actividades de reforzo - galiciacentros.edu.xunta.es/iesastelleiras/depart/bioxeo/... ·...

Actividades de reforzoESO 1

Departamento de Bioloxía e Xeoloxía ACTIVIDADES – ESO 1

Índice:A superficie da Lúa.........................................................................................................................................2O Universo nunha casca de noz....................................................................................................................4Aventura ao centro da Terra..........................................................................................................................5As microalgas e as mareas vermellas..........................................................................................................6A biodiversidade das pradarías.....................................................................................................................7Vivir entre chimpancés...................................................................................................................................8As sociedades de insectos............................................................................................................................9A danza das abellas......................................................................................................................................10As trampas das arañas.................................................................................................................................12A nutrición das plantas................................................................................................................................13O bosque animado.......................................................................................................................................14O bacilo roubado..........................................................................................................................................15Un gran descubrimento................................................................................................................................16Fungos e cogomelos....................................................................................................................................17A atmosfera terrestre....................................................................................................................................18O mal de altura e o adestramento en altitude............................................................................................19Viaxe dun naturalista arredor do mundo....................................................................................................20Cousas do río................................................................................................................................................21O médico.......................................................................................................................................................22Combustibles fósiles e impacto ambiental................................................................................................23Os refuxios de pedra....................................................................................................................................24A medida e a historia....................................................................................................................................25A natureza dos corpos.................................................................................................................................26O enigma das chaves...................................................................................................................................27A fabricación de cavorita.............................................................................................................................28O mundo ao final do tempo.........................................................................................................................29Identificación das nubes..............................................................................................................................30A contaminación dos ríos............................................................................................................................31O ciclo da auga.............................................................................................................................................32A célula..........................................................................................................................................................32A estrutura da Terra......................................................................................................................................33A flor..............................................................................................................................................................34As plantas......................................................................................................................................................35

Páxina - 2


A superficie da LúaA superficie lunar caracterízase por estar chea de cráteres producidos por impactos de

meteoritos.

Ao carecer de atmosfera, esta non frea as rochas que caen cara á súa superficie, polo que ata os fragmentos máis diminutos producen pequenos cráteres. O resultado destes impactos é que a superficie lunar está cuberta dunha fina areíña de rocha triturada que recibe o nome de regolito.

1. Por que hai tantos cráteres na superficie da Lúa?

2. Na Lúa hai cráteres de gran tamaño, o que significa que impactaron asteroides grandes. Na superficie terrestre tamén debería haber entón cráteres grandes, xa que a atmosfera non pode desintegrar meteoritos tan grandes, e non obstante na Terra estes cráteres son moi escasos. Por que pode ser iso? Elixe a resposta que consideres correcta.

a) Porque a atmosfera frea eses meteoritos e impídelles chegar á superficie.

b) Porque é máis fácil que caian na Lúa ca na Terra.

c) Porque na Terra a erosión da auga e o vento borrou os cráteres.

3. Que é o regolito lunar? Como se formou?

4. Poden verse estrelas fugaces na Lúa? Por que?

5. Cando dous cráteres se superpoñen, é fácil saber cal é máis antigo e cal é posterior. Ocórreseche como pode saberse?

6. Na superficie da Terra recolléronse moitos meteoritos, algúns dos cales proceden da Lúa. Intenta explicar como puido chegar ata a superficie da Terra unha rocha procedente da Lúa.

Páxina - 3


O Universo nunha casca de nozSegundo as ideas actuais teremos que explorar a galaxia

dunha maneira lenta e aburrida, utilizando naves espaciais que viaxen con velocidade menor cá da luz, pero como aínda non temos unha teoría unificada completa, non podemos rexeitar completamente as viaxes por atallos espazo – tempo.

Supoñendo que non nos autodestruamos nos próximos séculos, é probable que nos diseminemos primeiro polos planetas do Sistema Solar e a continuación polos das estrelas máis próximas, pero non pasará como en Star Treck ou Babilon 5, en que hai unha nova raza de seres case humanos en case cada sistema estelar. A especie humana tivo a súa forma actual durante uns dous millóns dos 15000 millóns de anos, aproximadamente,

transcorridos desde a grande explosión inicial. Polo tanto, incluso se se chega a desenvolver vida noutros sistemas estelares, as posibilidades de encontrala nun estadio recoñeciblemente humano son moi pequenas. É probable que calquera vida extraterrestre que poidamos atopar sexa moito máis primitiva ou moito máis avanzada. Se é máis avanzada, por que non se diseminou pola galaxia e visitou a Terra?

STEPHEN HAWKING O Universo nunha casa de noz Ed. Planeta

1. Que lugares do espazo é máis probable que explore antes o ser humano?

2. Que vantaxes terían as viaxes a través do espazo – tempo?

3. Móstrase optimista o autor respecto á posibilidade de encontrar vida noutros planetas? Por que?

Páxina - 4


Aventura ao centro da TerraFoi entón cando Perry me interesou no seu

invento. Era un home vello que dedicara a maior parte da súa longa vida a perfeccionar unha escavadora subterránea mecánica. Nos seus momentos de ocio estudaba paleontoloxía. Revisei os seus planos, escoitei os seus argumentos, inspeccionei o modelo armado e despois, convencido, puxen á súa disposición os fondos necesarios para construír unha escavadora funcional de tamaño natural.

Non entrarei nos detalles da construción do aparello, que agora está alí fóra, no deserto, a unhas dúas millas de aquí. Mañá, talvez teña vostede interese

en ir velo. Trátase, aproximadamente, dun cilindro de aceiro de trinta metros de lonxitude, ensamblado de tal xeito que pode xirar e retorcerse a través da rocha sólida se é necesario. Nun extremo hai un poderoso trade impulsado por un motor que, segundo Perry; xera máis potencia por centímetro cúbico cós demais por metro. Recordo que el adoitaba afirmar que ese invento por si só podía facernos fabulosamente ricos. Iamos dar a coñecer o artefacto publicamente despois do resultado exitoso da nosa primeira proba secreta, pero Perry xamais retornou desa viaxe de proba, e eu acabo de volver despois de dez anos.

Mirei o termómetro. Marcaba 43 graos. Mentres falabamos, a gran toupa de ferro tradeara máis dunha milla de rocha da codia terrestre.– Continuemos, entón ̶ dixen ̶ . Nunca insinuaches que esta cousa alcanzaría semellante velocidade,

Perry. Non o sabías?– Non ̶ contestou ̶ . Non puiden calcular con exactitude a velocidade, pois non tiña instrumentos

para medir a inmensa potencia do meu xerador. Estimei, con todo que debía andar a uns cincocentos metros por hora.

– E estamos indo a doce quilómetros por hora ̶ concluín, coa mirada fixa no contaquilómetros ̶ . Que espesura ten a codia terrestre, Perry? ̶ preguntei.

– Hai case tantas conxecturas ao respecto coma xeólogos ̶ foi a resposta ̶ . Hai quen o calcula en arredor de corenta e oito quilómetros, porque a calor interna, que aproximadamente aumenta a razón de medio grao cada vinte ou vinte e cinco metros de profundidade, sería suficiente como para fundir mesmo a máis refractaria das substancias a esa distancia. Outros afirman que, dados os fenómenos de precesión e rotación, a Terra, se non totalmente sólida, debe de ter polo menos unha casca de non menos de mil trescentos ou mil seiscentos quilómetros de espesura. Velaí tes a túa resposta. Podes elixir.

EDGAR RICE BURROUGHS Aventura no centro da Terra Editorial Intersea

1. Describe dúas características do aparello que construíu Perry.

2. Marchaba a escavadora á velocidade que esperaba o seu construtor? Por que?

3. Cal dos seguintes títulos che parece mellor para o fragmento?

“O interesante invento de Perry”

“Viaxe ao interior da Terra”

Por que?

4. A temperatura a 500 metros de profundidade é a mesma cá 2000 metros? Por que?

Páxina - 5


As microalgas e as mareas vermellas

Os dinoflaxelados e as diatomeas son algas unicelulares microscópicas que forman parte do microplancto. En ocasións forman colonias, onde cada célula ten vida independente. A maioría destas microalgas fan a fotosíntese polo que producen osíxeno e son o primeiro elo da rede trófica nos ecosistemas mariños. Ademais son o alimento dos moluscos bivalvos das rías galegas.

Ás veces estes seres proliferan masivamente ata producir coloración visible a simple vista na auga. É a chamada marea vermella, que na maioría dos casos non é tóxica. Só unhas poucas especies destas algas producen toxinas que ao acumularse nos bivalvos comestibles suporían un risco para a saúde humana de non existir controis sanitarios. Por exemplo, a especie Dinophysis acuminala produce unha toxina diarreica., e a Gymnodinium catenatun, unha toxina paralizante.

1. Explica con diferentes argumentos por que os dinoflaxelados e as diatomeas son seres vivos.

2. Que tipo de organización celular teñen estas algas? Pódense observar a simple vista? Razóao.

3. Que papel realizan estas algas na natureza? E cal é o papel na economía e sociedade galegas?

4. Que tipo de nutrición teñen estas algas?

5. As células destas algas parécense máis ás dos animais ou ás das plantas? Explica por que. A que reino pertencen?

Páxina - 6


A biodiversidade das pradarías

Na Güiana encóntranse tres clases distintas de so formigueiro. Está o xigante, co seu gran rabo peludo, que mide case dous metros de longo; despois está o tamandúa, cun tamaño similar ao dun pequinés; e, por último, o pigmeo, que só mide uns vinte centímetros. Pois resulta que estes tres osos formigueiros viven en tipos de terreo completamente diferentes, e aínda que ás veces os encontrar en territorios dos outros, por regra xeral apéganse ao terreo que lles vai mellor. O oso formigueiro xigante prefire vivir nas pradarías da metade norte da Güiana, mentres os outros dous, como son arbóreos, habitan nas rexións boscosas. O tamandúa podemos encontralo incluso en comarcas semicultivadas, pero para atopar o pigmeo debes meterte nas profundas selvas virxes.

Así que ao día seguinte, moi cedo, Francisco, o meu amigo e eu montamos a cabalo e saímos atrás do oso formigueiro. Os prados dourados, salpicados aquí e alá de matogueiras de arbustos minúsculos, brillaban baixo os raios do Sol e estendíanse en rodas as direccións cara ás liñas de montañas de claro azul verdoso que cubría o afastado horizonte. Cabalgamos durante horas sen ver forma ningunha de vida, salvo unha parella de diminutos falcóns trazando círculos no ceo azul sobre nós.

Agora ben, sabía que as pradarías tiñan a súa correspondente cantidade de vida animal, e sorprendeume bastante que non nos topásemos con máis bichos no camiño. Pronto descubrín o motivo, poia a cabalgata fíxonos pasar por unha gran valgada ovalada, no fondo da cal había un plácido lago cheo de lirios acuáticos e rodeado de plantas exuberantes e arboriñas. Todo pareceu revivir de golpe. O aire estaba cheo do zunido das libélulas e entre os cascos dos nosos cabalos escapulíanse lagartos de vivas cores; pousados sobre as ramas secas das árbores e inclinados sobre as auga axexaban os picapeixes, e entre os xuncos e os arbustos da ribeira do lago piaban e batían as ás bandadas de paxaros diminutos. Ao pasar vin na ribeira oposta dez cegoñas xabirú, cada unha dun metro de altura, que contemplaban fixamente os seus longos peteiros con expresión solemne. Cando deixamos atrás o lago e entramos de novo nas pradarías todos se amorteceu outra vez, e só se oía o golpe e asubío regular dos cascos dos nosos cabalos sobre a alta herba.

GERALD DURREL O novo Noé Ed. Alfaguara

1. Onde habita normalmente o oso formigueiro xigante? E o pigmeo?

2. Por que non se cruzaron con máis animais os protagonistas do relato durante a viaxe?

3. Por que o autor do fragmento elixiu o título “A biodiversidade das pradarías”?

4. Cres que o autor do texto describe ben a paisaxe onde transcorre a historia? Por que?

Páxina - 7

Oso formigueiro xigante

Oso formigueiro pigmeo

Tamandúa


Vivir entre chimpancésCando dous chimpancés se saúdan ao encontrarse de novo

despois de estaren separados, a súa conduta chega a parecer tan sorprendente como a de dúas persoas en idéntica situación. Os chimpancés poden inclinarse ou agacharse, darse as mans, bicarse, abrazarse, tocarse ou dar palmas case en calquera parte do seu corpo, especialmente na cabeza, no rostro e nos xenitais. Un macho pode acariciar unha femia ou unha cría na sobrebarba. Os seres humanos, en moitas culturas, fan un ou varios de tales xestos.

O saúdo entre dous chimpancés adoita ser máis expresivo cando os implicados son bos amigos, e aínda despois de estaren afastados durante algúns días.

Non son soamente submisos ou tranquilizadores os xestos dos chimpancés. Moitos dos seus xogos parécense extraordinariamente aos dos nenos. As cóxegas que fan os chimpancés cos seus dedos son case idénticas ás nosas, así como, noutra orde, algúns xestos e actitudes de ameaza.

De feito, se por unha parte observamos todo o abano de posturas e xestos dos chimpancés, e por outra dos homes, atoparemos, en moitos casos, semellanzas sorprendentes. Parecería como se uns e outros tivesen evolucionado, a este respecto, de forma notablemente paralela, ou ben que nós e os chimpancés tivemos un mesmo antecesor, alá na noite dos tempos. Un antecesor que, ademais, se comunicaba cos seus semellantes con bicos e apertas, tocándose, dándose palmas e agarrándose das mans.

JANE GOODALL Na senda do home Salvat Editores

1. Cando é máis efusivo o saúdo entre os chimpancés?

2. Que sorprendeu a Jane Goodall mentres observaba os chimpancés saudándose entre eles?

3. Que semellanzas encontra Jane Goodall entre chimpancés e humanos?

4. Que quere dicir a autora do texto coa frase “nós e os chimpancés tivemos un mesmo antecesor”? En que se basea para establecer esta afirmación?

Páxina - 8


As sociedades de insectosAs abellas son insectos sociais que viven en comunidades de máis de 70000 individuos. Hai tres

tipos de abellas: a mestra, unha en cada colmea, a súa misión é poñer ovos; os abázcaros, encargados de fecundar á mestra, e as obreiras, que son a maioría e sonas que constrúen as celas, coidan as larvas, recollen o néctar e o pole, fabrican o mel, etc.

1. Cales dos seguintes animais tamén son considerados insectos sociais?

a) Térmites, formigas e avespas.

b) Bolboretas, avelaíñas e escaravellos.

c) Chinches, piollos e pulgas.

d) Lagostas, pulgóns e cascudas.

2. Nas abellas obreiras, o terceiro par de patas está modificado a modo de cepillo plumoso. Cal cres que pode ser a finalidade desta estrutura?

3. Nunha colmea, aproximadamente o 99 % das abellas son obreiras.

a) Se a colmea está formada por 70000 abellas. Cantas delas serán obreiras?

b) Cantos serán abázcaros? Que porcentaxe supoñen?

4. Que papel desempeñan na colmea as tres clases de abellas que a forman? Hai algunha que sexa máis necesaria ca outra? Razoa a resposta.

Páxina - 9

obreira mestra abázcaro


A danza das abellas

A información deste texto está tomada dun folleto sobre as abellas. Consulta a información para contestar ás cuestións que se formulan a continuación.

RECOLECCIÓN DO NÉCTAR

As abellas fabrican mel para sobrevivir. É a súa única fonte de alimentación. Se hai 60.000 abellas nunha colmea, ao redor dunha terceira parte está dedicada á recolleita do néctar que as abellas elaboradoras* converterán despois en mel. Unha pequena parte das abellas traballan como exploradoras ou buscadoras. Encontran unha fonte de néctar e logo volven á colmea para comunicarllo ás outras abellas.

As exploradoras comunican onde está a fonte de néctar executando unha danza que transmite información sobre a dirección e a distancia que as abellas terán que percorrer. Durante esta danza a abella sacode o abdome dun lado a outro mentres describe círculos en forma de 8. A danza segue o debuxo mostrado no seguinte gráfico.

O gráfico mostra a unha abella bailando dentro da colmea na cara vertical do panal. Se a parte central do 8 apunta directamente cara arriba, significa que as abellas encontrarán o alimento se voan directamente cara ao Sol. Se a parte central do 8 apunta á dereita, o alimento se encontra á dereita do Sol.

A cantidade de tempo durante o cal a abella sacode o abdome indica a distancia do alimento desde a colmea. Se o alimento está bastante cerca a abella sacode o abdome durante pouco tempo. Se está moi lonxe, sacode o abdome durante moito tempo.

PRODUCIÓN DO MEL

Cando as abellas chegan á colmea co néctar, o pasan ás abellas elaboradoras, quen manipulan o néctar coas súas mandíbulas, expoñéndoo ao aire quente e seco da colmea. Acabado de recolleitar, o néctar contén azucres e minerais mesturados con ao redor dun 80% de auga. Pasados de dez a vinte minutos, cando gran parte da auga sobrante se evaporou, as abellas elaboradoras introducen o néctar dentro dunha cela no panal, onde a evaporación continúa. Tres días máis tarde, o mel que está en las celdas contiene alrededor de un 20% de auga. Neste momento, as abellas cobren as celas con tapas que fabrican con cera.

* abella elaboradora unha abella obreira que traballa dentro da colmea.

Páxina - 10


En cada período determinado, as abellas dunha colmea adoitan recolleitar néctar do mesmo tipo de flor e da mesma zona. Algunhas das principais fontes de néctar son as árbores froiteiras, o trevo e as árbores en flor.

1.- Cal é o propósito da danza da abella? Risca a resposta que consideres correcta:

A. Celebrar que a produción do mel foi un éxito. B. Indicar o tipo de planta que encontraron as exploradoras. C. Celebrar o nacemento dunha nova raíña. D. Indicar onde encontraron as exploradoras o alimento.

2.- Indica tres das principais fontes de néctar:

3.- Cal é a principal diferencia entre o néctar e o mel? Risca a resposta que consideres correcta:

A. A proporción de auga na sustancia. B. A relación entre o azucre e os minerais da substancia. C. O tipo de planta da que se recolleita a substancia. D. O tipo de abella que procesa a substancia.

4.- Na danza, que fai a abella para mostrar a distancia existente entre o alimento e a colmea?

5.- No folleto di: “Se hai 60.000 abellas nunha colmea, ao redor dunha terceira parte está dedicada á recolleita do néctar ...” Cantas abellas están dedicadas á recolleita do néctar? Indica os cálculos.

Páxina - 11


As trampas das arañas

Terminadas as uvas deiteime boca abaixo e, co queixo entre as mans, púxenme a examinar o terreo circundante.

Un diminuto saltón verde de cara longa e melancólica fregaba nervioso as patas traseiras. Sobre unha poliña de musgo, un fráxil caracol meditaba en espera do orballo vespertino. Un obeso gurgullo escarlata, do tamaño dunha cabeza de fósforo, arrastrábase cal repoludo cazador baixo o bosque de musgo. Era todo un mundo microscópico, cheo de vida fascinante. Mentres seguía o lento avance do gurgullo notei unha cosa curiosa. Espalladas aquí e alá sobre a verde masa do musgo aparecían uns tenues sinais redondos, do diámetro dun xilin. Eran tan débiles que só se distinguían desde un certo ángulo. Lembrábanme o perfil da lúa chea visto a través dun nubarrón, o sutil círculo que parece moverse e cambiar. Distraidamente, pregunteime cal sería a súa orixe. Eran demasiado irregulares, demasiado desordenadas para seren a pegada dalgún animal, e... que animal podía andar por unha ladeira case vertical e con paso tan errabundo? Ademais non estaban en oco. Cun talo de herba presionei sobre o bordo dun dos círculos. Non cedeu.

Empecei a crer que as marcas se debían a algunha misteriosa forma de crecer o musgo. Presionei de novo con máis forza, e envorcóuseme o estómago da emoción. Era coma se o paíño dese cun resorte oculto, porque o círculo enteiro se levantou como unha trampiña. Mirando, vin con abraio que era en efecto unha trampiña, forrada de seda, e cun bordo biselado que encaixaba perfectamente na boca dun túnel recuberto do mesmo material. O bordo da porta ía unido ao do túnel mediante un anaquiño de seda que facía as veces de gonzo. Absorto ante esta magnífica mostra de artesanía, pregunteime quen demo podía ser o seu autor.

GERALD DURRELL A miña familia e outros animais Alianza Editorial

1. Que chamou a atención do protagonista do relato mentres observaba o gurgullo? Que pregunta se fixo?

2. Que era demasiado irregular e desordenado? Por que non podían ser as pegadas dun animal?

3. Como son as trampas das arañas que se describen no texto?

4. Para que cres que as arañas utilizarán as trampas?

Páxina - 12


A nutrición das plantasA principios do século XVII, o científico Jan Baptiste Van Helmont realizou un experimento

para comprobar como se alimentaban as plantas.

Nun amplo tarro colocou 90 kg de terra, que previamente secara nun forno. Plantou nel un pequeno salgueiro que pesaba 2 kg. Regou o salgueiro periodicamente con auga de chuvia, sen engadir ningún tipo de fertilizante. Incluso chegou a protexer a planta cunha cuberta para que non se manchase de po.

Durante cinco anos observou o crecemento da planta.

Transcorrido ese tempo, sacou a árbore do tarro e comprobou a súa masa nunha balanza. A masa da árbore era de 77 kg. Sacou tamén a terra do tarro e, despois de secala nun forno, pesouna, e comprobou que a súa masa era de 89,5 kg.

1. Van Helmont descoñecía que a planta para crecer necesita enerxía. De onde obtén a planta esa enerxía?

2. Canto peso gañou o salgueiro en cinco anos? E a terra?

3. Nun primeiro momento, Van Helmont afirmou que, se a árbore aumentara de peso, era porque extraera da terra a materia necesaria para medrar. Cres que estaba no certo?

4. Cal cres que foi entón a conclusión de Van Helmont sobre o crecemento da planta?

a) A masa gañada pola árbore proviña do fertilizante subministrado á terra.

b) A auga subministrada á terra fora a única responsable do crecemento da planta.

c) A auga e o fertilizante subministrado eran a causa do crecemento da planta.

d) A falta de po permitiu o crecemento da planta.

5. Que explicación pode ter a diferenza de masa da terra ao cabo dos cinco anos?

6. Que órganos teñen as plantas para absorber auga e materia inorgánica da terra?

Páxina - 13

2 kg

90 kg

89.5 kg

77 kg


O bosque animadoAs árbores teñen as súas loitas. As maiores asombran ás

pequenas, que crecen entón con présa para facerse axiña donas da súa ración de Sol, e, ao esparexer as raíces baixo a terra, hai algunhas quizais demasiado cobizosas que estorban ás demais no seu lexítimo empeño de alimentarse. Pero entre todos os seres vivos da fraga son os máis pacíficos, os máis bondadosos, os que posúen unha alma máis sinxela e inxenua. Convén saber que carecen absolutamente de vaidade. Nacen en calquera parte, ignoran que, só polo feito de nacer alí, aquel lugar queda embelecido. Non se aburren nunca, porque non miran á terra, senón ao ceo e o ceo cambia tanto, segundo as horas e segundo as nubes, que xamais é igual a si mesmo. Cando os homes buscan a diversidade, viaxan. As árbores satisfán ese afán sen moverse. É a diversidade a que se avén a pasar

incesantemente sobre as súas copas.Elas son tamén a diversidade. Como queira que se agrupen, sempre forman un conxunto

harmonioso, e ata as que nacen illadas na campiña ou sobre os outeiros parecen ter unha profunda significación que emociona o espírito. Se os troncos son rectos, impresiónanos a súa esvelteza; se tortos e atormentados, non deixa de haber neles unha suxeridora beleza, algo que os humaniza ante os nosos ollos. Segundo avanzamos por un bosque, a aliñación das súas árbores, o perfil da ramxe, o artesoado das follas cambia e o panorama renóvase incesantemente con perspectivas en que as formas se conxugan en modos infinitos, como os homes non acertaron a conseguir nin no máis complicado e fastuoso dos bailes.

Canso de ver subir o río, volve meter o inverno a man no seu zurrón e lanza un puñado de verdor á aldea. Os prados son tan fermosos que a vista non se farta de repousar na súa color; nas beiravías e nos tellados brotan herbiñas amigas do frío e da auga; no bosque xorde unha capa de carriza rizosa e apertada, con visos suaves, coma un veludo que unha man aloumiñase de través, e entre a carriza e entre as ramas secas manchadas de liques aparece, case brutalmente, sen saberse como, a máis diversa colección de cogomelos: grandes e derrubados coma trapos sucios; diminutos, finos e brancos, como feitos de porcelana; cóncavos e morados, coma se fosen cuncas baleiras que aínda conservasen algún viño; ocres, imitando a codia do pan; prateados, vermellos, amarelos; illados, salpicando o chan, ou unidos en colonias que remedan o conxunto dunha aldea asiática.

WENCESLAO FERNÁNDEZ FLORES O bosque animado Ed. Xerais

1. Lévanse ben as árbores entre si? Por que?

2. Que características propias das persoas se atribúen ás árbores?

3. Como son os cogomelos que se describen no texto?

4. Por que razón cres que o título do texto é “O bosque animado”?

Páxina - 14


O bacilo roubado− Esta, tamén, é outra preparación do famoso bacilo do cólera ̶

explicou o bacteriólogo colocando o portaobxectos no microscopio.– O home de rostro pálido mirou polo microscopio. Evidentemente

non estaba afeito a facelo, e cunha man branca e débil tapaba o ollo libre.

– Vexo moi pouco observou.̶– Axuste este parafuso indicou o bacteriólogo -, quizais̶

o microscopio estea desenfocado para vostede. Os ollos varían tanto... Só unha fracción de volta para esta lado ou para o outro.– Ah! Xa vexo -dixo o visitante-. Non hai tanto que ver despois de

todo. Pequenas raias e fragmentos rosa. De calquera xeito, esas diminutas partículas, eses meros corpúsculos, poderían multiplicarse e devastar unha cidade! É marabilloso!− Ergueuse e, retirando a preparación do microscopio, suxeitouna en dirección á ventá.− Apenas visible -comentou mentres observaba minuciosamente a preparación. Dubidou.− Están vivos? Son perigosos?− Matáronos e tinxíronos -asegurou o bacteriólogo-. Pola miña parte gustaríame que puidésemos

matar e tinxir a todos os do universo.− Imaxino -observou o home pálido, sorrindo levemente, que vostede non estará especialmente

interesado en ter aquí ao seu redor microbios semellantes en vivo, en estado activo.− Ao contrario, estamos obrigados a telos -declarou o bacteriólogo-. Aquí, por exemplo.− Cruzou o cuarto e colleu un tubo entre uns cantos que estaban selados.− Aquí está o microbio vivo. Este é un cultivo das auténticas bacterias da enfermidade vivas

-dubidou-. Cólera embotellado, por dicilo así.− Un escintileo de satisfacción iluminou momentaneamente o rostro do home pálido.− Vaia unha substancia mortal para ter nas mans! -exclamou devorando o tubiño cos ollos.

H.G. WELLS O bacilo roubado e outros incidentes Ed. Valdemar

1. Por que o home do rostro pálido non estaba afeito a mirar polo microscopio?

2. Que contiña o portaobxectos que o bacteriólogo puxo no microscopio?

3. Que intención tiña o home do rostro pálido cando observaba os microbios vivos? (Reflexiona sobre o título do texto).

Páxina - 15


Un gran descubrimento

“ Alexander Fleming (1881 – 1955), médico e microbiólogo escocés, dedicou gran parte da súa vida a investigar sustancias que ataquen ás bacterias sen danar ao home. A primeira que descubriu, en 1921, foi unha encima chamada lisozima, que se atopa na saliva, nas bágoas e na clara de ovo e ten efectos antibióticos. En 1929, un dos seus cultivos de bacterias, que estaba colocado no borde da súa mesa, pegado a unha parede húmida, contaminouse de fungos (Penicillium notatum). Ao observar o cultivo ao microscopio, Fleming comprobou que arredor do mofo había unha rexión circular onde as bacterias non podían medrar e decidiu investigar o fenómeno, obtendo do mofo unha sustancia que chamou penicilina, con gran poder antibacteriano. Non obstante, tiveron que transcorrer 10 anos ata producir a penicilina en cantidade suficiente para o seu uso, converténdoa así, no primeiro antibiótico práctico e iniciándose a maior revolución médica da historia do home. En 1945 Fleming recibiu o Premio Nobel de Medicina”.

Grandes científicos da humanidade. Ed. Espasa

1. Segundo o texto, que é un antibiótico?

2. Que antibiótico natural se atopa nas bágoas e na saliva?

3. Cal foi o primeiro antibiótico empregado en medicina? De que organismo se obtén?

4. Quen o descubriu e en que ano? En que ano comezou a empregarse?

Páxina - 16


Fungos e cogomelos

“ Moitos fungos, incluíndo o champiñón, o níscaro, etc., son comestibles, pero hai especies extremadamente velenosas. Non hai un sistema concreto para distinguir as especies comestibles das velenosas, ás veces ata os maiores expertos cometen erros fatais; pero, polo xeral, deben evitarse as especies con esporas brancas e cunha volva en forma de cazoleta ou cun anel arredor do pé. Os verdadeiros champiñóns teñen un anel no pé e esporas de cor negra ou violácea, pero deben evitarse aqueles que adquiren unha cor amarela brillante ao rascalos. Outra norma de seguridade é rexeitar crenzas populares como que ao ferver a seta, macerala con vinagre ou salmoira, esta perde a súa toxicidade, ou que se a inxire un animal e este non se intoxica, significa que a seta non é velenosa, ou que se a seta cambia de cor ao cortala é tóxica, ou que se ao fervela con obxectos de prata, allos ou cebolas e estes non se ennegrecen pódense comer. Todas estas afirmacións e moitas máis populares son falsas.

Flora e fauna de España. Guía de campo básica Ed. Blume

1. Como pode distinguirse unha seta comestible dunha velenosa?

2. Segundo as crenzas populares cando unha seta se pode comer e cando non? Débese facer caso

delas? Por que?

3. Segundo a túa opinión, que deberías facer se queres ir apañar setas ao campo?

4. Segundo os textos: Un gran descubrimento e Fungos e cogomelos, os fungos son prexudiciais ou

beneficiosos? Razoa a resposta.

Páxina - 17


A atmosfera terrestre

Segundo se cre, a atmosfera existente cando se formou a Terra, fai aproximadamente 4.500 millóns de anos, era moi diferente da actual. Nun principio a penas existía envolta gasosa sobre o planeta, e esta delgada capa de gases foi seguramente varrida polo intenso vento solar, partículas lanzadas polo Sol a gran velocidade.

Nesta primeira etapa da Terra, a súa temperatura era bastante elevada: a superficie estaba parcialmente fundida e a enorme cantidade de gases xerados pola intensa actividade volcánica foise acumulando pouco a pouco arredor do planeta. Esa atmosfera primitiva, produto das emisións volcánicas, compoñíase principalmente de vapor de auga, dióxido de carbono, nitróxeno e metano.

Co paso do tempo, a temperatura do planeta descendeu progresivamente,o que fixo posible que a gran cantidade de vapor de auga da atmosfera primitiva se condensara e dera lugar a chuvias torrenciais que xeraron os océanos. A aparición dos seres vivos provocou, así mesmo, un cambio importante na composición atmosférica: as plantas, as algas e outros organismos que realizaban a fotosíntese, consumiron gran parte do dióxido de carbono atmosférico para formar os seus tecidos e liberaron ao mesmo tempo osíxeno. Durante millóns de anos, esta sinxela reacción química foi a causante de que o dióxido de carbono se convertera nun compoñente minoritario na atmosfera (0’0’3 %) e que esta se enriquecera en osíxeno (concentración do 21 %).

1. En que se diferenza a composición da atmosfera primitiva da actual?

2. Describe mediante un esquema como foi cambiando a composición da atmosfera dende a súa orixe ata a actualidade.

Páxina - 18


O mal de altura e o adestramento en altitudeA composición do aire é a mesma ao nivel do mar e no cume da montaña máis alta. Unha bocalada

de aire contén aproximadamente catro partes de nitróxeno e unha de osíxeno. A diferenza é que ao nivel do mar o aire é máis denso, polo que a cantidade total de aire que entra nos pulmóns é maior, e a respiración é máis eficaz.

As persoas que viven a grande altitude están afeitas a respirar este aire enrarecido. O seu sangue contén máis glóbulos vermellos, que son as células sanguíneas que transportan o osíxeno.

Algúns deportistas adéstranse a grande altitude durante varias semanas. Con iso aumentan a súa cantidade de glóbulos vermellos, e a osixenación dos seus músculos. Cando regresan ao nivel do mar, a súa capacidade de osixenación é maior e o seu rendemento deportivo aumenta durante uns días, ata que a concentración de glóbulos vermellos volve á normalidade.

1. Explica porque nun lugar a gran altitude unha persoa pode sentir mareos, debilidade e fatiga.

2. É certo que o aire contén menos osíxeno a grande altitude que ao nivel do mar? Razoa a resposta.

3. Observa os debuxos que representan mostras de aire (A e B) e mostras de sangue (1 e 2).

a) Indica cal das mostras de sangue corresponde a un deportista que se adestrou ao nivel do mar e cal corresponde a un deportista que se adestrou en altura.

b) Indica que mostra de aire se tomou ao nivel do mar e que mostra se tomou a grande altitude.

c) Razoa que deportista obtería máis rendemento na súa respiración: o deportista 1 competindo no lugar co aire da mostra A, ou o deportista 2 no lugar da mostra de aire B?

4. Un deportista vai competir en Granada (738 m de altitude). Onde lle interesa adestrarse: en Granada, en Valencia ou en Valdelinares (Teruel), situado a 1693 m de altitude?

Páxina - 19


Viaxe dun naturalista arredor do mundo

O bosque abunda en obxectos admirables, entre os cales non podo cansarme de contemplar os fentos arborescentes, pouco elevados, pero cunha follaxe tan verde, tan graciosa e tan elegante. Pola tarde cae a torrentes a chuvia e teño frío, aínda que o termómetro marca 65 graos Farenheit (18,3 ºC). En canto cesa a chuvia observo un espectáculo curioso: a enorme evaporación que se produce en toda a extensión do bosque. Un espeso vapor branco envolve entón os outeiros ata uns 100 pés de altura; estes vapores elévanse como columnas de fume por riba das partes

máis frondosas do bosque, e principalmente por riba dos vales. Puiden observar varias veces este fenómeno, debido ao meu parecer, á inmensa superficie da follaxe, quentada anteriormente polos raios do Sol.

Ocupábame a miúdo en estudar as nubes que vindo do mar ían estrelarse, digámolo así, contra a parte máis alta do Corcovado. Como case todas as montañas, cando quedan así ocultas en parte polas nubes, o Corcovado parece elevarse a unha altura moito maior da que ten en realidade, ou sexa de 2300 pés (690 metros). Mister Daniell, nos seus ensaios meteorolóxicos, fixo observar que unha nube aparece algunhas veces fixa na cima dunha montaña, mentres o vento segue soprando. O mesmo fenómeno presentábase aquí baixo un aspecto un pouco diferente. En efecto, víase a nube encurvarse e pasar con rapidez por riba da cúspide, sen que a parte fixa na faldra da montaña parecese aumentar nin diminuír. Poñíase o Sol, e unha suave brisa do sur que ía dar contra o lado meridional da rocha, volvía levantarse para ir confundirse coa corrente superior de aire frío conforme se condensaban os vapores; pero a medida que as nubes lixeiras pasaran xa sobre a cima e se encontraban sometidas á influencia da atmosfera máis cálida e setentrional, inmediatamente se disolvían.

Durante os meses de maio e de xuño, que é cando comeza o inverno neste país, o clima é delicioso. A temperatura media, deducida de observacións feitas ás nove da mañá e ás nove da noite, non alcanzaba máis que os 72 º Farenheit (22,2 ºC).

A miúdo caían fortes chuvascos; pero os cálidos ventos do sur secaban con rapidez o chan e podía pasearse con gusto. Unha mañá choveu seis horas seguidas e caeu unha polgada e seis décimas de chuvia. Cando esa tempestade pasou polos bosques que rodean o Corcovado, as gotas de auga que chocaban contra a multitude innúmera de follas producían un ruído estraño: podía oírse a un cuarto de milla de distancia e asemellábase ao dun torrente impetuoso.

CHARLES DARWIN Viaxe dun naturalista arredor do mundo Ed. Miraguano

1. No texto dise que Darwin ten frío pola tarde, consideras que se encontra nunha zona fría? Por que?

2. Ao final do primeiro parágrafo do texto dise: “Puiden observar varias veces este fenómeno...”. A que fenómeno se refire?

3. Imaxina que desexas viaxar ás terras que describe Darwin e que che din que nestes momentos alí é inverno. Que clase de roupa levarías? Por que?

4. Cando comeza o inverno nas terras que se describen no texto?

Páxina - 20


Cousas do río

Rapaz:

Pregúntasme polo río... Vexo na túa carta que te lembras moito del. Se eu estivese lonxe faría igual. Porque o río é como un pai de todos nós.

Dis ben. O río decote nos trae novas. No verán e no inverno. O río é coma unha feira: leva de todo. Ben me lembro de cando estiveches a piques de afogar nel. Sentácheste no penedo sen saber nadar, e o Marxado afincoute. Colleute o grimo, pero espernexando como unha ra fuches saíndo para a beira. Despois desa perdícheslle o

medo a auga.Imos ao río coma sempre. Coma cando ti estabas. Agoa, nestes días, veñen desovar as lampreas.

Botámonos a collelas cunhas tenaces longas de pau que teñen cravos aguzados. Tamén collemos angulas. Preto do areal hai un eito de pelouros cubertos de auga. As angulas métense debaixo deles e nós dámoslles chuzo cun garfo. Non se rispa ningunha. Como esvaran, apreixámolas con follas de figueira para que non se escorreguen.

Ao río vou sempre co Marxado. Ás veces ponse túzaro pero non é mal rapaz, a pesar desa nai toroloró que lle tocou. Facemos competencias nadando sobre a tona da auga e por embaixo. Unhas veces gaña el, e outras eu. Tamén nos botamos a coller pedras no chan do río. O Marxado inventou a astucia do ameneiro, que agora usan todos os rapaces. Vouche contar. Onde comeza a presa do muíño é ben fondo. No resío hai un ameneiro algo penzo. Agatuñamos por el e guindámonos desde as pólas. Os máis arriscados chímpanse case desde o cumio.

A onde non imos nadar é ao remuíño. Lémbraste del? Chegando á ponte nova, a auga xira coma un rodicio. Colle tal forza que disque pode larpar un home. Os vellos falan dun vagabundo tolo que se meteu alí e non o viron máis.

Pois é. O río semella unha feira, como digo. Eu fun a unha redada hai pouco. Non me querían levar porque son aínda rapaz, pero tanto matinei que me levaron. Era cousa de ver. Un eito de homes, río abaixo, gurrando coa rede e cos peixes. Logo, fomos entrando na presa, no canal feito de pedras amoreadas. E toda aquela colleita peixeira foi caendo no “cesto” de arames. Malia que as troitas tivemos que darllelas a uns homes aseñoritados que viñeron da vila. Disque foron os que deron o permiso para a redada. Eu isto non o entendo ben. Quedaron para nós os escalos, que vén a ser, como ti sabes, peixe de segunda clase, coma quen di. Compartillámolos no resío e cadaquén foise co seu saquete.

XOSÉ NEIRA VILAS Cartas a Lelo Edicións do Castro (Adaptado)

1. Que tipo de texto é Cousas do río? Busca no dicionario as palabras que non coñezas.

2. Cantas especies de peixes aparecen citadas no texto? Algunhas delas pasan parte da súa vida no mar; por que van ao río?

3. Despois de ler o texto, pensas que o río é perigoso? Por que?

4. A quen lle escribe a carta? Por que?

Páxina - 21


O médicoSobre un foxo pouco profundo do chan, Dhan construíra

un forno de fundición, consistente nunha parede de arxila rodeada por unha parede exterior e máis grosa de rochas e barro, todo asegurado mediante estacas.

O forno chegaba á altura dos ombros dun home normal, tiña un paso de longo, e estreitábase ata un diámetro lixeiramente menor no alto, para concentrar a calor e reforzar as paredes.

Naquel forno Dhan forxaba o ferro queimando capas alternativas de carbón e de mineral de ferro persa, unhas capas de larguras variables entre a dun chícharo e a dunha noz.

Arredor do forno cavara unha gabia pouco profunda. Sentado no rebordo exterior e cos pés dentro, poñía en funcionamento uns foles feitos co pelello dunha cabra enteira, e ía emitindo cantidades exactamente controladas de aire sobre a masa incandescente. Encima da parte máis quente desa masa, o mineral reducíase a fragmentos de ferro semellantes a metálicas gotas de chuvia. E aquelas pingas espallábanse a través do interior do forno e depositábanse no fondo, formando unha mestura de gotas de carbón, escoura de ferro, chamada tocho.

Dhan selara con arxila un burato de descarga, que agora rompeu para sacar o tocho; despois refinouno mediante fortes marteladas que esixiron diversos requentamentos da forxa. A maior parte do ferro do mineral convertíase en escoura e refugos, pero o que era reducido producía unha boa cantidade de ferro forxado.

Pero era brando, explicou a Rob por intermedio de Harsha. As barras de aceiro indio, trasladadas polos elefantes desde Kausambi, eran durísimas.

Fundiu varias nun crisol e despois apagou o lume. Ao arrefriar, o aceiro era sumamente crebadizo. Dhan desfíxoo en cachizas e salpicouno sobre as pezas de ferro fundido. Despois, suando entre zafras, tenaces, ciceis, punzóns e martelos, o delgado indio despregou uns bíceps semellantes a serpentes mentres unía o metal brando e o metal duro. Soldou na forza múltiples capas de ferro e aceiro, martelando coma un poseso, retorcendo e cortando, superpoñendo, pregando a lámina e martelando unha e outra vez, mesturando os seus metais como un caldeireiro a arxila. Tamén recordaba a unha muller que amasase pan.

Observándoo, Rob comprendeu que nunca podería aprender as complexidades, as variacións nas sutís habilidades transmitidas ao longo de moitas xeracións de ferreiros indios, pero entendeu o proceso facendo innumerables preguntas.

Dhan manufacturou unha cimitarra que curou en feluxe humedecido con vinagre de cidra, e que deu por resultado unha folla cun “gravado ácido de filigranas” dunha cor azul escura, como afumada. Se fose fabricada só con ferro, a folla resultaría branda e pesada; se soamente se empregase o duro aceiro indio, resultaría crebadiza. Pero aquela espada adquiriu un gume fino, capaz de cortar un pelo no aire, e era unha arma flexible.

NOAH GORDON O médico Edicións B

1. Que compoñentes integraban a masa incandescente?

2. De que xeito consegue Dhan facer as cimitarras máis flexibles?

3. Como se cambia a cor e se fan debuxos na cimitarras?

4. Imaxina que debes construír un bo coitelo. Que utilizarás para fabricalo: ferro, cobre, aceiro, aluminio? Por que?

Páxina - 22


Combustibles fósiles e impacto ambientalO carbón e o petróleo son rochas sedimentarias e da súa combustión obtense enerxía. A gran

demanda de enerxía da nosa sociedade fai que o consumo destes combustibles sexa moi acelerado. Isto produce diversos impactos ambientais dos que destacan dous:

A súa extracción e transporte produce a deterioración de paisaxes, e con certa frecuencia o vertido de grandes cantidades de petróleo ao mar.

A súa combustión bota á atmosfera grandes cantidades de dióxido de carbono (CO2). Isto aumenta o efecto invernadoiro e produce a elevación das temperaturas, causante do cambio climático.

1. Por que se chaman combustibles fósiles o carbón e o petróleo? Por que se clasifican tamén como rochas sedimentarias orgánicas? Explica as diferenzas entre a formación do carbón e do petróleo.

2. Que é o cambio climático? Elixe a resposta correcta e razoa a túa elección.

a) O aumento de CO2 na atmosfera.

b) A produción descontrolada de CO2 pola actividade humana.

c) O aumento de temperatura da atmosfera terrestre.

d) A contaminación que se produce debido ao consumo de combustibles fósiles.

3. Observa o esquema que representa o efecto invernadoiro, e responde razoadamente as seguintes preguntas:

a) A luz do Sol en realidade non quenta o aire. De onde procede a calor que queda retida na atmosfera?

b) De que xeito pode aumentar a actividade humana o efecto invernadoiro?

c) Que relación hai entre este aumento do efecto invernadoiro e o cambio climático?

d) As plantas, as algas e algunhas bacterias utilizan o CO2 atmosférico, e diminúen a súa cantidade no aire. Mediante que proceso utilizan o CO2 e que finalidade ten ese proceso para os seres vivos que o realizan?

Páxina - 23


Os refuxios de pedraOs altos precipicios da rexión foron

noutro tempo o leito dun antigo mar. A medida que os crustáceos que vivían nese mar se desprendía das súas cubertas, estas foron amoreándose no fondo e, finalmente, convertéronse en carbonato de calcio, pedra calcaria. En certos períodos, por diversas razóns, parte das cubertas depositadas formaba grosas capas de pedra calcaria de maior dureza. Cando a terra se desprazou e o leito mariño quedou ao descuberto, converteuse por fin en precipicios. A acción do vento e a auga erosionou con maior

facilidade a pedra relativamente máis branda, abrindo profundos espazos e deixando no medio salientes de rocha máis dura.

Aínda que os precipicios estaban tamén cheos de cavernas no sentido convencional -o cal era característico da pedra calcaria-, estas inusitadas formacións semellantes a repisas constituían refuxios de pedra que resultaban excepcionalmente adecuados como vivendas e foran utilizados como tales durante moitos miles de anos.

Xondalar ergueuse, achegouse á súa mochila e volveu axiña cun sinxelo saquiño de pel provisto dunha correa para levalo colgado do pescozo, aínda que nada indicaba que se lle tivese dado ese uso. Abriuno e, sacudíndoo, fixo saír dous obxectos, que caeron na palma da súa man. Un era un pequeno fragmento de ocre vermello. O outro parecía un anaco de rocha gris normal e corrente, cos bordos afiados, e forma semellante a unha pirámide aplanada. Pero cando Xondalar alzou e mostrou a superficie inferior, ata ese momento oculta, os demais reaccionaron con exclamacións afogadas e expresións de sorpresa. Esa faceta de pedra estaba recuberta dunha fina capa de ópalo azul abrancazado con intensos reflexos encarnados.

– Encontrábame alí de pé, recordando a Thonolan, e isto rolou polo pedregal e caeu aos meus pés -explicou Xondalar-. Aila dixo que debía gardalo no meu amuleto, este saquiño, e traelo á casa. Non sei cal é o seu significado, pero tiven a sensación, e aínda a teño, de que o espírito de Thonolan garda algunha relación con esta pedra.

Entregoulla a Zelandoni. Ninguén máis parecía disposto a tocala, e Aila notou que de feito Xoharran se estremecía. A muller examinou a pedra con atención, tomando o seu tempo para pensar que dicir.

JEAN M. AUEL Os refuxios de pedra Ed. Maeva

1. Con que material se formara a pedra calcaria que dera lugar ás rochas da rexión descrita no texto?

2. Ordena as seguintes palabras para indicar como se formaron as cavernas: a terra ábrese, crustáceos, cavernas, depósito de cubertas de animais, precipicios, mar e erosión.

3. Como cres que era o clima da rexión descrita? Moi frío, temperado ou moi caloroso. Que che fai pensar iso?

Páxina - 24


A medida e a historia

Os exipcios cara ao ano 3000 a.C. para medir os seus campos de cultivo utilizaban a lonxitude dos seus pasos. En posteriores civilizacións usábanse unidades que tomaban como referencia o corpo humano: o pé, o cóbado, o polgar. Estes sistemas resultaban prácticos, aínda que non eran moi exactos.

Galileo, no ano 1600, utilizou un enxeñoso patrón de medida. Na catedral de Pisa observou que as lámpadas quedaban bambeando despois que acendesen os candelabros cunha vara. Galileo mediu o tempo de vaivén contando o número de latexos do seu propio pulso.

Os primeiros instrumentos de medida que se utilizaron, como o reloxo de sol, a balanza e a regra, fóronse perfeccionando ao longo dos séculos.

1. Indica todas as unidades de medida que aparecen no texto.

2. Enumera todos os instrumentos de medida que aparecen no texto. Que magnitudes podemos medir con eles?

3. Canto tempo transcorreu desde que os exipcios medían os seus campos ata que Galileo mediu o bambeo da lámpada en Pisa? E ata a actualidade?

4. Se consideramos que cada paso exipcio era de 0,75 m, a cantos pasos está A Coruña de Ourense, se a distancia é de 176 km?

5. Se mides a lonxitude da mesa utilizando o pé, o polgar ou o cóbado (medida do antebrazo), con cal obterías unha cantidade máis grande?

6. Se o pulso dunha persoa é dun latexo por segundo, cantas veces latexará o seu corazón nunha hora?

Páxina - 25


A natureza dos corposHai moito tempo, cando aínda non se sospeitaba a existencia da atmosfera e Newton non

formulara aínda a lei de gravitación, os corpos da natureza clasificábanse en corpos pesados que se precipitaban á terra e corpos lixeiros que sempre subían, emerxendo en calquera ambiente en que se encontrasen. O filósofo grego Aristóteles no ano 300 a.C. escribía: “Considérase pesado aquel obxecto que tende cara abaixo; e considérase lixeiro aquel que tende cara arriba”.

Foi o matemático e físico italiano, Evangelista Torricelli, inventor do barómetro, o que rebateu enxeñosamente esta teoría mediante a seguinte historia:

Hai moito tempo, vivían no fondo do mar, as cincuenta fermosas fillas de Nereo, o vello home do mar, e da súa muller, Doris. As Nereidas ou ninfas do mar, pois así era como as chamaban, montaban en golfiños e noutros animais do mar, dos que se axudaban para subir á superficie a socorrer os mariñeiros e os viaxeiros.

Un día, as Nereidas decidiron instalar unha academia no máis profundo do océano para impartir cursos de física aos habitantes do mar. Durante as súas clases, explicábanse os fundamentos desta disciplina da mesma maneira

que nós, os seres humanos, habitantes do océano de aire, adoitamos facer nas nosas escolas. As curiosas Nereidas mostraban que entre todos os obxectos que elas utilizaban baixo a auga, uns baixaban, en tanto que outros subían. Entón, as ninfas, sen medo ningún, sen pensar en como se comportarían ese mesmos obxectos se se encontrasen noutros medios, deduciron terminantemente que uns corpos, por exemplo, a terra, as pedras e os metais son pesados, pois baixan ao fondo; outros, como o aire, a cera e a maioría das plantas, son lixeiros, xa que ascenden e aparecen na superficie da auga.

Pero, que ocorrería se as nereidas vivisen nun largo mar de mercurio, en lugar dun profundo océano de auga? Para poderen gardar todos os seus materiais, deberían amarralos ao chan para que non ascendesen á superficie, todos menos aqueles obxectos fabricados con ouro. Estes obxectos tiñan a curiosa propiedade de permanecer no fondo. Polo tanto, ao redactar os seus tratados sobre os corpos pesados e lixeiros terían que ter en conta este fenómeno, e concluír que todos os corpos en xeral son lixeiros e teñen a virtude natural de subir, menos o ouro, que se precipita no mercurio.

1. Que teoría sobre a natureza dos corpos é a que rebateu Torricelli?

2. Como clasificaría Aristóteles un anaco dunha planta, como un corpo lixeiro ou pesado? Por que?

3. Como clasificaban as Nereidas un anaco dunha planta, como un corpo lixeiro ou pesado? Por que?

4. Pensaban as Nereidas que os corpos se dividen en pesados e lixeiros? Explica a contestación.

Páxina - 26


O enigma das chavesHelena e Xoán están dando un paseo pola praia e encontran unhas chaves totalmente oxidadas. Póñense a examinalas.

– Mira, Xoán! -di Helena-. Fíxate que aspecto teñen estas chaves

Na clase dixéronnos que algunhas chaves están feitas de ferro, pero as novas non teñen esta cor marrón nin este aspecto.

– Si, é verdade -contesta Xoán-. Eu teño oído que as cousas de ferro se oxidan facilmente, sobre todo se hai moita humidade, coma aquí, na praia.

– Se raspamos un pouco as chaves, mira! Aparece a cor gris do ferro e con brillo -continúa Helena-. Ah!, debe de ser o mesmo que lle pasou ao espello esta mañá, despois da ducha, que se encheu de gotiñas de auga.

– Entón -di Xoán-, cres que o ferro ao oxidarse cambiou de estado?

1. Que descubriu Helena ao raspar as chaves?

2. Que significa que na praia hai moita humidade?

3. Cres que o ferro e a capa de cor marrón que hai enriba das chaves son a mesma substancia? Por que?

4. Que fenómeno ocorreu no espello de Helena?

5. Cales das seguintes afirmacións son falsas e por que?

a) O ferro e o óxido de ferro son a mesma substancia.

b) Ao oxidarse o ferro prodúcese un cambio físico.

c) O óxido de ferro é unha mestura de osíxeno e ferro.

Páxina - 27


A fabricación de cavorita

O obxecto da investigación do señor Cavor era unha substancia que fose “opaca”; a “todas as formas da enerxía radiante”. “Enerxía radiante”, explicoume, era calquera cousa como a luz e a calor, ou como os raios Röentgen de que se falou tanto hai un ano ou algo así, ou como as ondas eléctricas de Marconi, ou como a gravitación. Todas esas cousas, dicía, irradian de centros e obran sobre os corpos a distancia, de onde vén o termo “enerxía radiante”.

Pero case todas as substancias son opacas a unha forma ou outra de enerxía radiante. O vidro, por exemplo, é transparente á luz, pero éo moito menos á calor, polo cal se emprega como pantalla; e o alume é transparente á luz, pero detén completamente a calor...

Baste para a nosa historia que Cavor cría ser capaz de fabricar esa posible substancia opaca á gravitación, cunha complicada liga de metais e algo novo -un novo elemento, imaxino- chamado, segundo creo, hélium, que lle enviaron de Londres en tarros de ferro, hermeticamente pechados.

Houbo dúbidas sobre este punto, pero eu estou case certo que era hélium o que lle enviaban en tarros de ferro. Era algo moi gasoso e tenue...

Pero os temores de Cavor con respecto á posibilidade de facer a cavorita eran infundadas; o 14 de outubro de 1899 aquel home fixo a incrible substancia!

O singular foi que resultou feita por accidente cando Cavor menos a esperaba. Fundira xuntos varios metais e outras cousas diversas -oxalá soubese eu agora os detalles!- e pensaba ter a mestura no lume unha semana, para deixala arrefriar lentamente.

A menos que estivese equivocado nos seus cálculos, o último período da combinación sería cando a mestura caese a unha temperatura de 60 º Fahrenheit. Pero sucedeu que, sen que Cavor o soubese, a disensión nacera entre os homes encargados de atender o forno. Gibbs, que estivera primeiro encargado diso, tratou repentinamente de descargarse sobre o home que fora xardineiro, alegando que o carbón era material do solo, posto que se extraía del, e que, polo tanto, non podía entrar na xurisdición dun ensamblador; pero o home que fora xardineiro argüía que o carbón era unha substancia metálica ou de categoría mineral, co que non tiña nada que facer senón nas súas funcións de cociñeiro. E Spargus insistiu en que Gibbs atendese o lume, toda vez que era carpinteiro e o carbón era madeira fósil. A consecuencia foi que Gibbs cesou de encher a fornela, e ninguén o fixo no seu lugar, e Cavor estaba demasiado preocupado por certos problemas interesantes relativos a unha máquina de voar sistema cavorita (desdeñando a resistencia do aire e un punto ou dous máis) para notar que algo andaba mal.

H.G.WELLS Os primeiros homes na Lúa Ed. Plaza & Janés

1. Para Cavor, que cousas eran enerxía radiante?

2. Como pensaba Cavor fabricar esa substancia chamada cavorita? Resúmeo brevemente.

3. A historia do señor Cavor, paréceche un conto, unha invención, ou algo que realmente ocorreu? Explica a túa opinión.

Páxina - 28


O mundo ao final do tempoPara Wan – To, vivir nunha estrela era

divertido. En calquera estrela que ocupase, sempre podía achar unha satisfactoria variedade de ambientes. Incluso podía encontrar unha ampla gama de “climas”, e tiña toda clase de partículas para divertirse, aínda que algún elementos eran máis escasos ca outros. Por exemplo, se se tomase unha mostra ao azar dun millón de átomos da estrela de Wan – To, unha boa mestura de todos os seus compoñentes, só un deses átomos sería o

elemento argón. Dous ou tres átomos serían de aluminio, calcio, sodio e níquel; dezaseis corresponderían a xofre; trinta ou corenta resultarían silicio, magnesio, neón e ferro. Talvez se atoparían oitenta ou noventa átomos de nitróxeno, catrocentos de carbono, case setecentos de osíxeno. (Se se tomase unha mostra maior ou se se contase cada átomo da estrela, sen dúbida se encontrarían moitos outros elementos. En realidade encontraríanse todos os demais elementos, desde o berilio ata os transuránicos. Inevitablemente, algún fenómeno de fusión creaba polo menos algúns de todos os átomos posibles no interior da estrela de Wan – To. Pero todos os elementos nomeados - cada elemento que xamais existiu, excepto dous - aínda sumarían menos de 2000 átomos nesa mostra dun millón).

O resto da mostra consistiría en só eses dous elementos pesados, aínda que non en proporcións iguais. Encontraríanse 63000 átomos de helio, e o resto, 935000 átomos dese millón corresponderían ao hidróxeno. A estrela de Wan – To era como un martini ben seco. O hidróxeno era a xenebra; o helio, o chorriño de vermú; e o resto, contaminantes saídos da oliva, o escarvadentes e a copa.

Wan – To estaba composto desa estraña substancia que se chama plasma. O plasma non é materia nin enerxía, pero en parte é ambas cousas; é o cuarto estado da materia (despois do sólido, do líquido e do gasoso) ou a segunda fase da enerxía.

En opinión de Wan – To, era simplemente o material que conformaba aos seres intelixentes. (Nunca oíra falar de “seres humanos”, e en calquera caso tampouco lle interesarían). Ás veces, algúns colegas (ou fillos, ou irmáns; eran un pouco as tres cousas) de Wan – To sospeitaban que algunha clase de intelixencia podería ter xurdido doutras cousas, como a materia sólida. Ás veces Wan – To pensábao tamén, pero estaba convencido de que esas criaturas non podían ser moi importantes, pois unha entidade de “materia” non podía significar gran cousa a escala cósmica. Non, o fogar lóxico para un ser realmente sensitivo, oma el, era o compacto núcleo de plasma no corazón dunha estrela.

FREDERIK POHL O mundo ao final do tempo Edicións B

1. Por que o relato que liches é “ficción científica”? Explícao brevemente.

2. De que substancia están feitos os seres intelixentes, segundo Wan – To? É esa substancia a mesma da que estamos feitos nós?

Páxina - 29


Identificación das nubes

Aínda que todas as nubes teñen a mesma orixe (condensación do vapor de auga en minúsculas partículas suficientemente pequenas como para non caer pola acción da gravidade), existen nubes moi diferentes unhas doutras. No seguinte cadro atoparás información sobre os distintos tipos de nubes. A partir dela resposta as seguintes cuestións:

12000mCirros: nubes tenues, como farrapos, formadas por cristaliños de xeo.Cirrocúmulos: nubes con forma de rabaño de ovellas, constituídas por cristais de xeo.

Cúmulos: nubes típicas, en forma de coliflor, brancas e densas.

Estratos: nubes de cor gris, normalmente a baixa altura, sen contorno ben definido. Orixinan néboas.

Cúmulonimbros: nubes grandes, escuras e densas, con gran desenvolvemento vertical, asociadas a tormentas.

Nimboestratos: capas de nubes de cor gris, a media ou baixa altura, sen forma definida. Son típicas das frontes chuviosas.

Altoestratos: nubes como velos agrisados que fan que o Sol se vexa de forma difusa. Poden producir precipitacións en forma de chuvia, neve ou xeo.

10000 m

8000 m

6000 m

4000m

2000 m

a) Que proceso físico é o responsable da formación das nubes?

b) Nomea os tipos de nube que non producen choiva.

c) Que tipos de nubes se atopan a maior altura? Cales están máis preto da superficie?

d) Cales son as nubes formadas por cristaliños de xeo? A que altitude se atopan? Por que aparecen a esa altura e non a outra?

Páxina - 30


A contaminación dos ríos

Observa o seguinte esquema e contesta as cuestións propostas:

1.- Enumera a orixe dos distintos contaminantes que levará o río do debuxo.

2.- Dos dous pobos representados no debuxo, que habitantes beberán auga de máis calidade, os do pobo 1 ou os do pobo 2? Por que?

3.- Cres que unha depuradora é capaz de devolver ás augas dun río contaminado as condicións que tiña ao pé das montañas onde nace?

4.- Se consumes hortalizas da horta representada no esquema, que precaucións debes tomar?

5.- Na España húmida obsérvase unha calidade maior das augas dos ríos que na España seca. A que cres que pode ser debido?

6.- Nas zonas máis industrializadas (País Vasco, Madrid, Barcelona, Valencia, etc.) a contaminación das augas é maior. Saberías explicar por que?

7.- A maior parte dos municipios españois abasténese das augas dos ríos. Por que cres que son tan necesarias as depuradoras?

Páxina - 31

pobo 1vertidos urbanos

vertidos industriais

augas fecais

depuradora

regadío de hortas e cultivos

vertidos urbanos

Abastecemento ás cidades

augas fecais

pobo 2


O ciclo da auga

Coloca no seguinte debuxo do ciclo da auga os seguintes termos: precipitación,evaporación, transpiración, condensación, infiltración, acumulación.

A célula

Completa os seguintes esquemas das células eucariota animal, eucariota vexetal e procariota e indica en cada caso de que tipo de célula se trata.

Páxina - 32

É unha célula _____________ É unha célula _____________ É unha célula _____________


A estrutura da Terra

Empregando os seguintes conceptos dos seguintes recadros, completa o esquema mudo:

Astenosfera, Codia, Codia continental, Codia oceánica, Litosfera, Manto, Manto inferior, Manto superior,

Moho, Núcleo, Núcleo externo, Núcleo interno.

Páxina - 33

océano

30 – 70 km

200 km

700 km

2900 km

5100 km

6371 km


A flor

1.- Rotula os seguintes debuxos utilizando os seguintes termos: estames, pedúnculo, pétalos (corola), pistilo, receptáculo, sépalos (caliz).

2.- Sinala cun X as respostas correctas dacordo coas flores de arriba:

A Trátase dunha flor .... B

Espida

Hermafrodita

Masculina

Feminina

Con pétalos libres

Con pétalos soldados

Con sépalos libres

Sen sépalos

Páxina - 34

A B


As plantas

Emprega as seguintes palabras para rotular os debuxos desta planta: cofia, xema terminal, face, raíces

secundarias, xema axilar, nervios, raíz principal, entrenó, envés, pelos absorbentes, nó, bordo, zona de

crecemento, póla, limbo, pecíolo.

Páxina - 35


Páxina - 36

actividades de reforzo - galiciacentros.edu.xunta.es/iesastelleiras/depart/bioxeo/... ·...

Documents