen del agrupamiento de varias aldeas en torno
a un cerro, y amuralladas, dejando fuera de las murallas los
terrenos dedicados al cultivo y al pastoreo. En lo alto del
cerro se levanta el centro poltico-administrativo-social de la
polis, la acro-polis, en donde se encuentran los templos, los
edificios pblicos y el gora (la plaza y el mercado). En este
sentido, la polis se organiza socialmente de forma diferente a
las ciudades de los grandes imperios: aquellas se organizaban en
torno al palacio real, mientras que la polis se organiza en
torno al gora en donde los ciudadanos comercian y discuten los
asuntos pblicos.
Debido a la dificultad del relieve griego las polis se
sitan siempre prximas al mar, su principal fuente de
comunicacin, aunque no siempre en la misma costa para evitar
ser atacadas por la piratera, y se alejan un poco del puerto.
Este es el caso de Atenas, cuyo puerto es el Pireo a unos
kilmetros. En este sentido, el mar es el principal vnculo
entre las polis.
Socio-polticamente, el hecho ms destacado es la aparicin
de la isonoma, que es la igualdad ante la ley, en torno al s.VI
a.C., y posteriormente la isegora, que es la igualdad en la
utilizacin de la palabra pblicamente. Estos dos derechos son
fundamentales en la posterior aparicin y consolidacin de la
democracia. En este sentido, las polis gobernadas
democrticamente se regan de acuerdo a dos rganos de gobierno
ya antiguos: el Consejo, que es el verdadero rgano de gobierno,
con funciones ejecutivas y judiciales, y la Asamblea, de la que
formaban parte todos los ciudadanos, con funciones electivas y
legislativas.
Con el tiempo (ss.VI-V a.C) la autonoma de las polis se
hizo relativa, ya que se vieron obligadas a formar parte de
ligas (confederaciones) dominadas polticamente por Atenas o por
Esparta: la Liga de Delos (Atenas), y la Liga del Peloponeso
(Esparta). Posteriormente, en el helenismo (s.III a.C) pierden
independencia e importancia dentro de las diferentes monarquas,
hasta que definitivamente desaparecen con la llegada del Imperio
romano.
http://es.wikipedia.org/wiki/Antigua_Grecia
-
3
[Antecedentes presocrticos]
An dentro del perodo arcaico aparece el pensamiento
presocrtico que es considerado el inicio del pensamiento
filosfico y cientfico; comienza con lo que se llama el
PASO DEL MITO AL LOGOS y ocupa los siglos VI-V a.C.. El
pensamiento presocrtico es el pensamiento sobre la physis
porque trata de dar explicacin racional de la naturaleza
(kosmos) basado en el ARJ: el arj es el principio de
todas las cosas, y es a su vez causa, respaldo y fin de
todas las cosas. Por lo tanto con el pensamiento
presocrtico se inicia la filosofa, y en l podemos
sealar las siguientes caractersticas:
Se basa en el arj
No se desarrolla en un centro nico ni en una zona, sino que se desenvuelve en diferentes polis desde el
Asia Menor (Turqua) hasta la Magna Grecia (Italia).
Segn el nmero de arj, los filsofos presocrticos se diferencian en monistas, dualistas, y pluralistas.
PRESOCRTICOS MONISTAS
Creen que el origen de todo est en un slo arj:
en este caso destacamos a TALES de Mileto cuyo
arj es el agua; a ANAXIMANDRO, cuyo arj es lo-
indeterminado; ANAXMENES, cuyo arj es el aire;
HERCLITO, cuyo arj es el fuego; y PARMNIDES,
cuyo arj es el ser.
PRESOCRTICOS DUALISTAS
Creen que el origen de todo est en un arj
doble, y aqu destacamos a PITGORAS cuyo arj es
el nmero par-impar. PRESOCRTICOS PLURALISTAS
Creen que el origen de todo est en varios arj:
en este caso destacamos a EMPDOCLES cuyos arj
son los cuatro elementos: tierra, fuego, aire, y
agua; a ANAXGORAS, cuyos arj son las semillas;
y los ATOMISTAS, para los cuales el arj son los
tomos. Y de cara a la formacin del pensamiento platnico,
tendr especial importancia la oposicin entre los
pensamientos de HERCLITO y de PARMNIDES. Efectivamente,
el pensamiento de HERCLITO resumido en la frase de que
todo fluye considera que la realidad est en continuo
devenir, en continuo cambio, mientras que el pensamiento de
Parmnides lo resumiramos en la frase el ser, es para
significar que lo que algo es, siempre lo es (principios de
identidad y de no-contradiccin). Y partiendo de esta
oposicin PLATN caracterizar el Mundo de las cosas de
acuerdo al devenir de HERCLITO, mientras que el Mundo de
las Ideas lo concebir segn ser inmutable de PARMNIDES.
-
4
[Los Sofistas y Scrates]
En el siglo V a C., ya en la poca clsica,
encontramos un perodo antropolgico en donde destaca la
reflexin sobre el ser humano, y en el que es especialmente
importante el debate tico-poltico que se establece entre
SCRATES y los SOFISTAS, y que acaba resultando un debate
filosfico de gran importancia posterior para PLATN y para
ARISTTELES. Dicho debate gira fundamentalmente en torno a
determinar qu es la virtud, y en donde se producen las
respuestas divergentes y contrapuestas entre los SOFISTAS y
SCRATES.
As, por una parte, encontramos la postura defendida
por los SOFISTAS, entre los cuales destacamos a GORGIAS y a
PROTGORAS, y que se conoce como relativismo tico. Segn
esta postura la virtud es algo relativo, y esto lo podemos
condensar en la famosa frase de PROTGORAS segn la cual
el hombre es la medida de todas las cosas, es decir, el
ser de algo es relativo al ser humano para el cual es. La
consecuencia filosfica ms importante que se deriva de
esta postura es que ninguna definicin tiene realidad por
s misma, es decir, no es necesario un concepto universal,
una definicin universal para las cosas, ni para las
nociones ticas como las de virtud, bien o justicia, de
manera que los sofistas fueron vistos por SCRATES, por
PLATN, y por ARISTTELES como corruptores de la tica y de
la poltica (fueron acusados de inmoralismo).
Frente a esta postura aparece la postura de SCRATES conocida como intelectualismo tico y que se resume en la
frmula virtud=sabidura. Para el intelectualismo tico las
definiciones o los conceptos tienen realidad por s mismos,
no son relativos y, por lo tanto, lo que hay es que saber
el concepto o las definicin universal de las cosas, razn
por la cual virtud=sabidura. Por lo tanto, ser virtuoso
implica previamente saber el concepto de virtud, y
viceversa, quien sabe lo que es la virtud es virtuoso. Y
esto mismo se aplica a los dems conceptos, sobre todo a
los conceptos tico-polticos de bien y justicia: ser bueno
o justo implica saber qu es el bien o la justicia.
Esta postura de SCRATES ser determinante en PLATN quien seguir esta mismo intelectualismo tico frente al
relativismo sofista; efectivamente, PLATN defiende un
realismo segn el cual las definiciones son universales,
los conceptos tienen realidad por s mismos, y esto PLATN
lo expone por medio de la IDEA, entre las cuales destaca la
Idea de Bien (representada por el Sol, causa de la luz la
verdadera realidad- en el Mito de la Caverna).
-
5
1. A CONCEPCIN POLTICA DE PLATN ANTROPOLOXA PLATNICA
VINCULACIN DA ALMA CIDADE [antropoloxa]
A antropoloxa platnica contina as tradicins anteriores que
podemos resumir en dous momentos fundamentais:
HOMERO: no pensamento de Homero xa se establece un dualismo entre alma-corpoi e ademis xa hai unha preocupacin pola
condicin humana e polo seu destino.
ORFISMO-PITAGORISMO: no orfismo e no pitagorismo este dualismo alma-corpo radicalzase ata o punto de que o corpo considerase
algo malo para a alma; o corpo o crcere da alma, e decir, a
alma vive no corpo obrigada, forzada, como un castigo. Esta
postura podmola resumir en tres puntos:
1. A ALMA IN-MORTAL, MENTRAS QUE O CORPO MORTAL: a
partir daqu defndese a reencarnacin da alma noutros
corposii.
2. Como a alma inmortal, esxese a PURIFICACIN DA ALMA:
sta consiste na liberacin da alma respecto do corpo todo
o mais posible, para o cal se propuan certas regras e
hbitosiii.
3. Por esta razn, A ALMA EST SUXEITA A PREMIOS-CASTIGOS
NAS VIDAS SUCESIVAS.
A antropologa platnica segue esta lia rfico-pitagrica
(sobre todo na Repblica e no Fedro), caracterizada por esta
oposicin alma-corpo fundamentada na idea de que alma e corpo son duas
realidades distintas:
CORPO: unha realidade totalmente sensible e material que, polo tanto pertence a este mundo. Polo tanto
mortal. Igual que no pitagorismo, o corpo o crcere da
alma, porque a alma est no corpo obrigada; por iso pensa
que o corpo a causa dos males: as paixns, a
ignorancia(fundadaza percepcin), etc
ALMA: foi creada polo Demiurgo a partir da Alma do Mundo, por iso de orixe divinaiv e, polo tanto, pertence a unha
realidade suprasensible fora deste mundo. A partir desta
idea Platn fundamenta a sua psicoloxav: o lugar propio da
alma o Mundo das Ideas e, por esta razn, a alma ten
tres caractersticas fundamentais semellantes s ideas:
in-mortal
E eterna
in-mutable
Platn defende unha divisin tripartita da alma (na que
cada parte est situada nun lugar do corpo) que ser
importantsima para fundamenta-la tica e a poltica:
PARTE DO CORPO ALMA
cabeza RACIONAL
peito IRASCIBLE
abdomen CONCUPISCIBLE
Agora ben, a psicoloxa platnica ten que resolver algns
problemas:
-
6
a)cmo se separa a alma do corpo? Para solucionar este
problema recupera a teora rfico-pitagrica da
purificacin que , bsicamente, a liberacin da alma
respecto do corpo, decir, superar o sensible e material
e, para Platn, esto prodcese por tres camios:
1.o eros
2.a dialctica (coecemento)
3.a morte
b)cando a alma se separa do corpo a dnde vai e qu fai?
Para solucionar esto Platn recupera as teoras rfico-
pitagrica da transmigracin das almas e da reencarnacin:
cando o corpo morre a alma librase e vai para o seu mundo
propio (Mundo das Ideas) onde est uns 1.000 anos ata que
se reencarna noutro corpo. Para explicar esto Platn
emprega dous mitos: Mito do carro alado e Mito de Er.
c)Cmo demostrar que a alma inmortal? A alma inmortal
e eterna porque de naturaza divina, pero a sua
inmortalidade demstrase por medio de tres argumentosvi:
A.Porque simple
B.Pola reminiscencia
C.Porque principio de movemento
Para finalizar decir que este dualismo antropolxico lvanos s seguintes consecuencias:
1 A purificacin da alma serve de fundamento tica porque fundamenta a virtude, sobre a que se constre a tica.
2 A divisin tripartita da alma serve de fundamento poltica platnicas porque fundamenta as tres clases sociais sobre as
que se fundamenta a poltica.
3 O dualismo antropolgico fundamenta a gnoseologa platnicavii.
4 Acosmoloxa platnica tamn segue este modelo alma-corpoviii.
[vinculacin da alma cidade]
A tica e a poltica de Platn desenvlvense tendo en conta a
antropoloxa e seguen o modelo clsico, no cal se da un PARALELISMO
ENTRE TICA-POLTICA: ambas non poden ser tratadas por separado senn
que tratase de duas dimensins inseparables e interdependentesix: un
estado xusto frmase a partir de cidadns bos, e haber cidadns bos
nun Estado xusto. A razn disto est en que non podemos entende-lo
home como un simple individuo, senn que ante todo un cidadn
(inserto na polisx). Lembremos que, en grego, significa
cidade-estado, polo tanto o home inserto na polis un cidadn. Este
modelo defndese longo de toda a poca clsica, por exemplo tamn en
Aristteles, e rmpese ca teora poltica moderna, por exemplo no
realismo poltico de Maquiavelo (ainda que tamn na modernidade
atopamos este modelo, por exemplo en Toms Moro).
Pois ben, en Platn este paralelismo tica-poltica constrese
sobre o concepto de xustiza, a cal a podemos considerar como xustiza
individual (tica) e como xustiza social (poltica).
ANTROPOLOXA TICA POLTICA
CORPO ALMA PREDOM. VIRTUDE PREDOM. CLASE SOCIAL
cabeza racional sabedora gobernantes
peito irascible valor gardins
abdomen concupiscible moderacin productores
-
7
[tica]
A tica platnica artllase sobre os conceptos de ben e de
virtude (aret), que se identifican, e podemos comenzala pola seguinte
pregunta que se fai o propio Platn: unha cousa, gustalle s deuses
porque boa, ou boa porque lle gusta s deuses?xi, dicir, o ben
algo por s mesmo, ou algo relativo?xii Deste xeito, Platn platexa
de novo o debate entre Scrates-Sofistas sobre a virtude, e toma
posicin a favor do seu mestre Scrates: o ben (a virtude) ten
realidade por s mesma. Platn contina as a lia do intelectualismo
tico de Scrates, segn o cal o ben pode ser ensinado e ten que ser
definido.
Para defini-lo ben, Platn identifica o ben ca virtude e
considera que a virtude consiste en tres cousas relacionadas entre s:
VIRTUDE SABEDORA: defende deste xeito o intelectualismo tico
segn o cal virtude=sabedora (para ser bo hai que saber qu o
ben, e viceversa).
VIRTUDE PURIFICACIN: segue a postura rfico-pitagrica na que
s a travs da purificacin da alma se acada a absoluta virtude.
VIRTUDE XUSTIZA: seguindo a divisin tripartita da alma
considera que a cada alma lle corresponde unha virtude, e a
xustiza individual consistira nunca armona a nivel individual
segn a cal a cada parte da alma corresponde unha virtude.
ALMA VIRTUDE
Alma racional SABEDORA/PRUDENCIAxiii
Alma irascible VALOR/FORTALEZA
Alma concupiscible MODERACIN/TEMPERANZA
[poltica]
A importancia que ten no pensamento grego o concepto de polis
mantense no pensamento platnico, xa que a sua filosofa ten unha
clara finalidade tico-poltica, ata o punto de que podemos dicir que
Platn fai a primeira teora do Estado.
A teora poltica de Platn artllase sobre o concepto de
xustiza social e desenvlvese sobre a virtude (tica) a partir da
teora tripartita da alma (antropoloxa). Esta teora poltica defende
que, ainda que en cada individuo hai as tres clases de alma, en
cadanseu predomina unha, polo que predomina unha virtude, dando lugar
a tres clases sociais:
PRED. ALMA PRED.VIRTUDE CLASE SOCIAL
racional sabidura GOBERNANTES
irascible valor GARDIANS/GUERREIROS
concupiscible moderacin PRODUCTORES/ARTESNS
E a xustiza social consiste nunha armona a nivel do Estado pola
cal cada clase social cumpre ca sua funcin dentro da polis.
CLASE SOCIAL DOS GOBERNANTES: neles predomina a alma racional e a sua
virtude a sabedora, e a sua funcin goberna-la polis. Non ten
acceso propiedade privada. Os gobernantes recibiron unha educacin
poltico-filosfica basada na dialctica que dura ate os 50 anos e que
se desenvolve en tres momentos:
30-35 anos: a aprendizaxe mis difcil na que, afastados do
goberno e en solitario, adquiren a dialctica e aprenden que o
ben para logo plasmalo no Estado (intelectualismo tico).
35-50 anos: volven a porse en contacto coa realidade da cidade
desempeando varios cargos de goberno.
50 anos en diante: gobernan o Estado segn o ben e a xustiza.
-
8
CLASE SOCIAL DOS GARDIANS: neles predomina a alma irascible a
sua virtude e o valor e a sua funcin e defende-la polis interna
e externamente. Non ten acceso propiedade privada. Os gardins
reciben unha educacin ximnstico-musical para reforza-lo valor
e a forza.
CLASE SOCIAL DOS PRODUCTORES: neles predomina a alma
concupiscible, a sua virtude a moderacin e, polo tanto, a sua
funcin abastece-la polis de bens, de productos, e de todo
tipo de necesidades materiais. Por este motivo son os nicos que
teen acceso propiedade privada. Os productores non reciben
unha educacin especial, porque os oficios aprndense coa
prctica.
Finalmente, esta teora poltica compltase cun estudio das
formas de goberno, especialmente a que se fai nas Leis, a sua
derradeira obra. stas son ordenadas por Platn xerrquicamente segn
garantan mais ou menos a xustiza social, de xeito que cadansua forma
de goberno dexenera na seguinte:
MONARQUA-ARISTOCRACIA na que goberna o mellor, o rei-filsofo. Neste sentido moi claro o texto da Carta VII
na que Platn di que non rematarn os males no mundo ata
que non est gobernado por verdadeiros reis-filsofosxiv.
TIMOCRACIA: goberno dos gardins.
OLIGARQUA: goberno duns poucos, os ricos.
DEMOCRACIA: mal goberno de todos (o pobo). Platn fai, deste xeito, unha crtica democracia dos Trinta que
goberna Atenas na poca da sua xuventude, democracia que
lle causou grande decepcin e contra a que dirixiu as suas
crticas.
TIRANA: Toda democracia dexenera en tirana, goberno absolutista e caprichoso dun tirano que compra o poder ou
que chega a l por medio dun golpe de estado.
E, para rematar esta cuestin etico-poltica, concluimos con
tres puntos fundamentais:
1.Como vemos, queda demostrada o paralelismo entre tica-
poltica, paralelismo que se fundamenta na antropoloxa
(concepcin da alma tripartita) e que se da entre as tres
virtudes e as tres clases sociais.
2.Toda a teora tico-poltica est atravesada pola importancia
da educacin (paideia): esta teora s posible nun Estado
formado e fundamentado arredor da educacin no cal chegan a
gardins os mellores, e a gobernantes os mellores entre os
gardins. A educacin asegura, polo tanto, o goberno dos
mellores e o equilibrio e orde social. Esta educacin ten duas
notas caractersticas:
Tdolos bens estn en comunidade: os fillos sepranse inmediatamente dos pais e son educados todos xuntos de xeito
igualitario; deste xeito crease unha gran familia na que
todos son pais de todos e todos son fillos de todos, sen
privilexio para ningun. Esa gran familia o fundamento para
o estado.
Educacin igualitaria para homes e para mulleres.
3.Ainda que a teora do estado platnica bastante ideal,
Platn tentou poela en prctica nas tres viaxes feitas a
Siracusa (Sicilia). En todas elas fracasouxv.
-
9
PLATN. tica e poltica CRTICAS
CON ISTO QUE VOS DEIXO DESENVOLVERADES A PREGUNTA DE TICA E
POLTICA DE PLATN OU/E DE ARISTTELES.
Postura de KANT frente a la tica platnica/aristotlica
As, la postura de Kant en el siglo XVIII con respecto a la
tica platnica/aristotlica va a ser totalmente diferente. Para Kant la tica se fundamenta en cmo la razn ordena o manda a la voluntad, y
esto se puede hacer de dos maneras: los mandatos le vienen al sujeto
desde fuera y le mandan lo que debe hacer (imperativo hipottico), o
los mandatos brotan autnomamente de la propia razn y ordenan la
forma de actuar, no lo que se debe hacer (imperativo categrico). Pues
bien, teniendo esto en cuenta, en su Crtica de la razn prctica Kant
hace un repaso de toda la tica anterior, y el resultado es que divide
las teoras ticas en ticas materiales y en ticas formales.
En las TICAS MATERIALES, el deber depende de algo
ajeno/diferente a la propia voluntad y se construyen sobre
imperativos hipotticos. En concreto, en la tica
platnica/aristotlica el deber reside en la virtud, que para PLATN es la sabidura (el hombre bueno debe ser sabio). que para ARISTTELES es el ejercicio de la razn y proporciona la felicidad.
A diferencia de las ticas materiales, Kant propone su tica
como una TICA FORMAL, en la que el deber reside en la voluntad
misma, de modo que la razn no ordena qu hacer en cada caso,
sino que la razn ordena la forma como debe actuar siempre la
voluntad (universalidad) y que, por lo tanto, se construye a
partir del imperativo categrico.
Acta de tal manera que la mxima por la que te riges pueda
convertirse en ley universal
Acta de tal manera que tomes a la humanidad siempre y al
mismo tiempo como un fin, no como un medio
Crtica de la tica platnica/aristotlica en NIETZSCHE
Pero una postura crtica de la tica platnica/aristotlica la encontramos en el siglo XIX, en Nietzsche. La crtica de Nietzsche se dirige
directamente contra el intelectualismo moral mantenido por PLATN, y en menor
medida por ARISTTELES, y que se remonta ya a SCRATES, a quien Nietzsche
considera el gran corruptor de Occidente. En este sentido, Nietzsche invierte
la tica platnica, y tambin la aristotlica, porque desarrolla una crtica
psicolgica de lo bueno basada en la crtica de la virtud. Esta crtica
consiste en desenmascarar/criticar cmo la virtud que, originariamente, se
refera a lo noble, con el tiempo se va moralizando, y esto se produce de
forma ms patente en el intelectualismo moral segn el cual virtud=sabidura
y, segn Nietzsche, esta moralizacin de la virtud consisti en que los
valores que originariamente no favorecan la vida (bondad, compasin,
humildad, etc) se colocaron por encima de aquellos otros valores que s la
favorecan (fuerza, belleza, etc). Por este motivo, Nietzsche propone al
superhombre como anttesis de toda la tica clsica y ello por dos motivos: 1.
lleva a cabo la inversin de los valores, colocando por encima aquellos
valores que favorecen la vida; y 2. es a-moral (trans-valoracin), es decir,
est ms all del bien y del mal.
-
10
crtica del Estado en MARX1
Por otra parte, tambin en el siglo XIX encontramos en Marx una
crtica general del Estado, hasta el punto de que, todo su pensamiento
mantiene un ataque constante contra la sobrevaloracin del Estado, tal
y como acabamos de ver por ejemplo en PLATN/ARISTTELES porque, en
contra de esto, Marx considera que el Estado debe ser suprimido.
La crtica marxista del Estado se articula desde el MATERIALISMO
HISTRICO, segn el cual la vida material de los individuos es la base
de la sociedad, de tal manera que son las condiciones materiales de
vida (estructura econmica) las que determinan al conjunto de ideas
polticas, morales, culturales, jurdicas, etc (superestructura
ideolgica) y no al revs. Por lo tanto, para Marx la moral y el
Estado tan slo son elementos de la superestructura que dependen de la
infraestructura econmica y, en tanto que pertenecen a la
superestructura, estn destinadas a desaparecer en la sociedad futura.
Ahora bien, a qu se refiere Marx cuando habla del Estado? Marx
se refiere al Estado burgus contemporneo suyo, que est para
mantener y reforzar el dominio de la clase dominante (el capital)
sobre la clase dominada (el obrero), es decir, el Estado es mantenido
por los capitalistas para garantizar sus intereses y su propiedad. Por
eso Marx considera el Estado debe ser suprimido de tal manera que la
clase trabajadora viva libre y sin opresin. Ahora bien, segn Marx,
el paso del Estado burgus a la supresin del Estado necesita un paso
intermedio, la dictadura del proletariado2. Y la consecuencia directa
de la dictadura del proletariado es la extincin del Estado que, a su
vez, era dictadura burguesa.
Por lo tanto, vemos que, mientras que la filosofa poltica
anterior a Marx camina cada vez ms hacia un perfeccionamiento y
cumplimiento del Estado, la filosofa de Marx, a la inversa, camina
hacia la supresin y extincin del Estado. En este sentido, la crtica
del Estado marxista rompe con la tradicin poltica tanto moderna
(HOBBES, LOCKE, ROUSSEAU, HEGEL) como clsica (PLATN y ARISTTELES).
Efectivamente, para PLATN/ARISTTELES la polis (Estado) representa el
lugar por encima del individuo, y en donde ste se completa,
desarrolla su racionalidad y encuentra su seguridad y su felicidad.
Pero, frente a esta postura, para Marx el Estado es slo un
instrumento destinado a mantener y reforzar la opresin del individuo,
por eso debe ser suprimido.
1 Resumen de NORBERTO BOBBIO: Marx y el Estado en BOBBIO, N.: Ni con Marx ni contra Marx. Fondo de Cultura
Econmica, 1999 cap.VII, pp. 132-147 2 Consistente en destruir las instituciones que sostienen el Estado burgus y su sustitucin por instituciones completamente
diferentes dominadas por el proletariado
-
11
TEXTO 1
(...)
-Ben. Xa vimos, segundo parece, tres calidades da cidade, e en canto especie que resta para que a cidade alcance a excelencia cal podera ser?. evidente que a xustiza.
(...)Pois o que establecimos dende o principio que deba facerse en toda circunstancia, cando fundamos a cidade, segundo a mia opinin, a xustiza ou unha especie desta. Pois establecimos, se recordas, e moitas veces xa o repetimos, que cada un deba de ocuparse dunha soa cousa de entre as que concirnen cidade, precisamente daquela na que estivese mellor preparado por natureza.
- En efecto, dixmolo.
-E que a xustiza consiste en facer o que propio dun, sen meterse nas cousas alleas, algo que xa omos a outros moitos e que nos dixemos repetidamente.
-En efecto, afirmmolo frecuentemente.
-Nese caso, amigo meu, a xustiza parece que consiste en facer cada un o seu. sabes de onde o deduzo?
-Non, pero dimo ti.
-Ao meu parecer do que temos examinado, a moderacin, a valenta e a sabedora, o que resta por ver na cidade, o que da a todas aquelas calidades a capacidade de nacer e unha
vez nacidas, permtelles conservarse, mentres pemaneza nelas. E xa dixemos que se encontrabamos as tres, a xustiza sera a que restase.
-Por forza as.
-Non obstante, se fose preciso discernir cal destas calidades far nosa cidade mellor,
resultara difcil discriminar se consiste nunha coincidencia de opinin entre os gobernantes
e os gobernados, ou se a conservacin da opinin consonte lei que hai entre os militares acerca do que debe ser temible ou non, ou a intelixencia e a vixiancia entre os gobernantes; ou iso que fai mellor cidade consiste, tanto no neno coma na muller, no escravo coma no home ceibe, e no artesn, no gobernante e no gobernado, en que cada un se ocupe do seu, sen atender ao alleo.
-Dende logo, sera dificil. Como non?
-Entn, segundo parece, en relacin excelencia da cidade, a capacidade de facer cada un o seu nela pode rivalizar coa sa sabedora, coa sa moderacin e a sa valenta.(...)
-Pois un home xusto non diferir en nada da cidade xusta en canto idea da xustiza mesma, senn que ser semellante.
-Semellante, en efecto.
-Porn, unha cidade parece xusta cando os tres tipos de naturezas que existen naquela fan cada un o seu; e pareceunos moderada, valente e sabia a causa dalgunhas outras afeccins e hbitos deses mesmos tipos de naturezas.
- verdade.
-Por conseguinte, querido amigo, estimaremos que quen tea eses mesmos tipos na sa alma, a causa das mesmas afeccins que aqueles, ben merecedor de recibir os mesmos apelativos que a cidade.
-
12
PLATN; Repblica libro IV, 427e435c
- O obxectivo da teora poltica acada-la xustiza. Isto moi claro nas lias 1-4 onde di e en canto
especie que resta para que a cidade alcance a
excelencia cal podera ser?. evidente que a
xustiza e tamn onde di que deba facerse en toda
circunstancia, cando fundamos a cidade, segundo a mia
opinin, a xustiza ou unha especie desta nas lias
3-4
- A xustiza da polis consiste en que cada un se eduque e se ocupe da sua funcin. Isto vmelo onde di que cada
un deba de ocuparse dunha soa cousa de entre as que
concirnen cidade, nas lias 5-7, e mais adiante na
lia 9 onde pon a xustiza consiste en facer o que
propio dun, e tamn mis adiante no pargrafo 15
cando di unha cidade parece xusta cando os tres tipos
de naturezas que existen naquela fan cada un o seu; e
pareceunos moderada, valente e sabia a causa dalgunhas
outras afeccins e hbitos deses mesmos tipos de
naturazas.
- As tres virtudes que debemos atopar nos individuos sern moderacin, valenta e sabedora e, conforme a
elas, teremo-la xustiza. Isto aparece nos ringleiros
15 e 17-18 onde di temos examinado, a moderacin, a
valenta e a sabedora e logo engade E xa dixemos
que se encontrabamos as tres, a xustiza sera a que
restase. E tamn mis adiante no prrafo 12 cando di
Entn, segundo parece, en relacin excelencia da
cidade, a capacidade de facer cada un o seu nela
pode rivalizar coa sa sabedora, coa sa moderacin e
a sa valenta.
- Platn expn as clases sociais da polis con vistas a que se acade a xustiza. Isto patente no prrafo 10
onde pon Non obstante, se fose preciso discernir cal
destas calidades far nosa cidade mellor, resultara
difcil discriminar se consiste nunha coincidencia de
opinin entre os gobernantes e os gobernados, ou se
a conservacin da opinin consonte lei que hai entre
os militares acerca do que debe ser temible ou non, ou
a intelixencia e a vixiancia entre os gobernantes; ou
iso que fai mellor cidade consiste, tanto no neno
coma na muller, no escravo coma no home ceibe, e no
artesn, no gobernante e no gobernado, en que cada un
se ocupe do seu, sen atender ao alleo.
- Paralelismo entre individuo e polis, entre os tipos de alma e as clases sociais da polis. Isto vmelo no
ltimo prrafo onde pon estimaremos que quen tea
eses mesmos tipos na sa alma, a causa das mesmas
afeccins que aqueles, ben merecedor de recibir os
mesmos apelativos que a cidade.
-
13
TEXTO 2
Abonda con isto, para a inmortalidade. Pero anda hai que engadir unha cousa
mis: sera longo e traballoso explicar cmo a alma; pero comparala con outras
cousas, dicir a qu se parece, iso xa asunto humano, mis breve. Poderiamos
dicir que se parece a unha forza que, como se nacesen xuntos, leva unha xugada
alada e o seu auriga. Os cabalos e os aurigas dos deuses son todos bos na sa
caste, mentres que a dos outros produto dunha mestura. No que a ns respecta,
hai, en primeiro lugar, un condutor que gua unha xugada de cabalos, dos que un
bo e fermoso e o outro todo o contrario, como tamn a sa orixe. O seu manexo
ser, polo tanto, duro e difcil.
E agora, precisamente, hai que tentar dicir de nde lle vn que vive a
denominacin de mortal e inmortal. Todo o que alma ten da sa conta o
inanimado, e percorre o ceo, s veces tomando unha forma, outras veces outra. Se
perfecta e alada, suca as alturas e goberna no Cosmos. Pero a que perdeu as
sas s vai deriva, ata que se aferra a algo slido, onde se instala e se apodera
dun corpo terrestre que parece moverse en virtude da forza daquela. Este
composto, mestura de alma e corpo, recibe o nome de ser vivo e por definicin
mortal. O nome de inmortal non tera aqu lxica ningunha; pero non velo nin
intulo, imaxinmo-la divindade con aparencia de alma e corpo, de xeito natural,
vivindo as para sempre. Pero que sexa como queira a divindade, e que esta acepte as nosas palabras.
Considermo-la causa da perda das s, o motivo polo que se desprenden da alma.
algo coma o seguinte:
O poder natural da erguer o que pesado, levndoo cara a arriba, cara lugar
no que habitan os deuses. De todo o que ten que ver co corpo, isto o que mis
relacin ten co divino. E o divino fermoso, sabio, bo e outras cousas polo estilo. A
plumaxe da alma alimntase disto e medra con isto; pero co malo e torpe,
ensmese e acaba. Zeus, o poderoso seor dos ceos, conduce o seu carro alado, en
cabeza, ordenando e dispoendo todo. Camian detras del unha morea de deuses e
dimones ordenados en once filas. Hestia permanece no fogar dos deuses, soa,
mentres os demais, que foron dispostos en nmero de doce, en calidade de deuses
xefes, camian nos lugares asignados. Son moitas as marabillosas paisaxes que se
ofrecen vista dos carreiros celestiais, percorridos polos felicsimos deuses,
actuando cada un segundo o seu deber, e seguidos polos que poidan e queiran
facelo. Est lonxe a envexa dos coros divinos. E, sen embargo, cando van ter lugar
os seus banquetes, marchan cara s altos cumios, polo mis alto do arco que terma
do ceo, al onde os carros dos deuses, con suave movemento das sas firmes
rendas, avanzan con suavidade, al onde os outros teen dificultades. Porque o
cabalo da maldade fai forza cara terra, poendo trabas auriga que non o
domease con esmero. Esa a dura e fatigosa proba da alma. Pois as que son
inmortais, cando chegan cumio, saen fra, rguense sobre a espada do ceo, e entran na rbita circular, dende a que contemplan o outro lado do ceo.
PLATN; Fedro, 246a247c
- A alma inmortal. Isto vmolo on di Abonda con isto, para a inmortalidade, na lia 1.
- Exposicin do mito do carro alado. Isto moi claro ao final do segundo prrafo. Aqu podemos suliar, sua
vez, as seguintes ideas
-
14
Referencia lma racional.Vmolo na lia 7 onde d hai, en primeiro lugar, un condutor
que gua unha xugada de cabalos
Referencia al,a irascible, nas lias 7-8 onde di un bo e fermoso
Referencia alma concupiscible, na lia 8 onde di o outro todo o contrario, como
tamn a sa orixe,.e tamn na lia 37: o
cabalo da maldade fai forza cara terra,
poendo trabas auriga que non o domease
con esmero
- A alma, eterna e pertencente Mundo das Ideas, reencarnase nun corpo. Vmolo on di Pero a que perdeu
as sas s vai deriva, ata que se aferra a algo
slido, onde se instala e se apodera dun corpo
terrestre que parece moverse en virtude da forza
daquela nas lias 13-15
- O home e, en xeral os seres vivos, son a unin de alma + corpo. Aparece nas lias 16-17 on di Este composto,
mestura de alma e corpo, recibe o nome de ser vivo e
por definicin mortal
- O lugar propio da alma o M.I., e o seu caracter divino. Vmolo onde di O poder natural da erguer
o que pesado, levndoo cara a arriba, cara lugar
no que habitan os deuses. nas lias 24 e 25; e, en
xeral, en todo o ltimo prrafo.
- O corpo corrompe alma. moi claro onde di A plumaxe da alma alimntase disto e medra con isto;
pero co malo e torpe, ensmese e acaba nas lias 27-
28
- O destino da alma regresar mundo intelixible. Podemos atopalo nas lias 40-42 onde nos di que Esa
a dura e fatigosa proba da alma. Pois as que son
inmortais, cando chegan cumio, saen fra, rguense
sobre a espada do ceo, e entran na rbita circular,
dende a que contemplan o outro lado do ceo
-
15
2. A TEORA PLATNICA DAS IDEAS MUNDO SENSIBLE E MUNDO INTELIXIBLE GRAOS DE COECEMENTO
A tica platnica segua un intelectualismo tico segn o cal tiamos que definir qu a virtude (qu o ben); paralelamente, a
Teora Poltica obrigaba igualmente a definir qu a xustiza. Pois
ben, esta necesidade da definicin (causada polo intelectualismo
socrtico), xunto co dualismo antropolgico polo cal se diferencia
alma-corpo como duas realidades opostas, convrtense no punto de
partida da sua Ontoloxa e da sua Teora do Coecemento, porque stas
aparecen como fundamento para a tica e para a Poltica: Platn busca
conceptos universais (definicins universais) que fundamenten a tica
e a poltica, para o cal lle fai falla fundamentar unha filosofa que
seguir a lia do intelectualismo socrtico.
[ontoloxa]
Para desenvolver esta cuestin esto en cuenta debemos
considerar tres puntos previos:
1. o realismo: Platn pensa que as definicins das cousas son
reais, son anteriores e son independentes das cousas; decir,
que existen en/por s mesmas. No son meras abstraccins senon
que son reais.
2. fundamenta a tica e a poltica:la ontoloxa e a filosofa
platnicas basadas no intelectualismo fundamentan a tica e a
poltica. Polo tanto, son, sua vez, unha loita contra o
relativismo dos sofistas.
3. Platn contina a tradicin filosfica grega centrada,
fundamentalmente, en duas cuestions: a cuestin da esencia das
cousasxvi, e a cuestin do movemento e do cambio na realidadexvii.
A clave para solucionar estas cuestins atopaa na filosofa
presocrtica e sobre todo en dous pensadores:
PARMNIDES:di que ser de algo sempre , dicir, unha cousa
sempre a mesma cousa, o seu ser non cambia. Polo tanto, o
ser inmutable (non cambia) e eterno.
HERCLITO:en cambio di que as cousas (a realidade) estn
sempre en continuo cambio e movemento, en constante devir.
O propio das cousas que estn pasando constantemente.
A partir de aqu, Platn soluciona o problema por medio da
coecida Teora das Ideas, que se expone bsicamente no Mito da
caverna (Repblica VII).
A palabra idea ven do termo grego eidos que significa forma
perfecta ou modelo; e eidos ven do verbo grego eidein que significa
ver. Polo tanto, idea significa a forma perfecta ou o modelo que se ve
intelectualmente. Partindo deste concepto, Platn constre a sua
Teora das Ideas segn a cal considera que hai dous niveis de
realidade: as ideas e as cousas.
As IDEAS: a idea esa definicin ou universal que a
verdadeira realidade. A idea o verdadeiro ser, e non un
simple concepto mental senn que absolutamente real. Podemos
caracteriza-las ideas do seguinte xeito:
As ideas son nicas, inmutables e eternas; dicir, teen as caractersticas do ser de PARMNIDES.
Ainda que son os modelos das cousas, as ideas son trascendentes s cosas, dicir, estn noutro nivel de
realidade que chamamos Mundo de la Ideas (Mundo
intelixible).
-
16
Hai unha Idea para cada clase de cousas.
As ideas estn xerarquizadas: primero estn as ideas fundamentais de ben-beleza-xusticia, logo as ideas
matemticas e, finalmente, o resto das ideas. Deste xeito
constrese a chamada Pirmide de las Ideas cuxo vrtice
ocpao a idea fundamental, a Idea de Ben.
Sobre as ideas constrese a ciencia: como a ciencia o coecemento do universal, s pode haber ciencia das ideas.
s ideas accedese pola intelixencia.
As COUSAS: as cousas non son verdaderamente reais, senn que a
sua realidades aparente (parecen reais). Neste sentido, non son
a realidade senn que participan da realidade. Podemos
caracteriza-las cousas do seguinte xeito:
As cousas son mltiples, finitas e estn en continuo cambio; dicir, seguen o devir de HERCLITO.
As cousas pertencen a este mundo, que chamamos Mundo das cosas (Mundo Sensible).
Sobre as cousas non hai ciencia, porque non son universais, senn particulares. Sobre as cousas aparentes non pode haber
ciencia, senn s opinin
s cousas accdese polos sentidos.
Mais esta Teora de las Ideas recibira na historia da filosofa
duas crticas moi fortes:
A crtica de ARISTTELES: considera que a esencia das cousas
est dentro delas mesmas e, polo tanto, nega que exista unha
idea fora das cosas.
A crtica de NIETZSCHE: considera que s hai unha realidade,
este mundo sensible, polo tanto nega que haia dous niveis de
realidade (ideas + cosas). A partir de ah, preguntarse pola
esencia deste mundo non ten sentido.
Por outra banda, a Teora das Ideas tivo que responder a
preguntas difciles xa co mesmo Platn no seu perodo crtico. Y entre
elas destacamos as seguintes:
1) de qu hay ideas?
En xeral hai ideas ticas, estticas, polticas, metemticas,
etc... Pero esta pregunta foi un problema difcil e representa a
evolucin dos dilogos de madurez s dilogos crticos; al
Platn chega a admitir ideas de calqueira clase de cousas: idea
de pelo, idea de suciedade, etc...
2) xa que hai dous mundos diferentes, qu relacin hai entre as
ideas e as cousas?
Para esta pregunta propuxo catro solucins complementarias:
causalidade: a idea a causa das cousas.
presencia: a idea est presente nas cousas (ainda que non
est dentro delas).
imitacin: a cousas imitan sua idea.
participacin: as cousas participan da sua idea.
3) xa que o verdadeiro coecemento (cientfico) o coecemento
das ideas -e non das cousas- qu coecer e cntas clases de
coecemento hai?
-
17
[graos de coecemento]
O dualismo ontolxico (idea-cousa) engadido dualismo antropolgico (alma-cousa) obriga na teora do coecemento tamn a un
dualismo gnoseolxico entre ciencia e opinin.
Mais, hai que empezar dicindo que a teora do coecemento
platnico artillase arredor de dous problemas fundamentais:
a) o verdadeiro coecemento so o hai das ideas, entn qu hai
que entender por coecemento, en qu consiste coecer?
La clave para contestar a esta pregunta est en la antropologa
platnica, y Platn propone tres explicaciones diferentes:
1. a DIALCTICA: esta procede da maiutica socrtica, e
consiste en acada-la idea a partir de tesis opostas que se
van contraponiendo.
2. o AMOR: un impulso que nos leva a coecer o que
descoecemos.
3. a REMINISCENCIA: reminiscencia significa recordar; esta
es la explicacin ms importante e resumese na tesis de que
aprender = recordar. Para explicar isto Platn ten en conta
a antropoloxa, sobre todo a inmortalidade e a
reencarnacin da alma, e a partir de ah a explicacin de
Platn a seguinte: cando a alma, inmortal, est no Mundo
das Ideas, viu e relacionouse con toda-las ideas, ata que
se reencarnou nun corpo; pero reencarnarse esqueceu todo
lo que viu, de maneira que, cada vez que aprende ou coece
algo o que realmente fai lembrar o que xa vira no Mundo
das Ideas. Como vemos, Platn defende o coecemento innato,
decir, non nos ven desde fora senn que xa est dentro de
nos mesmos.
b) qu graos de coecemento hai?
A resposta a esta pregunta aparece no Smil da lia (Repblica
VI), onde se consideran dous nivis de coecemento: a ciencia,
que un coecemento verdadeiro e superior, e a opinin, que
un coecemento falso e superior.
O Smil da lia marca os graos de coecemento nun ascenso que
vai desde un coecemento errneo, identificado ca escuridade,
ata un coecemento verdadeiro, identificado ca claridade, e para
expoer eses graos considera unha lia dividida en dous
segmentos (correspondentes s nivis de coecemento) que, a sua
vez, se dividen en dous subsegmentos cada un (correspondentes s
graos de coecemento); temos, polo tanto, catro graos de
coecemento:
A CIENCIA (coecemento intelectual)
DIALCTICA: que chega s ideas.
PENSAMENTO: que leva a cabo o razonamento matemtico.
A OPININ (coecemento sensible)
CRENZA: pola cal coecemos os obxectos (as cousas) a travs
dos sentidos
ILUSIN: pola cal temos as imaxes dos oxectos.
-
18
Smil da lia Sea como sea, tienes ante ti esas dos especies, la visible y la inteligible?
-Las tengo.
-Toma, pues, una lnea que est cortada en dos segmentos desiguales y vuelve a
cortar cada uno de los segmentos, el del gnero visible y el del inteligible,
siguiendo la misma proporcin. Entonces tendrs, clasificados segn la mayor
claridad u oscuridad de cada uno... (509de)
luz=claridade [no sentido de cando dicimos vexoo claramente, con evidencia, de maneira clara e segura]
EPISTEME
(ciencia)
Coecemento
intelixible
polo
intelecto
DIALCTICA
Idea de
Ben, Ideas
matemtica,
resto ideas
[pirmide
ideas]
EPISTEME
(ciencia
PENSAMENTO
Razoamento
matemtico
DOXA
(opinin)
Coecemento
sensible
polos
sentidos
CRENZA
Obxetos
DOXA
(opinin) ILUSIN
imaxes dos
obxetos
sombra=oscuridade [no sentido de non o vexo claramente, de maneira confusa, borrosa,insegura; non o vexo de todo claro]
Ahora aplica a los cuatro segmentos estas cuatro operaciones que realiza el
alma: la inteligencia [dialctica] al ms elevado, el pensamiento al segundo;
al tercero dale la creencia y al ltimo la imaginacin; y ponlos en orden,
considerando que cada uno de ellos participa tanto ms de la claridad cuanto
ms participen de la verdad los objetos a que se aplica.
-Ya lo comprendo -dijo-; estoy de acuerdo y los ordeno como dices. (511e)
-
19
PLATN. Teora das ideas CRTICAS E INFLUENCIAS
Finalmente decir que, longo da historia vemos a teora
platnica das ideas sometida a crtica, de onde podemos destacar tres
crticas fundamentais:
- A crtica de ARISTTELES: ARISTTELES alumno de Platn
durante case vinte anos na Academia e, polo tanto, coece
perfectamente o platonismo; non obstante, rexeita a teora das
ideas platnica e faille a primeira crtica. Segn ARISTTELES,
Platn en vez de soluciona-lo problema da realidade multiplicao
por tres motivos: 1 porque agora non s ten que explicar de
onde veen as cousas, senn tamn de onde veen as ideas; 2
porque se afirma que hai ideas e cousas ten o problema de
explicar cmo se relacionan entre s. Este problema debeu ser
importante na Academia porque, como vimos antes, xa Platn o
tentou solucionar; 3 porque coa teora das ideas caeramos no
argumento do terceiro home, decir, teramos que ir buscando
causas ata o infinito. Por todo isto Aristteles rexeita a
teora das ideas de Platn. No seu lugar ARISTTELES defender
que non existen as ideas, senn que o ser das cousas, a
sustancia, que se fundamenta no hilemorfismo (materia + forma)
est nas cousas mesmas. Deste xeito nega o Mundo das ideas. E
isto far que a sua teora do coecemento, fronte a Platn,
empece polos sentidos.
- A crtica do empirismo moderno (LOCKE e HUME): os empiristas
modernos, sobre todo, LOCKE, fan unha crtica expresa das ideas
platnicas, e o que critican especialmente o carcter innato
destas ideas. Lembremos que para Platn toda-las ideas estn xa
aprendidas na alma, decir, son innatas, de tal maneira que
aprender igual que recordar. Pois ben, os empiristas negan que
existan tales ideas innatas e, polo tanto, defenden que todo
coecemento empeza polos sentidos.
- A crtica de Nietzsche: pero a crtica mis feroz contra o
platonismo atopmola no sculo XIX en NIETZSCHE. A crtica de
NIETZSCHE dalle a volta platonismo, e podmola resumir como
segue: NIETZSCHE rexeita que Platn poa o Mundo das Ideas por
riba do Mundo das cousas. Para Nietzsche isto inadmisible
porque significa poerse en contra deste mundo, negar e rexeitar
este mundo dicindo que hai outro mundo superior e, en
definitiva, supn negar a vida.
Fronte a esta postura platnica, NIETZSCHE defende unha
filosofa vitalista que afirma a vida, na que considera que s
hai un mundo, este mundo, que debe ser afirmado por ns
constantemente e que, polo tanto, o problema da verdade un
problema sen sentido ningn, que se debe eliminar.
Por outra banda, longo da historia atopamos tamn moitas
filosofas que seguen a lia platnica. Podemos suliar neste sentido
que a Academia platnica permanece aberta ata o sculo o sculo VI d.
C.xviii e ata a Escolstica hai unha clara influencia de Platn e do
Neoplatonismo tanto no pensamento filosfico como no pensamento
cristin, por ejemplo o caso de SANTO AGOSTIO. Na Escolstica tamn
hai unha lia platnica encabezada por SAN BUENAVENTURA en oposicin
lia aristotlica, e na modernidade vemos como o Racionalismo Moderno
(DESCARTES) defende a existencia de ideas innatas. Finalmente, no
sculo XX atopamos por exemplo que POPPER constre o seu MUNDO-3 sobre
o Mundo das Ideas de Platn.
-
20
TEXTO PLATN SIMIL DA LIA
TEXTO 1
-Despois diso compara a nosa natureza respecto da sa educacin ou da sa falta
de educacin cunha experiencia como esta. Imaxina homes nunha especie de
morada subterrnea en forma de caverna, cunha longa entrada aberta, en toda a
sa extensin, luz e imaxina que estn al dende nenos coas pernas e o pescozo
encadeados de maneira que teen que permanecer al e mirar unicamente cara
adiante, pois as cadeas impdenlles xirar a cabeza. Mis lonxe a luz dun lume que
arde mis arriba, detrs deles e entre o lume e os encadeados un camio mis
alto; e ao longo do camio imaxina que foi construdo un muro, como as cortinas
que se levantan entre os monicrequeiros e o pblico, para amosar por encima delas os bonecos.
- Xa o vexo.
-Pois ben, contempla agora, ao longo dese pequeno muro, uns homes que
transportan toda clase de obxectos que sobresaen por encima do muro, e figurias
de homes e doutros animais, feitas de pedra e de madeira e doutros materiais e
como natural, entre estes carrexadores, uns van falando e outros calan. -Que estraa comparacin fas, e que prisioneiros estraos!
-Semellantes a ns. Pois en primeiro lugar, cres que tales homes teen visto de s
mesmos e dos outros outra cousa senn as sombras proxectadas polo lume sobre a parte da caverna que est fronte a eles?
-Pois como, se durante toda a sa vida foron obrigados a manter as cabezas inmbiles?
-E non sucede o mesmo cos obxectos transportados?
-Sen dbida.
-E se puideran falar uns cos outros non pensas que creran que o que ven son as cousas reais?
-Forzosamente.
-E se a prisin tivese un eco que viese da parede de en fronte deles? non cres
que, cada vez que un dos que pasan emitise un son, pensaran eles que o que oen
provn da sombra que pasa diante deles?
-Por Zeus si.
-Daquela, non hai dbida de que tales homes non poderan pensar outra cousa que
non sexa que o verdadeiro son as sombras dos obxectos fabricados.
-Necesariamente.
-Considera agora, que pasara se fosen liberados das sas cadeas e curados da sa
ignorancia e, se consonte sa natureza, lles ocorrese isto: que un deles fose
ceibado e obrigado de speto a levantarse, a voltar o pescozo, a camiar e a mirar
cara luz e que, ao facer isto, sufrise e que a causa do escintileo da luz non fose
quen de percibir aquelas cousas das que ata entn va sombras. Que cres que
-
21
respondera se algun lle dixese que ata entn s tia visto bagatelas e que agora,
en cambio, mis prximo ao real e volto de cara a obxectos mis reais, mira mis
correctamente? E ademais se se lle mostrasen cada unha das cousas que pasan e
se lle obrigase a contestar s preguntas acerca do que cada unha, non cres que
se achara en apuros e que considerara que as cousas que va antes eran mis verdadeiras que as que agora se lle amosan?
-Moito mis.
-E se se lle forzase a mirar luz mesma, non cres que lle doeran os ollos e que
fuxira virando cara ao que pode contemplar e que crera que estas son mis claras que as que se lle amosan?
-As .
-E se algun o levase forza pola esgrevia e empinada subida e non o soltase ata
chegar luz do sol non adoecera e se irritara por ser arrastrado e, despois de
chegar luz, tera os ollos cegados, sen poder ver sequera un s dos obxectos que agora chamamos verdadeiros.
-Certamente, polo menos de inmediato.
-Necesitara afacerse, creo eu, para ser quen de ver as cousas de arriba. E
primeiramente vera con mis facilidade as sombras e despois, as imaxes de homes
e doutros obxectos reflectidos nas augas, e por ltimo s cousas mesmas. E
despois diso, contemplara mis doadamente pola noite as cousas do ceo e o
mesmo ceo, dirixindo a mirada luz das estrelas e da la, e durante o da ao sol e ao que a el lle pertence.
-Como non?
-E por ltimo, creo eu, sera o sol, non as sas imaxes reflectidas nas augas ou
noutro lugar alleo, senn o sol en si mesmo e no seu propio lugar, o que podera
ver e contemplar.
-Necesariamente.
-E entn, xa podera deducir, respecto del, que el quen produce as estacins e os anos e rexe todo o da rexin visible e a causa de todo o que eles tian visto.
- evidente que despois daquilo chegara a isto.
-Entn que? E se el recordase a primeira morada e a ciencia de al e os seus
compaeiros de crcere, non cres que estara ledo co cambio e que se compadecera deles?
-Xa o creo que si.
-E se houbese entre eles honores e gabanzas duns aos outros e unha recompensa
para quen discernise con mis agudeza as sombras, e para quen recordase mellor
cales adoitaban pasar diante ou detrs vez, e destes para quen fose capaz de
profetizar o porvir, parceche que estara desexoso desas cousas e envexara aos
que recibisen eses honores e poderes, ou que lle ocorrera o mesmo que a Homero
e preferria mis que nada ser labrego ao servizo doutro home sen bens ou padecer calquera outro destino antes que ter meras opinins e vivir aquela vida.
-
22
-Iso o que creo eu, que aceptara soportar todo antes que vivir aquela vida.
-E agora repara nisto: se descendese de novo e sentase no mesmo lugar, non cres
que se lle encheran os ollos de tebras, despois de chegar de speto do sol?
-Vaia que si.
-E se tivese que disputar de novo cos que permaneceran sempre encadeados,
opinando sobre aquelas sombras, no momento no que anda corto de vista antes
de aclimatar os ollos situacin, e ese tempo non sera breve, non dara risa e
non se dira del que por subir arriba chegara cos ollos estragados e que por iso non
convia intentar sequera esa subida? E non daran morte a quen intentase desatalos e facelos subir, se puidesen botarlle a man e matalo?
-Sen dbida.
-Pois ben, meu querido Glaucn, esa imaxe debmola aplicar totalmente ao dito
anteriormente; hai que comparar a rexin que se manifesta por medio da vista coa
morada do crcere e esa luz do lume co poder do sol; compara a subida ao mundo
de arriba e contemplacin das cousas deste coa ascensin da alma rexin do
intelixible e non errars respecto do que espero que o que ti desexas oir. Mais a
divindade a que sabe se isto realmente verdade. O que a min me parece que
no mundo intelixible o ltimo que se percibe, e con dificultade, a idea do ben,
pero, unha vez percibida, hai que colixir que a causa de todo o recto e fermoso
que hai en todas as cousas e que no mundo visible xerou a luz e ao seor desta e
que no mundo intelixible xerou a verdade e o coecemento e que convn, pois, vela
para poder proceder con sabidura tanto na vida privada como pblica.
PLATN; Repblica libro VII, 514a517c
Antes de nada qurovos decir que se trata dun texto que debe ser
interpretado, xa que metafrico.
- a filosofa platnica parte da concepcin do home e ten unaha finalidade educativa.
- referencia mundo sensible: caverna = mundo sensible - expresin ou referencia doxa (opinin) ou falso coecemento
basado nos sentidos e representado polas sombras: cadeas =
sentidos e sombras = cousas do mundo sensible. Platn rexeita
esta realidade.
- verdadeira realidade, as ideas - este mundo sensible dentro da caverna o noso mundo. - a verdadeira liberacin do ser humano ven polo coecemento.
Expresin do intelectualismo socrtico segn o cual virtude=
sabedora
- expresin do filsofo, que liberado do mundo sensible e conducido pola sabedora mundo intelixible.
- o ascenso dialctico cara o Mundo das Ideas; o coecemento un ascenso gradual.
- Referencia Idea de ben, a causa de todo: sol = Idea de ben. - Relacin do simil da caverna ca teora poltica platnica. O rei
filsofo que contemplou a Idea de Ben e agora a quere plasmar no
mundo, e criticado e mesmo se intenta matalo.
Poderades dicir que este ltimo prrafo un resumo do mito da
caverna, e unha clave para a sua interpretacin e comprensin.
-
23
ARISTTELES
INTERPRETACIN: MARCO HISTRICO E CONCEPTUAL Crtica da doutrina platnica
O proceso de abstraccin fronte ao acceso dialctico s ideas de corte platnico
O trnsito cara o mundo helenstico
Cadro histrico do helenismo
Mosaico de Alexandre Magno no seu cabalo
http://es.wikipedia.org/wiki/Archivo:BattleofIssus333BC-mosaic-detail1.jpg
-
24
O imperio de Alexandre no 323 a. C. (cando l morre)
http://es.wikipedia.org/wiki/Archivo:Imperio_de_Alejandro_Magno_con_ruta.svghttp://es.wikipedia.org/wiki/Archivo:Imperio_de_Alejandro_Magno_con_ruta.svghttp://es.wikipedia.org/wiki/Archivo:Alexander-Empire_323bc.jpghttp://es.wikipedia.org/wiki/Archivo:Alexander-Empire_323bc.jpg
-
25
Aristteles, nado en Estaxira nunha familia prxima ao rei
FILIPO II de Macedonia (pai de ALEXANDRE MAGNO) queda orfo aos
dezasete anos e enviado a formarse na Academia de PLATN en Atenas.
Al estar arredor de vinte anos ata a morte de PLATN, polo que o seu
coecemento do platonismo de primeira man. Pouco despois da morte de
Platn marcha de Atenas para ser o educador de ALEXANDRE MAGNO, mais
volta e funda a sua propia escola, o Liceo, tamn en Atenas, que
rivalizar coa Academia platnica, e tamn coas escolas menores na
poca do Helenismo (cnicos, estoicos e epicureos). Logo da morte de
ALEXANDRE MAGNO de Macedonia no 323 a.C. ten que marchar de Atenas, e
morre ano seguinte, no 322 a.C. Estaba a comenzar o helenismo.
Canto sua obra, conservmo-la clasificacin de escritos
esotricosxix feita por ANDRNICO DE RODAS no s.I a.C. nos seguintes
grupos de escritos:
Escritos de fsica: Fsica, Sobre a alma, Sobre o ceo,
Escritos de metafsica: Metafsica,
Escritos de lxica (o rgano): Categoras, Tpicos,
Escritos tico-polticos: tica a Eudemo, tica a Nicmaco,
Poltica,
Outros escritos: Potica, Retrica,
[Crtica da doutrina platnica]
Ainda que Aristteles se forma na Academia de PLATN e permanece
al arredor duns vinte anos, polo que coece ben a filosofa da
Academia, l vaise poer en contra da filosofa platnica rexeitando
principalmente a Teora das ideas e, polo tanto, tamn a Teora do
coecemento platnica; este afastamento ven dado, posiblemente, polas
suas diferentes concepcins antropolxicas. E, en realidade,
Aristteles non tenta ir contra o platonismo senn, mis ben,
superalo.
O rexeitamento que fai da Teora das Ideas platnica redcese a
que se as ideas estn separadas das cousas entn non poden ser causa
das cousas. En realidade Aristteles non nega que exista o ser, mais
s nega que o ser estea fora das cousas. Nega, polo tanto, a postura
trascendente da Teora das Ideas. E esta oposicin Teora das ideas
artllase en base a tres puntos fundamentais:
1) Rexeita as relacins que Platn establece entre idea-cousas
(causa, presencia, imitacin, participacin).
2)Como non se pode demostrar que a idea causa das cousas, a
Teora das ideas non soluciona o problema da realidade, senn
que o duplica: efectivamente, en vez de explicar a causa das
caosas, agora habera que explica-la causa das cousas mis a
causa da idea.
3) Argumento do terceiro home: se supoemos que as cousas
participan dunha idea, tera que haber tamn unha idea de tal
participacin, e as abrirase un proceso ata o infinito.
-
26
[O proceso de abstraccin fronte ao acceso dialctico s ideas]
rexeita-la Teora das ideas Aristteles, ao mesmo tempo, ten
que rexeita-la teora do coecemento platnica. Efectivamente, o
carcter trascendente da idea obrigaba a Platn a separar o
coecemento da idea do coecemento das cousas e, a partir de ah,
negar o coecemento sensible a cerca das cousas por non ser cientfico
(opinin -smil da lia-), xa que as cousas non son a verdadeira
realidade e, polo tanto, o coecemento sensible que temos delas non
pode ser coecemento verdadeiro. Polo tanto, para Platn, o verdadeiro
coecemento s pode ser o coeceento das ideas, que se acada por medio
da Dialctica [ciencia smil da lia-].
Aristteles comparte con Platn que o verdadeiro coecemento o
coecemento do universal. Porn, como Aristteles nega a Teora das
ideas, e considera que o ser est nas cousas, para l, en contra de
Platn, o coecemento sensible ten unha importancia fundamental no
proceso de coecemento ( dicir, comparte un aspecto con PLATN e nega
o outro). Polo tanto, a teora do coecemento aristotlica esixe un
doble proceso: coecemento sensible + coecemento intelixible.
COECEMENTO SENSIBLE: no que os sentidos captan a forma dos
obxectos.
COECEMENTO INTELIXIBLE: no que, a partir da forma proporcionada
polo coecemento sensible e, por un proceso de abstraccin, o
intelecto acada o concepto universal do obxecto.
[O trnsito cara o mundo helenstico]
Aristteles (s.IV) serve de trnsito entre a poca clsica cal
pertence (ss.V-IV a.C.), poca helenstica ss.III-I a.C. Por
helenismo entendemos a poca histrica que abrangue os ss. III-I a.C.
en que, debido s campaas de conquista levadas a cabo por ALEXANDRE
MAGNO, se unifica Grecia e se heleniza a parte oriental do
mediterraneo, tendo como principal instrumento helenizador a lingua
gregaxx. Tendo en conta que o helenismo comeza a partir da morte de
Alexandre Magno no 323 a.C. e que Aristteles o educador do
emperador macedonio, vemos claramente que representa tal trnsito.
Porn, podemos ver mellor este trnsito nos catro puntos seguintes:
1. DECADENCIA DEFINITIVA DA POLIS. Na poca clsica, a polis garante a isonoma (igualdade ante a lei) e a isegora
(igualdade para participar no goberno) dos cidadns. Mais, ao
longo do s.IV a. C. a polis entra en decadencia como centro
poltico-econmico-social, de ah as grandes obras tico-
polticas de PLATN e de Aristteles por querer recompoer e
rexenera-lo estado (a polis)xxi. Porn, o helenismo viu a
confirmar definitivamente aquela decadencia: as polis seguen
a ser centros culturais, mais xa non son os centros poltico-
econmico-sociais (e neste senso, dase fin aos grandes
intentos de Platn e de Aristteles por recupera-la polis). A
razn disto est no cosmopolitismo que busca o helenismo:
ALEXANDRE MAGNO unifica o mundo grego e expndeo cara o
oriente e polo norte de frica e, como consecuencia, as polis
perden a sua importancia porque deixan de ser autnomas e
quedan inseridas primeiro no Imperio Macednico e, logo da
sua morte, nas diferentes monarquasxxii
xxiii
xxiv
.
-
27
2. INDIVIDUALISMO. Noutrora a polis grega dalle ao cidadn seguridade e proteccin: o cidadn sntese seguro amparado
pola isonoma. Mais, a decadencia definitiva da polis trae
inseguridade para o cidadn, que perde liberdade por non
poder participar no goberno e na conformacin da sua polis.
No home ateniense o fracaso definitivo da polis foi vivido
como o fracaso do cidadnxxv, porque aquel paralelismo estado-
cidadn agora da paso a un simple individuo metido no mundo
grego que forma o Imperio Macednico. En consecuencia, como
xa non ten sentido aquela polis construda polos cidadns, o
que caracteriza este novo home o individualismo do cal se
desprenden a lo menos o seguinte: a partir de agora o
individuo ten como meta acada-la felicidade, decir, cambia
o ideal de sabio, o sabio non ten como meta a ciencia senn a
felicidade; neste sentido, continase o eudemonismo que
atopamos en Aristteles.
3. DIVISIN DA FILOSOFA. Ainda que a ciencia pasou a desenvolverse fundamentalmente noutras cidades, por exemplo
Alexandra, a filosofa seguir vencellada a Atenas. Mais
neste momento aparecen as escolas menores, que conviven ca
Academia platnica e co Liceo aristotlico: Cnicos,
Epicreos e Estoicos fundamentalmente. Poren, unha novidade
que atopamos neste momento, por exemplo en estoicos,
epicreos e na Academia desta poca, a divisin da
filosofa en Lxica (dialctica), Fsica e tica. Non de
estranar, polo tanto, que a clasificacin da obra
aristotlica que se fai no s.I a.C. respete esta divisin.
4. FIDELIDADE CIENCIA. Probablemente infludo por Aristteles, o helenismo fiel a unha vocacin cientfica (sembremos que
Aristteles foi o educador de Alexandre Magno). O exemplo
mis claro disto a fundacin de Alexandra (Exipto) no 332
a.C., dez anos antes da morte de Aristteles, que se
convertera en pouco tempo no centro cultural do mundo
antigo. A Alexandra faise vir a tdolos sabios e cientficos
do helenismo, para protexelos e protexe-la sua obra. Al
crease o Museo (o centro cientfico mis importante da
antigidade) e dentro del a biblioteca (onde se pretende
almacenar todo o saber do momento). E al desenvlvense
fundamentalmente as seguintes ciencias: a) matemticas
(Euclides), b) mencia (Galeno), Xeografa (Eratstenes),
astronoma (Aristarco) e Gramtica.
-
28
1. A TEORA HYLEMRFICA NO SEO DA PHYSIS A knesis ou cambio. Os principios do cambio
A teora causal
A xerarqua de seres e modos de ser
O motor inmbil
Desde un principio Aristteles dalle fsica unha grande
importancia porque a sua vocacin plenamente cientfica, e isto ven
dado entre outras cousas pola sua formacin cientfica amparo de seu
pai, que era mdico. Dito isto, hai que empezar dicindo que para
Aristteles a ciencia coecer o universal e o necesario desde as
causas (esta definicin importantsima porque vai enmarcar todo o
desenvolvemento desta cuestin) e, a partir disto, clasifica as
ciencias en tres grupos principaisxxvi:
Tericas: ciencias contemplativas (fsica, metafsica,)
Prcticas: ciencias que tratan sobre o actuar (tica e poltica)
Poiticas: ciencias que tratan sobre o facer ou construir
(zapateiro,).
A fsica , polo tanto, unha ciencia terica.
Aristteles inicia a chamada fsica aristotlico-tolomeica que
foi sistematizada por TOLOMEO no s. I d.C. e que constituira a base
cientfica de toda a antigedade e da Idade Media ata a aceptacin
definitiva do heliocentrismo na modernidade.
[A xerarqua de seres e modos de ser]
Porn hai que comenzar dicindo que a fsica aristotlica
soprtase sobre unha metafsica previa que a fundamenta, metafsica
que se desenvolve en torno ser. Agora ben, o ser pdese dicir como
suxeito (por exemplo ), ou pdese decir como predicado
(por ejemplo ). De aqu dervanse os diferentes
modos se ser, as categoras, que son dez, pero que se reducen
fundamentalmente a dous modos: o ser como substancia (suxeito) que a
primeira categora, e o ser como accidente (diferentes maneiras de
predicar) que son as nove categoras restantes, e que dependen da
substancia, porque sempre se predica algo dun suxeito. Polo tanto, a
metafsica vaise artellar sobre a substancia (ousa). Qu a
substancia? A substancia a esencia das cousas, o ser propio dos
obxetos; Lembremos que, para PLATN, o ser das cousas era a idea,
totalmente inmaterial e que, polo tanto, estaba fora das cousas (era
trascendente s cousas); e lembremos tamn que sobre o rexeitamento
desta separacin entre idea-cousa Aristteles fundamenta o seu
rexeitamento do platonismo. Polo tanto, Aristteles cambia o punto de
vista con respecto a PLATN e constre o seu pensamento sobre a
substancia, rexeitando a Teora das Ideas platnica. E dicir, recupera
a lia dos pensadores presocrticos e considera que o ser das cousas,
a substancia, pertence s cousas mesmas, non est separado das cousas,
senn que est dentro dos individuos concretos, e isto fai que
Aristteles diferencie entre sustancia primeira, que o individuo
concreto (por exemplo ou ) e sustancia
segunda, que se corresponde co xnero ou a especie (por exemplo ou ). Asubstancia segunda s existe na substancia
primeira.
Pois ben, a nova filosofa da substancia explicase desde a
teora hylemrfica (materia + forma). Segn esta teora a substancia
o composto de materia + forma. O hylemorfismo defende a necesidade do
composto de materia + forma, dicir, a substancia ten necesariamente
materia + forma, e neste composto a forma a esencia da cousa mentres
que a materia aquilo do que est feito. Por outra banda, a materia
pode ser materia primeira, que a materia concreta dun individuo (por
-
29
exemplo ou ), ou pode ser materia segunda, que a
materia orixinaria sen forma e indeterminada a partir da cal se
fixeron os obxectos. E na materia, ademis, est o principio de
individuacin porque ela a que individualiza e concretiza os
individuos.
[A knesis ou cambio. Os principios do cambio]
Tendo en conta o hilemorfismo Aristteles constre a fisica. O
obxecto da fsica o movemento (kinesis) ou cambio, que se define
desde os conceptos de potencia e acto.
POTENCIA: o que se ha de ser.
ACTO: o que se .
A partir destes conceptos define o movemento como o acto dun ser
en potencia, en tanto que est en potencia, dicir, o movemento o
paso da potencia ao acto (do que se ha de ser ao ser), e Aristteles
explicao a partir de tres principios:
O SUXEITO DO CAMBIO, que aquilo que cambia.
A FORMA, que o cambio que se adquire
A PRIVACIN, que non posuir xa o cambio que se adquire.
Potencia-acto unha estructura paralela a materia-forma, xa que
a potencia correspndese ca materia mentres que o acto se corresponde
ca forma. Efectivamente, a materia sempre potencia porque a
posibilidade de chegar a ser algo, de xeito que o paso da potencia
acto un proceso no que unha determinada materia adquire unha forma.
De aqu infrese a mayor importancia de forma fronte materia.
Tendo isto en conta, Aristteles distingue os seguintes tipos de
cambio:
CAMBIO SUBSTANCIAL: cambia a substancia, e pode ser xeracin-
corrupcin.
CAMBIO ACCIDENTAL:
Cambio cualitativo: cambia algunha cualidade
Cambio cuantitativo: cambia o nmero ou o tamao
Cambio local: cambia de lugar
[A teora causal]
Agora ben, o cambio ten que ter unha orixe. Todo cambio ven dado
ou ven producido por un axente que o produce. Isto fai desemboca-la
fsica aristotlica na teora da causalidade: todo cambio ten unha
causa, e toda causa xenera un efecto (causa -> efecto). A causalidade
imprescindible para cerra-la definicin de ciencia (coecer o
universal e o necesario desde as causas) por iso un elemento
importantsimo na fsica aristotlica, ata o punto de que a fsica ten
que establecer as causas dos seres naturais. Estas causas son catro:
CAUSA MATERIAL, que a materia do ser.
CAUSA FORMAL, que a forma do ser.
CAUSA MOTRIZ, que o axente propiamente dito que fixo o ser.
CAUSA FINAL, que a finalidade pola cal o axente fai o ser.
sta anterior a todas, a mis importante, porque a que
move s outras todas.
[O motor inmvil]
O movemento algo que se lle presenta a Aristteles de xeito
evidente na natureza mesma, xa que sta sempre est en continuo
cambio; de feito, en grego, natureza (physis) significa isto mesmo, o
que est permanentemente brotando ou xurdindo. Polo tanto o movemento
o principal elemento explicativo da natureza (physis). E esta
concepcin do movemento mis a teora da causalidade fundamentan a
teora do universo aristotlica caracterizada por tres notas:
-
30
1) Diferencia entre o mundo supra-lunar e o mundo sub-lunar
Mundo supralunar: est composto polos astros, que son seres
animados compostos de ter e que, polo tanto, son eternos.
Estes astros mvense en rbitas circulares por esferas
cristalinas, e o seu movemento circular considerase
perfecto.
Mundo sublunar: o mundo terrestre formado por cousas
compostas polos catro elementos bsicos (auga, terra, lume
e aire). Son cousas finitas con movemento rectilneo (non
perfecto).
2) Xeocentrismo. No centro das esferas est a terra quieta e,
arredor dela, xirn polas esferas a lua, o Sol e os planetas
coecidos. Deste xeito afianzase o sistema xeocntrico (teora
dos epiciclos e dos ecuantes) que durar ata a modernidade.
3) Concepcin xerrquica do universo. Primeiro estara a causa
ltima do movemento (o Motor Inmbil), logo os astros con
movemento circular e compostos de ter e, finalmente, os seres
terrestres compostos de materia e forma.
Porn hai que explicar a causa do movemento. Para que un ser se
mova, ten que haber outro ser que xa tea movemento e que mova a ste,
e para mover a aquel ten que haber outro, e as indefinidamente ata un
primeiro ser que mova a un segundo e que ademis se mova a s mesmo.
dicir, bsca-la causa do movemento non podemos ir ata o infinito,
senn que necesariamente ten que haber un primeiro motor que move
resto e que se move a s mesmo. ste ser, causa primeira do movemento,
o ser supremo de todos e Aristteles chmalle o PRIMEIRO MOTOR
INMBIL, porque l move a todo o universo mais a l non o move ningun
(move sen ser movido). Agora ben, dixemos que o movemento o paso da
potencia acto; pero o Motor Inmbil est en movemento desde sempre
porque se move a s mesmo, polo cal nel non hai paso de potencia a
acto (non se empeza a mover) senn que sempre en acto ( acto puro).
O Motor Inmbil move o universo desde fora e, polo tanto,
causa motriz do movemento, porque l o primeiro axente que move
resto do universo. Pero ademis causa final, xa que ser acto puro
o seu movemento perfecto e, polo tanto, a finalidade dos demis
seres asemellarse a l. E, desta maneira, a fsica, que estudia o
movemento, queda completada, ao sinalar a sua causa motriz e a sua
causa final.
-
31
ARISTTELES. Fsica e Metafsica CRTICAS Finalmente decir que esta cuestin aparece tratada de xeito diferente
longo da historia da filosofa.
Platn
Con PLATN, que anterior a Aristteles, a realidade explcase
a partir da Teora das Ideas que aparece reflectido no Mito da
Caverna. A diferencia mis grande con respecto a Aristteles,
precisamente o que Aristteles rexeita, que as ideas estn fora das
cousas, separadas das cousas, noutro mundo que o Mundo das Ideas.
Aristteles combate esta postura e, frente a isto, defender que o ser
das cousas, a sustancia, fundamentada no hilemorfismo (materia +
forma), est nas cousas mesmas. A partir de aqu Aristteles tamn
defender un empirismo segn o cal o coecemento empeza po-los
sentidos.
Tom de Aquino
Na escolstica a metafsica aristotlica empregarase para explica-lo cristianismo, sobre todo a partir da ALBERTE MAGNO e TOM
DE AQUINO, en quenes atopamos a unin entre filosofa aristotlica e
pensamento cristin.
Descartes - Kant
Por outra banda, a metafsica aristtlica duramente criticada no criticismo kantiano. Efectivamente, para Aristteles a metafsica
non s unha ciencia terica senn que mesmo a meirande de toda-las
ciencias tericas e, polo tanto, de tdalas ciencias. Neste mesmo
sentido, para DESCARTES na sua rbore da ciencia a metafsica as
races da rbore e, polo tanto, fundamenta a ciencia. Non obstante a
postura de KANT totalmente crtica e diferente a esta postura. Para
Kant a metafsica non foi quen de facerse ciencia longo da historia,
en tanto que a matemtica, a fsica, e a lxica s que o foron. E como
a metafsica non pode constituirse como ciencia s lle quedan as
funcins regulativas e ordenadoras da razn.
Nietzsche
Por outra banda, NIETZSCHE crtica toda a metafsica porque a
considera mentireira. Non ten sentido preguntarse pola sustancia das
cousas, nin ten tentido plantexarse o tema da verdade.
Fsica e astronoma
________________________________ No tocante fsica, decir que a fsica aristotlica mantense ata que a fsica se fundamente nos conceptos de forza e inercia na
modernidade; neste sentido, xa a partir da teora do mpetus no sculo
XIV se empeza a rachar coa fsica aristotlica (as, mentres que en
Aristteles atopamos unha fsica esencialista, en GALILEO veremos xa
unha fsica experimental).
E finalmente dicir que en astronoma, a partir do sculo II d.C.
mantense o sistema TOLOMEICO-ARISTOTLICO caracterizado polo
xeocentrismo, ata que con COPRNICO e GALILEO se impn na modernidade
o sistema heliocntrico que remata definitivamente coa fsica e coa
astronoma aristotlica.
-
32
TEXTOS ARISTTELES FSICA-METAFSICA
TEXTO 2
A entidade dise, se non en moitos, fundamentalmente en catro sentidos: a entidade
de cada cousa parece ser a esencia, o universal, o xnero e, en cuarto lugar, o
suxeito.
O suxeito aquilo do que todas as demais cousas son atributo, e mesmo tempo
el non atributo de ningunha outra. Por iso cmpre facer primeiro unhas precisins
sobre el. Pois parece que entidade ante todo o suxeito primeiro. E o suxeito ,
nun sentido, a materia, noutro sentido a forma, e nun terceiro sentido o conxunto
das das (chmolle materia, coma tal, ao bronce, forma figura ideal e conxunto
das das estatua), de xeito que a forma, se anterior materia e ten o carcter
do ser con mis intensidade, pola mesma razn ser tamn anterior ao conxunto
das das. As queda feita a definicin da entidade: aquilo que non atributo dun
suxeito, e aquilo do que todo o demais atributo.
ARISTTELES,Metafsica 1028b 33-1029a 9
- Caracterizacin da substancia (ousa) que, para Aristteles a esencia, e os diferentes modos de falar
dela.
- referencia substancia primeira ou suxeito. - a substancia primeira explicase pola teora hilemrfica: materia
+ forma
- A forma anterior materia. - Definicin de substancia e diferencia entre substancia e
accidente. Desde aqu expoense as categoras (a substancia a
primeira de todas, que sempre suxeito, e o resto son
accidentes -atributos ou caractersticas da substancia-)
TEXTO 3
Conforme o que vimos de dicir, evidente que hai unha entidade eterna e inmbil,
distinta das cousas sensibles. Queda demostrado tamn que tal entidade non pode
ter extensin, senn que carece de partes e indivisible (ela move por tempo
ilimitado e algo limitado non pode ter unha potencia ilimitada. E xa que toda
extensin ilimitada ou limitada, polo que levamos dito non podera ter una
extensin limitada, pero tampouco ilimitada, xa que non hai en absoluto extensin
ilimitada). Ademais impasible e inalterable, porque os demais movementos son posteriores ao movemento no espazo.
As pois, evidente que este o carcter da entidade.
ARISTTELES,Metafsica 1073a 3-13
- Referencia ao Motor in-movil - O motor inmvil forma pura, inmaterial e, xa que logo, acto
puro.
- O motor inmvil acto puro, non ten potencia, e por iso mvese a s mesmo e causa de todo o movemento.
-
33
2. A IDEA DE CIDADN EN ARISTTELES A tica aristotlica: ethos e praxe. O concepto de aret.
A idea de polis e a condicin de cidadn. [A tica aristotlica]
Aristteles se ocupa de la tica fundamentalmente en
dos obras: Etica a Nicmaco y tica a Eudemo. La tica a
Nicmaco es el libro ms sistemtico y consistente que
conservamos de Aristteles. Como es habitual en l, empieza
haciendo un inventario de las teoras ticas anteriores,
las somete a crtica y finalmente expone la suya.
Como ya sabemos, Aristteles divide las ciencias en
tres grandes grupos:
1) Ciencia tericas: fsica, meta-fsica, y matemticas.
2) Ciencias prcticas: que tratan sobre la conducta humana,
bien sea individual (tica) o colectiva (poltica), y la
economa.
3) Ciencias poiticas: tratan sobre el saber hacer y la
fabricacin, la tcnica en los oficios, por ejemplo,
zapatero, carpintero, etc
De entrada hay que decir que la tica aristotlica se
aparta de la tica platnica fundamentalmente en tres
aspectos: 1) Aristteles critica la Idea de Bien platnica
ya que segn el platonismo, y debido al intelectualismo
tico, slo unos pocos hombres, los ms sabios, llegaran a
alcanzar el Bien, pero Aristteles defiende que el bien
puede ser alcanzado por cualquier hombre. 2) Frente
a la tica prescriptiva de Platn, defiende una tica
descriptiva: efectivamente, como Platn quiere educar al
hombre su tica es ms bien prescriptiva, pero como
Aristteles pretende describir al hombre su tica es ms
bien descriptiva. 3)Para SCRATES y para PLATN, que
siguen el intelectualismo tico (virtud=sabidura) quien
hace algo mal lo hace por ignorancia, por desconocimiento,
es decir, hacer el bien es una cuestin de conocimiento, no
de voluntad. Pero Aristteles, sin salirse del
intelectualismo tico considera que en la tica es
importante la voluntad (virtud=hbito), razn por la que
cualquier ser humano que quiera puede ser bueno.
Dicho esto, hay que empezar diciendo que la tica
aristotlica es una tica cognitiva, material, y de fines,
en la que el fin ltimo que se persigue es la FELICIDAD.
Como sabemos el tema de la tica es el bien, pero para
Aristteles el bien se identifica con la felicidad, por eso
debemos determinar qu es la felicidad; Aristteles
considera que la felicidad no es el placer, no es el
honor, no consiste en la riqueza (la riqueza puede ayudar a
ser feliz, pero ella misma no es la felicidad; en este
sentido reconoce que los bienes materiales ayudan a ser
-
34
feliz siempre que sean en cantidades moderadas y, aunque
ellos por s solos no dan la felicidad sin ellos no se
puede alcanzar tampoco). Por lo tanto, la felicidad tiene
que ser algo que nos perfeccione como hombres, y slo nos
puede perfeccionar como hombres aquello que nos especifica
como tales: la RAZN. Por lo tanto la felicidad consiste en
el ejercicio de la razn, y por eso todo ser humano puede
ser feliz, incluso los esclavos (en contra de Platn).
Y para explicar cmo el ser humano debe actuar
conforme a la razn, Aristteles expone su teora del JUSTO
MEDIO: Aristteles se da cuenta de que podemos actuar de
forma no-correcta de muchas maneras, pero slo podemos
actuar de forma correcta de una manera, es decir, que
siempre que hacemos algo por exceso o por defecto caemos en
el vicio, mientras que si hacemos algo de forma ajustada
estamos en la virtud. Por lo tanto, para Aristteles la
virtud va a consistir en actuar segn el justo medio. Desde
aqu Aristteles enuncia su teora del justo medio: los
impulsos tienden al exceso y/o al defecto, pero la razn
los debe dominar indicndoles el justo medio. Ahora bien,
debemos entender el justo medio de la siguiente manera:
a) Se trata de un medio subjetivo, no es un medio matemtico.
b) Exige el anlisis de cada caso minuciosamente para as
elegir correctamente.
c) Hay vicios de los cuales no existe virtud (robo,
asesinato, insulto, etc).
Por lo tanto vemos que la razn tiene que dominar los
impulsos que tienden al exceso y/o al defecto, y esto lo
hace por medio de la costumbre y el hbito, es decir, que
el hombre no posee la virtud por naturaleza, sinO que la va
alcanzando por medio de la costumbre y el hbito, por eso
cualquier ser humano puede acceder a la virtud. En
consecuencia, la tica aristotlica se puede resumir en la
frmula siguiente
VIRTUD=HBITO
Finalmente, Aristteles clasifica las virtudes en dos
grande grupos:
VIRTUDES TICAS. En este caso destacan tres: la
valenta (justo medio entre
top related