รูปแบบงานใหม ของคนข ่มอเตอร ไซ...

www.fes-asia.org

มลนธฟร�ดร�ค เอแบร�ท (FES) เป�นมลนธด�านการเมองทเก�าแก�ทสดในประเทศเยอรมน มลนธตงชอตาม ฟร�ดร�ค เอแบร�ท

ซงเป�นประธานาธบดแห�งประเทศเยอรมนคนแรกทได�รบเลอกตงตามระบอบประชาธปไตย

แผนงานระดบภมภาคในเอเชย เป�นส�วนหนงของแผนงานและโครงการของ FES ในระดบประเทศและระดบโลก แนวทางการดาเนนการ

และหวข�อทเป�นสาระสาคญของแผนงานเป�นการยกระดบจากประเดนระดบประเทศ ทงนเพ�อตอบสนองต�อกระแสโลกาภวตน�

การเคลอนย�ายแรงงาน การบรณาการภมภาค และการเชอมโยงในด�านอนๆ ของชว�ต โครงการต�างๆ ทจดทาข�นภายใต�กรอบการ

ทางานน ม�งทการสร�างเคร�อข�ายและพนธมตรระหว�างบคคล และองค�กรต�างๆ ในระดบข�ามประเทศ และส�งเสร�มการเปลยนแปลงเพ�อ

เพ��มความเป�นธรรมทางสงคม สนตภาพทยงยน และการพฒนาเศรษฐกจในภมภาค

จดพ�มพ�โดย มลนธฟร�ดร�ค เอแบร�ท@ 2020 มลนธฟร�ดร�ค เอแบร�ท

1550 อาคารธนภม ชน 23

ถนนเพชรบร�ตดใหม� แขวงมกกะสน

เขตราชเทว� กรงเทพฯ 10400

พ�มพ�ท GOOD HEAD PRINTING & PACKAGING GROUP CO.,LTD.(GHPP)

เลขท 6/1 ถนนเสร�ไทย 58 แขวงมนบร� เขตมนบร�

กรงเทพฯ 10510

รบผ�ดชอบโดย เวสน�า โรดช ผ�อานวยการ

Tel: +66 2652 7178-9 Fax: +66 2652 7180

www.fes-thailand.org

Facebook: Friedrich-Ebert-Stiftung Thailand

ISBN : 978-616-8192-09-2

ตดต�อขอเอกสาร

[email protected]

0.5 CM. 21.0 CM.

29.7

CM

.

21.0 CM.

ไม�อนญาตให�ใช�สอต�างๆทตพ�มพ�เผยแพร�โดยมลนธฟร�ดร�ค เอแบร�ท

(FES) โดยไม�ได�รบการยนยอมอย�างเป�นลายลกษณ�อกษรจาก FES

10 pages.indd 1 4/4/16 9:28 pm

RE G ION AL

www.fes-asia.org

Back Cover.indd 1 4/4/16 9:29 pm

www.fes-asia.org








10 pages.indd 110 pages.indd 14/4/16 9:29 pm4/4/16 9:29 pm

www.fes-asia.org



www.fes-asia.org www.fes-asia.org .fes-asia.org www.fes-asia.org

4/4/16 9:28 pm4/4/16 9:28 pmBack Cover.indd 1Back Cover.indd 1








เกยวกบผ�เข�ยน

สถาบนแรงงานและเศรษฐกจทเป�นธรรม ก�อตงข�นในป� 2561 โดย

ดร. เกร�ยงศกด ธระโกว�ทขจร มวตถประสงค�เพ�อศกษาประเดนด�านแรงงาน

ภายใต�บร�บทของความท�าทายใหม�ข�ามพรมแดนเศรษฐกจแบบทางการ

และไม�เป�นทางการ ม�งเน�นหลกการเร�องความเป�นธรรมทางเศรษฐกจและ

การจดการทรพยากรภายใต�แนวคดเศรษฐกจสมานฉนท� (Solidarity

Economy) ในป�จจ�บนสถาบนฯ ม�งเน�นศกษาว�จยใน 2 ประเดนหลกคอ

ความสามารถในการต�อรองของคนงานบนแพลตฟอร�ม และนวตกรรม

ของการรวมกล�มของคนงานในงานแบบไม�เป�นทางการ

ดร. เกร�ยงศกด ธระโกว�ทขจร สาเรจปร�ญาเอกทางด�านภมศาสตร�แรงงาน

จากมหาว�ทยาลยซราควส� (Syracuse University) ประเทศสหรฐอเมร�กา,

ปร�ญญาโททางด�านเศรษฐศาสตร�และด�านการสถาบนและการพฒนา

จากมหาว�ทยาลยแห�งวอร�ร�ค (University of Warwick) และมหาว�ทยาลย

ปอลเซซาน เอกซ� มาร�เซย 3 (Paul Cezanne: Aix-Marseille III)

ในประเทศองกฤษและฝรงเศส ตามลาดบ

วรดลย� ตลารกษ� ป�จจ�บนเป�นนกว�จยอสระ ทางานว�จยหลากหลาย

ทงด�านเศรษฐกจ สงคม และแรงงาน งานว�จยด�านแรงงานทสนใจเกยวกบ

การจ�างงานทไม�มนคงในยคใหม� เช�น Thailand Precarious Work:

An Assessment (ร�วมกบ Kevin Hewison) ตพ�มพ�ใน American

Behavioral Scientist เขาจบการศกษาระดบปร�ญญาโทด�านเศรษฐศาสตร�

จาก University of Nebraska at Omaha

ความเหนทปรากฎในเอกสารฉบบนไม�ถอว�าเป�นความเหนของ

มลนธฟร�ดร�ค เอแบร�ท

www.fes-asia.org

รปแบบงานใหม�ของคนข�มอเตอร� ไซต�ส�งอาหารทกากบโดยแพลตฟอร�มNew Forms of Platform Mediated Work for On-demand Food Delivery

เกร�ยงศกด ธระโกว�ทขจร และ วรดลย� ตลารกษ�

รปแบบงานใหมของคนขมอเตอร ไซตสงอาหาร ทกำากบโดยแพลตฟอรม

New Forms of Platform Mediated Work for On-demand Food Delivery

เกรยงศกด ธระโกวทขจร และ วรดลย ตลารกษ

มลนธฟรดรค เอแบรท (FES)

รวมกบ สถาบนแรงงานและเศรษฐกจทเปนธรรม

20 มถนายน 2563

III

หนา

ค�าน�า Vบทสรปผบรหาร VIบทน�า IX1. กรอบแนวคดในการศกษาแพลตฟอรม 1-7 1.1 ความหมายของแพลตฟอรม 2 1.2พฒนาการของระบบเศรษฐกจแพลตฟอรมอยางยอ 3 1.3โลกดจทลกบการบรโภค 3 1.4นวตกรรมเชงขดขวาง 4 1.5ความส�าคญของนเวศธรกจกบระบบแพลตฟอรม 5

2. นเวศธรกจของแพลตฟอรมสงอาหาร 9-19 2.1 ครวเรอนในเขตเมองกบการบรโภคอาหาร 9 2.2 ภาพรวมของธรกจอาหาร 11 2.3 แพลตฟอรมจดสงอาหาร 13 2.3.1ตวอยางแพลตฟอรมสงอาหารในตางประเทศ 13 2.3.1.1แพลตฟอรมสงอาหารรายส�าคญในสหรฐฯ 13 2.3.1.2แพลตฟอรมสงอาหารในประเทศจน 14 2.3.2แพลตฟอรมสงอาหารในประเทศไทย 16 2.4ก�าลงแรงงานในธรกจสงอาหาร 18

3. กระบวนการผลตงานและควบคมคนงานของแพลตฟอรม 21-39 3.1 บรบทของเศรษฐกจทครอบง�าดวยงานทไมเปนทางการ 21 3.2 กลยทธของแพลตฟอรมในฐานะ“นายหนาแรงงาน” 24 3.2.1การสรางรปแบบความสมพนธแบบหนสวนธรกจ 24 3.2.2การสรางอปทานสวนเกน 25 3.2.3การกระจายงานและกระบวนการแรงงาน 27 3.2.3.1ระบอบการควบคมของแอปพลเคชน 29 3.2.3.2การลดทอนความขดแยงและบทบาทใหมของผบรโภค 32 3.2.4การจายคาตอบแทนและแรงจงใจ/ลงโทษ 33

4. คนงานสงอาหารกบอนาคตของงาน 41-59 4.1 สภาพแวดลอมในการท�างาน 41 4.2ขนตอนการท�างานและทกษะทไดรบ 42 4.3การตอบสนองตอระบบคาจางและแรงจงใจ 43 4.4ชวโมงการท�างานและเวลาพก 47 ลอมกรอบกรณศกษาจากตางประเทศ 49 4.5ความไมแนนอนงานทไมมนคงและความสมพนธใหม 50 4.6การรวมกลม 53 ขอเสนอแนะเชงนโยบาย 57

สารบญ

V

ในการพฒนายกระดบ “งานทมคณคา" ของแรงงานกลมน จ�าเปนตองมขอมลและองคความรทเกยวของอยางครอบคลม แตการจางงานผานแพลตฟอรมเปนเรองใหมและยงมขอมลองคความรดานนนอยมากมลนธฟรดรค เอแบรท จงไดสนบสนนใหสถาบนเศรษฐกจและแรงงานทเปนธรรมท�าการศกษาวจยเรอง“รปแบบงานใหมของคนขมอเตอรไซตสงอาหารทก�ากบโดยแพลตฟอรม” งานชนนเปนการศกษา วจยตอเนองจากรายงานชนกอนเรอง “แพลตฟอรม อโคโนมและผลกระทบตอแรงงานภาคบรการ - กรณศกษาประเทศไทย” ซงมการตพมพเผยแพรไปแลวงานชนใหมนชวยใหผอานเขาใจภาพรวมของระบบเศรษฐกจแพลตฟอรมและสภาพการจางงานไดชดเจนขนรวมทงยงไดจดท�าขอเสนอแนะส�าหรบการสงเสรมพฒนางานทมคณคาของแรงงานกลมน ซงผมสวนเกยวของจากภาคสวนตางๆ สามารถใชเปนพนฐาน ในการอภปรายกนตอไป

ทางมลนธฯขอขอบคณคณะผวจยไดแกดร.เกรยงศกด ธระโกวทขจรคณวรดลยตลารกษและทมผชวยวจยรวมทงขอขอบคณกลมตวอยางผใหขอมลทกคน

หวงเปนอยางยงวาหนงสอเลมนจะเปนประโยชนส�าหรบผทมสวนเกยวของทกฝายและเปนสวนหนงทจะชวยพฒนางานทมคณคาของแรงงาน

เวสนา โรดชปรดา ศรสวสด

มลนธฟรดรค เอแบรท ส�ำนกงำนประเทศไทย

20 มถนำยน 2563

คำานำา

ระบบเศรษฐกจแพลตฟอรมเปนกจกรรมทางเศรษฐกจรปแบบใหมทใชเทคโนโลยดจทลเปนเครองมอ ระบบดงกลาวชวยสงเสรมการจางงานโดยเปดโอกาสใหแรงงานสามารถเขาถงตลาดแรงงานไดงายขน และมเสรภาพในการเลอกท�างานไดมากขนปจจบนจงมการจางงานผานแพลตฟอรมเกดขนอยางรวดเรวในแทบทกประเทศ รวมทงประเทศไทย ในอนาคต คาดวาจ�านวนแรงงานแพลตฟอรมมแนวโนมจะเพมสงขนอกองคกรตางๆ ทท�างานดานแรงงานจงมความหวงใยเรอง “งานทมคณคา” ของแรงงานกลมน เนองจากสภาพการจางงานทปรากฎใหเหนนนมกเปนการ จางงานชวคราวคาจางต�าและยงไมไดรบการคมครองจากกฎหมายแรงงาน

VI

รายงานวจย“รปแบบงานใหมของคนขรถมอเตอรไซตสงอาหารทก�ากบโดยแพลตฟอรม” เลมน เปนการคนควาและวจยตอเนองจากรายงาน“แพลตฟอรมอโคโนมและผลกระทบตอแรงงานภาคบรการกรณศกษาประเทศไทย(2561)”ทยงคงไดรบเงนทนสนบสนนการวจยจากมลนธฟรดรคเอแบรทและท�าการศกษาวจยโดยทมนกวจยจากสถาบนแรงงานและเศรษฐกจ ทเปนธรรมผรเรมศกษาประเดนแพลตฟอรมแรงงานมาตงแตตน

จดสนใจส�าคญของรายงานวจยเลมนคอแพลตฟอรมแรงงาน ทงในความหมายของโมเดลธรกจและ เครองมอดจทล ท�าใหเกดการเปลยนแปลงรปแบบ ของสงทเรยกวา“งาน”ลกษณะการท�างานและความสมพนธระหวางงานกบคนงานอยางไร ในแงของทฤษฎ ประเดนทเพมเตมจากรายงานเลมแรก คอ ทมผวจยใหความส�าคญกบบทบาทของการบรโภคมากยงขนเราพบวาการบรโภคเขามาแสดงบทบาทส�าคญทงในฐานะแรงขบเคลอนอยเบองหลงการเปลยนแปลงวถการผลตแบบใหม ในเชงปฏบต ผบรโภคจงถก ดงเขามาท�าหนาท “สงการ” คนท�างานควบคไปกบ การก�ากบของแพลตฟอรมผานแอปพลเคชน

เนอหาหลกของรายงานวจยฉบบนประกอบดวย4สวน กลาวคอ เนอหาในบทแรกเปนกรอบแนวคดพนฐานทจ�าเปน โดยเฉพาะ แนวคดเรองแพลตฟอรมคอ นายหนาแรงงาน (labor brokerage) รปแบบหนง รวมทงแนวคดนเวศธรกจทท�าใหผอานสามารถเขาใจภาพรวมของเศรษฐกจแบบท�างานรายครง (gig economy) และการท�างานของแพลตฟอรมแรงงานแบบดจทล ทงในฐานะกลไกของกระบวนการผลต และบรโภค โดยไมแยกสวนบรษทแพลตฟอรมหรอแอปพลเคชนออกจากองคประกอบอนของระบบเชนสาธารณปโภค และเครอขายธรกจ อนประกอบดวยรานอาหารหรอซพพลายเออร ผกระจายสนคา และ ผบรโภคเปนตน

ในรายงานฉบบน ทมผวจยไปไกลกวารายงานฉบบแรกทโตแยงวาสงคมไมควรถกเถยงกนเรองสถานะนายจางของบรษทแพลตฟอรมอกตอไป และขอสรปวาแพลตฟอรมแรงงานหรอแพลตฟอรมจายงานมสถานะเปนนายจางของคนท�างานควรเปนทยอมรบในวงกวาง เฉกเชนเดยวกบทกฎหมายตองจดใหบรษทจางเหมาชวงหรอนายหนาแรงงาน มสถานะเปนนายจางของคนงานทถกจางเหมาชวงมาอกตอ การพฒนาขนของแพลตฟอรมจายงาน จงเปนเพยง การน�าเทคโนโลยแบบดจทลมาอ�าพรางความสมพนธดงกลาวใหมองเหนไดยากขนอกระดบ

บททสองของรายงานฉบบน บรรยายภาพรวมของธรกจอาหารใหเหนวาระบบนเวศของธรกจอาหารมการกระจกตวของก�าลงซอในเชงภมศาสตร และการครอบง�าของธรกจขนาดใหญในดานเงนทนอยางมากทงน คาใชจายเฉลยหมวดอาหารและเครองดมของ ครวเรอนไทยนนเปนสดสวนถง1ใน3ของรายจายครวเรอนทงหมดโดยเฉพาะเมอพจารณาจากคาใชจายส�าหรบอาหารปรงส�าเรจทซอกลบมารบประทาน ทบานของครวเรอนในเขตกรงเทพและปรมณฑล ขณะทธรกจอาหารมมลคาสงถง 23 เปอรเซนตของ จดพไทย แตถกครอบง�าโดยธรกจรานอาหารขนาดใหญทเปนบรษทมหาชน7บรษทมมลคาการลงทน มากกวาหางหนสวนจ�ากด1,920รายรวมกนนอกจากน ธรกจแพลตฟอรมสงอาหารก�าลงไดรบความสนใจอยางยงจากหางคาปลกขนาดใหญผเลนส�าคญทก�าลงลงทนมหาศาลเพอเชอมตอกบแพลตฟอรมสงอาหารกบชองทางจดจ�าหนายเดม เพอดดซบก�าลงซอของ ผบรโภคทก�าลงถกเปลยนพฤตกรรมใหสงอาหารผานแพลตฟอรมมากขน

ในบททสองน ยงไดเสนอภาพนง (snapshots) ของธรกจแพลตฟอรมสงอาหารในประเทศไทยภายใต ขอจ�ากดในการเขาถงขอมล เพราะธรกจแพลตฟอรมเปนธรกจใหมทมพลวตสงมาก มการเปลยนแปลง

บทสรปผบรหาร

VII

ตลอดเวลาอยางไรกตามทมผวจยไดน�าตวอยางของแพลตฟอรมสงอาหารในตางประเทศ คอ ในสหรฐฯและโดยเฉพาะอยางยง แพลตฟอรมสงอาหารในจน ทมพฒนาการไปไกลกวาในประเทศไทย มาประกอบใหเหนแนวโนมในอนาคตอนใกลทอาจเกดปญหาในท�านองเดยวกนไมวาจะเปนการลดลงของคาตอบแทนอบตเหตและความเสยง และการรวมตวและรวมกลมเพอเรยกรองสทธของไรเดอรสงอาหารเปนตน

ในบททสาม แสดงใหเหนถงกระบวนการผลตและควบคมคนงานจากมมมองของบรษทแพลตฟอรม จายงานงานวจยนไดขอสรปวาแพลตฟอรมสงอาหารน�ากลยทธส�าคญอยางนอย4ประการมาประกอบกนสรางเงอนไขใหเกดงานแบบใหมทไมมนคง กลาวคอหนง เปลยนรปแบบความสมพนธของนายจางและลกจางเปนแบบหนสวนธรกจสองสรางอปทานสวนเกน โดยรบคนท�างานไมจ�ากดสามน�าแอปพลเคชนมาใชในการกระจายงานและมอบหมายงาน ทมผลใหเกดความไมสมมาตรของขอมลและลดทอนความขดแยงระหวางบรษทแพลตฟอรม แตขณะเดยวกน ดงเอา ผบรโภคเขามาแสดงบทบาทของการก�ากบควบคมการท�างาน และสดทาย ใชอลกอรทมในการสรางระบบ การค�านวณคาตอบแทนแรงจงใจรวมทงการลงโทษทซบซอนและขาดความโปรงใสในแงหนงสรางความตนเตนทาทายใหกบคนท�างานไมตางจากการเลนเกมส แตมผลใหเกดการเปลยนพฤตกรรมการท�างานของ คนสงอาหารใหท�างานยาวนานขนขณะทคาตอบแทนมแนวโนมทจะลดลงตามระยะเวลาการท�างาน ซงสนบสนนขอคนพบของงานวจยในตางประเทศ

ในบทสดทายสภาพการท�างานและขนตอนการท�างานจากมมมองของคนงานสงอาหาร แสดงใหเหนวา เมองกลายเปนสถานทท�างานใหมของคนสงอาหาร ทขาดสถานทพกทปลอดภยเพอรอค�าสงอาหารนอกจากน ไรเดอรตองท�างานภายใตสภาพแวดลอม ทมความเสยงและความไมแนนอนสงกลาวคอสภาพการท�างานในแตละวนมปจจยจ�านวนมากเขามาเกยวของ ไมวาจะเปนสภาพการจราจร ภมอากาศ

ปรมาณค�าสงซอ การแขงขน ฯลฯ ทเปลยนแปลง ตลอดเวลา การท�างานจงตงอยบนพนฐานของความไมแนนอนนอกจากนรายไดของไรเดอรทถกก�าหนดจากแรงจงใจกเปลยนแปลงทกสปดาหเชนกน ระบบแรงจงใจน มผลโดยตรงให เ กดแรงกดดนและความเครยดในการท�างานเพอใหสามารถสงอาหารไดจ�านวนรอบมากทสด ดงนน ไรเดอรจงมแนวโนม ทจะตองท�าความเรวในการเดนทางขณะทชวโมงการท�างานเฉลยของคนสงอาหารเตมเวลายาวนานเกน 8ชวโมงตอวนท�าใหไรเดอรมสภาพรางกายทเหนอยลา มความเสยงตอการเกดอบตเหตสง กระนนกตามบรษทแพลตฟอรมมการฝกอบรมและระบบสนบสนนการท�างานนอยมากปจจยเหลานเปนแรงจงใจใหเกดการรวมกลมแบบไมเปนทางการของไรเดอรตามพนทตางๆ เพอสนบสนนกนเองในการแลกเปลยนขอมลเชน ไรเดอรทท�างานมานานสอนงานใหไรเดอรใหมและทส�าคญ การเรยรายเงนบรจาคในกรณทเกดอบตเหตและเสยชวต หลายกรณไมไดรบการชดเชยจากบรษทแพลตฟอรม

สดทายในแงของทกษะนนไรเดอรสงอาหารเองไมไดพฒนาทกษะใหมในแงของเทคโนโลยมากไปกวาการอานแผนท และการใชงานแอปพลเคชนทมลกษณะซ�าๆ ทกษะทไรเดอรไดรบจากการท�างานทเดนชดทสด คอ รจกท�าเลของรานอาหารทก�าลงเปนทนยมและเสนทางในการเดนทางเนองจากพวกเขาตองวางยทธศาสตรในการท�างานดวยการเลอกรานอาหารและเสนทางทเหมาะสมเพอใหไดรายไดสงสดในแตละวนแตอยางทไดกลาวไปแลว

งานสงอาหารบนแพลตฟอรมเปนงานทไมมความแนนอน รวมทงระบบการประเมนการท�างานเองท ขาดความโปรงใส

IX

ทมผวจยจากสถาบนแรงงานและเศรษฐกจทเปนธรรมตองขอขอบคณมลนธฟรดรคเอแบรทอกครงทใหการสนบสนนทนกบงานวจยฉบบน ซงถอเปนงานวจยล�าดบท 2 ในหวขอของเศรษฐกจแพลตฟอรมและอนาคตของงานใหมทงนอาจพดไดวามลนธฟรดรคเอแบรท เปนหนงในองคกรเพยงหยบมอเดยวในประเทศไทย ทยงคงใหความส�าคญกบประเดนเรองความเปนธรรมทางเศรษฐกจและสงคมและสนบสนนกจกรรมการศกษาวจยและเพมอ�านาจการตอรองใหกบกลมผใชแรงงานมาอยางตอเนอง

นอกจากน สถาบนแรงงานและเศรษฐกจทเปนธรรมตองขอขอบพระคณคณปรดา ศรสวสด ผ จดการโครงการของมลนธฯ ทมบทบาทอยางมากในการสนบสนนงานวจยชดนคณปรดาเปดโอกาสใหสถาบนแรงงานฯไดเสนอหวขอวจยทสนใจและใหความไวใจกบสถาบนฯไดท�าการวจยตอเนองในเชงลกในประเดนเรองงานบนแพลตฟอรม ซงถอเปนประเดนใหมทยงขาดองคความรทเปนระบบอยางมากทงในสงคมไทยและในตางประเทศไมตองพดถงงานศกษาวจยทเนนมมมองของแรงงานซงถอเปนงานวจยเฉพาะทางทยงขาดแคลนในแทบทกดาน

ในงานวจยฉบบน ทมผวจยมวตถประสงคหลกทจะฉายภาพกวางใหผอานไดรจกและเขาใจรปแบบการท�างานใหม ทถกก�ากบโดยแพลตฟอรมจายงานแบบดจทลเหตผลทเลอกธรกจสงอาหารมาเปนแกนในการศกษาครงน เพราะธรกจสงอาหารก�าลงเตบโตอยางมากและมความสมพนธกบบรการตอเนองอน เชนบรการขนสงทมคนท�างานในแบบรายครง(gigwork)เขามาเกยวของจ�านวนมหาศาลนอกจากนธรกจอาหารและรานอาหาร สมพนธกบวถชวตและวถการบรโภคของสงคมไทยอยางแนบแนนรานอาหารรมทางหรอทเราเรยกกนวา “รานขางถนน (street food)” จ�านวนมากเปนธรกจขนาดเลก/ธรกจครอบครว ทเป น

บทนำา

กระดกสนหลงของเมอง นอกจากกอใหเกดรายไดสรางงานและอาชพ(livelihood)ใหกบคนจ�านวนมากแลวยงเปนทพงของคน (จน) เมองจ�านวนมากในแงของแหลงอาหารราคาถกทเขาถงได (affordable) ทมผวจยจงมความกงวลวาการเปลยนแปลงทก�าลงเกดขนซงถกขบเคลอนจากธรกจแพลตฟอรมอาจกอใหเกดผลกระทบตอความมนคงในทางอาชพและวถชวตของคนทพงพาธรกจอาหาร โดยเฉพาะคนสงอาหารเหลานทมผวจยหวงวาการน�าแนวคดใหมตางๆเชนแพลตฟอรมจายงานในฐานะนายหนาแรงานระบบนเวศของธรกจและอนๆมาประกอบการอธบายกลไกการสราง ก�ากบและควบคมทงงานและคนท�างานของแพลตฟอรม จะชวยใหผอานมความเขาใจทรอบดานมากขน และสามารถแสดงทศนะตอการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจและสงคมทมพลวตรสงเชนนไดไมมากกนอย

สดทายรายงานวจยฉบบนคงไมอาจส�าเรจลลวงไปไดถาหากขาดบคคลส�าคญอกสองกลมคอกลมแรกนกวจยและผชวยวจยทกทานทมสวนเกยวของกบการสบคนและรวบรวมขอมลตางๆขอขอบคณคณวรดลยตลารกษ นกวจยรวมทมบทบาทอยางมากในการเกบขอมลและวเคราะหรวมถงผชวยวจยคอคณชนนกานตโภชนกจและคณนลนฐตะวรรณกลมทสองทขาดไมไดคอ“ไรเดอร”หรอคนขมอเตอรไซตสงอาหารทกคนทเปดโอกาสใหนกวจยไดท�าการสมภาษณ ไดแบงปนเรองราวประสบการณ รวมถงขอมลตางๆ กบผวจยอยางเปดเผยและเปนกนเอง จนท�าใหรายงานฉบบนมความสมบรณอยางทเหนตองขอขอบคณทงสองกลมอยางเปนทางการอกครงทงนหากมความผดพลาดหรอขอบกพรองทปรากฎในรายงานวจยฉบบน ใหถอเปนความรบผดชอบของทมผวจยเองทงสน ขอใหผอานทกทานสนกกบรายงานวจยเลมน ดร. เกรยงศกด ธระโกวทขจร

นกวจยและผอ�ำนวยกำรบรหำรสถำบนแรงงำน

และเศรษฐกจทเปนธรรม

X

บทท 1

กรอบแนวคดในการศกษาแพลตฟอรม • 1

รายงานการศกษา เรองรปแบบงานใหมของคนขมอเตอร ไซตสงอาหารทกำากบโดยแพลตฟอรม

รายงานวจยในบทน น�าเสนอกรอบแนวคดพนฐานท

จ�าเปนตอการท�าความเขาใจระบบเศรษฐกจแพลตฟอรม

ทงในฐานะกลไกการผลตและการบรโภคใหมทสงผล

ใหเกดรปแบบการจางงานและงานทเฉพาะเจาะจง

ในบทนจงขอกลาวถงความหมายและพฒนาการโดย

ยอของระบบเศรษฐกจแบบแพลตฟอรม รวมทง

แนวคดทถกน�ามาใชทงสนบสนนและวพากษการ

ท�างานของระบบแพลตฟอรมจายงาน ไมวาจะเปน

แนวคดของการปฏวตอตสาหกรรมครงท 4 หรอการ

ปฏวตดจทล ทผกโยงอยางแนบแนนกบสงทเรยกวา

อนเทอรเนตของสรรพสง และแนวคดนวตกรรมเชง

ขดขวาง (disruptive innovation) ทงน นกวจยหลก

ทงสองคนมองเหนวายงมแนวคดทส�าคญแตมกไมถก

หยบยกขนมาใชกนมากนก นนคอ ลทธบรโภคนยม

ใหมและแพลตฟอรมจายงานในฐานะนายหนาแรงงาน

“labor brokerage” นอกจากน ในตอนทายของบท

ยงไดแนะน�ากรอบความคดเรองนเวศธรกจ (ทจะได

กลาวถงอยางละเอยดยงขนไปบทตอไป) เพอใชเปน

พนฐานในการท�าความเขาใจกลไกการท�างานรวมกนของ

โครงสรางและแบบจ�าลองธรกจระบบใหม โดยเฉพาะ

อยางยง กระบวนการสรางพฤตกรรมการบรโภคแบบ

ใหมใหกลายเปนทยอมรบ และเปนทนยมจนน�าไปส

การเกดตลาดและงานลกษณะใหมซงรปแบบของการ

จางงานและกระบวนการของงานใหมบนแพลตฟอรมน

คอจดสนใจส�าคญของรายงานวจยฉบบน

ระเบยบวธวจยและจรยธรรมในการเปดเผยขอมล

กอนทจะกลาวถงแนวคดตางๆ ทมนกวจยขออธบาย

กระบวนการท�างานเพอใหเกดรายงานวจยฉบบนขน

ในการศกษาวจยเรองแพลตฟอรมสงอาหารและรป

แบบการท�างานของคนงานสงอาหารครงน ทมผวจย

ไดท�าการเกบขอมลโดยใชวธเกบขอมลเชงคณภาพ

ควบคกบการวจยเอกสารเปนหลก ส�าหรบงานวจย

เอกสารนน ทมผวจยไดทบทวนวรรณกรรมงานวจย

ทสวนใหญเปนบทความวชาการ ขาวเกยวกบการ

เปลยนแปลงในเชงนโยบายโดยเฉพาะในภาษาองกฤษ

รวมไปถงกรณศกษาจากตางประเทศ โดยเฉพาะใน

ภมภาคเอเชยททมนกวจยเชอวามบรบททคลายคลง

กบประเทศไทย นอกจากน ไดท�าการรวบรวมขอมล

เชงสถตของตลาดแพลตฟอรมสงอาหารในประเทศไทย

อาทขอมลบรษททส�าคญของแพลตฟอรมขอมลทาง

สถตทเกยวของกบอตสาหกรรมสงอาหาร ตลอดจน

ขอมลทางสถตทสะทอนใหเหนถงผลกระทบทเกดขน

กบคนงานเปนตน

ส�าหรบการเกบขอมลในเชงคณภาพนนผวจยไดท�าการ

สมภาษณเชงลกกบคนขบขรถจกรยานยนตสงอาหาร

ทงในลกษณะรายบคคลและการสมภาษณกลม(focus

group) โดยท�าการสมภาษณทงแบบตอหนา จ�านวน

ทงสน20คนแบงออกเปนคนงานในกรงเทพฯจ�านวน

18คนและในเชยงใหม2คนรวมทงไดมการสมภาษณ

ผใหขอมลรายเดมบางสวนซ�าอกครงหลงจากระยะ

เวลาหางกน5-6เดอนเพอสอบถามความเปลยนแปลง

ของสถานการณในการท�างาน

ผวจยเขาถงผใหขอมลแบบกลมโดยผานการตดตอกบ

แกนน�าทไมเปนทางการของกลมผขบขรถจกรยานยนต

สงอาหารหรอไรเดอรสงอาหารทมการรวมกลมกนใน

รปแบบการสนบสนนชวยเหลอกนเอง (mutual aid)

โดยตดตอสอสารระหวางกนผานสอสงคมออนไลน

เชนเฟซบกเมอผวจยไดท�าการสนทนาแนะน�าตวเอง

และวตถประสงคของงานวจยกบแกนน�าเหลาน

ผานทางเฟซบก จนผใหขอมลเกดความไววางใจใน

ระดบหนง แกนน�าจงไดนดหมายสมาชกของกลมคน

กรอบแนวคดในการศกษาแพลตฟอรม

2 • กรอบแนวคดในการศกษาแพลตฟอรม


ผใหขอมลทมความกงวลโดยสวนตวอยแลววาการให

สมภาษณในเรองเงอนไขและรปแบบการท�างานจะสง

ผลกระทบตออาชพและการท�างานของตนในรายงาน

ฉบบน ผ วจยจงขอไมเปดเผยรายละเอยดในเรอง

อตลกษณและบรบทตางๆของผใหขอมลและขอกลาว

ถงผใหขอมลทงหมดในลกษณะนรนาม

1.1 ความหมายของแพลตฟอรม

ในรายงานวจยฉบบนยดถอตามค�าจ�ากดความของ

ระบบเศรษฐกจแบบแพลตฟอรม วาเปนเศรษฐกจท

เกดจากการจบคความตองการของผเสนอขายสนคา

และบรการ (cybercoordinate) โดยผานกลไกดจทล

(Collier et al. 2017) หรอเศรษฐกจทขนอยกบ

ความตองการเสนอซอสนคาหรอบรการ(ondemand

economy) ผานดจทลแพลตฟอรมในการด�าเนนการ

เปดโอกาสใหเกดการแลกเปลยนซอขายสนคาและ

บรการ บนสมมตฐานทวาเปนการลดตนทนธรกรรม

ของการแลกเปลยน1

ถาหากกลาวในมมมองของแรงงานแลว แพลตฟอรม

จงท�าหนาทของ “นายหนา (broker)” จบคความ

ตองการเสนอซอและเสนอขายแรงงาน หรอหากจะ

กลาวใหเครงครดแลวคอ การเสนอซอและเสนอขาย

ก�าลงแรงงานนนเอง ทงน การนยามแพลตฟอรมใน

ลกษณะน ท�าใหเราสามารถเขาใจบทบาทและหนาท

รวมทงความสมพนธในเชงการจางงานระหวางบรษท

ผใหบรการแพลตฟอรมและคนงานสงอาหารไดอยาง

ชดเจนกลาวคอในกรณของแพลตฟอรมสงอาหารนน

1 ในการพดถงเศรษฐกจแพลตฟอรมมกจะมการใชค�าวาเศรษฐกจแบงปน (sharing economy) และเศรษฐกจทจางงานจบเปนครงๆไป (gigeconomy)ซงค�าวาเศรษฐกจแบงปน(sharingeconomy)นกวชาการบางกลมวจารณวาค�านไมตรงกบความหมายทแทจรงเพราะกจกรรมทางเศรษฐกจอยในลกษณะของการเชาซอและไมไดมลกษณะของการแบงปนอยางทคนทวไปเขาใจกนระหวางผใชบรการกบแรงงานในระบบแพลตฟอรม (ดในแพลตฟอรมอโคโนมและผลกระทบตอแรงงานภาคบรการหนา12,อรรคณฐและเกรยงศกด(2561)

ขบรถจกรยานยนตสงอาหารมารวมการสมภาษณแบบ

กลมณสถานททเปนแหลงนดพบตามปกตของคนงาน

สงอาหาร

ส�าหรบการสมภาษณแบบรายบคคลนกวจยไดเขาถง

ผใหขอมลผานชองทางทหลากหลาย ไดแก ชองทาง

แรก คอ ผานเครอขายขององคกรพฒนาเอกชนท

ท�างานพฒนาในพนทเขตชมชนแออดของกรงเทพฯ

ซงเปนพนททมผใหขอมลหรอไรเดอรสงอาหารอาศย

อยอยางหนาแนนหลงจากนกวจยไดท�าการสมภาษณ

ผใหขอมล ผใหขอมลจะแนะน�าผใหขอมลรายตอไปท

พวกเขารจกเปนทอดๆ ในลกษณะทเรยกกนในงาน

วจยเชงคณภาพวาการเกบขอมลแบบลกบอลหมะ

(snowball sampling) ชองทางทสอง คอ การตดตอ

ผานเครอขายทางสงคมของคณะผวจยเองชองทางท

สาม คอ การตดตอสมภาษณแกนน�าของกลมไรเดอร

สงอาหารทมชอและขอมลปรากฎบนสออยกอนแลว

นอกจากน ทมนกวจยยงไดท�าการสมภาษณผมสวน

เกยวของอนในธรกจ ไดแก ผบรหารระดบกลางของ

บรษทโทรคมนาคมและอดตประธานสหภาพแรงงาน

ในกจการฟาสตฟด ทสามารถใหขอมลภาพรวมของ

ธรกจสงอาหารเปนขอมลประกอบเพอใหนกวจย

สามารถเขาใจบรบทของงานสงอาหารชดเจนขน

การเกบขอมลในเชงคณภาพส�าหรบการวจยครงนม

ขอจ�ากดส�าคญในเรองเขาถงผใหขอมลทเปนคนงาน

เนองจากคนขบรถจกรยานยนตสงอาหารเปนกลม

แรงงานทท�างานอยบนทองถนน กระจดกระจายอย

ตามสถานทตางๆ ยงไมมการรวมกลมอยางเปน

ทางการจงสามารถเขาถงไดยากกวาเมอเปรยบเทยบ

กบการเขาถงกลมแรงงานในสถานประกอบการทม

สหภาพแรงงานหรอทมผน�าแรงงานเปนจดประสาน

อยางททมผวจยคนเคย นอกจากน ทมผวจยตองใช

ความระมดระวงอยางสงเพอไมใหเกดผลกระทบกบ



อาจดเสมอนวาผใชบรการแพลตฟอรมหรอลกคาของ

แพลตฟอรมท�าหนาทเปนผวาจางคนงานสงอาหารกตาม

แตหากพจารณาจากนยามเรอง นายหนาแรงงาน

(laborbrokerage)และหนาทจบคความตองการก�าลง

แรงงานแลวเราจะสามารถแบงแยกไดอยางชดเจนวา

ลกคาของแพลตฟอรมนนเปนเพยงผเสนอซอบรการ

สงอาหาร ขณะทคนงานสงอาหารเสนอขายบรการ

สงอาหารผานแพลตฟอรมทเปนผจบคความตองการ

ทงสอง และแพลตฟอรมนนเองทท�าหนาทเสนอซอ

ก�าลงแรงงานจากคนงานสงอาหารอกทอดหนง

1.2 พฒนาการของระบบเศรษฐกจแพลตฟอรมอยางยอ

ในชวง20ปทผานมาโครงสรางพนฐานในการสอสาร

ไดเปลยนแปลงไปอยางกาวกระโดด2 กลาวคอ จาก

เศรษฐกจเครอขายในชวงกลางทศวรรษท1990(พ.ศ.

2533-2542) ทอนเทอรเนตเชอมโยงผคนเขาดวยกน

โดยผานเครอขายอนเทอรเนต และจ�านวนผ ใช

อนเทอรเนตเพมจ�านวนขนอยางรวดเรว แตประเภท

ของการใชอนเทอรเนตสวนใหญนน เปนการสอสาร

ระหวางกนผานอเมลรวมไปถงการคนหาขอมลตางๆ

และมขอจ�ากดทส�าคญในเชงสถานทแบบกายภาพนนคอ

ผใชอนเทอรเนตจะสามารถเชอมตอกบอนเทอรเนตได

กโดยผานเงอนไขและขอจ�ากดทตองมเครองมอสอสาร

เชอมตอเขากบระบบอนเทอรเนตทมโทรศพทในระบบ

สายเชอมตอกบโมเดมและคอมพวเตอรในสถานท

ท�างานหรอทพกอาศยเทานนนอกจากนคาใชจายของ

ผใชบรการอนเทอรเนตกอยในอตราสงคดเปนราย

ชวโมงตอมาเมอการเชอมตอกบเครอขายอนเทอรเนต

ไมผกตดอยกบคอมพวเตอรเพยงอยางเดยว แตเปน

2 ในชวงเวลา10ปทผานมาจ�านวนโทรศพทมอถอทวโลกเพมขน15 เทาจากราว100ลานเครองในป 2550มาเปน 1,500ลานเครองในป2559 ครงหนงของจ�านวนการเขาเวบไซตเขาถงจากโทรศพทมอถอ(smartphone)การใชแอปพลเคชนหรอแพลตฟอรมเขาถงจากโทรศพทมอถอแทบทงหมดและการเขาถงใชบรการดานตางๆรวมแอปพลเคชน อยในโทรศพทมอถอ

อสระมากขนเพราะผใชสามารถเชอมตอผานโทรศพท

มอถอขอจ�ากดเรองสถานทจงหมดไป3

การใชอนเทอรเนตแบบเดมจงเปลยนไปอยบนโทรศพท

มอถอทมาพรอมกบแอปพลเคชน ทถกพฒนาขน

เพอใชงานในดานตางๆ และเกดธรกจเขามารองรบ

ความเปลยนแปลงวถชวตของผบรโภคเมอมคนใชงาน

บนอนเทอรเนตวนละ7-8ชวโมงโดยผานโทรศพทมอถอ

เปนหลก จงมโมเดลธรกจใหมๆ เกดขนมารองรบวถ

ชวตแบบดจทลทไมยดกบสถานทเชงกายภาพภายใต

แนวคดทวาเราสามารถควบคมและบงคบวตถสงของ

ตางๆในชวตประจ�าวนทเราเปนเจาของไมวาจะเปน

อปกรณสอสาร พาหนะ และแมกระทงระบบความ

ปลอดภยหรอบนเทงในอาคารสถานทผานเครอขาย

ทเชอมตอผานระบบอนเทอรเนต หรอ อนเทอรเนต

ของสรรพสง(InternetofThings:IoT)

1.3 โลกดจทลกบการบรโภคในฐานะศนยกลาง การตดสนใจทางเศรษฐกจ

อนเทอรเนตของสรรพสง ถกน�าไปเปรยบเทยบกบ

“การปฏวตอตสาหกรรม” รอบท 4 หรอ การปฏวต

อตสาหกรรม4.0(digitalrevolution4.0)เพราะท�าให

เกดการเปลยนแปลงอยางกาวกระโดดของการจดการ

ทรพยากรรวมทงแรงงาน ในกระบวนการผลตสนคา

และบรการ ในแงของวถชวตนน อนเทอรเนตของ

สรรพสงน�ามาซงความสะดวกสบาย และรปแบบการ

บรโภคใหมทมผบรโภค หรอเรยกใหถกตองวามการ

บรโภคเปนศนยกลางกวาได ในมมมองของการผลต

3 ธรกจทเกดขนในชวงนนเรยกวาเปนยคดอทคอมและเกดอคอมเมรส(e-commerce)ในการแลกเปลยนสนคาเชนebay.comตวกลางในการหางานเชนmonster.comตวกลางในการสงอาหารเชนwaiter.comซงเปนเวบไซตแรกในการสงอาหารในป 1994 โดยการเกดขนของตวกลางในการซอขายแลกเปลยนสนคาและบรการนยงไมประสบความส�าเรจมากเทากบปจจบน เนองจากขอจ�ากดคอสถานททางกายภาพ ของผใชอนเทอรเนต



แบบหลงฟอรด(post-Fordism)ทการผลตเปลยนรป

แบบจากการผลตสนคาทดาษดน มาเปนการผลต

สนคาทแตกตางและแบงแยกไปตามรสนยมและก�าลง

ซอของบรโภค

เศรษฐกจทขบเคลอนโดยแพลตฟอรมแบบดจทลจง

เออใหเกดรปแบบการบรโภคทเนนความพงพอใจ

สงสดของผบรโภค(hedonisticconsumer)ทสะทอน

ชองวางทางเศรษฐกจในสงคมระหวางชนชนทถางมาก

ยงขน รวมทงรปแบบการบรโภคทกอใหเกดขยะและ

สนเปลองทรพยากรมากขนตามไปดวย4จงไมนาแปลกใจ

ทจะพบวาผสนบสนนระบบเศรษฐกจแพลตฟอรมนน

มกมการกลาวอางถง“ลทธบรโภคนยมใหม”ในฐานะ

ตวขบเคลอนส�าคญของเศรษฐกจแบบแพลตฟอรม

ดงตวอยางจากบทสรปของรายงานวเคราะหการตลาด

ในป 2016 ทตอบรบการปรากฎขนของเศรษฐกจ

แพลตฟอรม ทรายงานฉบบนเรยกวา “เศรษฐกจ

แบงปน” วา “ในปจจบน ผบรโภคก�าลงนยามระบบ

คณคาและอนดบความส�าคญของพวกเขาใหมเพอน�า

ไปสการเกดขนของบรโภคนยมใหม ทหลายแนวโนม

ทส�าคญของผบรโภคไดปรากฏขนโดยมตวขบเคลอน

เดยวกน” โดย “ผบรโภคประเมนทบทวนจดอนดบ

ความส�าคญ และถามตวเองวาอะไรทตวเองใหคณคา

กบพวกเขา เปนแนวโนมของผบรโภคทเกดขนใหม

จากเศรษฐกจแบงปนถงความชอบในประสบการณ

ในการเปนเจาของสงเหลานจะกระทบตออตสาหกรรม

ตางๆและจะเปลยนรปรางตลาดทด�ารงอยมานาน”5

4 Hedonistic Consumerism: Patterns of Consumption inContemporaryCapitalism,AndreaMigone,February2006,SimonFraserUniversity,Vancouver.5 The NewConsumerism: Redefining Ownership, Values andPrioritiesจากhttps://blog.euromonitor.com/the-new-consumerism-redefining-ownership-values-and-priorities/

ตวอยางทชดเจนของแพลตฟอรมทพยายามจะสราง

วถชวตแบบดจทลใหผ บรโภคสามารถเชอมโยงมต

ตางๆในชวตประจ�าวนเขาในการใชงานแอปพลเคชน

เดยว คอ ไลน (Line) และ แกรบ (Grab) สอง

แพลตฟอรมทจะเปนเปนสวนหนงของกรณศกษาใน

รายงานวจยน

1.4 นวตกรรมเชงขดขวาง (disruptive innovation)

แนวคดของนวตกรรมเชงขดขวาง (disruptive inno-

vation)6 เปนแนวคดกระแสหลกทเนนเปาหมายการ

เจรญเตบโตของเศรษฐกจทขบเคลอนโดยเทคโนโลย

อยางเชนแพลตฟอรมโดยมงเนนอธบายวานวตกรรม

ใหมท�าใหเกดการขดขวางหรอเปลยนโมเดลธรกจ

แบบเกาเพอสรางตลาดใหม ซงค�าวาตลาดใหมนน

อาจจะเปนตลาดทบรษทไมเคยใหความส�าคญเพราะ

ผบรโภคเคยชนกบสนคาเดม ดงนน บรษททเปน

ผรเรมหรอขดขวาง (disrupter) ไดสรางสรรคตลาดท

ไมเคยมอยและเปลยนคนทไมใชลกคาใหกลายมาเปน

ลกคาเปนตน

แนวคดน เปนแนวคดทไดรบความนยมอยางมาก

จนถงขนาดผทมสวนเสนอแนวคดดงกลาวในวารสาร

ฮารวารดบสซเนสรวว(HarvardBusinessReview)

ในปพ.ศ.2538ไดกลาวเตอนในป2558วาอนตราย

ของแนวคดนเกดจากความส�าเรจของแนวคดนเองท

ท�าใหมนถกน�าไปใชอางองถงอยางผดๆ ในวงกวาง

เพอใชอธบายอะไรกตามทผ พดตองการสนบสนน

โดยทผทหยบไปใชอาจไมเคยอานรายละเอยดของมน

เลยผวจยเหนดวยในประเดนนเปนอยางยงและอยาก

เสรมวาแนวคดเรองนวตกรรมเชงขดขวาง มกถก

อางองถงเพออธบายความชอบธรรมของผลกระทบ

6 WhatisDisruptiveInnovation?,Clayton,M.Christensen,MichaelE.Raynor,andRoryMcDonald,December2015,Harvard Business Review, https://hbr.org/12/2015/what-is-disruptive-innovation



ธรกจแพลตฟอรมสรางระบบนเวศทางธรกจเพอดง

ผบรโภคเขามาใชเพอสรางมลคาของการแลกเปลยน

สนคาโดยดงทงผผลตหรอรานคาและคนงานเขามาอย

ในระบบนเวศของแพลตฟอรมใหมากทสดดวยการให

แรงจงใจ เชน ไมเกบคาใชบรการในการเขามาอยใน

แพลตฟอรมส�าหรบผใหบรการ และใหคาตอบแทนท

เปนแรงจงใจส�าหรบคนงานในระยะเรมตนเพอใหเขามา

อยในระบบแพลตฟอรม ดงนน เงอนไขของธรกจท

ด�าเนนการผานแพลตฟอรมจงไมใชเกดขนทนทบรษท

จ�าเปนจะตองสรางพฤตกรรมใหมใหกบผบรโภคควบค

ไปกบการเสนอบรการทกระต นความตองการของ

ผบรโภคดวย เพอใหตนสามารถท�าหนาทตวกลาง

ระหวางอปสงคและอปทานไดอยางสมบรณหรอกลาว

อกนยหนง ดวยการเปลยนพฤตกรรมการบรโภคท

สรางกระบวนการใหมในการบรโภค

อนทจรงโจเซฟบาวเวอร(JosephBower)และเคลตน

ครสเตนเซน (ClaytonChristensen)ผเสนอแนวคด

เรองนวตกรรมเชงขดขวาง (disruptive innovation)

นน ไดกลาวอยางชดเจนในบทความของพวกเขาวา

นวตกรรมทจะสรางการเปลยนแปลงในเชงขดขวาง

ตลาดไดนนอาจเปนนวตกรรมทผบรโภคกลมเดมหรอ

ผบรโภคกระแสหลกไมสนใจในชวงเรมตนเพราะสนคา

มคณภาพต�าลงเชนวทยทรานซสเตอรทคณภาพเสยง

ลดลง แตพกพาสะดวกขน หรอฮารดดสททมขนาด

เลกลง แตการน�าฮารดดสทมาใชงาน หมายถงการ

ลงทนเพมเพมการเปลยนแปลงรปแบบของฮารดแวร

ทใชอยกลยทธการสรางตลาดของธรกจทใชนวตกรรม

เชงขดขวางจงหมายถงการสรางลกคาใหมทตองการ

สนคาใหมหรอรปแบบการบรโภคใหมขนมาทดแทน

ตอผเลนเดมในตลาดหรอผประกอบการแบบดงเดม

จากการแขงขนทรนแรง รวมไปถงการด�าเนนการท

ไมอยในกรอบการก�ากบของกฎหมายทมอยเดม เชน

ในกรณของแกรบกบบรการรบสงผ โดยสารของ

มอเตอรไซตรบจางสาธารณะ

อยางไรกดในมมมองของการจางงานนนอาจกลาวไดวา

นวตกรรมอยางแพลตฟอรมกลบเปนผลผลตของความ

ตอเนองมากกวาจะเปนการขดขวางหรอเปลยนแปลง

กลาวคอ หากเรามองจากมมมองของประวตศาสตร

ตงแตการปฏวตอตสาหกรรมครงแรก ทมการน�า

เครองจกรมาใชในการผลตเปนครงแรกเชนเครองจกร

ไอน�าภายในโรงงานสงทอเปนตนมากตองถอวาสงท

เกดจากการนวตกรรมอยางแพลตฟอรม เปนสวน

ตอขยายและความพยายามอยางตอเนองของระบบ

ทนนยมทจะเพมการควบคมแรงงานและท�าใหการจาง

งานมความยดหยนยงขน (Katz & Krueger 2016;

Collieretal.2017)

1.5 ความส�าคญของนเวศธรกจกบระบบแพลตฟอรม

ทงน ในเศรษฐกจแพลตฟอร ม บรษทเจ าของ

แพลตฟอรมใหความส�าคญกบสงทเรยกวาระบบนเวศ

ทางธรกจ (ecosystem) ซงหมายถง เครอขายของ

องคกรตางๆ ทงซพพลายเออร ผ กระจายสนคา

ลกคา คแขงทางธรกจและหนวยงานรฐ ซงเกยวของ

ในกระบวนการการสงสนคาและบรการใหแกผบรโภค

ผานทงการแขงขนและความรวมมอระหวางกนแตละ

สวนในระบบนเวศมผลกระทบซงกนและกนสรางและ

พฒนาความสมพนธเพอใหธรกจของตนมความ

ยดหยนและปรบตวเพออยรอดไดดงเชนในระบบนเวศ

ทางธรรมชาต7

7 BusinessEcosystem,AdamHayes,June2019,13,Investopedia, https://www.investopedia.com/terms/b/business-ecosystem.asp



ไปเมอมกราคมป 256210 รวมทงบรษทออนเนสบ

(Honestbee)ทปดกจการในปเดยวกน11

ในทางปฏบต นนหมายความวาบรษทเหลานตองใช

แพลตฟอรมเปนเครองมอในการเปลยนพฤตกรรม

ผบรโภคควบคไปกบการอดหนนตลาด(subsidy)หรอ

การทมตลาดในชวงแรกโดยใชเงนทไดจากการระดม

ทนเพอสรางอปสงคเทยมขนมารองรบอปทานในชวง

เรมตน เชนกรณของแกรบ แทกซ ทรายงานตวเลข

ขาดทนสทธ 985,334,149 บาท ขณะทมรายไดรวม

508,510,201บาทในสนป2560ในท�านองเดยวกน

บรษทรายงานรายไดรวม103,608,702บาทแตมยอด

ขาดทน516,139,966บาทในสนป2559

ผบรหารของบรษทดานเทคโนโลยสารสนเทศคนหนง

กลาววา เมอระบบนเวศของธรกจมขนาดใหญพอ

บรษทแพลตฟอรมกจะขบคแขงออกจากตลาดไปจน

เหลอเพยงคแขงนอยรายหรอเหลอเพยงรายเดยวเชน

ตวอยางของกรณการแขงขนระหวางบรษทกเกลพลส

(Google plus) กบเฟซบก (Facebook) ซงในทสด

กเกลพลสกปดตวลง12 ในบรบทของแพลตฟอรม

เราจงเหนปรากฏการณคลายคลงกนเมอบรษทแกรบ

ซอตอธรกจของอเบอรในเอเชยและประเทศไทย

ในเดอนมนาคมป256113และท�าใหแกรบแทกซเปน

10 “ขาว ยนยนแลว! NowDelivery เตรยมปดใหบรการในวนท 31 มกราคมน” https://brandinside.asia/the-end-of-now-delivery-in-thailand/11 “ตามรอยเพอนบาน Honestbee ประกาศยตใหบรการในไทยชวคราว ตงแตจนทรท 22 ก.ค.เปนตนไป” https://brandinside.asia/honestbee-suspended-operations-in-thailand/12 Google+ประกาศปดตวสงหาคม9,2019ตลาคม2562,Blognone,https://www.blognone.com/node/10573413 Uberquits8countriesinSoutheastAsia,sellingouttoriverGrab, March 2018 ,26, CNN Business, https://money.cnn.com/25/03/2018/technology/uber-grab-deal-southeast-asia/index.html

โมเดลทางธรกจของแพลตฟอรมแตกตางจากการด�าเนน

ธรกจในรปแบบเกา ตรงทบรษทเจาของแพลตฟอรม

มกอดหนนใหมคนเขามาในระบบเครอขายใหมากทสด

แลวจงเกบเกยวรายไดและผลก�าไรในภายหลง8โดยแบง

ดานอปสงคคอผซอหรอผใชบรการสวนในดานอปทาน

ไดแกผขายผใหบรการและผสรางเนอหา(content

creator)แลวแตประเภทสนคาบรการของแพลตฟอรม

โดยปจจยส�าคญ คอ แพลตฟอรมท�าหนาทเชอมฝง

ผ ซอกบผ ขายเขาดวยกนผานแอปพลเคชนและ

บรษทจะลงทนเพอสรางระบบนเวศใหเกดการเปลยน

พฤตกรรมผบรโภค

ดงนนธรรมชาตของธรกจแพลตฟอรมจงใชเงนลงทนสง

เมอยงไมไดรบผลตอบแทนมากในชวงแรกจงตองการ

เงนทนทมากพอตวอยางจากรายงานทางการเงนของ

บรษทหลกๆทขาดทนตอเนองในชวง3-4ปแรกจาก

การขาดทนสะสมเชนตวอยางของอเบอร(Uber)ท

รายงานตวเลขขาดทนในไตรมาสทสองของป 2561

เนองจากมตนทนการด�าเนนการโดยเฉพาะในการจาย

หมวดแรงจงใจและการตลาดในจ�านวนมหาศาล9ดงนน

บรษทเจาของแพลตฟอรมจงตองมเงนลงทนระยะยาว

ทพรอมจะลงทนเพอสรางความตองการหรอลกคาและ

จายใหแกผใหบรการ หรอคนงานสงอาหารในระบบ

ขณะเดยวกน บรษททไมสามารถแขงขนภายใต

กฎเกณฑนกจ�าเปนจะตองปดตวและออกจากตลาดไป

เชนในกรณของบรษทนาวเดลเวอร(NowDelivery)

บรษทในเครอซกรป(SeaGroup)ซงเรมด�าเนนการ

สงอาหารในเดอนพฤศจกายนป2560แตตองปดตว

8 การอดหนนคาตอบแทนกบฝงคนขบรถจกรยานยนตในชวงแรกกอนทจะมการเกบคาธรรมเนยมจากฝงรานอาหาร คลายกบตวอยางของแพลตฟอรมขนสงผโดยสาร9 UnderstandingWhyUberLosesMoney,AlexWilhelm,October2018,26,CrunchbaseNews,https://news.crunchbase.com/news/understanding-uber-loses-money/



ผด�าเนนธรกจแพลตฟอรมส�าหรบบรการรถโดยสาร

สวนบคคลหรอแทกซรบจางสาธารณะแบบride-hailing

ในประเทศไทยเพยงรายเดยวกอนทบรษทไลนแทกซ

จะเขามาแทรกตวในตลาดในหนงเดอนตอมา

ในแงหนง เราอาจกลาวไดวาธรรมชาตของธรกจ

แพลตฟอรม มลกษณะคลายกบตลาดผกขาด ซงใน

ทสด ผชนะจะเปนผไดประโยชน (winner takes all)

อยางไรกดเศรษฐกจแพลตฟอรมยงเปนปรากฏการณ

ทใหมและมพลวตทสงมาก นอกจากน การศกษา

เศรษฐกจแพลตฟอรมใหมยงคงอยเพยงในชวงเรมตน

รปแบบธรกจแพลตฟอรมจะมพฒนาการไปในทางใด

ขนอยกบปจจยทก�าลงคลคลายจ�านวนมากโดยเฉพาะ

อยางยง การตอบสนองในเชงนโยบายและการก�ากบ

ดแลการตอบรบของฝายแรงงานและผบรโภคกระนน

กตาม สงทเราสามารถกลาวไดในขณะนคอในระดบ

ของโมเดลธรกจแพลตฟอรมไดเปลยนความสมพนธ

ระหวางผบรโภคแรงงานและทนไปอยางมากธรกจ

แพลตฟอรมจะยงด�ารงอยในอนาคต แมวาผเลนหรอ

บรษทแพลตฟอรมอาจจะเปลยนแปลงไปตามวฏจกร

ของธรกจแตมความเปนไปไดสงมากวาผเลนรายใหม

จะเกดขนมาแทนทเนองจากเศรษฐกจแพลตฟอรมได

เปลยนวฒนธรรมของการบรโภครวมทงความสมพนธ

ระหวางแรงงานและเจาของปจจยในการผลตไปอยาง

ถงราก14

14 จากการสมภาษณผบรหารระดบกลางของบรษทITในประเทศไทย

8 • นเวศธรกจของแพลตฟอรมสงอาหาร


บทท 2

นเวศธรกจของแพลตฟอรมสงอาหาร • 9


2.1 ครวเรอนในเขตเมองกบการบรโภคอาหาร

ในระดบของเศรษฐกจมหภาค หากพจารณาในดาน

อปสงคของตลาดการสงอาหารจากคาใชจายอาหาร

ของครวเรอนในประเทศไทย จากรายงานการส�ารวจ

ภาวะเศรษฐกจและสงคมของครวเรอน ป 256017

พบวา คาใชจายเฉลยดานอาหารและเครองดมของ

ครวเรอนไทยอยท 7,039 บาทตอเดอนหรอคดเปน

32.97เปอรเซนตของคาใชจายครวเรอนทงหมดเปน

สดสวนเกอบหนงในสามของคาใชจ ายครวเรอน

ทงหมดซงถอเปนสดสวนทสงมากตอเนองมาอยางนอย

ในระยะ10ปทงนคาใชจายดานอาหารของผบรโภค

ในกรงเทพและจงหวดปรมณฑล 3 จงหวดอย ท

9,969 บาทตอเดอน สงกวาคาเฉลยถง 2,930 บาท

หรอ29.39เปอรเซนตและสงกวาภมภาคทมคาใชจาย

ดานอาหารต�าสดคอภาคเหนอทมคาใชจายท 5,229

บาท นนคอ สงกวาอย 47.5 เปอรเซนต หรอเกอบ

สองเทา กรงเทพและปรมณฑลจงถอเปนภมภาคทม

ศกยภาพในแงของตลาดอยางมาก

นอกจากนน เมอพจารณาในแงของพฤตกรรมการ

บรโภคสนคาอาหารปรงส�าเรจทซอกลบมารบประทาน

ทบานจะพบวาเมอเปรยบเทยบกบคาใชจายในหมวดน

ในขางตน ครวเรอนไทยมคาใชจายส�าหรบอาหาร

ปรงส�าเรจในสดสวนทสงถงเกอบครงหนง กลาวคอ

คาใชจ ายส�าหรบอาหารปรงเสรจแลวซอกลบมา

รบประทานทบานของครวเรอนในประเทศไทย มคา

เฉลยอยท 3,205 บาทตอเดอน ในท�านองเดยวกน

ครวเรอนหรอผบรโภคในเขตกรงเทพและปรมณฑล

มก�าลงซอในสวนนทสงมากมากคาเฉลยทงประเทศ

ในระดบทสงมาก นนคอ คาเฉลยของกรงเทพและ

17 รายงานการส�ารวจภาวะเศรษฐกจและสงคมของครวเรอนพ.ศ.2560 โดยส�านกงานสถตแหงชาต2561

การแลกเปลยนสนคาและบรการผานระบบแพลตฟอรม

ก�าลงเตบโตและมแนวโนมทจะเตบโตสงขนทวโลก

ในประเทศไทยเองภาครฐคาดหวงวาจะใชแพลตฟอรม

เปนตวขบเคลอนเศรษฐกจโดยเฉพาะในธรกจสาขาท

มความส�าคญอาทธรกจทองเทยว15และรานอาหาร16

ทงน กจกรรมการแลกเปลยนสนคาและบรการผาน

ระบบแพลตฟอรมทเกดขนอยางแพรหลายในปจจบน

ไดแก การบรการขนสงสนคาผานระบบแพลตฟอรม

ทเชอมโยงกบการซอขายสนคาผานระบบอคอมเมรส

(e-commerce)ทเรยกกนวาO2Oหรอการเชอมตอ

ระหวางบรการบนโลกออนไลนและโลกภายนอก

(Online2Offline)ในกลมของธรกจประเภทนบรการ

สงอาหารถงทพก (on-demand food delivery) เปน

ธรกจทก�าลงเตบโตอยางกาวกระโดดในชวงไมกป

ทผานมา และมการจางงานในธรกจทเกยวของกบ

แพลตฟอรมอยางเหนไดชด งานวจยฉบบนจง

ตองการศกษารปแบบการจางงานและงานสงอาหาร

ถงทพกท เชอมโยงกบการสงและจ�าหนายสนคา

ผานแพลตฟอรมดงกลาว ในบทท 2 ผวจยจะน�าเสนอ

ภาพรวมของระบบนเวศของอตสาหกรรมการสงอาหาร

ทมองคประกอบส�าคญ 3 สวน คอ ตลาดผบรโภค

ผผลต หรอธรกจรานอาหาร ซงจบคกนผานตวกลาง

คอแพลตฟอรม

15 ตวอยางเชนกระทรวงทองเทยวรวมมอเอกชนตงไทยดจทลแพลตฟอรมhttps://www.posttoday.com/economy/news/57660316 กรมพฒนาธกจการคา กระทรวงพาณชย แนะน�าใหรานอาหารพฒนาระบบการสงอาหาร และท�าโครงการรวบรวมรานอาหารโดย รวมมอกบgrabfoodจากขาว“กรมพฒนฯจบมอแกรบเพมชองทาง การจ�าหนายอาหารของราน “Thai SELECT” 13 พฤษภาคม 2562 https://www.dbd.go.th/news_view.php?nid=469414929

นเวศธรกจของแพลตฟอรมสงอาหาร


รายงานการศกษา เร�องรปแบบงานใหมของคนขมอเตอร ไซตสงอาหารทกากบโดยแพลตฟอรม

จงหวดปรมณฑล3จงหวดอยท6,032บาทตอเดอน

นนคอสงกวาคาใชจายเฉลยของทงประเทศอย2,827

บาทตอเดอนหรอ53.13เปอรเซนตและเมอเปรยบเทยบ

กบภมภาคทมคาใชจายดานนต�าสดคอภาคเหนอ

ซงอยท 1,820 บาท พบวากรงเทพและปรมณฑล

จงหวดมคาใชจายสงกวาถง 4,212 บาทหรอ 69. 8

เปอรเซนตซงคดเปนมากกวา3เทา

ในแงของคาใชจายส�าหรบอาหารทรบประทานนอก

บานพบวาครวเรอนในประเทศไทยมคาเฉลยการใช

จายในหมวดนทประมาณ2,008บาทตอเดอนขณะท

กรงเทพและปรมณฑล 3 จงหวด มคาใชจายอยท

3,974บาทนนคอสงกวาคาเฉลยทวประเทศอย1,968

บาทหรอ49.47เปอรเซนตและสงกวาภมภาคทม

คาใชจายดานนต�าสดคอภาคเหนออยท 1,014 บาท

ถง74.48เปอรเซนตหรอเกอบ3เทา

จะเหนวาเมอเปรยบเทยบกบคาใชจายเฉลยทงประเทศ

และกบภมภาคทมค าใช จ ายต�าสดคอภาคเหนอ

คาใชจายดานอาหารและเครองดมในหมวดอาหารปรง

ส�าเรจซอกลบมาทานทบาน(readymadeathome)

และหมวดอาหารทานนอกบาน (dining outside)

ของกรงเทพและปรมณฑลนน มอตราสวนทสงกวา

คาเฉลยคลายคลงกน

คาใชจายหมวดอาหารและเครองดมของครวเรอน



2.2 ภาพรวมของธรกจอาหาร

ในภาพรวม ธรกจอาหารถอเปนธรกจหลกของ

เศรษฐกจไทยสรางมลคาผลผลตถง23 เปอรเซนต

ของผลตภณฑมวลรวมภายในประเทศหรอจดพ19

ประกอบดวยธรกจรานอาหารและธรกจคาปลกในสวน

ของอาหารในดานของธรกจรานอาหารในประเทศไทย

นนในป2560-2561มมลคาสงกวาแสนลานบาทหรอ

คดเปนประมาณ2.5เปอรเซนตของจดพ20

หากพจารณาในดานอปทานของตลาดการสงอาหาร

รานคาในประเทศไทยทจดทะเบยนกบกระทรวง

พาณชยมทงหมด14,413รายซงเปนสดสวนนอยมาก

เมอเทยบกบจ�านวนรานอาหารทด�าเนนการอยจรง

หากนบรวมรานคารมทางซงตามขอมลการจดท�าสถต

19 RetailFoodsThailand.USDAForeignAgriculturalService,July2nd,2018.GlobalAgriculturalInformationNetwork20 บทวเคราะหธรกจรานอาหารประจ�าเดอนกมภาพนธ2562กรมพฒนาธรกจการคากระทรวงพาณชยhttps://www.dbd.go.th/download/document_file/Statisic/2562/T26/T201902_26.pdf

เมอหนมาพจารณาการบรโภคในแงของความเปนเมอง

กบชนบทความแตกตางเปนไปตามตารางการเปรยบ

เทยบดงตอไปน18

หนวย:บาท

รายจายเฉลยตอเดอน ในเขตเทศบาล นอกเขตเทศบาล สวนตาง

รายจายรวม 25,500 17,715 7,785(30.52%)

เฉพาะดานอาหาร 8,008 6,193 1,815(22.66%)

อาหารปรงเสรจแลวซอกลบมารบประทานทบาน

1,560 879 681(43.6%)

การบรโภคอาหารนอกบาน 2,727 1,381 1,346(49.35%)

จากภาพรวมของคาใชจายในการบรโภคอาหารจะเหน

ไดวาผบรโภคในเมองใหญโดยเฉพาะกรงเทพ และ

จงหวดใกลเคยง มคาใชจายสงกวาในพนทอน และ

ความแตกตางในพฤตกรรมการบรโภคทสง อาจ

สะทอนชองวางของรายไดและการกระจายรายไดใน

เขตดงกลาว การกระจกตวทางภมศาสตรของการ

บรโภคจงเปนเงอนไขทท�าใหเกดการแขงขนของธรกจ

แพลตฟอรมการจดสงอาหารทกระจกตวอยในเมอง

ใหญโดยเนนผบรโภคทมวถชวตเมองและทมกกลาว

กนวาวถชวตแบบดจทล (digital lifestyle)ซงผวจย

เหนวา เปนประเดนส�าคญทสะทอนใหเหนแบบแผน

ของการบรโภคทเปลยนแปลงไป

18 ในปเดยวกนพจารณามลคาผลตภณฑมวลรวมประชาชาตและรายไดตอหวป2560มลคาผลตภณฑมวลรวมประชาชาต15,452พนลานบาทป2561เฉพาะไตรมาสทสมลคา16,316.4พนลานบาทขณะทรายไดตอหวในป 2560 เทากบ 228,398.4 บาทตอคนตอป เทยบกบรายไดตอหว240,544.9บาทตอคนตอปในป2561“GDPไตรมาสทสป 2561 ทงป 2561 และแนวโนมป2562” ส�านกงานสภาพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต https://www.nesdb.go.th/ewt_dl_link.php?nid=8659&filename=QGDP_report


รายงานการศกษา เร�องรปแบบงานใหมของคนขมอเตอร ไซตสงอาหารทกากบโดยแพลตฟอรม

จะเหนไดวาธรกจรานอาหารขนาดใหญทงสญชาตไทย

และตางชาตทมมลคาการลงทนสงและมสาขาอย

ทวประเทศ ถอเปนผเลนรายใหญในตลาดอาหารทม

สวนแบงตลาดสง เจาะกล มลกคาในเมองและม

แนวโนมการขยายสาขามากขนทวประเทศ และราน

อาหารเกอบครงกระจกตวอย ในเมองโดยเฉพาะ

กรงเทพฯ ตามกล มประชาการทหนาแนนและ

ตามก�าลงซอของผบรโภคทกระจกตวอยในเมองใน

ทศทางเดยวกน

นอกจากธรกจรานอาหารแลวผเลนทส�าคญซงเขามา

เ กยวข อง กบการพฒนาระบบน เวศของธ ร กจ

แพลตฟอรมสงอาหาร คอ ธรกจคาปลกขนาดใหญ

ทงนในป2560ภาคการคาปลกอาหารและเครองดม

มมลคาตลาดสงถง 1.64 ลานลานบาท22 โดยผเลน

หลกในตลาดประกอบดวย เครอซพ คอ ซพฟดและ

ซพออลล,เซนทรลรเทล,เทสโกโลตส(บรหารโดย

บรษท เอกชย ดสทรบวชน ซสเทม จ�ากด), บกซ

(บรหารโดยหางเบอรลยคเกอร)และวลลามารเกต

เปนตน

หางคาปลกขนาดใหญเหลานตางมแผนลงทนในธรกจ

แพลตฟอรมจดสงสนคาอาหารของตนยกตวอยางเชน

เซนทรลฟ ดรเทลซงเปนผบรหารหางในเครอของ

ทอปสซเปอรมารเกต มแผนการลงทนของป 2562

ทจะขยายชองทางการจ�าหนายสนคาอาหารผานชองทาง

ออนไลนไดแกผานเวบไซตและแอปพลเคชนทอปส

ออนไลน ตามแผนการลงทนดานอคอมเมรสทมเงน

ลงทนสงกวา 1 หมนลานบาท23 ทงน นายนโคโล

กาลนเต(NicoloGalante)ซอโอกลมเซนทรลฟดรเทล

ใหสมภาษณกบบางกอกโพสตวา “เนองจากคนไทย

22 RetailFoodsThailand.อางแลว23 “Centraleyese-commercetopspot,”https://www.bangkokpost.com/business/1612602/central-eyes-e-commerce-top-spot

เกยวกบจ�านวนแรงงาน“นอกระบบ”ในเขตเมองของ

ประเทศไทยพบวาในเดอนกนยายนป2562จ�านวน

พอคาและแมคาขายอาหารรมทาง เฉพาะในเขต

กรงเทพนนมสงถง116,423ราย21

ในจ�านวนทจดทะเบยนจดตงเปนบรษทนน มากกวา

80เปอรเซนตเปนบรษทขนาดเลกทมมลคาการลงทน

ไมเกน5ลานบาทและในเชงภมศาสตร รานอาหาร

กระจกตวอยในเมองใหญและเมองทองเทยวโดยอยใน

กรงเทพจงหวดเดยวถง41.87เปอรเซนตรองลงมา

คอชลบรภเกตสราษฎรธานและเชยงใหม

หากพจารณาในเชงขนาดของธรกจ มบรษทมหาชน

จ�านวน7รายมมลคาการลงทนรวมกนถง3,558ลาน

บาทนบวายงมากกวาการลงทนทงหมดของหางหน

สวนจ�ากดทมอย1,920รายรวมกนแลวมมลคา3,456

ลานบาท สวนการลงทนของตางชาตนน มมลคา

11,942.51 ลานบาท คดเปน 12.04 เปอรเซนตของ

มลคาลงทนทงหมดโดย3อนดบแรกคอญปนสหรฐฯ

และฝรงเศส

ทมำ:กระทรวงพำณชย

21 InformalWorkersinUrbanThailand:AStatisticalSnapshot,WissaneePoonsab, Joann Vanel and Françoise Carré,WIEGOStatisticalBriefNo20

จ�านวน 14,413 ราย มลคาทน 99,155.96 ลบ.



สงอาหาร และการกระจายสนคา หรอจดสงอาหาร

ถงทพกและสถานทท�างานของผบรโภคโดยตรง โดย

ผบรโภคไมจ�าเปนตองเดนทางมาซอและรบประทาน

อาหารทรานคาอกตอไป

การจ�าหน ายสนค าบรการและกระจายสนค า ท

เปลยนแปลงไปนถอวาสรางความสะดวกสบายใหแก

ผบรโภคอยางมาก เพราะในอดต ผบรโภคสามารถ

สงอาหารและรบบรการการจดสงอาหารถงสถานท

เชนนไดจากรานอาหารทเปนแฟรนไชสขายอาหาร

จานดวน หรอรานอาหารทเปนสมาชกของเวบไซต

ทคดคาบรการพเศษเทานน พดงายๆ วาผบรโภค

ไมสามารถสงอาหารไดจากรานอาหารทไมมสาขา

หรอรานอาหารทไมมเวบไซตของตนเอง และ/หรอ

ไมสามารถแบกรบตนทนของการจดบรการเมนและ

การรบออรเดอรทางออนไลนได ยงไปกวานน การ

บรการสงอาหารในอดตยงกนเวลานานคาใชจายใน

การรบบรการสงและมความไมแนนอนของการจดสง

ทสงมาก

2.3.1 ตวอยางแพลตฟอรมสงอาหารในตางประเทศ

2.3.1.1 แพลตฟอรมสงอาหารรายส�าคญในสหรฐฯ

ในสหรฐฯ ตลาดการสงอาหารก�าลงเปลยนแปลงไป

รวดเรว บรษทวจย อมารเกตเตอร (eMarketer)

พยากรณวาการใชพลแอปพลเคชนสงอาหารจากราน

อาหารจะมจ�านวนผใชถง 44 ลานคนในสหรฐ ในป

2563เพมจาก38ลานคนในป2562ภายในป2566

คาดวาจ�านวนผ ใชจะเพมเปน 60 ลานคน ทงน

แอปพลเคชนสงอาหาร หมายถง แอปพลเคชน

โทรศพทมอถอบคคล ซงมฟงกชนแรกคอสงอาหาร

ปรงแลวไดแกกรบฮบ(Grubhub),อเบอรอทส(Uber

Eats),ดอรแดช(DoorDash),และโพสเมทส(Post-

mates) ขอมลจากเดอนกรกฎาคม 2562 เปดเผยวา

ยงไมนยมซอสนคาประเภทอาหารสดทางออนไลน

แตเขาเชอวาการบรการของทอปสโดยเฉพาะโมเดล

ธรกจใหมของการจ�าหนายสนคาของทอปสออนไลน

จะท�าใหคนไทยสงสนคาอาหารทางออนไลนเพมขน”

ทงนแผนการด�าเนนงานส�าคญ คอการน�าเทคโนโลย

ดานโลจสตกสและศนยกระจายสนคาแหงใหมทจะเปด

ด�าเนนการในป 256324 รวมทงแผนธรกจในการรวมมอ

กบแพลตฟอรมสงอาหารของแกรบ(Grab)25

ค�ากลาวของผ บรหารเซนทรล ฟ ด รเทล ทว า

แพลตฟอรมอยาง ทอปส ออนไลน ตองการและ

สามารถเปลยนพฤตกรรมของผบรโภคคนไทยเรอง

การสงอาหารสดผานชองทางออนไลนมากขนนน

สอดคลองอยางยงกบแนวคดเรองนวตกรรมเชง

ขดขวางทไดกลาวถงไปแลวในบทแรก ทวาธรกจ

จ�าเปนจะตองเปลยนพฤตกรรม และ/หรอสรางกลม

ลกคาใหมขณะเดยวกนกตองลงทนในสาธารณปโภค

เชน ศนยกระจายสนคา เทคโนโลยของโลจสตกส

และปรบเปลยนวธการกระจายสนคาทงระบบในขณะ

เดยวกนทขาดไปไมไดคอธรกจแพลตฟอรมกจ�าเปน

ตองท�าใหเกดก�าลงแรงงานกลมใหมทมความยดหยน

ในการท�างานขนมารองรบ

2.3 แพลตฟอรมจดสงอาหาร

ในระยะ 5 ปทผานมา ธรกจรานอาหารทวโลกได

เปลยนแปลงรปแบบการจ�าหนายและการกระจาย

สนคาไปอยางมากกลาวคอรานอาหารท�าการรบรายการ

อาหารผานตวกลางคอแพลตฟอรมหรอแอปพลเคชน

24 เซนทรลรเทลผนกเฟรเซอรสฯเปดศนยกระจายสนคาOmnichannelมลคา 2,000 ลาน,” https://brandinside.asia/central-retail-fpt-omnichannel-dc/25 GrabผนกTopsOnlineสงของในซเปอรมารเกตภายใน2ชม.ปาดหนา LINEMANGrocery, https://brandinside.asia/grab-tops-online-grocery-delivery/



ทอาจจะมแนวโนมลดลง27 ซงในประเดนน มผลกระทบ

อยางมากตอรานอาหารทเปนแฟรนไชสขนาดใหญ

ทลงทนมหาศาลในดานการตลาดเพอสรางการรบร

ตอตราสนคาของผบรโภค ในสหรฐฯ แฟรนไชสราน

อาหารบางรายจงพยายามดงบรการสงอาหารกลบมา

บนแพลตฟอรมของตวเองโดยผานแพลตฟอรมทสาม

เชนแพลตฟอรมดสแพช(Dispatch)ซงจะท�าหนาท

สงรายการอาหารไปยงแพลตฟอรมสงอาหารเจาหลก

อกทอด28

นอกจากน ประเดนทส�าคญคอ การผสานหลาย

แพลตฟอรมเขาดวยกนนน ในแงหนง อาจหมายถง

ความสะดวกสบายของผ ใช บรการทเพมมากขน

กจรง แตในอกแง การรวมศนยของขอมลน�าไปส

ค�าถามทตามมาเกยวกบความปลอดภยของฐานขอมล

ผใชบรการทแพลตฟอรมรายเดยวหรอไมกราย

2.3.1.2 แพลตฟอรมสงอาหารในประเทศจน

ในประเทศจน แพลตฟอรมสงอาหาร 2 รายใหญคอ

แอเลอรเมอ(Ele.me)ทมอาลบาบา(Alibaba)เปนผ

ถอหนใหญและเมยทวน(Meituan)เมยทวนนนเรมตน

ธรกจในป 2553 จากการเปนเพยงแพลตฟอรมรวว

รานอาหารและรวบรวมขอมลรายการโปรโมชนหรอ

ลดราคาของรานอาหารตางๆเรมตนบรการสงอาหาร

ในป2556กอนจะขยายธรกจอกครงในป2558 เมอ

เขาเปนหนสวนกบเดยนผง (Dianping) แพลตฟอรม

ทใหขอมลเกยวกบบรการไลฟสไตลใหมในจนโดยเชอม

27 Report:FoodDeliveryAppsWillHave44MU.S.Usersby2020,https://thespoon.tech/report-food-delivery-apps-will-have44-m-u-s-users-by2020-/?fbclid=IwAR0gm-E8J2ZUuAVEJzlB1FePBhyZeTl5WLZNoqsAF7h-E-T6gBj1lijMaHw28 TeriyakiMadnessExpandsDeliveryThroughOloPartnership,Double-Down on In-house App, https://thespoon.tech/teriyaki-madness-expands-delivery-through-olo-partnership-doubles-down-on-in-house-app/

แพลตฟอรมดอรแดช(DoorDash)มสวนแบงตลาด

สงสดในสหรฐฯคอ27.6 เปอรเซนตขนมาแซงผน�า

ในตลาดเดมอยางกรบฮบ (Grubhub)ซงมสวนแบง

26.7เปอรเซนตตามมาดวยอเบอรอทส(UberEats)

25.2 เปอรเซนต และโพสเมทส (Postmates) 12.1

เปอรเซนต26

ขอสงเกตทนาสนใจคอแพลตฟอรมดอรแดช (Door

Dash) มกลยทธการแสวงหาหนสวนกบรานอาหารท

มสาขาทวประเทศจงมฐานลกคากวางในเขตนอกเมอง

ใหญคลายกบไลนแมน(LineMan)ในประเทศไทยท

จบมอกบรานอาหาร โดยเรมตนจากความรวมมอกบ

เวบไซตวงใน(Wongnai)น�าเสนอขอมลรานอาหารท

นาสนใจในเขตเมอง

สวนกรณของอเบอรอทสเนนความเรวสงเปนจดขาย

โดยในชวงกลางป 2562 ประกาศวาจะเรมทดลองใช

โดรนสงอาหารในเมองเซานดเอโก รฐแคลฟอรเนย

นอกจากน เนองจากแพลตฟอรมอเบอรมบรการหลก

ในการใหบรการรถรบสงผโดยสารรบจางแบบเอกชน

อเบอรจงผสานเอาบรการทงสองเขาดวยกนเพมทาง

เลอกใหลกคาทใชแอปพลเคชนอเบอรอทสสามารถสง

อาหารลวงหนาทรานอาหารทตองการไปและใหบรการ

เรยกรถไปสงทรานอาหาร รปแบบของอเบอรนแสดง

ใหเหนวาแพลตฟอรมทเสนอบรการทหลากหลาย

สามารถน�าเสนอบรการแบบแพคเกจเปนทางเลอกท

เพมขนใหกบลกคาและอาจเปนไปไดวาจะมผลตอ

พฤตกรรมของผบรโภค ในทางทท�าใหพฒนาความ

จงรกภกดตอแบรนด (brand loyalty)หรอตราสนคา

ของแพลตฟอรม แทนทในแบรนดของรานอาหาร

26 USFoodDeliveryAppUsageWillApproach40MillionUsersin2019,DouglasClark,Emerketer.com,https://www.emarketer.com/newsroom/index.php/us-food-delivery-app-usage-will-approach-40-million-users-in2019-/



มกใช จกรยาน เพอความคลองตวในเมองทหา

ทจอดรถยาก หรอในกรณทเปนเมองเลก คนงาน

สงอาหารใชรถยนตในการเดนทาง ดวยคาบรการ

จดสงทสงท�าใหคนมกไมนยมสงอาหารจากรานทตง

อยไกลหรอหากไมจ�าเปนนอกจากนทส�าคญอยางยง

คอกลยทธการอดหนนคาบรการโดยจายคาการตลาด

เพอท�าใหราคาอาหารทผบรโภคสงมาทบานมราคาถก

หรอบางครงถกกวาทานในราน (แตกดคาแรงของ

คนสงอาหารเอาไว) ยงท�าใหแพลตฟอรมสงอาหาร

ของจนเตบโตจนมขนาดใหญกวาของสหรฐฯ ถง 3

เทา32ทงนปญหาการลดลงของคาแรงอยางตอเนอง

ท�าใหการนดหยดงานของคนงานสงอาหารในประเทศ

จนปรากฎใหเหนอยางตอเนองดวยเชนกนทงนในชวง

ตนป 2562 เวบไซตไชนาเลเบอรบลทน (China

Labour Bulletin) มสถตของการนดหยดงานของ

คนขบมอเตอรไซตสงอาหารถง33ครงในครงปแรก

ของ 2562 เปรยบเทยบกบ 48 ครงในป 2561 และ

8ครงในป256033

นอกจากปญหาคาแรงทเป นสาเหตของการนด

หยดงานอยางตอเนองแลวสภาพการท�างานทต�ากวา

มาตรฐานแรงงาน ยงเปนสาเหตใหคนงานสงอาหาร

รวมตวกนประทวง ไมวาจะเปนการแรงกดดนให

สงอาหารภายในเวลาจ�ากด หรอการถกบงคบให

สงอาหารภายใตเงอนไขของสภาพภมอากาศทย�าแย

โดยไมไดรบคาแรงเพมกตาม34

32 China’sDeliveryDriversRageAgainsttheAlgorithm,เพงอาง33 China’sDeliveryDriversRageAgainsttheAlgorithm,เพงอาง34 https://clb.org.hk/content/food-delivery-drivers-forced-work-extreme-weather-shows-absence-regulation; สามารถดแผนทการ นดหยดงานและแผนทแสดงอบตเหตบนทองถนนของคนสงอาหารไดทclb.org.hk

รานอาหาร โรงแรมและบรการอนๆ เชน รานตดผม

กบผ บรโภค เมยทวน เดยนผงมสโลแกนวาเปน

แพลตฟอรมเพอท�าใหผบรโภค“กนดขนอยดขน”เมอ

สนสดเดอนเมษายน2561บรษทมผใชงานกวา340

ลานรายการสงซอในรอบ12เดอนกอนหนากลายเปน

แพลตฟอรมสงอาหารทใหญทสดในประเทศจน29ในเดอน

พฤษภาคม2562เมยทวนเปดตว“เมยทวนเดลเวอร”

แพลตฟอรมอคอมเมรสใหบรการขายและสงสนคา

ลกษณะเดยวกบอะลบาบา(Alibaba)ครอบคลม2800

เมองทวโลก30เราสามารถตงขอสงเกตไดวาการเตบโต

ของเมยทวนสะทอนแนวโนมส�าคญของบรษทผเปน

เจาของแพลตฟอรมทวโลก ทตองการขยายธรกจให

ครอบคลมทกแงมมในชวตประจ�าวนโดยเชอมโยงกบ

ธรกจอคอมเมรสและโลจสตกส การสงอาหารนนจง

เปนเพยงธรกจดานเดยวทบรษทมกน�าไปเชอมโยงกบ

ธรกจอนเพอดงดดใหผบรโภคเขามาใชบรการ

ดวยสาเหตทเศรษฐกจจนมฐานชนชนกลางทมก�าลง

ซอเพมมากขนธรกจแพลตฟอรมสงอาหารของจนนน

ขยายตวอยางรวดเรว ประมาณการวาตลาดมมลคา

มากกวา 1.12 ลานลานบาท และมคนงานขบรถ

มอเตอรไซตสงอาหารมากกวา 3 ลานคน31 หากจะ

เปรยบเทยบแลว คนงานสงอาหารในไทย มลกษณะ

การท�างานคลายคลงกบเพอนรวมอาชพในประเทศจน

มากกวาในสหรฐฯเพราะในสหรฐฯคนงานสงอาหาร

29 TheInsideStoryofHowMeituanDianpingBuiltChina’sLargestE-commerce Platform for Service, https://www.asiaone.com/business/inside-story-how-meituan-dianping-built-chinas-largest-ecommerce-platform-services30 MeituanOpensGlobalLeadingDeliveryPlatformwithNewBrand Meituan Delivery, https://www.prnewswire.com/news-releases/meituan-opens-global-leading-delivery-platform-with-new-brand-meituan-delivery300844106-.html31 China’sDeliveryDriversRageAgainsttheAlgorithm,byNickAspinwall, The Nation.com (August 2019 ,21). https://www.thenation.com/article/china-delivery-meituan-uber/



2) แพลตฟอรมทเตบโตจากภายในธรกจ (In-house

platform)

แพลตฟอรมสงอาหาร ทพฒนาขนภายในธรกจ

(in-house platform) โดยกลมรานอาหารแฟรนไชส

ขนาดใหญน�าระบบโลจสตกเขามาเพมความสามารถ

ในการแขงขนของธรกจโดยใชแอปพลเคชนของตวเอง

เชนเดอะพซซาคอมปานและเคเอฟซเปนตนโดย

ในชวง 20ปทผานมาแฟรนไชสเหลานเปนผพฒนา

รปแบบบรการสงอาหารโดยพนกงานประจ�าของราน

อาหาร ผานระบบการสงแบบฮอทไลน เชน 1112

เปนตน

3) แพลตฟอรมไลฟสไตล (Synergistic/Collabo-

rative Platforms)

แพลตฟอรมสงอาหารอกประเภทหนงเปนการผสานกน

ของแพลตฟอรมทพฒนาขนจากแพลตฟอรมการสอสาร

ทมฐานผใชบรการจ�านวนมากอยแลวแตไมมระบบ

นเวศในดานการจดสงหรอกระจายสนคา การเกดขน

ของธรกจสงอาหารและธรกจอนๆ เชน สงพสด หรอ

สงผโดยสาร จงมลกษณะคลายการแตกกงกานหรอ

ขยายสาขาทขนอยกบหลายปจจย เชน โอกาสธรกจ

ในทองถนทผประกอบการเจาถนเปนผมองเหนจงเสนอ

แผนธรกจและเกดความรวมมอในลกษณะผรวมทน

เชน ไลนแมน ฟด เดลเวอรในประเทศไทย เปนผ

ด�าเนนการพฒนาแพลตฟอรมสงอาหารขนมาบรการ

รวมมอกบไลนทมความโดดเดนของแอปพลเคชนการ

สอสาร เนองจากไลนไมมความช�านาญดานโลจสตก

จงมการน�าลาลามฟเขามาเปนหนสวนดานการขนสง

เปนตน

แพลตฟอรมประเภทนไมไดมความถนดเฉพาะใน

ดานอาหาร แตมงเนนทจะเสนอบรการเพออ�านวย

ความสะดวกใหกบผบรโภคจงมกจะน�าเสนอภาพลกษณ

2.3.2 แพลตฟอรมสงอาหารในประเทศไทย

ในป2560อตสาหกรรมจดสงอาหารในประเทศไทยม

มลคาราว 26,000 ลานบาท35 คดเปนประมาณ 6.5

เปอรเซนตของมลคาตลาดของรานอาหารทงหมด36

โดยมแพลตฟอรมเขามามบทบาทหลก และมการ

คาดการณวาจะเตบโตสงอยางนอย 10 เปอรเซนต

ตอป37 ในปจจบน บรษทแพลตฟอรมสงอาหารทเปน

ผเลนหลกไดแกบรษทไลนคอมพานผานบรการของ

ไลนแมนทใหบรการรวมกบลาลามฟ, บรษท แกรบ

แทกซประเทศไทยจ�ากดใหบรการสงอาหารผานแอป

พลเคชนแกรบฟด,บรษทฟดแพนดา(FoodPanda)

ไทยแลนด จ�ากด นอกจากน ยงมกลมบรษทโกเจก

(Go-Jek)กรป

เราอาจแบงแพลตฟอรมสงอาหารทใหบรการอยใน

ประเทศไทย ตามพฒนาการของแพลตฟอรมได

3กลมดงน

1) แพลตฟอรมสงอาหารโดยเฉพาะ (Food-delivery

specialized platform)

แพลตฟอรมประเภทแรก เกดขนจากธรกจสงอาหาร

โดยเฉพาะตงแตเรมตนแพลตฟอรมประเภทนทเปน

ทรจกในปจจบนคอฟดแพนดาทเปนธรกจแพลตฟอรม

จากประเทศเยอรมนเปนตน

35 Home Delivery/Takeaway in Thailand ยโรมอนเตอร อนเตอรเนชนแนล36 ค�านวณโดยผวจย37 ศนยวจยกสกรไทยคาดการณการเตบโตของอตสาหกรรมนวาจะมมลคาราว 35,000-33,000 ลานบาทในป 2562 เตบโตราว 14 % จากปกอนหนา โดยในป2561 – 2557ขยายตวเฉลยราว%10ตอป https://kasikornresearch.com/th/analysis/k-social-media/Pages/00_20190607.aspx



ในป 2559 จากขอมลสาธารณะ ผบรหารของบรการ

สงอาหารของไลน อางวา ไลนตองการสงเสรมราน

อาหารขนาดกลางและเลกทมฝมอแตทอาจมท�าเลไมด

ใหสามารถเขาถงกลมลกคา ซงเปนกลมทอยากทาน

อาหารอรอย แตตองการความสะดวกสบาย ไดทาน

อาหารทตองการ โดยไมตองเดนทางในเมองทมการ

จราจรตดขด40 ในแงน ไลนจงเสนอบรการทชวย

รานคา(ผขาย)และผบรโภค(ผซอ)เอาชนะอปสรรค

ในเรองระยะทาง ท�าเล และพนท ซงลวนเปนเรอง

ภมศาสตรในเมอง

หลงจากไลนแมนครบรอบการด�าเนนกจการ 2 ป

ในประเทศไทยกรรมการผจดการของไลนไดกลาววา

“บรกำรหลกของไลนประเทศไทยแบงเปน 2 กลม

หลก กลมทท�ำใหรำยไดใหบรษท คอ เกมสและ

สตกเกอร สวนกลมทสอง คอ ไลนแมนซงยงถอเปน

ชวงของกำรลงทนขยำยธรกจใหเปนทรจกกอน

หลกๆ คอกำรลงทนเรองกำรตลำดจดโปรโมชน

ตำงๆ พอถงจดหนงทเรมท�ำรำยได…41

40 ตามไปด “ไลนแมน” เปดแค 2 ปลกคาแตะ 1.2 ลานราย/เดอน,https://www.sentangsedtee.com/career-channel/article_9361441 คนไทยรกสะดวก2ปLINEMANโต%500ออเดอรฮตโซดาน�าแขงจาก 21 ,11-7 มถนายน 2018, Positioning Magazine, https://positioningmag.com/1175202

ของผเขามาจดการวถชวตใหมใหกบผบรโภคในดาน

การจดการ แพลตฟอรมกลมนจงตองอาศยความรวม

มอกบธรกจทเชยวชาญในดานกระบวนการสงอาหาร

ใหครบทงวงจรเชนการช�าระเงนดวยระบบอเลคทรอนกส

จนถงการจายเงนใหคนสงอาหารและรานอาหาร

เปนตนเชนตวอยางของธนาคารไทยพาณชยประกาศ

การลงทนในธรกจของโกเจก(GOJEK)38 บรษทแมของ

เกต(GET)แอปพลเคชนสงอาหารทเขามาแขงขนใน

ตลาดแพลตฟอรมสงอาหารในประเทศไทยในชวง

ปลายป2561

ไลนแมน ฟด เดลเวอร

ในกรณของไลน ธรกจสญชาตเกาหลใตทจดทะเบยน

ในญปนถอก�าเนดขนหลงจากเหตแผนดนไหวครงใหญ

ในประเทศญปนในเดอนมนาคม2554ท�าใหเกดแนว

ความคดวาผคนสามารถตดตอสอสารถงกนผานแอป

พลเคชนจงเกดเปนแอปพลเคชนไลนเพอสงขอความ

สวนตวถงกน ดงนน เรมตนจากการท�าหนาทสอสาร

และเลนเกมสเปนหลก39

บรษทไลนเปดส�านกงานในกรงเทพฯในเดอนมนาคม

2557 กอนหนาทจะเปดตวไลน แทกซ ในเดอน

มกราคมป2558ในปจจบนแอปพลเคชนไลนแมน

ใหบรการสามดานในประเทศไทยคอสงพสดแทกซ

และสงอาหาร โดยสงอาหารเรมตนเปนบรการแรก

38 “ซเปอรแอปเดอด“ไทยพาณชย”ลงทนGOJEKปพรมบรการใหมใหลกคา GET-SCB ลงลกถงปลอยก!” ประชาชาตธรกจออนไลน, 11 กรกฎาคม2562,https://www.prachachat.net/ict/news348712-39 บางแหลงขอมลอางวาตนก�าเนดของไลนทแทจรงมาจากแนวคดของลแฮจนเจาของบรษทNaverCorporationชาวเกาหลทตองการพฒนาsearchengineจงน�าผผลตเกมสออนไลนHangameมารวมพฒนาระบบจนตอมากลายเปนตนแบบของไลน หลงจากจดทะบยน HangameJapan ขน ทมา https://www.billionmindset.com/lee-hae-jin-line-founder/



จ�านวนคนงานสงอาหารทเคยเปนพนกงานประจ�าถก

จ�ากดจ�านวนลงไปเปนการจางแบบเหมาจางผานระบบ

แพลตฟอรม ท�าใหรานอาหารเปลยนวธคดเรองการ

ค�านวณตนทนแรงงานในดานการสงอาหารไปเปนการ

ท�าสญญาโดยตรงกบบรษทแพลตฟอรมและจาย

คอมมชชนกบบรษทเจาของแพลตฟอรมในฐานะ

สญญาธรกจในรปแบบหนสวนธรกจแทน (จะอธบาย

เพมเตมในบทตอไป) การเปลยนแปลงรปแบบการ

ด�าเนนธรกจนนอกจากจะกระทบกบความสมพนธใน

ดานแรงงานเพราะรานอาหารทเคยจางคนท�างานสง

อาหาร ไมไดมพนธะและความรบผดชอบตองาน

สงอาหารและคนท�างานอกตอไป อ�านาจตอรองของ

กลมคนท�างานสงอาหารนนยอมสญหายไป เพราะ

คนงานไมมสทธและกระบวนการในการตอรองในเรอง

คาตอบแทนกบแพลตฟอรมอกตอไป

แกรบ

บรษทสญชาตสงคโปร ทกอตงขนในป 2555 โดย

แอนโทน ทน (Anthony Tan) ทายาทของประธาน

บรษททนชง(TanChong)มอเตอรผประกอบและ

จดจ�าหนายรถยนตนสสนในเอเชยตะวนออกเฉยงใต

รวมกบทนฮยลง(TanHooiLing)เพอนรวมชนใน

โปรแกรมปรญญาโทดานบรหารธรกจทฮารวารด ทง

สองคนเรมตนจากธรกจสงจองบรการรถแทกซ ชอ

MyTeksi ทเนนดานความปลอดภยของคนขบรถและ

ผโดยสารในกวลาลมเปอร44 ในมาเลเซย กอนจะยาย

ส�านกงานไปทสงคโปร ปจจบน โดยเฉพาะอยางยง

หลงจากแกรบท�าสญญาแบงสนปนสวนตลาดในเอเชย

44 HowGrab’sCEO steered it from a garage inMalaysia toSoutheastAsia’smostvaluabletechunicorn,July2018,28,SouthChinaMornignPost,https://www.scmp.com/tech/article/2157177/how-grabs-ceo-steered-it-garage-malaysia-southeast-asias-most-valuable-tech

2.4 ก�าลงแรงงานในธรกจสงอาหาร

ในปจจบน ยงไมมการส�ารวจขอมลก�าลงแรงงานใน

อตสาหกรรมสงอาหารถงแหลงทพกนอกจากนอปสรรค

ของการสบคนจ�านวนคนท�างานผานแพลตฟอรม

สงอาหารมาจากปญหาทคนงานสวนใหญไมไดมสถานะ

เปนพนกงานประจ�า แตท�างานแบบชวคราวและ

ไมเตมเวลาหรอพารทไทมอยางไรกตามมการรายงาน

จ�านวนคนสงสนคาทงหมด ซงรวมถงมอเตอรไซต

สงอาหารของ บรษท ลาลามฟ ในเดอนกมภาพนธ

2560มจ�านวนมากกวา17,000คนซงสวนใหญเปน

แบบสญญาวาจาง ซงถอวามากทสดในตลาด และใน

35%นนเปนพนกงานขบแบบเตมเวลา42 ผวจยประเมน

ว า ในปจจบน อาจมคนขบรถจกรยานยนตใน

อตสาหกรรมสงอาหารมากกวา30,000คน

แนวโนมของกำรจำงงำน

จากการศกษาเกบขอมล ในชวงกลางป 2562 ผวจย

พบแนวโนมและพฒนาการทส�าคญคอธรกจกลมแรก

แฟรนไชสรานอาหาร และรานอาหารขนาดใหญทม

สาขาทวประเทศทเคยจางพนกงานประจ�าเปนคนงาน

สงอาหาร เรมไดรบผลกระทบจากการแขงขนของ

แพลตฟอรมสงอาหารและตระหนกวาบรการสงอาหาร

ของตนก�าลงสญเสยความไดเปรยบในการแขงขน จง

เรมตอบสนองโดยปรบเปลยนรปแบบการจาง ทเคย

จางพนกงานสงอาหารประจ�าไปเปนการจางเหมาชวง

(outsource) คนขบรถสงอาหารผานแพลตฟอรม

กลมท2ในขางตน43

42 Lalamoveประเทศไทยเผยมลคาการใชบรการพงขน%600,http://forbesthailand.com/news-detail.php?did=145543 จากการสมภาษณอดตประธานสหภาพแรงงานในกจการอาหารแหงหนงซงเหนวาจะสงผลตอการจางงานประจ�าของคนขบรถจกรยานยนตสงอาหารโดยรวมในอตสาหกรรมรานอาหาร



“…ท�ำไมไมท�ำใหทกคนทม asset อยแลวมำลองท�ำ

และมระบบควบคม เรำไดลองไปท�ำทงำนบรรมย

MotoGp 2018 ชวง 1-8 ตลำคมปทผำนมำ ม

นกทองเทยวแสนคน แตในเมองมแทกซแค 15 คน

มนจะพอไดอยำงไร เรำกเอำคนขบแกรบไป 200

คน มคนนง 15,000 คน ไดเงนรวมๆ ตกคนละ

600,000 กวำบำท กระจำยรำยไดทนท หำกชดเจน

วำเมองยอมรบ คนยอมรบ มระบบตรวจสอบทด

มนกตอบโจทยตรงน…48

--กรรมการผจดการใหญแกรบประเทศไทย

ไรเดอร 1: “...เรามาแสดงพลงใหทางแกรบเหนวา

ไรเดอร พารทเนอรไดรบผลกระทบ คอ กอยากให

บรษทอยได แตบรษทกตองใหพวกเราอยไดดวย

เพราะวาทเปนกนตงแตเมอวาน4พ.ย. (2562)คา

รอบ30บาทเราอยกนไมได...

อกอยางนงผมพบกบลกคาตอนนแกรบกคดคาบรการ

จดสงกบลกคาแลว จาก 1บาทเปน 10บาทท�าให

ยอดออเดอรของทงโคราช ลกคาสงนอยลง ยงเปน

ผลกระทบไปใหญ…”

ไรเดอร 2: “...บางคนทเขาออกรถมอเตอรไซตมา

เพอวงงานนโดยเฉพาะเลยครบไมใชบางคนเยอะมาก

สวนมากเลยครบ แตตอนนจากรายไดปกต ปกตเขา

มา2โมง(เชา)ถง3ทมเขาไดอยประมาณ700-800

แตตอนน 300 ครบ เมอวานน คาแรงขนต�ายงไมได

เลยครบยงไมหกคาน�ามนท�างานถงสบชวโมงดวย...”

--ตวแทนคนขบรถสงอาหารทมาชมนมณอนสาวรย

ยาโม,5พฤศจกายนใหสมภาษณกบสอทองถน49

48 เพงอาง49 วดโอเผยแพรทางเพจเฟซบกของคนขบรถแกรบ โพสเมอวนท 5 พฤศจกายน2562

ตะวนออกเฉยงใตกบอเบอรแลว กลายเปนธรกจท

ครอบง�าตลาดในหลายประเทศด�าเนนการในกวา225

เมองใน8ประเทศ

แพลตฟอรมรายใหญรายนในประเทศไทยเรมตนเมอ

ป 2556 จากการเสนอบรการรถแทกซ ทงรถแทกซ

ทมอยเดมและรถโดยสารสวนบคคลลกษณะเดยวกบ

อเบอร กอนจะมบรการสงอาหารสงเอกสารและวสด

ซอและรบสงสนคาจากซเปอรมารเกตในภายหลง ใน

ลกษณะเดยวกบไลนผบรหารของแกรบในประเทศไทย

กลาววาตองการใหแอปพลเคชนกลายเปนแอป

ของชวตประจ�าวน

ธรกจแพลตฟอรมในประเทศไทย ยงไมไดถกก�ากบ

ดแลจากภาครฐ และไมมหนวยงานใดรบผดชอบ

รวบรวมขอมลสถตของจ�านวนคนท�างานรายไดหรอ

สวนแบงตลาด ขอมลทปรากฎตามสอทงหมดมาจาก

การเปดเผยของบรษทแพลตฟอรมเทานน อยางไร

กตามคาดการณวาสวนแบงตลาดในประเทศไทยของ

แกรบนาจะสงกวา50เปอรเซนต45ในชวง10เดอน

แรกของป 2562 แกรบไดฉลองยอดค�าสง 120 ลาน

ค�าสงซอในทกภาคบรการ สวนของการสงอาหารนน

เปดใหบรการครอบคลม16จงหวดทวประเทศ46และ

ในเดอนมกราคมป2562บรหารไดกลาววามยอดสง

อาหารผานแอปพลเคชนแลว 3 ลานมอ ตงแตเรม

ด�าเนนการ47

45 “ฟดเดลเวอรแขงเดอด เรงปพรมบรการอดแคมเปญชงแชร,” 23 พฤษภาคม2562,ประชาชาตธรกจ,https://www.prachachat.net/ict/news329846-46 GrabFoodปจจยชวยแกรบโต10เดอนยอดเรยกใชงานรวม120 ลานครง,7พฤศจายน2562,ผจดการออนไลนhttps://mgronline.com/cyberbiz/detail/962000010713647 “ธรนทร ธนยวน ความหวงปลดลอกขอกฎหมาย น�าแกรบไทย สเบอรหนงอาเซยน” 14 มกราคม 2562, TheMomentum, https://themomentum.co/interview-tarin-thaniyavarn-grab-thailand/

20 • กระบวนการผลตงานและควบคมคนงานของแพลตฟอรม


บทท 3

กระบวนการผลตงานและควบคมคนงานของแพลตฟอรม • 21


3.1 งานบนแพลตฟอรมในบรบทของเศรษฐกจ ทครอบง�าโดย “งานทไมเปนทางการ”

ในเชงมหภาคภาคเศรษฐกจทไมเปนทางการ(informal

sector)ของไทยมขนาดใหญกวาภาคเศรษฐกจทเปน

ทางการ(formalsector)อยางมากทงนการจางงาน

ในภาคทไมเปนทางการนน หมายถงการจางงานท

ไมไดรบการคมครองหรอไดรบอยางไมเพยงพอ จาก

ขอตกลงและกระบวนการจางงานทเปนทางการตาม

ขอเสนอแนะขององคกรแรงงงานระหวางประเทศนน

หมายรวมถง อาชพอสระ และการท�างานในองคกร

ทไมไดจดทะเบยนไมมสถานะทางกฎหมายและไมได

เปนสมาชกของระบบประกนสงคม ท�าใหคนท�างาน

ไม ได รบสวสดการเมอเจบป วยและจ�าเป นต อง

หยดงาน50 เชน คนขบรถจกรยานยนตรบจาง คน

ท�างานรบจางทวไปในประเทศไทยราว28เปอรเซนต

ของการจางงานในกรงเทพหรอมากกวา56เปอรเซนต

ของการจางงานในประเทศเปนการจางงานในลกษณะ

น51 ดงนน งานทมลกษณะการจางงานตามลกษณะ

ขางตนนถกเรยกวา งานทไมเปนทางการหรอ “งาน

นอกระบบ”

ท�าใหเกดค�าถามทนาสนใจอยางยงวาในเมองาน

บนแพลตฟอรมเขาขายงานทไมเปนทางการหรองาน

นอกระบบภายใตเงอนไขของเศรษฐกจทถกครอบง�า

ดวยงานนอกระบบนน การเตบโตขนของแรงงาน

แพลตฟอรมสงผลตอตลาดแรงงานและการคมครอง

สทธและสวสดการของแรงงานในภาพรวมอยางไร?

50 InformalWorkersinUrbanThailand:AStatisticalSnapshot,”WIEGOStatisticalBriefNo20.September201951 เพงอาง

รายงานวจยบทท 3 น มงอธบายใหผอานเขาใจถง

กลยทธหรอกลไกทแพลตฟอรมน�ามาใชเพอท�าใหเกด

กระบวนการผลตบรการสงอาหารผานแอปพลเคชน

ของแตละแพลตฟอรม จากการสงเคราะหขอมล

ทงหมดทมผวจยเลงเหนวาโดยภาพรวมแพลตฟอรม

ใชกลยทธส�าคญ4ประการกลาวคอการสรางความ

สมพนธแบบห นสวน การสรางอปทานสวนเกน

กระบวนการแรงงานผานการกระจายงานและสดทาย

การจายคาตอบแทนและแรงจงใจ ในการสรางนเวศ

ของธรกจแพลตฟอรมใหสมบรณ และควบคมคนงาน

ดดซบก�าลงแรงงานและลดทอนความขดแยงทอาจ

เกดขนไดในกระบวนการท�างาน รายงานวจยบทนจง

เปนความพยายามทจะอธบายกระบวนการผลตงาน

และก�าลงแรงงานของแพลตฟอรมอยางเปนระบบทงน

กอนหนาทจะกลาวถงกลยทธทงหมดอยางละเอยด

ผวจยขออธบายถงบรบทของเศรษฐกจไทย เงอนไข

ส�าคญหนงทท�าใหงานบนแพลตฟอรมกลายเปนงาน

ทไดรบความนยมจากคนท�างาน

กระบวนการผลตงานและควบคมคนงานของแพลตฟอรม



1) ระดบคาจางทวไปทคอนขางต�า

จากการสมภาษณคนงานสงอาหารทท�างานกบ

แพลตฟอรมพบวาระดบคาจางของงานประจ�าทท�าอย

เดมเปนปจจยส�าคญทผลกดนใหคนงานสวนหนงออก

จากงานประจ�าทเคยท�าเขามาท�างานบนแพลตฟอรม

สงอาหารซงมรายไดสงกวาโดยเฉพาะในชวง2ปแรก

หลงจากแพลตฟอรมสงอาหารรายแรกเรมด�าเนนธรกจ

อยางเปนทางการในป 2560 ถงแมวาคนงานเหลาน

จะมความมนคงในการจางงานต�ากวาเดม และตอง

ท�างานแบบพารทไทม แตคนงานสงอาหารทให

สมภาษณจ�านวนไมนอยกลบมองวาคาตอบแทนทสง

และขอดอนๆ (ดงจะกลาวตอไป) นนสามารถชดเชย

กบความไมมนคงได

ในขณะทผวจยก�าลงท�าการศกษาวจย (เมษายนถง

กนยายน2562)พบวาคาเฉลยของคาจางแรงงานใน

อตสาหกรรมขนสงอยทราว 18,000 บาทตอเดอน54

ในขณะทงานสงอาหารกบแพลตฟอรม สามารถท�า

รายไดตงแต15,000ถง40,000บาทตอเดอนทงน

ตอค�าถามของผวจยถงรายไดตอเดอน ผใหขอมล

สวนใหญตอบวา “ขนอยกบความขยน” กลาวคอ

รายไดจะมความผนแปรไปในแตละเดอนและไมแนนอน

ขนอยกบผตอบค�าถามอยางไรกตามพบวาในชวโมง

การท�างานแบบเตมเวลาคออยางนอย8ชงโมงตอวน

คนสงอาหารไดรบคาตอบแทนอยในชวงดงกลาว

ซงสอดคลองกบค�ากลาวของผบรหารแพลตฟอรม

ขนสงแหงหนงซงมแพลตฟอรมสงอาหารเปนหนงใน

การบรการขนสงหลกทใหสมภาษณวา “พนกงาน

ขบรถทรบงานเปนประจ�าไมต�ากวา15-20งานตอวน

มรายไดเฉลย 20,000-30,000 บาทตอเดอน หรอ

บางคนสงสดถง60,000บาท”

54 รายงานการส�ารวจภาวะการท�างานของประชากรทวราชอาณาจกรไตรมาสท2:เมษายน-มถนายน2562ส�านกงานสถตแหงชาต2562

ในบรบทของประเทศอตสาหกรรม เชน ในกรณของ

ประเทศสหรฐฯ แรงงานแพลตฟอรมเปนคนงานใน

ภาคเศรษฐกจไมเปนทางการเชนกน เชน คนงาน

สงอาหารจ�านวนมากเปนกลมของแรงงงานวยรนท

เปนนกศกษาและมกจะเปนแรงงานทท�างานพารทไทม

หรอหารายไดเสรมเพอสนบสนนตนเอง52ในภาพรวม

นน แรงงานกลมนเปนแรงงานกลมใหมทเพมจ�านวน

ขนทวโลก ถกนยามวาเปนแรงงานทไมมความมนคง

(precariat)รายไดขนกบคาแรงทเปนตวเงน(money

wage) เปนสวนใหญ และขาดสวสดการตางๆ

เมอเปรยบเทยบกบคนงานประจ�า53 งานวจยจ�านวน

ไมนอยจงชใหเหนวาการรวมแรงงานสวนเกนเขา

ดวยกนเปนกลมกอน(poolsof laborsurplus)เปน

เงอนไขทจ�าเปนของการเตบโตขนของระบบเศรษฐกจ

แบบแพลตฟอรม

บรบทของประเทศไทยมความแตกตางจากบรบทของ

ประเทศอตสาหกรรมเชนสหรฐฯและประเทศในยโรป

ตรงทแรงงานในภาคเศรษฐกจแพลตฟอรมมาจาก

2กลมหลกคอกลมแรงงานในภาคเศรษฐกจทไมเปน

ทางการ กลาวคอ คนงานทมอาชพรบจางทมรายได

ไมแนนอน เปนกลมทมรายไดต�า และไมอยในระบบ

ประกนสงคม ดงทไดกลาวไปแลว รวมกบกลมทสอง

คอ กลมแรงงานทเคยท�างานในภาคเศรษฐกจทเปน

ทางการทเปนกลมซงงานวจยนพบวาไดยายมาสระบบ

แพลตฟอรมเปนจ�านวนมากเนองมาจากสาเหต

เชงโครงสรางหลายประการกลาวคอ

52 The resurgence of gig work: Historical and theoreticalperspectives,JimStanford,August2017,8https://journals.sagepub.com/doi/abs/1035304617724303/10.117753 “ARevoltIsComingforCloudLabor”GuyStanding,Oct,27 2016https://www.huffpost.com/entry/cloud-labor-revolt_b_8392452



การก�าหนดเวลาท�างานดวยตนเอง แตครอบคลมไป

ถงการไมตองเผชญหนากบนายจางหรอผบงคบบญชา

ทท�าหนาทออกค�าสงและควบคมการท�างานโดยใช

อ�านาจเกนขอบเขต

3) วฒนธรรมอ�านาจนยมในทท�างาน

จากการสมภาษณคนขบรถจกรยานยนตสงอาหารท

เคยท�างานประจ�ามากอนเปนทนาสงเกตวาหลายคน

ไดสะทอนถงความเบอหนายทพวกเขามตอปญหา

ในสถานทท�างานเดม ทผบงคบบญชามกใชอ�านาจ

เกนขอบเขต และการมอบหมายงานทไมสอดคลอง

กบความตองการของคนท�างาน57 นอกจากน การ

ท�างานโดยขาดการมสวนในการตดสนใจและรบฟง

เหตผลท�าใหคนงานเกดความรสกกดดนและไมม

ความสขในการท�างานในแตละวนในระบบแพลตฟอรม

คนขบรถจกรยานยนตสงอาหาร จงรสกเปนอสระ

ในการท�างานมากกวา เพราะไมตองเผชญหนากบ

หวหนางานและดเหมอนวางานบนแพลตฟอรม จะ

เสนอทางออกจากปญหาการท�างานของคนงานท

ประสบปญหาเหลานอยางไรกดคนงานสงอาหารบาง

คนสะทอนใหเหนวาถงแมการท�างานกบแพลตฟอรม

จะไมมปญหาความตงเครยดกบเจานายหรอหวหนา

งานในลกษณะเดมแตการท�างานในรปแบบใหมท�าให

คนงานตองมปฏสมพนธกบผใชบรการหรอลกคา

โดยตรง คนงานบางคนมประสบการณทไมดนกกบ

กลมผ ใชบรการ ทบางครงเขามาท�าหนาทสงการ

แทนทหวหนางาน และการประเมนของลกคาบน

แอปพลเคชนยงมผลตอการประเมนการท�างานของ

คนงานทบรษทแพลตฟอรมน�ามาใชโดยตรง

57 ขอมลจากการสมภาษณคนขบรถจกรยานยนตสงอาหาร

2) งานประจ�ามความไมมนคงมากขน

แนวโนมซงเปนลกษณะรวมกนของตลาดแรงงานใน

ประเทศตางๆทวโลกโดยเฉพาะภายหลงจากวกฤตใน

ภาคการเงนในป2551คองานประจ�าถกแทนทดวย

งานทมความไมมนคงมากขน (precarious work)

ทงน งานทไมมนคงในปจจบนประกอบดวยหลาก

หลายรปแบบ อาท งานทมสญญาระยะสน55 (fixed

termcontract)งานเหมาชวง(sub-contract)งานเหมา

คาแรง (agency work) เปนตน และรปแบบการ

จางงานทไมมนคงขยายตวทงในภาคเอกชนภาครฐ

รวมทงรฐวสาหกจและองคกรทไมแสวงหาก�าไร

ประมาณการวาในป2558เพยง25เปอรเซนตของ

คนงานทวโลกมสญญาการจางงานแบบถาวร สวนใน

ประเทศไทย กวา 62 เปอรเซนตของงานเปนงาน

ทไมมนคง56 ดงนน เมอเปรยบเทยบกบงานทวไป

ทมความมนคงนอยลง งานแพลตฟอรมจงมความ

ดงดดใจมากขน โดยเฉพาะเมอพจารณาถงการโหม

โฆษณาประชาสมพนธของบรษทแพลตฟอรมถงขอด

สองประการของการท�างานกบแพลตฟอรม คอ

ประการแรก ระดบรายไดทสงในชวงเวลาการท�างาน

สน (ดงทไดกลาวไปในขางตน) และประการทสอง

อสระในการท�างานทงนในมมมองของคนท�างานนน

“อสระ” อาจกนความหมายเกนกวาความยดหยนใน

55 ในป 2532 มการส�ารวจสถตการจางงานทเปนสญญาจางระยะสนเปนครงแรกโดยมลนธอารมณพงศพงนทเรยกวาการจางงานชวคราวในโรงงานจ�านวน111 โรงงานทมสหภาพแรงงานพบวามจ�านวนคนงานชวคราว17,134คนจากคนงานทงหมด74,016คนคดเปนรอยละ23.5ของคนงานทงหมดทท�าการส�ารวจ(แรงงานปรทศนปท3ฉบบท1มกราคม2532หนา17)และประเดนการจางงานชวคราวเปนประเดนทขบวนการแรงงานใหความส�าคญในขณะนน (แรงงานปรทศน ปท 3 ฉบบท2กมภาพนธ2532หนา12-1)ซงตอมาการจางงานไมมนคงกพฒนารปแบบไปมากและขยายตวไปในพนทตางๆและสาขาทวประเทศเชน การจางงานเหมาชวง การจางงานเหมาคาแรง การจางแรงงานนกศกษาในรปแบบของการฝกงาน อยางไรกตาม ยงไมมการส�ารวจขอมลสถตเชงมหภาคของจ�านวนคนงานในงานทไมมนคงทวประเทศ56 “5thingsyouneedtoknowaboutprecariouswork(andhowyoumightalreadybedoingit),October2017,www.APWL.org



คมครองกลมคนงานบนแพลตฟอรมใหมประสทธภาพ

ยงขนบนเงอนไขของรปแบบการจางงานแบบใหมทม

ความซบซอน มพลวตร และไมตรงไปตรงมาเชนใน

อดต สงทส�าคญอยางยงส�าหรบผก�าหนดนโยบาย

และองคกรปกปองสทธแรงงานคอศกษาและท�าความ

เข าใจกลยทธ และรปแบบการจ างงานใหมของ

แพลตฟอรมซงเปนเนอหาของงานวจยในสวนตอไป

3.2 กลยทธของแพลตฟอรมในฐานะ “นายหนาแรงงาน”

ดงทไดกลาวไปแลวในบทท 1 วาในรายงานฉบบน

ทมผ วจยใชกรอบแนวคดวาแพลตฟอรมท�าหนาท

“นายหนาแรงงาน(laborbrokerage)”จบคการเสนอ

ซอและเสนอขายก�าลงแรงงานการนยามแพลตฟอรม

ในลกษณะนท�าใหเราสามารถเขาใจบทบาทและหนาท

ของแพลตฟอรม รวมทงความสมพนธในการจางงาน

ระหวางบรษทผ ใหบรการแพลตฟอรมและคนงาน

สงอาหารไดอยางชดเจนวาลกคาของแพลตฟอรมนน

เปนเพยงผเสนอซอบรการสงอาหารแพลตฟอรมเปน

ผเสนอซอก�าลงแรงงานของคนงานสงอาหารทท�าการ

เสนอขายบรการสงผานแพลตฟอรมหรอชองทางของ

บรษทในบทนจะอธบายกลยทธและวธการท�างานท

แพลตฟอรมใชในการสรางเงอนไขของการจางงานบน

แพลตฟอรมทมลกษณะพเศษตางไปจากการจางงาน

แบบเดมทเรารจก

3.2.1 การสรางรปแบบความสมพนธแบบหนสวนธรกจ

อาจกลาวไดวาธรกจแพลตฟอรมไดท�าใหรปแบบความ

สมพนธแบบ “พารทเนอร” หรอ “หนสวน” ระหวาง

บรษทแพลตฟอรมและคนงานกลายเปนบรรทดฐาน

ในการด�าเนนธรกจแบบใหมของศตวรรษท 21

อนทจรงแลว กลยทธการจางงานแบบนไมใชเพงถก

คดคนขน แตเกดขนมานานแลว ตวอยางทเปนท

4) การขาดเสรภาพในการรวมตวตอรองและ

ตวแทนในการเจรจา

องคกรสหพนธสหภาพแรงงานระหวางประเทศ(Inter-

nationalTradeUnionConfederation)หรอITUCได

ลดอนดบสถานการณการเคารพสทธดานเสรภาพใน

การรวมกลมและเจรจาตอรองของสหภาพแรงงานของ

ประเทศไทยจากระดบ4คอมการละเมดสทธแรงงาน

อยางเปนระบบในป 2561 เปนระดบ 5 หรอไมม

หลกประกนสทธดานแรงงานในป256258

ในภาพรวม เสรภาพในการรวมกลมของคนงานใน

สถานประกอบการทลดลง น�าไปสปญหาการละเมด

สทธแรงงานอยางเปนระบบเมอคนงานขาดตวแทนใน

การเจรจาเพอปรบปรงสภาพการท�างานยอมหมายถง

การละเมดสทธของคนงานในระดบสถานประกอบการ

สามารถเกดขนไดงายนอกจากนสดสวนของการรวม

กลมและสมาชกภาพของสหภาพแรงงานในระดบ

ของอตสาหกรรมทอยในระดบต�าปรากฏเปนรปธรรม

วาคนงานขาดตนแบบของงานประจ�าทด และไม

สามารถจนตนาการถงตวอยางของงานทมคณคา

(decentwork) ได ยงไปกวานนงานประจ�าทมนคงก

ไมไดรบการปกปองและมกถกแทนทดวยงานทไมม

ความมนคงงายขน ท�าใหคนงานเหลอทางเลอกทด

นอยลงไปเรอยๆ

ในขณะเดยวกน เมอคนงานจ�านวนมากเคลอนยาย

จากงานทเปนทางการทมการจางงานทมนคง ไปส

รปแบบงานทไมมนคงบนแพลตฟอรมมากขน ท�าให

เกดค�าถามตามมาวารฐบาลและองคกรทสนบสนน

สทธแรงงานจะปรบบทบาทหนาทและการท�างานของ

แตละองคกรอยางไรเพอใหสามารถท�างานสงเสรมและ

58 ดชนสทธแรงงานทวโลก, https://www.ituc-csi.org/rights-index2019-



คนงานเหลานเปนหนสวนทแทจรงของธรกจแพลตฟอรม

หากแตเปนหนสวนทมอ�านาจตอรองนอยมาก และ

บรษทแพลตฟอรมแทบไมไดแบงปนผลประโยชน

หรอความเปนเจาของใหกบ “หนสวนเหลาน” อยาง

เหมาะสม

การน�ารปแบบความสมพนธแรงงานใหมแบบหนสวน

มาใช จงท�าใหบรษทแพลตฟอรมอยางเชน อเบอร

ถกวจารณอยางรนแรงจากฝายแรงงานวาก�าลง

ปดความรบผดชอบตอคนงาน และละเมดกฎหมาย

คมครองแรงงานของแตละประเทศ ไมวาจะเปนการ

จายคาจางขนต�าเคารพจ�านวนชวโมงการท�างานและ

การจายลวงเวลาสทธในการลาสวสดการดานสขภาพ

และอบตเหตรวมถงคาชดเชยในการเลกจางเปนตน

(ด Issac 2019 ส�าหรบขอมลจากการสมภาษณ

พนกงานอเบอรนบรอย)

3.2.2 การสรางอปทานสวนเกน

นอกจากการปรบเปลยนความสมพนธในการจางงาน

และการใชแผนประชาสมพนธการตลาดเพอปรบ

เปลยนทศนคตของคนท�างานแลวในทางปฏบตบรษท

แพลตฟอรมเปดรบสมครคนงานโดยไมมจ�านวนจ�ากด

เพอใหเกดการหมนเวยนของคนงานเขามาบรการสง

อาหารโดยไมมการหยดชะงก

แพลตฟอรมสวนใหญมรปแบบการจางงานแบบ

ยดหยนเตมรปแบบคอรบคนงานทไมไดเปนพนกงาน

ประจ�า แตไดรบผลตอบแทนในลกษณะเดยวกบการ

รบจางท�าของและแบกรบภาระตนทนทางตรงของการ

สงอาหารทงหมดในทางปฏบต วธการจางงานแบบน

ท�าใหเกดคนงานทมลกษณะคอ

คนงานทท�างานแบบไมเตมเวลาหรอพารทไทมทเลอก

ท�างานตามเวลาทตองการ

รจกดคอการจางงานคนงานของหางคาปลกขนาดใหญ

วอลมารท (Walmart) ทเรยกคนงานวา “ห นสวน

(associate)” ทนกประวตศาสตรแรงงานชาวสหรฐฯ

เนลสนลชเทนสไตนเรยกวาเปนตนแบบ“บรษทแบบ

เทมเพลต (template firm)” ทเนนจายคาแรงต�า

ไมพฒนาทกษะของคนท�างาน และไมมความมนคง

แตบรษทไดประโยชนจากอตราการหมนเวยนของ

ก�าลงแรงงานทสง59

แพลตฟอรมสงอาหารตามความตองการ(ondemand

fooddelivery)ในประเทศไทยน�ารปแบบการจางงาน

แบบเดยวกนนมาสรางความยดหยนในการจางงาน

ของบรษท ทงน บรษททเปนผ เลนหลกในกจการ

สงอาหารมนโยบายหลกทคลายคลงกน คอ เนนการ

เชญชวนใหผขบมอเตอรไซตสงอาหารมาเปนสมาชก

ทบรษทเรยกวา“คนขบหนสวน(riderpartner)”โดย

บรษทโหมประชาสมพนธในเรอง “ความเปนอสระ”

ในการท�างาน ทคนสงอาหารสามารถบรหารเวลาใน

การท�างานดวยคนเอง พรอมกบเสนอคาตอบแทน

ทเปนแรงจงใจตางๆ

“ความเปนอสระ”ในมมมองของบรษทแพลตฟอรมนน

หมายถงบรษทมอสระอยางเตมทในการก�าหนดราคา

ทงคาบรการและคาแรงของคนงาน และสงตอภาระ

ตนทนในการบรหารธรกจทเคยเปนตนทนทางตรง

เชนยานพาหนะเชอเพลงในการขนสงการซอมบ�ารง

และคาเสอมราคารวมถงขอผกมดในการจายเงนเดอน

สวสดการ และประกนอบตเหต ฯลฯ ไปใหคนงาน

สงอาหารเกอบทงหมดอนทจรงหากน�าประเดนเรอง

การแบกรบตนทนและภาระของคนงานมาพจารณา

อยางลกซงแลว อาจท�าใหเราไมสามารถปฏเสธวา

59 “WhatarethecharacteristicsoftheWal-MartBusinessmodel?”https://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/walmart/interviews/lichtenstein.html



เมอเปรยบเทยบกบระบบการรบสมครงานแบบดงเดม

จะพบวาบรษทแพลตฟอรมท�ากระบวนการรบคนเขา

ท�างานใหงายสะดวกและลดขนตอนหลายขนตอนท

ยงยากลงเชนการสมครงานสามารถท�าไดผานชองทาง

ออนไลนใชหลกฐานการสมครงานจ�านวนไมมากเชน

บตรประชาชน ใบขบขรถจกรยานยนต พรบ.รถ

จกรยานยนตและเอกสารจดทะเบยนรถจกรยานยนต61

โดยทวไปจะใชเวลาเพยง1-2วนมการอบรมชวโมง

สนๆเพยง2-3ชวโมงเกยวกบขอบงคบและระเบยบ

ของบรษท ระเบยบในการขบรถจกรยานยนต การ

แตงกาย และการใชงานแอปพลเคชน เพอการฝก

การรบออรเดอรและสงอาหาร

อาจกลาวไดวาทแพลตฟอรมสงอาหารสามารถเปดรบ

สมครแรงงานโดยไมจ�ากดจ�านวนไดนนยงมสวนเกยว

เนองมาจากการทแพลตฟอรมแบงแยกงานออกเปน

รายชน และทส�าคญขอมลจากการสมภาษณคนงาน

สงอาหารชใหเชอไดวา มการออกแบบอลกอรทมใน

การกระจายงานใหคนงานสงอาหารไมเกนระดบท

ค�านวณในแตละวนลกษณะคลายโควตาทงนคนงาน

สงอาหารจะถกจ�าแนกตามการจดเกรดทบรษทเปนผ

ประเมนการท�างานและก�าหนดเงอนไขทงหมดขณะท

ในบางแพลตฟอรมวธการรบงานของคนสงอาหารจะ

เปนแบบแขงขนกนกดรบงาน ท�าใหแพลตฟอรมม

จ�านวนคนงานมากเกนเพยงพอตอความตองการแมวา

จะอยในชวงทมความตองการในฝงลกคาเปนจ�านวน

มากเทาไรกตาม

การรบสมครคนงานโดยไมจ�ากดจ�านวนน ท�าใหเกด

ก�าลงแรงงานสวนเกน (surplus labor) ทแขงขนกน

รบงานซงมผลท�าใหผบรโภคทใชบรการของแพลตฟอรม

61 แตละบรษทมรายละเอยดปลกยอยแตกตางกนไป บางบรษทตองการเอกสารเพมเตม เชน เอกสารประกนรถยนตและบญชธนาคารดhttps://www.thairath.co.th/scoop/1291679

สองคนงานทท�างานเตมเวลาในความหมายวาท�างาน

ทงวนซงในความเปนจรงคนงานเหลานมชวโมงการ

ท�างานทยาวนานคอเกนกวา10-12ชวโมง

ทงนบางแพลตฟอรมอาจมลกษณะทตางออกไปคอ

มการจางงานแบบพนกงานประจ�าผสมกบการจางงาน

แบบยดหยนเตมรปแบบ แตมการก�าหนดโควตาของ

การจางพนกงานประจ�าเอาไวในสดสวนทต�าเชนอาจ

จางงานแบบผสม คอ มกลมคนสงอาหารกลมหลกท

ท�างานเปนกะและกลมทเปนคนงานสงอาหารอสระท

ท�าพารทไทมเสรม เพอเปนหลกประกนก�าลงแรงงาน

ขนต�าแพลตฟอรมสงอาหารทมการจางงานในลกษณะ

น ไดแก เมยทวน เดลเวอร และฟดแพนดาอยางไร

กตาม ขอมลจากการวจยพบวาในชวงเรมตน บาง

แพลตฟอรมในประเทศไทยมการทดลองประกาศ

รบสมครพนกงานประจ�าจ�านวนจ�ากดและหยดไป

หลงจากชวงสนๆเทานน

การเปดรบคนงานสงอาหารอยางไมจ�ากดจ�านวน

ท�าใหแพลตฟอรมสามารถดงดดก�าลงแรงงานเขาส

ระบบการท�างานขบรถจกรยานยนตสงอาหารนบหมน

คนและในบางชวงเวลาอาจจะมคนลงทะเบยนท�างาน

และท�างานจรงเกนหลกแสน อยางไรกตาม เปนเรอง

ยากมากทจะเขาถงขอมลทเปนทางการทงนผบรหาร

บรษทแพลตฟอรมแหงหนงทเสนอบรการขนสงและ

สงอาหารใหสมภาษณวาจ�านวนพนกงานทงหมดใน

การขนสงประเภทตางๆของบรษทมประมาณ80,000

คน “ปจจบนเรามพนกงานขบรถราว 8 หมนคน 95

เปอรเซนตคอผ ส งทขบมอเตอรไซตซงราว 70

เปอรเซนตของผขบประกอบอาชพสงเอกสารเปนหลก

อยแลว และสดสวนทเหลอเปนพนกงานขบรถทเปน

รถยนตขนาดใหญ”60

60 “ลาลามฟประเทศไทยเผยมลคารวมป’61โต1.2พนลานบาท”,forbesthailand.com



มการจดฝกอบรมใหกบแรงงานใหมทเพงสมคร ขณะ

ทแพลตฟอรมอเบอรอทสแทบไมมขอจ�ากด และ

สามารถเขาแขงขนในการท�างานโดยตรงซงงานวจย

ดงกลาว ไดตงขอสงเกตถงความรสกภมใจทคนสง

อาหารของเดลเวอรแสดงออกวาตนมความเปน

มออาชพมากกวาคนสงอาหารของอเบอรอทส

ในบรบทของแพลตฟอรมสงอาหารของไทย จากการ

สมภาษณคนสงอาหารของไทย ทสวนใหญท�างาน

กบแพลตฟอรมหลก 2 รายในตลาดใหข อมลท

สอดคลองกนกลาวคอบรษทแพลตฟอรมทงสองมวธ

ควบคมการท�างานทแตกตางกนไปในรายละเอยดของ

แอปพลเคชนเชนมวธการมอบหมายงานแตกตางกน

ไป2ลกษณะดงน

คนงานทท�างานกบแพลตฟอรมหลกรายแรกซงมวธ

กระจายงานในแบบมอบหมายงานโดยไมตองแขงขน

กลาววาพวกเขาสามารถรบงานในขณะทยานพาหนะ

ยงเคลอนทอย โดยไมตองรอใหหยดพกหรอจอดอย

กบทขณะทแพลตฟอรมสงอาหารคแขงใชวธกระจาย

งานออกไปใหคนงานแขงขนกน แตคนงานจะตองไม

เคลอนทหรออย ในขณะทก�าลงขบขยานพาหนะ

อยางไรกด คนงานคนหนงตงขอสงเกตวา เขาไม

สามารถรไดเลยวาแพลตฟอรมใชหลกเกณฑอะไรใน

การตดสนใจกระจายงาน จงรสกไมคอยโปรงใสและ

เปนธรรมเทากบการแขงขนกนรบงาน และเขาคดวา

จะปลอดภยกวาหากแอปพลเคชนบงคบใหตอบรบ

ในขณะทคนสงอาหารก�าลงหยดนง อยางไรกด

คนสงอาหารทท�างานกบแพลตฟอรมทกระจายงาน

แบบแขงขนกลบสะทอนความรสกวา การตองแยงชง

กนรบงานอยางรวดเรว บางครงท�าใหคนสงอาหาร

ไมสามารถประเมนความสามารถของตนเองจาก

ระยะทางและระยะเวลาทตองใชกอนตดสนใจไดท�าให

เกดความเครงเครยดจากปญหาวาไมสามารถไปสง

ร สกว าได รบความสะดวกจากการไมต องรอรบ

บรการนาน หรอหากจะกลาวอยางเครงครดในเชง

เศรษฐศาสตรแลว การแขงขนในดานการเสนอขาย

แรงงานของคนสงอาหารแทบไมสงผลกระทบกบการ

แขงขนดานราคาเนองจากแพลตฟอรมสงอาหาร(และ

แพลตฟอรมโดยทวไป ทมแพลตฟอรมเรยกรถรบสง

เชนอเบอรเปนตนแบบ)มการก�าหนดราคาโดยเฉพาะ

คาแรงแบบดานเดยว กลาวคอ แพลตฟอรมเปนผ

ก�าหนดคาแรงผานอลกอรทมขณะทคนงานสงอาหาร

ผเขาเสนอขายแรงงานไมมสวนก�าหนดดวยแมแตนอย

การตองตกเปนฝายรบราคา (price takers) โดยไมม

อ�านาจตดสนใจหรอตอรองในดานราคาขายคาแรง

ของตน ท�าใหนกวเคราะหบางคนโตแยงหนกแนน

ยงขนวาบรษทแพลตฟอรมไมสามารถปฏเสธสถานะ

ทางพฤตนยของการเปนนายจางคนงานเหลานได62

3.2.3 การกระจายงานและกระบวนการแรงงาน

งานวจยเกยวกบกระบวนการแรงงาน (labor pro-

cess)63 ของแพลตฟอรมสงอาหารสองรายใหญใน

ออสเตรเลย ไดแก อเบอรอทส (UberEats) และ

เดลเวอร (Deliveroo) เปนตวอยางทดของการศกษา

กระบวนการควบคมแรงงานของแพลตฟอรมสงอาหาร

งานวจยดงกลาวพบวา ขณะทแพลตฟอรมทงสองม

ลกษณะรวมทสามารถน�ามาอธบายรปแบบของ

กระบวนการควบคมแรงงาน แตละแพลตฟอรมกม

ความโดดเดนและลกษณะเฉพาะทแตกตางกนออกไป

ขนอยกบปจจยในเชงองคกร เชน แพลตฟอรมเดล

เวอรมการจ�ากดกลมของคนงานทสามารถเขามาเสนอ

ขายแรงงานโดยจดใหมกระบวนการคดเลอกและบญช

รอเรยก(waitlist)เพอควบคมอปทานของแรงงานและ

62 NaomiR.Sunshine(2018),Employees as Price-Takers, 22 Lewis & Clark L. Rev. 105.63 กรอบทฤษฏนใหความส�าคญกบประเดนเรองการควบคมแรงงานการตอตานของคนงานและการขดรดก�าลงแรงงาน



คนงานสงอาหารอกจ�านวน 9 คนเขาขายแรงงาน

ในภาคเศรษฐกจทเปนทางการเปนพนกงานประจ�า

ในรปแบบตางๆ ทงพนกงานประจ�าบรษทเอกชน

ลกจางทมก�าหนดระยะเวลาสญญาตามโครงการของ

องคกรมหาชน ลกจางรฐวสาหกจ พนกงานองคกร

อสระมหาชนเจาหนาทโครงการองคกรพฒนาเอกชน

ในจ�านวนน3คนเปนผหญงเลอกท�างานแพลตฟอรม

เปนงานลวงเวลา คอ หลงจากเลกงานประจ�า งาน

ประจ�าของทงสองมเงนเดอนประมาณ 20,000 บาท

อาหารไดภายในก�าหนดเวลาในภายหลง ในประเดน

ของการกระจายงานรปแบบหลงน เปนทนาตงขอ

สงเกตวา คนงานสงอาหารเองกลบไมไดหยบยก

ประเดนวาการแขงขนกนรบงานอาจน�าไปส ความ

ขดแยงภายในกลมของคนสงอาหารดวยกนเองผวจย

มองวา อาจเปนเพราะแพลตฟอรมนไมไดจ�ากดพนท

และขอบเขตการท�างานของคนงานสงอาหาร แตเปด

ใหคนสงอาหารสามารถรบงานอสระการแขงขนจงอย

ในระดบของก�าลงแรงงานในวงกวาง

พนเพของคนงานสงอาหารกอนเขาสงานแพลตฟอรม

จากการสมภาษณไรเดอรสงอาหารของแพลตฟอรม

หลกจ�านวน20คนแบงเปนชาย17คนหญง3คน

พบวา11คนเปนชายทมอาชพเดมในภาคเศรษฐกจ

ทไมเปนทางการ เชน คนขบรถจกรยานยนตรบจาง

คนท�างานรบจางทวไปรวมถงเจาของกจการขนาดเลก

เขามาสงานแพลตฟอรมสงอาหาร โดยเลอกท�างาน

แบบเตมเวลาคอมากกวา 8 ชวโมงตอวนเปนรายได

หลก พวกเขาลวนกลาววางานทท�าอยเดมเปนงาน

ทรายไดนอยและไมมความแนนอน

แพลตฟอรม A B

การกระจายงาน โดยมอบหมายงานใหกบคนงานเฉพาะเจาะจง ทอยในต�าแหนงทเหมาะสมหากคนงานไมรบงาน

งานจะถกสงตอไปยงรายอนๆถดไป

กระจายงานไปใหกลมคนงานในพนทจ�านวนหนงเพอใหแขงขนกนตอบรบงานแบบมากอนไดกอน

การตอบรบงาน สามารถรบงานโดยทยานพาหนะยงเคลอนไหว รบงานขณะทพาหนะหยดอยนงอยกบท

ชวงเวลาท�างาน สงอาหาร24ชม. สงอาหารระหวาง10.00-20.00



1) สำธำรณปโภคทำงเทคโนโลย (technological

infrastructure)

เปนองคประกอบส�าคญของระบบนเวศดจทลทเออให

แอปพลเคชนสามารถท�าหนาทเปน “ต�าแหนงของ

การผลต(pointofproduction)”ทงนขอมลจากการ

สมภาษณคนงานสงอาหารในออสเตรเลย ท�าให

เหนภาพวาแอปพลเคชนคอศนยกลางของการท�างาน

เพราะพวกเขาท�าแทบทกอยางผานทางแอปพลเคชน

ไมวาจะรบรายการอาหารตรวจสอบรายละเอยดน�าทาง

สงมอบงานรายงานผลและรบค�ายนยนถงการไดรบ

คาตอบแทนนอกจากนลกษณะการควบคมยงสมพนธ

แนบแนนกบทางเลอกและกระบวนการทคนสงอาหาร

ตอบรบงาน ดงเชนทไดยกตวอยางไปแลววาในกรณ

ของคนงานสงอาหารไทย แพลตฟอรมทกระจายงาน

ใหคนสงอาหาร โดยเปดใหแขงขนกนรบงานแบบมา

กอนไดกอน ในทางปฏบต ท�าใหคนงานสงอาหาร

ไมมโอกาสทจะพจารณารายละเอยดของงานทรบ

อยางถถวนเพราะตองรบตดสนใจในการรบงานและ

ลดทอนอ�านาจการควบคมหรอก�าหนดสถานทและ

ระยะเวลาทตองการใชในการท�างานของพวกเขาลง

2) ขอมลทไมสมมำตร (information asymmetries)

ขอมลจากการศกษาแพลตฟอรมสองรายใหญใน

ออสเตรเลย แสดงใหเหนวา นอกเหนอไปจากการ

ควบคมผานแอปพลเคชนแลวคนงานสงอาหารยงตอง

ท�างานภายใตเงอนไขของขอมลทไมสมมาตรหรอรบงาน

ในขณะทมขอมลไมสมบรณในฝงของแพลตฟอรมนน

อาจโตแยงวากระบวนการสงงานทตงใจปดรายละเอยด

บางอยางเอาไว เปนการออกแบบเพอปกปองผใช

บรการ อยางไรกตาม วธการดงกลาวมผลลดทอน

อ�านาจในการควบคมหรอก�าหนดเงอนไขในการท�างาน

ของคนสงอาหารลง และมผลตอพฤตกรรมของคนสง

สวนอก 6 คนตดสนใจออกจากงานประจ�าเขาสงาน

แพลตฟอรมสงอาหารแบบเตมเวลากอนทจะออกจาก

งานประจ�าเงนเดอนพนฐานอยระหวาง8,000-12,000

บาทพวกเขาท�างานขบรถจกรยานยนตสงอาหารโดย

เรมจากท�าพารทไทมหลงเลกงานควบคไปกบงาน

ประจ�าระยะหนง เมอเหนวามรายไดมากขนและ

ประเมนรายไดวามความแนนอนระดบหนงจงตดสนใจ

ออกจากการเปนพนกงานประจ�ามาสงอาหารอยาง

เตมตวสวนอกคนหนงไมไดรบการตอสญญาจางจาก

การเปนพนกงานสญญาจางแบบปตอปของบรษท

เอกชนจงเขามาท�างานขบรถสงอาหารแบบเตมเวลา

ผใหสมภาษณทเคยเปนพนกงานประจ�ามขอสรปวา

งานแพลตฟอรมมความเปนอสระมากกวาการท�างาน

เปนพนกงานประจ�าทเงนเดอนต�ากวาและตองอย

ภายใตการควบคมบงคบบญชาจากหวหนางานอยาง

มากทงนผใหสมภาษณคนหนงกลาววาปจจยส�าคญ

ทท�าใหเขาตดสนใจออกจากงานเดมคอเขาไดรบการ

มอบหมายใหท�างานทไมถนดและไมร สกพงพอใจ

ในการท�างาน เขามความคาดหวงคลายกบคนอนวา

งานแพลตฟอรมจะเปนอาชพหลกในระยะยาวใหกบ

พวกเขาได

3.2.3.1 ระบอบการควบคมของแอปพลเคชน

ทงนนกวชาการจากออสเตรเลย(Veenetal.2019)

ผ ศกษาแพลตฟอรมสงอาหารทไดกลาวถงไปใน

ขางตนนนไดเสนอวาแพลตฟอรมสองรายใหญท

พวกเขาศกษาม“ระบอบการควบคมของแพลตฟอรม

(platforms’controlregime)”หรอรปแบบรวมกนของ

กระบวนการแรงงานทเปนกลไกลหลกในการแปลง

ก�าลงแรงงานใหกลายเปนงานสงอาหาร โดยระบอบ

การควบคมนประกอบดวยสวนประกอบ3ประการคอ



ประเทศในเอเชยทสามารถน�ามาพจารณาแนวโนมใน

ประเทศไทยเชนในป2562เกดการประทวงของคนงาน

แพลตฟอรมสงอาหารในประเทศจนซงกระจายตวไป

ในหลายเมอง เนองจากแพลตฟอรมลดคาตอบแทน

แกพนกงานลงโดยไมมการปรกษาหารอกบแรงงาน

3) ระบบกำรประเมนผลงำนทขำดควำมโปรงใส

คนสงอาหารในกรงเทพฯ เปดเผยขอมลทสอดคลอง

กบการศกษาแพลตฟอรมสงอาหารในออสเตรเลยวา

แพลตฟอรมมวธการประเมนประสทธภาพงานทขาด

ความโปรงใสและชดเจน คนสงอาหารหลายคนรสก

ตรงกนวา แนวทางทแพลตฟอรมสอสารกบคนสง

อาหาร กบการปฏบตจรงนนไมตรงกน ในหลกการ

แพลตฟอรมมกจะเตอนคนสงอาหารถงผลกระทบ

แงลบเชนจะถกระงบการท�างานชวคราวหากพวกเขา

ปฏเสธงานเกนจ�านวนทก�าหนด หรอหากผลประเมน

การท�างานโดยผใชบรการต�ากวาระดบทก�าหนดไว

เชน แพลตฟอรมบางแหงใชวธการลงโทษคนขบ

โดยปดแอปพลเคชนหรอพกงานตงแต2ชวโมง1วน

3วน5วนหนงสปดาห

อาหารในลกษณะทท�าใหพวกเขาตองเพมความ

ระมดระวง และในบางกรณ เพมความเรงรบในการ

ท�างาน เพราะไมสามารถรถงระยะทางและวางแผน

การเดนทางไดลวงหนาอาจกลาวไดวาจงหวะและการ

ท�างานของคนสงอาหารจงถกควบคมจากขอมลท

คอยๆเปดเผยออกมาบนแอปพลเคชน

ในกรณของคนงานสงอาหารในประเทศไทย ขอมล

จากการสมภาษณแสดงใหเหนวาแพลตฟอรมของไทย

แสดงขอมลปลายทางและสถานทจดสงใหกบคนสง

อาหารตงแตขนตอนแรกคอขนตอนกระจายงานแต

อยางทไดกลาวไปแลวคนงานสงอาหารอาจมเวลาใน

การรบขอมล คออานขอมลและตดสนใจทสนมาก

นอกจากน คนงานสงอาหารมความสามารถในการ

เลอกเสนทางสงอาหารเองตามความช�านาญเสนทาง

ของแตละคนมากกวาซงแตกตางจากกรณศกษาจาก

ตางประเทศทกลาวถงขางตน

ในภาพรวม การมขอมลทไมเทากนระหวางคนงาน

กบแพลตฟอรม น�ามาสปญหาการขาดอ�านาจตอรอง

เกยวกบสภาพการจางงานทดขนทงนตามมาตรฐาน

แรงงานสากลการเปดเผยขอมลของบรษท(informa-

tion disclosure) นบตงแตผลก�าไร เงนเดอนของ

ผบรหาร เหตผลในการตดสนใจทสงผลกระทบตอ

คนงานและขอมลทจ�าเปนซงน�ามาสการปรกษาหารอ

รวมกน (social dialogue) ระหวางคนงาน ตวแทน

คนงานกบบรษท เพอ (1) น�ามาสการเจรจาแบงปน

ผลประโยชนทเปนธรรมมากขนบนฐานของขอมล(2)

การแกปญหาทเกดขนรวมกนอยางมประสทธภาพ

และลดผลกระทบและ(3)ลดยตและปองกนปญหา

ความขดแยงระหวางบรษทกบคนงานทจะสงผลกระทบ

กบทง 2 ฝายและสงคมโดยรวม ตวอยางจากกรณ

ความขดแยงระหวางบรษทแพลตฟอรมสงอาหารกบ

คนงานทขยายตวออกไปกวางขวางในบรบทของ



เรมตน

คนงานเดนทางไปในพนททตองการรบงาน

คนงานเขาระบบแอปพลเคชน

รอค�าสงซออาหาร

ตอบรบหรอปฏเสธค�าสงบนแอปพลเคชน

เดนทางไปทรานอาหารเพอสงและ/หรอรบอาหารไปสง

เดนทางถงรานอาหารแจงแพลตฟอรมและรออาหารเตรยมส�าเรจ

รบอาหารทรานอาหารจดเตรยม

ตรวจรบรายการอาหารและยนยนความถกตองกบแอปพลเคชน

บรรจหรอบรรทกรายการอาหารบนจกรยานยนต

รบต�าแหนงการจดสงบนแอปพลเคชน

เรมตนระบบการน�าทางไปสจดหมาย

เดนทางไปยงลกคา

สงมอบอาหารใหลกคา

แจงแพลตฟอรมเมอเสรจสนภารกจในการสงอาหาร

เสรจสนงาน

ตวอยางกระบวนการแรงงานของงานบนแพลตฟอรสงอาหาร

ทมา:Veenetal.(2019)



ไมคมกบตนทนเวลาและคาใชจาย จงมกแกไขปญหา

ดวยตนเองหรอปลอยเลยตามเลย

3.2.3.2 การลดทอนความขดแยงและบทบาทใหม

ของผบรโภคในความขดแยงดานแรงงาน

หากเปรยบเทยบการมอบหมายงานของแพลตฟอรม

กบวธการท�างานในรปแบบปกตของสถานประกอบการ

ซงมกระบวนการมอบหมายงานผานหวหนางาน

ยกตวอยางเชนเมอมออรเดอรเขามายงบรษทบรษท

ตองเชคกบหวหนางานแตละคนวามพนกงานคนใด

และในสวนใดบางทยงวางอยในขณะนนและสามารถ

ท�างานตามออรเดอรทเขามาไดแตในระบบแพลตฟอรม

แอปพลเคชนท�าหนาทมอบหมายงานแตละชนออกไป

และการตดสนใจและความรบผดชอบวาจะท�างานนน

หรอไมจงตกอยกบคนงานสงอาหารเปนหลก แตใน

ทางกลบกน คนสงอาหารกลบไม ได มเสรภาพ

ในการท�างานอยางเตมท ยกตวอยางเชน จากงาน

ศกษาแพลตฟอรมในออสเตรเลย คนงานสงอาหาร

ไมสามารถออกนอกเสนทางทแผนทเสนอใหใชในการ

เดนทางถงแมบางครงคนสงอาหารรสกวาไมไดเปน

เสนทางทดทสด (Veen et al. 2019) ในทางปฏบต

ไรเดอรไมนอยจงมกหาเสนทางทใกลทสดดวยตนเอง

การหาเสนทางลดตางๆ เชน วงรถสวนเลนสวงรถ

ตดสแยกจงกอใหความเสยงอบตเหตนอกจากนใน

ระหวางท�าการขนสงอาหารคนสงอาหารยงถกก�าหนด

วธการท�างานจากขอก�าหนดตางๆ ทปรากฏขนเปน

เงอนไขในแตละขนตอนการท�างานเชนระยะเวลาเพอ

ตอบรบงาน ระยะเวลาในการเดนทางเพอรบอาหาร

ทรานอาหารและสงอาหารยงจดหมายเปนตน

จะเหนวาในระบบแพลตฟอรมบรษทสามารถตดความ

ขดแยงระหวางหวหนางานกบคนงานออกไปดวยการ

แทนทหวหนางานโดยแอปพลเคชน ความขดแยง

แบบเดมในโรงงานทเปนปญหาระหวางหวหนางานกบ

จากการสมภาษณคนสงอาหารท เคยถกลงโทษ

พวกเขายนยนวาไมทราบเหตผลทชดเจนของการ

ถกลงโทษ และระยะเวลาในการถกลงโทษ ทงทใน

ความเปนจรง คนสงอาหารจ�านวนมากถกระงบการ

ท�างาน ทงทไมไดปฏเสธงานเกนก�าหนด หรอยงไป

กวานน พวกเขากลบถกระงบการท�างานหลงจาก

ท�างานไดเกนคาเฉลยพวกเขาจงสงสยวาแอปพลเคชน

ถกออกแบบมาใหระงบการท�างานหากคนสงอาหารม

รายไดมากจนเกนกวาระดบทแพลตฟอรมก�าหนด

เชนทคนสงอาหารคนหนงใหขอมลวา

“ไมสำมำรถรไดวำจะบลอกเรำเมอไหร กำรแบน

ไมมกฎตำยตว อำจจะเนองจำกคณวงงำนมำกเกน

ไป ชวงเยนไมรบงำนบอยเกนไป มกำรแบน 5 วน

หรองำนไมเดงมำ 2 ชวโมง โทรถำม call center

ตอบใหชดเจนไมได บอกวำระบบถกตงมำ และตอบ

ไมไดวำจะแบนถงเมอไหร จงขอใหมกำรแจงขอมล

ทถกตอง เรำจะไดปรบตว”

อยางไรกด ระบอบของการควบคมเชงเทคนคผาน

แอปพลเคชนเปนเพยงมตเดยวเทานน อนทจรง

กระบวนการแรงงานจะสมบรณ ยงตองไดรบการ

สนบสนนจากกลไกการควบคมมตอนๆไดแก

มตอดมกำรณ

การสรางภาพลกษณของความเปนสมยใหมของงาน

บนแพลตฟอรม และการจงใจคนท�างานในเรอง

ความเปนอสระดงทไดกลาวไปแลว

มตกำรบรหำรจดกำร

ขนตอนการท�างานกบศนยลกคาสมพนธ ท ถก

ออกแบบใหมขนตอนยงยากและเสยเวลาถงแมจะเปน

เพยงการสนบสนนทางเทคนคเดยวแตคนสงอาหาร

มกรสกวาวธการแกปญหาผานศนยลกคาสมพนธ



คนขบเปนตนอาจกลาวไดวาระบบการบรหารแบบใหม

นเขามาแทนทต�าแหนงหวหนางาน และต�าแหนง

ผบงคบบญชาระดบทสงขนทเคยมในระบบเดม64ซง

เปนการตดตนทนการจางแรงงานออกไป ในขณะ

เดยวกนกสามารถควบคมการท�างานของแรงงงานใน

ทกขนตอนอยางละเอยด โดยมผบรโภคเขามาเปน

อกฝายทรวมก�ากบการท�างาน

3.2.4 การจายคาตอบแทนและแรงจงใจ/ลงโทษ

แพลตฟอรมน�าระบบการใหจายคาตอบแทนรายชน

และแรงจงใจมาผนวกเขากบการควบคมการท�างานบน

แอปพลเคชนทงนอตราคาตอบแทนทคนสงอาหารได

รบตอหนงชนงานหรอออรเดอรแตกตางกนไปในแตละ

แพลตฟอรมแตจะอย ในอตราทไม สงนก เพราะ

แพลตฟอรมตองการจงใจใหคนสงอาหารท�างานเพม

ขนผานระบบแรงจงใจทเปนการจายคาแรงเฉพาะดาน

เชนเมอท�างานในบางพนทและ/หรอบางชวงเวลาเชน

พนทศนยกลางเมองทมผสงอาหารมากและชวโมงเรง

ดวนทตองการก�าลงแรงงานเพมขนเปนพเศษ

เราสามารถจ�าแนกรปแบบคาตอบแทนทได3รปแบบ

ดงน

64 ในโรงงงานอตสาหกรรม โดยทวไป หวหนางานจะดแลคนงานในสายการผลตเปนกลมเชนกลมละ10คนกลมละ20คนกลมละ30 คนขนอยกบก�าลงการผลตในขณะนน

คนงานจงแทบจะถกขจดออกไปจนหมดความขดแยง

จงเปลยนรปแบบไปเปนความอดอดใจ (frustration)

ของคนงานในระดบปจเจกแทน ไมวาจะเปนเรองการ

มอบหมายงาน การใหรางวล และการลงโทษโดย

แอปพลเคชน ซงกลายเปน “กลองด�า” ทคนงาน

ไมเขาใจนกในกรณน คนงานสงอาหารหลายราย

แสดงความเหนตรงกนวา ศนยบรการลกคาของ

แพลตฟอรมนนไมสามารถชวยเหลอตอบค�าถามและ

ใหค�าแนะน�า ทงในกรณของปญหาเฉพาะหนาและ

ปญหาทเกดจากการท�างานของแอปพลเคชนเชนการ

ไดรบคาตอบแทนในอตราทไมเทาเดมในการสงอาหาร

แตละรอบอตราแรงจงใจทเปลยนแปลงไปในแตละครง

หรอแมกระทงสาเหตในการลงโทษคนขบดวยการปด

หรอบลอกแอปพลเคชนในระยะเวลาหนงอาจวเคราะห

ตอไปไดวา การน�าแอปพลเคชนมาใชยงสงงานใน

ระบบแพลตฟอรม ควบคกบการท�างานของศนย

บรการลกคาสมพนธ ช วยลดแรงเสยดทานจาก

ความอดอดใจของคนงานไปไดอยางมประสทธภาพ

สงทนาสนใจคอ ในแพลตฟอรมสงอาหารนน แอป

พลเคชนท�าการประมวลผลการท�างานของคนสง

อาหาร โดยรวมรวมขอมลหลายสวนเขาดวยกน โดย

ปกตจะครอบคลมอตราการตอบรบหรอปฏเสธงาน

อตราการยกเลกงานหลงจากการตอบรบ และการ

ประเมนผลความพงพอใจของลกคาแตขอมลจากการ

ศกษาแพลตฟอรมในตางประเทศพบวา แพลตฟอรม

สงอาหารไมไดน�าขอมลเหลานมาใชในการเตอนลกคา

เชนในกรณของคนขบรถแทกซสวนตว แตบรษทน�า

มาใชในการบรหารจดการโดยมการบนทกและรายงาน

ผลการประเมนการท�างานในแตละชนงานและท�างาน

ทงหมดของคนงานแตละคน เพอแบงแยก หรอ “จด

เกรด” พนกงานออกเปนกลมเกรดตางๆ โดยบรษท

อางวาเกรดของพนกงานมผลตอการมอบหมายงาน

รวมไปถงการลงโทษโดยการปดแอปพลเคชนของ



เพอสรางความแตกตางกนของคาตอบแทนในแตละ

พนท เชนพนทจงหวดล�าพนแตกตางจากเชยงใหม

และกรงเทพฯ ทงน แพลตฟอรมทใชระบบนจะใช

พนกงานพารทไทมผสมกบพนกงานประจ�าทท�างาน

เตมเวลา

แพลตฟอรมสงอาหารรายใหมในตลาดรายหนง

ประกาศวาใหเงนเดอนคนสงอาหาร 15,000-25,000

บาทเกนกวานนเปนตนไมวาจะก�าหนดคาตอบแทน

ในลกษณะใด โดยปกต แพลตฟอรมจะหกคาบรการ

แอปพลเคชนถง15เปอรเซนตของคาตอบแทนทท�าได

ตอชนงานรวมทงภาษณทจาย3เปอรเซนต

การออกแบบระบบคาตอบแทนของแตละแพลตฟอรม

ทแตกตางกน สะทอนแผนการตลาดทแตกตางกนใน

การเจาะกลมลกคา รานอาหาร และการแขงขนกน

ดงดดก�าลงแรงงานและสงผลตอความหนาแนนหรอ

การกระจายตวของคนสงอาหารของแพลตฟอรมตางๆ

ในพนททตางกนไปทงนเราอาจสามารถสงเกตไดวา

ในปจจบน บางพนทจะมคนขบรถจกรยานยนตของ

แพลตฟอรมอยรายเดยวหรอสองรายเชนแพลตฟอรม

1) คาตอบแทนรายชน (piece-rate)

คาตอบแทน แพลตฟอรม ก. แพลตฟอรม ข. แพลตฟอรม ค.

คาสงอาหาร 50บาทตอครง(ถกหก15%+หก3%)

55บาทตอครง (หก15%)

40-50บาท/ชวโมง(หก3%) บวก18-20บาทตอครง แตกตางกนตามพนท

ตามระยะทาง 10บาท/กม.ภายใน1-5กม.แรก(หก15%+หก3%)

9บาท/กม. ตงแตกม.แรก

--

ลกษณะเฉพาะ ท�างานเฉพาะ10.00-22.00 คาตอบแทนเพมขน ในชวงเวลาดก

แบงโซนการท�างาน

คาตอบแทนการท�างานรายชนแตกตางกนไปในแตละ

แพลตฟอรม ขนอยกบปจจยในการก�าหนดวธการ

ท�างานของแพลตฟอรมนน บางแพลตฟอรมมคาสง

อาหารตอครงทตายตวรวมกบคาสงตามระยะทางเชน

แพลตฟอรมอาจก�าหนดคาตอบแทนเปนอตราสวนของ

ตามระยะทาง เชนภายในระยะทาง5กโลเมตรแรก

ไดรบคาสงพนฐาน 40-70 บาท ขนอยกบพนทท

ท�างาน65เชนในกรงเทพ50บาทระยะทางกโลเมตร

ท 6 ขนไป ไดรบ 10 บาทตอกโลเมตร ขณะท

แพลตฟอรมสงอาหารรายหนงแบงพนทท�างานเปน

เขต มคนสงอาหาร 2 แบบคอ แบบทเปนพนกงาน

ประจ�าไดรบเงนเดอนคงทในอตราสงกวาคาแรงขนต�า

ประมาณ10-20เปอรเซนตบวกกบคารอบตามจ�านวน

รอบทสงอาหาร กบแบบทไดรบคาตอบแทนตอราย

ชวโมงทงนแพลตฟอรมก�าหนดคาสงเปน“คาชวโมง”

65 ในเดอนพฤศจกายน 2562 คนงานสงอาหารของแกรบในหลายจงหวดเชนนครราชสมาขอนแกนและอดรธานรวมตวกนเพอประทวงการลดคาตอบแทนในสวนของคาสงตอ5กม.แรกทลดลงเหลอ40-30 บาทและเพมระยะทางทตองสงออกไปสงผลใหรายไดเฉลยตอเดอนของคนขบลดลงอยางมาก ดประกอบ https://www.77kaoded.com/con ten t /986083 ; h t tps : / /www.banmuang .co . th /news /region/169111?fbclid=IwAR2E-oVAB-Y17vV3ya8BUMLljqih9R6ahYF3iKb3O5LCOA2rOw8OQXweQfM;



เรยกวา “โบนส“ หรอเบยขยน เชน แพลตฟอรม

รายหนงจายโบนสประจ�าสปดาหเปนแรงจงใจส�าหรบ

คนสงอาหารทท�างานผานสปดาหแรกไปแลวและม

อตราการรบงานถง85%หรอปฏเสธงานไมเกน25%

ทส�าคญแพลตฟอรมยงน�าอนเซนทฟมาใชเปนกลไกใน

การปรบเปลยนพฤตกรรมการท�างานของคนสงอาหาร

เพอบรหารอปทานแรงงานใหสามารถปรบตวหรอ

ซมซบกบสภาพการแขงขนและระดบของอปสงค

ในตลาดทแปรผนไปในแตละช วงเวลาได โดย

แพลตฟอรมอาจออกแบบและปรบเปลยนแรงจงใจใน

รปแบบตางๆ ไมวาจะเปนการใหเงนจ�านวนไมมาก

ส�าหรบการขยายฐานคนสงอาหารในระยะเรมตนเชน

ใหคาแรงจงใจ 400-1000 บาท เมอคนสงอาหาร

สามารถชวนใหผอนมาสมครกบแพลตฟอรม

แรงจงใจอกแบบ คอ “อนเซนทฟประจ�าสปดาห”

ทปรบเปลยนไปทกสปดาห เชน เมอสงอาหารเกน

จ�านวนรอบทก�าหนด คนสงอาหารจะไดรบ “เพชร”

เพอสะสม มลกษณะคลายโบนสจากการเลนเกมส

ทคนสงอาหารสามารถน�าไปใชในการเลอนขนจาก

ระดบคนสงอาหารธรรมดาเปนระดบ “วไอพ” หรอ

บางแพลตฟอรมเรยกวา “ฮโร” ซงการไดเลอนขน

ขนไปหมายถงการปลดลอคอนเซนทฟพเศษ เชน

โบนสพเศษประจ�าป เปนตน ทงน คนสงอาหารท

ท�ารายไดมากสะทอนใหฟงวาพวกเขาพยายามอยางมาก

ทจะตองเรยนรอนเซนทฟใหมทกสปดาห เหมอนกบ

การ “อานโจทย” ใหมเพอตโจทยใหแตกวาจะท�าเงน

อยางไรในขณะทการอานอนเซนทฟนนไมใชเรองงาย

ส�าหรบคนสงอาหารทกคน กลมทสามารถท�าไดรสก

สนกและทาทายทสามารถ“เอาชนะ”แรงจงใจใหมของ

แตละสปดาหนกวชาการทศกษางานบนแพลตฟอรม

เรยกกลยทธการควบคมและจงใจแบบนวา “การ

เปลยนงานกลายเปนเกมส (gamified practices)”

รายหนงจะหนาแนนในพนทจงหวดเชยงใหม ล�าพน

และอกรายหนงจะมจ�านวนมากในเขตชานเมอง

กรงเทพ นนทบร และปรมณฑล สวนใจกลางเมอง

กรงเทพฯจะมหลายรายแขงขนกนสง

อยางไรก ตาม การจายคาตอบแทนรายชน เปน

ลกษณะส�าคญรวมกนของทกแพลตฟอรมเพอควบคม

ตนทนแรงง านในระยะยาว กระตนใหแรงงานท�างาน

รวดเรวในจ�านวนทมากขน และเปนหนงในองค

ประกอบหลกของการจางแรงงานแบบยดหย นใน

ปจจบน การจายคาตอบแทนรายชนเพยงอยางเดยว

แกคนงานยงเปนรปแบบดงเดมทถกใชแพรหลายใน

การจางงานตงแตกอนสงครามโลกครงทสอง66

2) แรงจงใจหรออนเซนทฟ

แรงจงใจถอเปนคาตอบแทนทส�าคญมากส�าหรบ

การควบคมอปทานแรงงานของบรษทแพลตฟอรม

แพลตฟอรมใชแอปพลเคชนออกแบบและค�านวณ

แรงจงใจลกษณะต างๆ เพ อ ให สอดคล องกบ

สถานการณ เชน แพลตฟอรมหนงก�าหนดแรงจงใจ

ใหคนสงอาหารทเพงเรมตนในสปดาหแรกไดรบ

คาตอบแทนขนต�า500บาทหลงจากท�างานส�าเรจ10

รอบแตถาหากท�างานไดเกน500บาทกจะไมไดรบ

เงนเพม จงถอเปนการประกนรายไดขนต�า ส�าหรบ

คนสงอาหารทเพงเรมตนทยงไมคนเคยกบการใชงาน

แอปพลเคชน นอกจากนแรงจงใจอกลกษณะคอ

แรงจงใจใหคนสงอาหารท�างานมากขนหรออาจจะ

66 ในเดอนพฤศจกายน 2562 คนงานสงอาหารของแกรบในหลายจงหวดเชนนครราชสมาขอนแกนและอดรธานรวมตวกนเพอประทวงการลดคาตอบแทนในสวนของคาสงตอ5กม.แรกทลดลงเหลอ40-30 บาท และเพมระยะทางทตองสงออกไป สงผลใหรายไดเฉลยตอเดอน ของคนขบลดลงอยางมาก ดประกอบ https://www.77kaoded.com/content/986083; https://www.banmuang.co.th/news/region/169111?fbclid=IwAR2E-oVAB-Y17vV3ya8BUMLljqih9R6ahYF3iKb3O5LCOA2rOw8OQXweQfM;



นาสงเกตเปนอยางยงวาขณะทแพลตฟอรมสวนใหญ

ยดถอนโยบายทวาคนสงอาหารนนเปนหนสวน ไมใช

พนกงานของบรษททแพลตฟอรมตองปฏบตตาม

กฎหมายแรงงานเรองการคมครองสทธและสวสดการ

ในการท�างานแตแพลตฟอรมกลบน�ากฎระเบยบและ

ขอบงคบตางๆมาบงคบใชกบคนสงอาหารและปฏบต

ราวกบวาพวกเขาเปนพนกงานของบรษทเอง

ซงมผลตอวฒนธรรมการท�างานทกระต นปจเจก

ใหเลงเหนผลเฉพาะหนาจากรางวลของการท�างาน

(Gandini2018;Lehdonvirta2018)

อยางไรกดแพลตฟอรมไมไดใชเพยงแรงจงใจเชงบวก

เพอควบคมพฤตกรรมการท�างานของคนสงอาหาร

เทานน แพลตฟอรมยงก�าหนดบทลงโทษทมลกษณะ

เชนเดยวกบกฎระเบยบในการท�างานทครอบคลมขอ

ก�าหนดในเรองพฤตกรรม ความประพฤต วธการ

ท�างานตลอดจนขอควรปฏบตทมลกษณะคลายกบขอ

ตกลงรวมกนตงแตเรองการฝาฝนกฎจราจรเชนไม

สวมหมวกกนนอค, การแตงกายทไมเหมาะสม เชน

สวมรองเทาแตะ หรอสบบหรในขณะท�างาน, การไม

แจงลกคาลวงหนาเมอใชเวลาเดนทางนานเกนกวา

ก�าหนดไปจนถงการรบงานอนโดยไมไดรบอนญาตท

มบทลงโทษตงแตตกเตอน การลดคะแนนและโบนส

ไปจนถงการระงบการบรการ3วน,7วน,และระงบ

บรการถาวร

กระบวนการจายคาตอบแทนของคนงานแพลตฟอรมบรษทหนง

ทมาhttps://www.thairath.co.th/scoop/1291679



3) สวสดการ

สวสดการเปนหมวดคาตอบแทนทคนสงอาหารโดย

ทวไปไมสามารถเขาถงได สาเหตส�าคญประการแรก

มาจากการทแพลตฟอรมสวนใหญมกไมจางงาน

พนกงานประจ�าทงนนกวจยไมสามารถเขาถงขอมล

การจางงานทชดเจนวามการจางงานประจ�าอยใน

สดสวนเทาใด เนองจากไมไดรบความรวมมอจาก

แพลตฟอรมในการเปดเผยขอมลในสวนน อยางไร

กตาม จากขอมลทสบคนได มแพลตฟอรมรายใหญ

เพยงรายเดยวทประชาสมพนธวาคนสงอาหารไดรบ

สทธการคมครองดานประกนรถจกรยานยนตอบตเหต

และประกนชวต แตมแพลตฟอรมใหมหลายรายท

โฆษณาวามประกนอบตเหตอยางไรกดคาดวาคนสง

อาหารตองผานเกณฑหลายอยางเชนท�างานนานเกน

ระยะเวลาทก�าหนด และท�างานในปรมาณมากอยาง

ตอเนองจนบรษทจดใหคนงานเปนกลมน�าของคนขบ

รถจกรยานยนต

ประการตอมา ขอมลจากการสมภาษณคนสงอาหาร

แสดงใหเหนวาโดยปกตคนสงอาหารทท�างานแบบไม

เตมเวลาไมสามารถเขาถงสทธดานประกนอบตเหต

และประกนชวต เนองจากแพลตฟอรมไมมนโยบายท

ชดเจน นนหมายความวา คนสงอาหารอาจเรยกรอง

เงนชดเชยเมอเกดอบตเหต เปนกรณๆ แลวแตการ

พจารณาของบรษทแพลตฟอรม

ตารางแสดงความสมพนธ ระหวางลกษณะการท�างานโดยทวไปของคนสงอาหารกบเงอนไขการท�างาน

ลกษณะงาน เงอนไข การเลอกรบงาน สวสดการ

อาชพประจ�ากบแพลตฟอรมเดยว

เตมเวลา (8ชวโมงหรอมากกวา)

รบงานตามการแจงเตอน ไมสามารถเลอกลกคา

จากระยะทางได

ไดรบการคมครองประกนภยอบตเหตหลงจากท�างานเกนระยะเวลาทก�าหนดหรอราว6เดอนการผอนรถโทรศพทมอถอและกยมจากสถาบน

การเงนทรวมเปนพารทเนอรกบบรษท

อาชพเสรม 4-8ชวโมง หลงเลกงานและวนหยด ไดเงนชดเชยเปนบางสวนเมอเกดอบตเหต

ท�างานกบหลายแพลตฟอรม

เลอกรบงานได สามารถเลอกรายการทผใชบรการสงค�าขอได ตามระยะทาง

ไมไดรบสทธคนขบประจ�าเนองจากไมสามารถ เขาถงแรงจงใจทแพลตฟอรมก�าหนดได



“คนงำนอย ภำยใตค�ำแนะน�ำทเฉพำะเจำะจง

ในกำรท�ำงำนและขำดอสระในฐำนะผท�ำสญญำ

อสระ (independent contractors) ซงถอวำ

อยภำยใตควำมสมพนธในกำรท�ำงำน (subject to

a work relation) และกระบวนกำรท�ำงำนของ

บรษทเดลเวอร”

“ประเดนส�ำคญ คอเมอมกำรรบออรเดอร (คนสง

อำหำร) ตองรบออรเดอรโดยท�ำตำมรำยละเอยด

ของค�ำสง (instruction) ของกำรท�ำงำนทบรษท

ก�ำหนดโดยไมมอสระแมแตนอย”

ประเดนหวใจของเศรษฐกจแพลตฟอรม คอ ขอ

ถกเถยงวากล มแรงงานสงอาหารเปนลกจางของ

บรษทแพลตฟอรมหรอไม ก�าลงเปนขอถกเถยง

ซงน�ามาสการเปลยนแปลงใหเกดการคมครองแรงงาน

แพลตฟอรมสงอาหารในหลายประเทศ

บรษทแพลตฟอรมนยามความสมพนธกบคนท�างาน

บนแพลตฟอรมตามรปแบบของสญญาระหวางธรกจ

กบธรกจ บรษทจงเรยกคนงานกลมนวาเปนผ ท�า

สญญาอสระ(independentcontractor)บางผรบงาน

อสระ (freelancer)บางหรอหนสวน (partner)บาง

เชน กรณตวอยางของบรษท เดลเวอร (Deliverroo)

แพลตฟอรมสงอาหารรายใหญของยโรปทใหค�าอธบาย

ตอศาลสเปนเกยวกบคนสงอาหารวา พวกเขาเปน

คนท�างานอสระ(freelancer)มลกษณะของงานทให

อสระในการเลอกแกคนท�างานบรษทอางวา“มนเปน

ประเภทของงานทอนญาตใหคนงานมความยดหยน

และควบคมกจกรรมตามความตองการของตน”

พวกเขา“สามารถเลอก...เมอไรทไหนและจะท�างาน

หรอไมตามความตองการ”

เมอวนท23กรกฎาคม2562ศาลประจ�าเมองแมดรด

ประเทศสเปน คดคานค�าอธบายของบรษทดลเวอร

ดงกลาวโดยใหเหตผลวา



นอกจากนเมอเดอนกนยายน2019สมาชกสภามลรฐ

แคลฟอรเนยในสหรฐฯผานรางกฎหมายAssembly

Bill 5 ทปทางใหคนงานแพลตฟอรมหรอทคนงานใน

ภาคเศรษฐกจของงานออนไลนรายชน(gigeconomy)

ไดรบสทธวนหยดทไดรบคาจางและวนลาปวย ซง

ครอบคลมคนงานสงอาหารของบรษทแพลตฟอรม

หลกคออเบอร(Uber)และดอรแดช(DoorDash)ราง

กฎหมายดงกลาวมวตถประสงคเพอคมครองสทธของ

คนท�างานแพลตฟอรมของบรษทซงจะน�าไปสสถานะ

ความเปนลกจางของแรงงานแพลตฟอรมและการ

คมครองสทธตางๆ

ศาลได ตดสนให คนขบรถจกรยานสงอาหารให

แพลตฟอรมอยในฐานะลกจางของบรษทแพลตฟอรม

รายใหญดงกลาว เมอเปนเชนนนจงตองพจารณาวา

ความคมครองตางๆทลกจางพงไดรบตามกฎหมาย

วาในสญญาระหวางบรษทกบคนขบรถสงอาหารนน

คนงานไดรบสทธประโยชนจากการจางงานเชนการ

คมครองคาจางประกนสงคมหรอประกนอนๆอยาง

ครบถวนในฐานะลกจางหรอไม

เชนเดยวกน การพจารณาขององคกรแรงงานระดบ

ชาตของประเทศเนอเธอรแลนด เมอตนป 2562

ในฐานะตวแทนของคนงานสงอาหารทไดน�ากรณคน

ขบรถสงอาหารของเดลเวอรขนสศาลประจ�าเมอง

อมสเตอรดาม และไดตดสนเมอวนท 15 มกราคม

2562 วา การท�างานสงอาหารกบแพลตฟอรมไมถอ

เปนการจางงานตนเอง(self-employed)แตคนขบรถ

สงอาหารเปนลกจางของบรษทตนตอของเรองมาจาก

เมอป 2561 บรษทไดยกเลกสญญาจางและเปลยน

สภาพของคนขบรถสงอาหารเปนการจางงานตนเอง

แตศาลไมเหนวาบรษทไดเปลยนแปลงความสมพนธ

พนฐานในการจางงานแตอยางใดค�าตดสนดงกลาวได

รบการกลาวถงอยางกวางขวางในฐานะจดเรมตนของ

การท�าใหระบบแรงงานสมพนธในระบบแพลตฟอรม

มความชดเจนขน

40 • คนงานสงอาหารกบอนาคตของงาน


บทท 4

คนงานสงอาหารกบอนาคตของงาน • 41


บทท 3 ทผ านมาได กล าวถงการจ างงานและ

กระบวนการท�างานของแพลตฟอรม ในการควบคม

และก�ากบใหคนงานสงอาหารท�างานใหไดมากทสด

โดยใชกลยทธตางๆเขามาประกอบกนกลาวอกนยหนง

การน�าเสนอขอมลในบททแลวเปนการน�าเสนอขอมล

ของรปแบบงานใหมจากมมมองของการจางงานหรอ

มมมองของแพลตฟอรม ในบทน จะขอกลาวถงงาน

สงอาหารและขนตอนการท�างานจากมมมองของ

คนท�างานเปนหลกดงนนในสวนของบทนทมผวจย

ขอน�าเสนอขอมลเรองสภาพการท�างาน ขนตอนการ

ท�างาน รวมถงขอมลทสะทอนทศนคตและความรสก

ของคนสงอาหารตองานรปแบบใหม มโครงสราง

ดงตอไปนในสวนแรกของบทนกลาวถงสภาพแวดลอม

ในการท�างานสงอาหาร ทสภาพของเมองเขามาม

บทบาทส�าคญในการก�าหนดรปแบบและวธการท�างาน

ในสวนของสอง อธบายถงกระบวนการหรอขนตอน

การท�างานและทกษะทคนสงอาหารไดรบจากขนตอน

ดงกลาวถดไปสวนทสามกลาวถงการตอบสนองของ

คนงานตอคาตอบแทนและแรงจงใจทสงผลกระทบตอ

การขยายชวโมงการท�างานของคนสงอาหาร การ

จดการตารางเวลาในชวตประจ�าวน และความหมาย

ของเวลาพกส�าหรบคนท�างาน ทเปนรายละเอยดใน

สวนทส ซงทมผ วจยตองการเนนใหเหนถงความ

ยอนแยงทคนสงอาหารกลบไมมเวลาในการรบ

ประทานอาหารของตวเอง ในสองสวนสดทาย คอ

ความไมแนนอนและความสมพนธของคนท�างาน

กบงานและการรวมกลมนนเปนประเดนส�าคญทเปน

ขอสรปและแนวทางการรบมอแบบกลมของคนท�างาน

สงอาหารซงเปนประเดนททมผวจยตองการสนบสนน

ใหมการศกษาเพมเตมมากยงขนในอนาคต

คนงานสงอาหารกบอนาคตของงาน

4.1 สภาพแวดลอมในการท�างานทามกลางอากาศรอนในเดอนมถนายน กลางใจเมอง

กรงเทพฯ เวลาประมาณ 14.30 น. กลมคนขบรถ

มอเตอรไซคสงอาหารในเสอยนฟอรมสเขยวนดหมาย

กนทกวนท�างานทร านกาแฟสดแหงหนงในยาน

นกทองเทยว ทถกออกแบบอยางตงใจเพอดงดด

ชนชนกลางและชาวตางชาตหลงจากทพวกเขาขบรถ

มอเตอรไซคสงอาหารตงแตเชาจนถงมอกลางวน

ซงเปนชวงเวลาเรงรบทสดของวนหลงจากออรเดอร

จ�านวนมากถกจดสงถงผบรโภค จงเปนเวลาพกของ

คนสงอาหารเหลานก�าลงแรงงานใหมทปรากฎใหเหน

จ�านวนมากขนและกลายเปนองคประกอบทขาดไมได

ของทศนยภาพเมองสมยใหมทเรงรบและเวลากลาย

เปนปจจยการผลตทส�าคญ

เงอนไขการท�างานแบบใหมท�าใหคนสงอาหารเหลาน

ใชรานกาแฟเปนสถานทพกผอน ในระหวางทเหนอย

ลาจากการท�างานทเรงรบบนทองถนนของกรงเทพฯ

มาครงวนและรบประทานอาหารกลางวนในชวงเวลา

ทออรเดอรการสงอาหารลดจ�านวนลง

ผวจยสอบถามเพมเตมจนไดขอมลวา สาเหตทราน

กาแฟแหงนกลายเปนศนยกลางหรอ“ฮบ”ของคนสง

อาหารเพราะเจาของรานนนใชรานกาแฟเปนสถานท

รบสมครคนงานสงอาหารใหกบแพลตฟอรมรานกาแฟ

จงกลายเปนจดนดพบของคนสงอาหารกล มน ท

แวะเวยนเขามาพก ปรกษาหารอ และแลกเปลยน

ขอมลกนโดยเฉพาะในชวงเวลาหลงอาหารกลางวนท

คนสงอาหารกลมนเลอกทจะใชเปนชวงเวลาพกผอน

เพอเตมพลงและเตรยมตวออกไปท�างานในชวงเวลา

เรงดวนจากบายถงค�าอกหนงรอบรานกาแฟนจงเปน

“โรงอาหาร” ของคนงานทมทองถนนเปนโรงงาน



จกรยานยนตมอตราความเสยงสงกวายานพาหนะ

ประเภทอนมากเมอจกรยานยนตมอตราการเสยชวต

ดวยอบตเหตท24.3คนตอประชากร1แสนคนเปรยบ

เทยบกบ4คนตอประชากร1แสนคนของผใชรถยนต

และเพยง1.1คนตอประชากร1แสนคนของคนใช

จกรยาน68ยงไปกวานนขอมลจากแหลงเดยวกนยง

เปดสถตทนาตกใจวา ในป 2560 ประเทศไทยมการ

เสยชวตดวยอบตเหตทางทองถนนจากจกรยานยนต

สงสดเปนอนดบหนงของโลก ขณะทในป 2561 ม

ผเสยชวตจากอบตเหตทางถนนรวมทงสน20,169ราย

ในจ�านวนทงหมดน ประมาณ 71% เป นผ ใช

จกรยานยนต69 คนขบรถจกรยานยนตสงอาหารใน

ใจกลางเมองกรงเทพคนหนง70 สะทอนถงความเสยง

ตอการเกดอบตเหตในการท�างานจากสภาพการจราจร

ทแออดและภมอากาศทไมเอออ�านวยวา

“หนำฝนยำกสด รถตด รถเรำตองเรงควำมเรว

แตเร งไมไดมำก มอตรำเสยง ถำฝนตกเชำ

คนสงอำหำรเยอะ มควำมยำกล�ำบำก นำจะม

คำเสยงภยในหนำฝน”

4.2 ขนตอนการท�างานและทกษะท ไดรบ

ตามทไดกลาวถงในบททแลววา หลงจากคนงานผาน

ขนตอนการสมครงานกบบรษทแพลตฟอรมพวกเขา

ตองปรบตวเขาสระบบการท�างานบนแอปพลเคชนซง

ถอเปนงานในรปแบบใหมส�าหรบคนสงอาหารในการ

ท�างานนน ดงตวอยางทคนสงอาหารคนหนงไดเลา

ใหฟงวา

68 WHO: อบตเหตบนทองถนนท�าใหคนหนมสาวเสยชวตมากทสดสวนไทยครองแชมปอตราการตายบนนถนนสงสดในเอเชยตะวนออกเฉยงใต, 22 ธนวาคม 2018, BBC, https://www.bbc.com/thai/international46545106-69 รายงานของWorldHealthOrganization(WHO)70 จากการสมภาษณในเดอนมถนายน2019

โดยปกตพวกเขาจะสนทนาแลกเปลยนประสบการณ

การท�างานในแตละวนเกยวกบอปสรรคทแตละคนพบ

เสนทางทพวกเขาเลอกใชในการรบและสงอาหารให

รวดเรวทสด ความยงยากทประสบเมอเผชญหนากบ

ลกคา ปญหาความขดแยงกบวนมอเตอรไซครบจาง

เปนตนคนสงอาหารทมประสบการณสงจะชวยแนะน�า

คนทเพงเรมตนเพอใหการท�างานมประสทธภาพมาก

ทสด67นคอเปนภาพสะทอนสถานทท�างานของพวก

เขาในแตละวน

เมอโรงงานคอทองถนน

เมอแพลตฟอรมสงอาหารตามความตองการ สราง

กระบวนการผลตผานการสลายพนทกายภาพทท�าให

คนงานสามารถท�างานไดจาก “ทกท” ทองถนนจง

กลายเปนสถานทท�างานของคนขบรถมอเตอรไซค

สงอาหารในประเทศไทย เชนเดยวกบในเมองตางๆ

ทวโลกทการกระจกตวของความเปนเมองการจราจร

ทคบคง ความหนาแนนของยานพาหนะบนทองถนน

ท�าใหการเขาถงการการอปโภคบรโภคมตนทนดาน

คาใชจายและดานเวลาสง ในดานหนง ปจจยเหลาน

ท�าใหเกดโอกาสทางธรกจส�าหรบแพลตฟอรมสง

อาหารทวโลก เขามาเปนตวกลางเพมความสะดวก

แตในอกดานหนง สภาพแวดลอมของการท�างานทม

ความเสยงตอการเกดอบตเหตสง โดยเฉพาะการใช

รถจกรยานยนตในการสงอาหาร ท�าให คนงาน

สงอาหารของไทยมสถานทท�างานทอนตรายตดอนดบ

ตนของโลก

รายงานจากองคการอนามยโลกในป2561เปดเผยวา

ประเทศไทยมอตราการเสยชวตดวยอบตเหตทาง

ทองถนนสงสดในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตคอ

ในอตรา 32.7 คนตอประชากร 1 แสนคนและผใช

67 บรรยากาศในการสมภาษณคนงานสงอาหารมถนายน2562



ถงแมขนตอนการท�างานจะมความซ�าไปซ�ามา การ

ท�างานสงอาหารนนกลบตองมทกษะจ�านวนมากเขา

มาประกอบ เชน การอานแผนท การประเมนเสนทาง

การเดนทางและการจราจรรวมทงตองมความละเอยด

ถถวนในการตรวจสอบรายละเอยดรายชอและราคา

อาหารซงในบางครงเปนภาษาองกฤษหรอเปนรายชอ

ทอาจไมคนเคยทส�าคญอยางยงดวยเงอนไขของเวลา

ทกระชบและระบบสนบสนนทไมมเพยงพอคนสงอาหาร

ตองแกไขปญหาเฉพาะหนาดวยตนเองตลอดเวลา

เพราะตองพบกบสถานการณและปญหาเฉพาะหนา

ใหมๆ อยตลอดเวลา ไมวาจะเปนปญหาทเกดจาก

แผนทผดพลาดหรอไมพบทอยบนของผสงอาหารบน

แผนท ทงน ทมนกวจยสงเกตเหนวา ในกลมของคน

สงอาหารทมความช�านาญนนกลมนมกมทกษะในเรอง

ความละเอยดถถวนและความเฉลยวในการแกไข

ปญหาเฉพาะทางตดตวมากอนแลวขณะททกษะอกสวน

เชน การอานแผนท ความเคยชนกบการจราจร และ

การเรยนรวธการท�างานกบรานอาหารแตละรานนน

เกดจากการเรยนรและฝกฝนเองจากการท�างานจรง

ของคนสงอาหารเอง ขณะทแพลตฟอรมนนจดฝก

อบรมขนตอนการใชแอปพลเคชนเพยงสนๆ ใหกบ

คนสงอาหารเทานน

4.3 การตอบสนองตอระบบคาจางและแรงจงใจ

ตามทไดกลาวถงไปในบททแลววา คาตอบแทนของ

แพลตฟอรมแตละบรษทนนแตกตางกนไปตามวธ

ค�านวณ แตหลกการโดยทวไปคอ คนสงอาหารจะได

รบคาตอบแทนตอชนงานทแปรผนตามระยะทางของ

การสง บวกกบคาแรงจงใจ เมอท�างานไดครบตาม

จ�านวนรอบทบรษทก�าหนดในแตละวนและ/หรอ

สปดาห อยางไรกด มแพลตฟอรมรายหนงทใหคา

ตอบแทนพนฐานรวมกบคารอบ โดยคาตอบแทน

พนฐานแตกตางกนไปตามพนทของการท�างาน คด

เปนรายชวโมง

“แอปเดง ดรำยละเอยดวำสงไกลหรอไม ไปเสนไหน

รถตดไหม กดรบ ตอบรบกบลกคำ ไปรอทรำน

ไปรบของ ถำยรปสนคำ วงไปสงงำน โทรบอกลกคำ

วำมำถงแลว ดในแอป เรำถงจะรวำจำยเงนทนน

มเงนส�ำรองของตวเอง ตองกดจบงำน เงนจะเขำ

บญช”

ในการสงอาหาร คนงานจะตองปฏบตตามขนตอน

การท�างานอยางครบถวนไมสามารถขามขนตอนไปได

นบตงแตค�าสงซอสนคาปรากฎขน ทคนสงอาหาร

เรยกวา “แอปเดง” ซงแพลตฟอรมทคนสงอาหาร

รายนท�างาน มวธการมอบหมายงานใหคนสงอาหาร

เลอกวาจะรบหรอไม กอนจะสงตอไปใหคนสงอาหาร

รายถดไปหลงจากนนตองตอบรบค�าสงซอตรวจสอบ

เสนทางเดนทางไปยงจดรบสนคารบสนคาตรวจสอบ

สนคา เกบหลกฐานการรบสนคาและใบเสรจ สงมอบ

สนคา รายงานตอแอปพลเคชนวาลกคาไดรบสนคา

แลว ยนยนการรบคาตอบแทน โดยสาระส�าคญแลว

การตองปฏบตตามขนตอนการท�างานอยางละเอยด

เชนนเปนขอบงชทส�าคญถงความสมพนธแบบลกจาง

มากกวาหนสวนหรอผท�าสญญาอสระ

จากการสมภาษณคนสงอาหาร เราสงเกตเหนวาเมอ

คนสงอาหารท�างานไประยะหนง พวกเขามกมความ

เคยชนกบขนตอนของการท�างาน ซงมลกษณะซ�าๆ

ดงเชนตวอยางของการบรรยายขนตอนการท�างานของ

คนสงอาหารอกราย

“งำนเดงขนมำดวำรำนนอยตรงไหน ดแอป เปดด

แผนทรำนอำหำร พอไปถงรำน เปดเมนวำลกคำ

สงอะไร ดใหถกตอง จำยเงนตำมรปของ ถำยรป

อำหำร ใบเสรจ สงศนย ดแผนทบำนลกคำ กดจพเอส

ใหพำเรำไป เกบเงนลกคำ จบงำน” (2)



ระบบคาจางบวกกบการใหแรงจงใจของแพลตฟอรม

วา

“7-10 โมง (เชำ) วงคน 10 โมงถง (บำย) 2 โมง

วงอำหำร หลงบำย 2 พก 5 โมงออกวงอก ตอง

ค�ำนวณทกงำน รำนนรอไมนำน แตปรำกกฎวำ

รอนำนขนกบสถำนกำรณตำมหนำงำน ควรรอคว

10 คน หรอยกเลกทนท กำรรบทง 100% กไมท�ำให

ไดเงนเพมขน อยกบวำจะเอำเพชรหรอเอำรอบ

หนง เอำเงนลกคำ 50 บำท 100 บำท เอำแตรอบ

ไมเอำเพชร สอง เอำรอบ เอำเพชร เอำอนเซนทพ

ตองตโจทยใหแตก เวลำน 10 โมงถงบำยโมง บรษท

ใหงำน 10 เพชร...จะรอวงคนกไมได สง food

ให 20 เพชร สงคนให 10 เพชร เรำกตองมเทคนค

ไมหำกนนอกโซน ตองมทกษะ อยทประสบกำรณ”

จากการวเคราะหของกลมคนงานสงอาหาร พวกเขา

พบวาจะไดโบนสนอยทสดหากท�างานทง3ประเภท

ทแพลตฟอรมเสนอไดแกสงคนสงของและสงอาหาร

แตจะไดโบนสสงสดถาท�างานสงอาหารเพยงประเภท

เดยวพวกเขาหลายคนจงเลอกท�างานสงอาหาร แต

ความทาทายของการสงอาหาอยทเงอนไขแรงจงใจนน

เปลยนแปลงทกสปดาห

คนสงอาหารอกรายหนง ซงท�างานไมถงปเสรมวา

“เพชร500เมดตออาทตยเปนเรองปกตไมยากเกน”

พรอมกบแสดงอตราของแรงจงใจใหผวจยเหนภาพ

ดงน“45แตม40บาท80แตม100บาท120แตม

200บาท150แตม400บาท200แตม600บาท”

ทงน อตราแรงจงใจทปรากฎบนแอปพลเคชนของ

ไรเดอรแตละคนยงแตกตางกนไป ขนอยกบปจจย

จ�านวนมากเชนรปแบบงานทท�าความถในการรบงาน

ฯลฯ แตโดยหลกการแลว สาเหตทไรเดอรกล มน

จากการสมภาษณคนสงอาหารทท�างานกบแพลตฟอรม

ทมระบบการจายคาตอบแทนตางกน ท�าใหผ วจย

ประเมนวารายไดของคนงานขบรถสงอาหารสวนใหญ

นนมาจากจ�านวนรอบเปนหลกดงตวอยาง3รปแบบ

ตอไปน71

• รปแบบแรก รำยได 100% ประกอบดวยรำว 80 %

เปนคำรอบและ 20% เปนเงนโบนสซงค�ำนวณจำก

จ�ำนวนรอบอกทหนง

• รปแบบทสอง รำยได 100% มำจำกจ�ำนวนรอบ

• รปแบบทสำม รำยไดรำว 70% มำจำกคำชวโมง

และ 30% มำจำกคำรอบซงสวนใหญจ�ำกดระยะทำง

ในแงของคาตอบแทนสทธนน ขนอยกบระยะเวลาใน

การท�างานคนงานสงอาหารจะไดรบคาตอบแทนตาม

จ�านวนรอบทท�าไดในแตละวนซงโดยเฉลยผทท�างาน

เตมเวลา กลาวคอ มากกวา 8 ชวโมงตอวน จะสง

อาหารไดประมาณ10-15รอบตอวนภายใตเงอนไขท

รบงานภายในระยะทางไมเกน 5-6 กโลเมตรตอรอบ

หากเลอกรบงานทระยะทางไกลขนไป คาตอบแทน

ตอรอบจะแปรผนสงขนไปตามระยะทางแตอาจท�าให

รบงานไดจ�านวนรอบนอยลง เพราะตองเสยเวลาใน

การเดนทางมากขน

เมอจ�านวนรอบหรอรายไดหลกขนนนอยกบระยะเวลา

ในการท�างานซงถกก�าหนดจากปจจยหลายอยางเชน

สภาพการจราจรความช�านาญเสนทางและระยะเวลา

ในการรออาหารดงนนการท�างานในระบบแพลตฟอรม

จงเปนการท�างานทตองแขงกบเวลา ภายใตเงอนไข

ทปจจยตางๆ แตกตางกนไปในแตละวน คนงานสง

อาหารคนหนง อธบายการท�างานในแตละวนภายใต

71 ผวจยไดประมวลจากขอมลในเรองของรายไดจากการท�างาน จากการสมภาษณคนขบจกรยานยนตสงอาหารของแพลตฟอรมหลกๆแลวน�ามาจดเปนกลมรปแบบของรายได



แพลตฟอรมเปนงานพารทไทมใหขอมลวามรายได

เดอนละประมาณ5,000-6,000บาท

ระบบการจายคาตอบแทนจ�านวนรอบ หรอแบบ

รายชนเพอกระตนใหคนงานท�าจ�านวนรอบใหมาก

ทสด หรอท�างานใหรวดเรวทสด ไมใชวธการใหม

แตอยางเดยว ในประวตศาสตรของแรงงาน โรงงาน

อตสาหกรรมน�าระบบคาตอบแทนรายชนมาใชเปน

เครองมอ เพอเรงใหคนงานท�างานเรวขน หรอผลต

ชนงานไดมากขน เพราะขอจ�ากดในเรองชวโมงการ

ท�างานทกลายเปนกฎหมายฉบบแรก คอกฎหมาย

โรงงาน (TheFactoryAct)ขององกฤษฉบบปค.ศ.

1847ทมผลบงคบใชกบผหญงและเดกในโรงงานสงทอ

และฉบบป ค.ศ.1867 ทบงคบใชกบโรงงานทมการ

จางงาน 5 คนขนไป ก�าหนดมาตรฐานชวโมงการ

ท�างานเฉลยไมใหเกน 10 ชวโมง ตอวนท�างาน ขอ

สงเกตทส�าคญคอในระบบแพลตฟอรมการจายคาแรง

แบบผสมระหวางคาตอบแทนรายชนกบแรงจงใจนน

นอกจากจะท�าใหคนงานตองท�างานอยางเรงรบแลว

ยงมชวโมงการท�างานทยาวนานมากขนอกดวย

นอกจากนระบบการจายคาตอบแทนเปนจ�านวนรอบ

ยงมผลตอความเรงรบ ความเครยด และโอกาสทจะ

เกดความผดพลาดในการท�างานทหมายถงความเสยง

ของการเกดอบตเหตจากการท�างาน ซงเปนปญหา

ส�าคญของคนงานแพลตฟอร มส งอาหาร ทงใน

ประเทศไทยและในตางประเทศ

สามารถท�ารายไดเฉลยสงกวาคนสงอาหารทวไปพวก

เขาเปดเผยวาไมใชเรองงายพวกเขาตองสงเกตและ

เลอกรานอาหารทมองคประกอบเหมาะสมในการ

ท�างานเชนเปนทนยมแตไมรออาหารนานมากรวม

ทงไมมคนสงอาหารมากเกนไปมาแขงขนรบงานและ

อย ในท�าเลทสามารถรบสงอาหารไดอยางรวดเรว

พดไดวาพวกเขาตองออกแบบยทธศาสตรในการ

รบงาน ท ได งานมากแตไม ใช เวลามากเกนไป

ยทธศาสตรนจงเกยวกบการตดสนใจวาจะเดนทางไป

รองานในบรเวณใดทไมรอนเกนไปนก และอย ใน

ละแวกทมรานอาหารมาก แตไมไกลจากจดหมายท

ตองเดนทางไปสงอาหารอยางไรกตามคนสงอาหาร

กลมนเขาใจวามปจจยหลายอยางทพวกเขาไมสามารถ

ควบคมไดเชนสภาพการจราจรสภาพอากาศปญหา

ใหมๆทอาจเกดขนหรอพบกบลกคาทจจจกจกฯลฯ

งานสงอาหารจงมความกดดนสงและท�าให เกด

ความเครยดในการท�างานเนองจากขอจ�ากดของเวลา

และการคดวเคราะหสถานการณอยตลอดเวลาทงน

วตถประสงคหนงของการรวมกลมของคนสงอาหาร

กลมนคอชวยกนวเคราะหตรรกของแพลตฟอรมใน

เรองแรงจงใจเพอใหพวกเขาสามารถท�ารายไดสง

ผลกระทบของระบบคาตอบแทนรายชนและระบบ

แรงจงใจตอคนงาน

ผใหสมภาษณใหความเหนวารายไดทเปนตวเงนจาก

การท�างานแพลตฟอรมขนอย กบความขยน คนท

ท�างานมากและรจกวธการท�างานทฉลาดจะมรายไดสง

พวกเขาสามารถประเมนรายไดของตนในชวงกวางๆ

ใหนกวจยฟงวา ในกลมของพวกเขากลมทมรายได

สงสดซงท�างานแบบเตมเวลาทกวนมรายไดเฉลยวน

ละ1,000-2,000บาทและบางวนสงถง3,000บาท

และมรายไดตอเดอนอยในชวง 40,000-60,000 บาท

กลมทมรายไดระดบกลางซงเปนคนสวนใหญมรายได

อย ในชวง 20,000-30,000 บาท สวนผ ท�างาน



“นพ…..กลาวตอไปวา สงทควรปรบปรงเพอลดความ

เสยงอบตเหตบนทองถนนของคนกลมนอาทกรณเปน

ผใหบรการรายใหญมสาขาจ�านวนมากควรมระบบการ

บรหารจดการโดยก�าหนดพนทใหผสงสนคาแตละคน

ไมตองวงสงสนคาในระยะทางไกลจนตองเรงท�าเวลา

ดวยการใชความเรวสง รวมถงระบบคาตอบแทนตอง

ไมเนนไปทจ�านวนเทยวเปนหลกอยางนอยตองมเงน

เดอนเปนพนฐานเบองตนในระดบหนงแลวมากกวานน

คอยเปนคาเทยววงไป เพอลดแรงกดดนทท�าให

พนกงานตองเรงท�ารอบ

นอกจากนผประกอบการควรจดหาอปกรณทชวยลด

ความเสยงใหกบพนกงานเชนหากทราบวาพนกงาน

ตองโทรศพทพดคยกบลกคาเพอนดหมายพกดสถาน

ทส งของ แมวธทปลอดภยทสดคอการท�าใหราย

ละเอยดเสนทางรวมถงการค�านวณเวลาชดเจนตงแต

กอนพนกงานจะเดนทางออกจากทตง แตทายทสด

หากตองไปหาสถานทกนอกครงขณะขอยบนทองถนน

อยางนอยควรมหฟง-ไมโครโฟนใหพนกงานสามารถ

พดคยโทรศพทกบลกคาโดยทมอไมตองถอโทรศพท73

อยางไรกตามทมผวจยพบวาในชวงทายของการเขยน

รายงานฉบบน เรมปรากฎแนวโนมของการลดคา

ตอบแทนและแรงจงใจของบรษทแพลตฟอรมรายใหญ

ในประเทศไทยเชนเดยวกบตวอยางของประเทศจนท

เคยขนไปกอนหนา สงผลใหคนขบรถสงอาหารของ

แพลตฟอรมในหลายจงหวด อาท ขอนแกนและ

อดรธาน เกดความไมพอใจและรวมตวกนเพอยนขอ

เรยกรอง จากขาวทรายงานนน กล มคนขบจาก

อดรธานแสดงความเหนว าการลดคารอบท�าให

คาตอบแทนในแตละวนทเคยไดรบเฉลย1,000บาท

73 เวบไซตแนวหนา(8พฤษภาคม2562).แพทยหวงอาชพ‘มาเรวสองลอ’ เสยงเจบ-ตายบนทองถนน จหาแนวทางปองกนอบตเหต.https://www.naewna.com/local/412407

ระบบแรงจงใจดงกลาวมผลโดยตรงกบการใชความเรว

ในการขบขและความเหนอยลา ขอมลสถตการเกด

อบตเหตบนทองถนนของแรงงานทท�าใหเกดการสญ

เสยชวตในกจการประเภทตางๆ ระบวา “(คนขบรถ

จกรยานยนตสงของ)ตองท�างานแขงกบเวลาจงท�าให

เกดอบตเหตจากใชความเรวและความเหนอยลาได72

ความเหนอยลาจากชวโมงการท�างานทยาวนานยง

สมพนธกบการเกดอบตเหตนอกเวลางานอกดวยทงน

กลมคนขบรถสงอาหารใหขอมลกบผวจยวาสมาชกใน

กล มคนหนงประสบอบตเหตเสยชวตขณะขบรถ

จกรยานยนตกลบบาน หลงจากทท�างานสงอาหาร

เสรจแลว

หากจะกลาวถงปจจยภายนอก (ทแพลตฟอรมไม

สามารถก�าหนดได)เพยงอยางเดยวแลวตนทนทส�าคญ

คอ ความเสยงในการเกดอบตเหตจากการท�างาน

อนเนองมาจากสงแวดลอมทางกายภาพของงานท

เกดขนบนถนนประเดนทส�าคญคอความเสยงของงาน

กลบถกผลกใหตกเปนภาระของคนท�างานเพยงกลมน

ตามทไดกลาวถงไปแลววาบรษทแพลตฟอรมบางแหง

มการจดประกนอบตเหตใหแกคนท�างาน แตการ

คมครองในปจจบนยงเปนการคมครองเฉพาะกรณและ

ผลจากการเกดอบตเหตอาจท�าใหคนงานไมสามารถ

ท�างานไดอกตอไปในชวต ขณะทบางหนวยงานท

เกยวของกบอบตเหตบนทองถนนเรมตงค�าถาม

เกยวกบแนวทางและมาตรการการปองกนส�าหรบ

คนท�างานในอตสาหกรรมนดงเชนรายงานขาวหนง

ซงพยายามเสนอแนวทางแกไขปญหาทครอบคลม

ถงคนสงสนคาทงหมด

72 รายงานสถานการณอบตเหตทางถนนของแรงงานไทยในสถานประกอบกจการพ.ศ.2559เขาถงขอมลวนท11ธ.ค.2561



จากการสมภาษณคนสงอาหาร ผ วจยพบขอมลท

ขดแยงกบภาพลกษณทบรษทแพลตฟอรมพยายาม

เสนอกลาวคอคนงานสงอาหารมกมชวโมงการท�างาน

ทยาวนานมากกวาการท�างานทวไปทงนผใหสมภาษณ

สวนใหญตอบวาท�างาน8ชวโมงตอวนขนไปยกเวน

ผทเลอกท�างานเปนพารทไทมซงท�างานประมาณ2-3

ชวโมงตอวน จากการสมภาษณเชงลก กล มผ ให

สมภาษณใหขอมลวาพวกเขาท�างานเฉลยถง10-11

ชวโมงตอวน บางคนทตองการท�าเงนมากขนจะม

ชวโมงการท�างานสงถงวนละ 12 ชวโมง และท�างาน

มากกวา1ประเภทเชนตงแตเชา7ถง9โมงเชา

ท�างานรบสงผโดยสารเพอไปท�างานในชวงเวลาชวโมง

เรงดวนหลงจากนนชวง10โมงเชาถงบาย2ท�างาน

สงอาหาร เพราะมจ�านวนการสงอาหารมากและชวง

เยนคอบาย 4 โมงเยนถง 9 โมง (สามทม) กลบมา

ท�างานสงคนและสงอาหารผสมกนไป โดยท�างาน

เกอบทกวนตลอดทงปคอมากกวา300วนตอป

การไดรบคาตอบแทนเปนรายชนนน จงใจใหคนสง

อาหารท�างานใหไดจ�านวนรอบทมากทสดเพราะคารอบ

อยในอตราต�าเมอรายไดยงไมถงทตงเปาหมายเอาไว

ตามทสะทอนจากค�ากลาวของคนสงอาหารคนนงวา

“วง 11 โมงถงบำย 2 กลบไปพกผอนทหอ แลวออก

อกท 5 โมงถง 4 ทม ถำกลบไปพกผอนทหอ วนนง

วงได 10 รอบ 8-9 รอบ 10 กวำรอบ วงเกอบทกวน

เสำร อำทตยเสรจ 5 โมง รำยไดวนละ 600-700 บำท

แตถำเรำขบเชำรบคนดวยอำจจะม 1,000 บำท

ถำขยนจรงๆ กม 30,000 บำทขนไป (ตอเดอน)”

ยงไปกวานนคาตอบแทนรายชนหรอคารอบทเคยได

มแนวโนมทลดลงไปตลอดชวงเวลาของการท�างาน

อาจเนองมาจากการแขงขนในตลาดทสงขนหรอ

บรษทแพลตฟอรมลดการอดหนนลง คนสงอาหาร

ตอวนลดลงเหลอ400บาทถาหกคาน�ามนโดยเฉลย

ประมาณ1ถงตอวนแลว(ขนกบขนาดของเครองโดย

เฉลยประมาณ120-150บาท)จะเหลอรายไดต�ากวา

คาแรงขนต�าตามกฎหมายนอกจากนยงตองขบรถสง

อาหารในระยะทางทไกลขน เพราะบรษทเปลยนขอ

ก�าหนดในเรองคาตอบแทนและระยะทางโดยไมมการ

ปรกษาหารอกบคนงานและแจงใหทราบลวงหนาเพยง

1วนการตองท�างานไกลขนท�าใหเพมความเสยงใน

การท�างานมากขนหลงจากทนกวจยไดเหนขอมลจาก

ทงวดโอและรายงานขาวทท�าการสมภาษณกลมคนขบ

รถสงอาหารทรวมตวกนประทวงในจงหวดอดรธาน

เกดขอสงเกตวาหลงจากทบรษทปรบลดคาตอบแทน

ทเปนคารอบลดลง และท�าใหรายไดของคนงานสง

อาหารลดลงตามไปนน สงผลใหคนสงอาหารเรม

ตระหนกถงปญหาการแบกรบตนทนทพวกเขาเปน

คนจายดวยตวเองมากยงขนมการสะทอนถงคาเสอม

ราคาหรอคาสกหรอของยานหนะและความเสยงท

แตละคนตองเผชญในการท�างาน ทนาสนใจอยางยง

คอ คนขบรถสงอาหารบางคนไดแสดงความเหนวา

พวกเขาไมตองการใหบรษทจดประกนอบตเหตให

เพราะวาแตละคนไดรบการค มครองจากการซอ

ใบพ.ร.บ.รถจกรยานยนตในแตละปอยแลว พวกเขา

กลบตองการคารอบทเปนแรงจงใจในอตราทสง

เทาเดมมากกวา

4.4 ชวโมงการท�างานและเวลาพก

ชวโมงการท�างานนนเรมตงแตคนสงอาหารเปดแอป

พลเคชนขนมาในแตละวนเมอแอปพลเคชนเรมเชอม

ตอสญญาณกบแพลตฟอรมค�าสงซออาหารจะปรากฎ

ขนมาบนจอโทรศพท กระบวนการของการท�างาน

หนงชนจะด�าเนนไปจนกระทงคนสงอาหารสนสด

ขนตอนยนยนการสงอาหาร จงนบเปนหนงรอบหรอ

หนงงาน



การกนอาหารทไมเปนเวลาของคนสงอาหาร

“การกนไมเปนเวลา” คอ ปญหาทคนสงอาหารผให

สมภาษณสวนใหญกลาวถง และเปนภาพสะทอนรป

แบบการท�างานกบแพลตฟอรมสงอาหารทคนงานตอง

ท�างานตลอดเวลาอยางตอเนองไมมเวลาหยดพกดง

เชนทคนสงอาหารคนหนงไดใหสมภาษณวา

“กอนออกจำกบำนตองกนใหอมเตมท เพรำะพอ

ท�ำงำนแลวตองวงตลอด ไมคอยมเวลำกน หลำยครง

พอหว ตงใจวำจะไปกนกวยเตยวรำนอรอยรำนน

แตงำนเดงเขำมำ เลยกดรบงำน เอำรอบกอน แลว

คอยไปกนทหลง”

“กนไมเปนเวลำ อยทสถำนกำรณ เจอรำนรอนำน

ตองพลกแพลง บำงครงสงกวยเตยว 20 ชด เรำกกน

ไปกอน เสยเวลำนอย รำยไดเพมขน”

ภายใตเงอนไขของการท�างานทมความไมแนนอนสง

คนสงอาหารจงไมสามารถคาดเดาวาอาจจะตองรอคว

รบอาหารนาน และท�าใหตองเรงรบในการเดนทางไป

สงอาหาร หรออาจมค�าสงซออาหารเขามาพรอมกน

หรอตอเนองกนจ�านวนมากในชวงเวลาเดยวกนท�าให

คนสงอาหารตองฉกฉวยโอกาสเมองานเขามาและ

เลอกทจะท�างานในขณะทยงมงานแลวหาเวลาในการ

หยดพกโดยเฉพาะรบประทานอาหารกลางวนในภาย

หลงดงนนจงยากทคนสงอาหารจะจดระบบมออาหาร

ของตนในขณะทก�าลงบรการสงอาหารใหกบลกคา

ทงน มออาหารเปนปจจยส�าคญในการบ�ารงรกษา

สภาพก�าลงแรงงานใหสามารถท�างานไดในแตละวน

และท�าซ�ากระบวนการเดมในวนตอไป74การไดรบเวลา

ทเพยงพอส�าหรบมออาหารจงเปนประเดนสทธพนฐาน

74 KarlMarx,CapitalVolumeone,FirstVintageBookEdition,August1977,NewLeftReviewหนา275

จงตองขยายชวโมงการท�างานของตนออกไปเพอท�า

รายไดตามเปาหมาย โดยปกตคนงานจงมกสะทอน

ทศนะทวาพวกเขาสามารถท�ารายไดเพมหากแปลง

เวลาทหยดพกนนใหเปนชวโมงการท�างาน อยางไร

กตาม การท�างานบนทองถนนในชวโมงการท�างานท

ยาวนานขนยอมหมายถงความเหนอยลาและออนเพลย

รวมถงความเสยงหรอโอกาสเกดอบตเหตทเพมขนเปน

เงาตามตวดวย อยางเชนทคนสงอาหารรายหนงได

อางองถงปญหาสขภาพทเขาประสบวา

“ตองวำงแผนวำ เชำ ขบสงอะไร บำย ขบสงอะไร

เยน ขบเฉลยวนละ 10 ชวโมง ท�ำทกวน แสบตำ

แสบจมก ถำยดเปนอำชพหลก ในระยะยำวกจะยำก

เพรำะตอนนยงไมรวำจะปวยหรอไม อยบนถนนทกวน

วนละ 10 ชวโมง อยำกใหเปนพนกงำนประจ�ำ”(1)

จงเปนเรองนาเศราทในยคของการปฏวตอตสาหกรรม

แบบดจทลนน ความรดหนาของเทคโนโลยแบบกาว

กระโดดทท�าใหเกดระบบเศรษฐกจแพลตฟอรม ใน

ขณะเดยวกบไดน�าสงคมกลบไปสยคหลงการปฏวต

อตสาหกรรมครงแรกเมอกวา150ปทผานมาเมอคน

งานตองท�างานชวโมงยาวนานถง10-12ชงโมงเฉลย

ตอวนเพอใหไดรายไดในระดบทเพยงพอตอการยงชพ

อนทจรงแลว อาจไมเปนการกลาวเกนจรง หากจะ

กลาววางานบนแพลตฟอรมนนมลกษณะเชนเดยวกบ

งานในยคปฏวตอตสาหกรรมครงแรกตรงทกฎหมาย

ไมสามารถเขามาก�ากบดแลและคมครองสทธแรงงาน

อยางเปนระบบซงท�าใหคนท�างานมโอกาสทจะเขาไม

ถงสทธขนพนฐานตางๆรวมถงการพกผอนและเวลา

ส�าหรบพกรบประทานอาหารอยางเพยงพอ



บทเรยนส�าคญวา การรณรงคเคลอนไหวอาจประสบ

ความส�าเรจหากองคกรเคลอนไหวทางสงคมตงประเดน

ใหสามารถเชอมกลมทางสงคมตางๆเขามาและการ

รณรงคเคลอนไหวสามารถเปลยนนโยบายของบรษท

เอกชนโดยไมตองมหนวยงานรฐเขามาเกยวของ

งานวจยนอางองขอมลจาก Korea Occupational

Safety and Health Agency ทเกบขอมลอบตเหต

ของคนงานจดสงอาหารพบวา ในชวง4ป ระหวาง

ป2005ถง2009คนงานจ�านวนประมาณ5,000คน

ไดรบบาดเจบจากการขบขมอเตอรไซคในอตสาหกรรม

สงอาหารและจ�านวนเพมขนอยางตอเนองคนขบรถ

มอเตอรไซคสงอาหารสวนใหญอายนอยท�างานพารทไทม

ในชวงเวลาสนๆ และสวนมากไมอยในระบบประกน

สงคมจงไมไดไดรบเงนชดเชยนอกจากนการทไมม

การรวมกลมเปนสหภาพแรงงาน ท�าใหยากทจะ

คาดหวงใหสหภาพแรงงานแสดงบทบาทแบบเดม

ในการคมครองสขภาพและความปลอดภยของคนงาน

3องคกรหลกไดแกกลมชมชนเยาวชน(YouthCom-

munity Union-YCU) สหพนธแรงงานคนงานภาค

บรการเอกชน(KoreanFederationofPrivateService

Workers’Unions-KFSWU)และสถาบนเพอสขภาพ

ดานอาชพและสงแวดลอมWonjin(WonjinInstitute

for Occupational and Environmental Health-

WIOEH) ไดรวมกนรณรงค โดยใชกรณการเสยชวต

จากอบตเหตของคนงานเยาวชนอาย24ปทเรงรบ

สงพซซาจนประสบอบตเหต

หลงจากทกลมชมชนเยาวชน แถลงขาวเรยกรองให

หยดโครงการสงพซซาใหทนภายใน 30 นาท โดยม

สโลแกนวา“หยดโครงการสงถงภายใน30นาททครา

ชวตคนงานเยาวชน”กไดรบความรวมมอจากองคกร

สหพนธแรงงานคนงานภาคบรการเอกชน(KFSWU)

และสภาแรงงานเกาหลใต (KCTU) รวมถงสหภาพ

ทส�าคญเชนเดยวกบเรองชวโมงการท�างานและกลาย

เปนประเดนขอเรยกรองทส�าคญของขบวนการแรงงาน

ทวโลกมกเปนขอเรยกรองของสหภาพแรงงานแทบทก

แหงในประเทศไทยตามกฎหมายแลวสถานประกอบ

การทกแหงตองจดมออาหารใหกบคนงานอยางเปน

เวลาและเปนระบบดงนนอาจกลาวไดวาคนงานสง

อาหารใหกบแพลตฟอรมจ�านวนไมนอยยงมสภาพการ

ท�างานททมาตรฐานต�ากวาทกฎหมายแรงงานก�าหนด

กรณศกษาจากตางประเทศ

กรณศกษาการยกเลกโปรแกรม “การรบประกนสงถง

ภายใน 30 นาท” ในบรการสงพซซา: บทบาทของ

องคกรเคลอนไหวทางสงคมในการท�าใหเกดความ

ปลอดภยของคนงานในเกาหลใต75

“คนงานจดสงอาหารในภาคบรการของเกาหลใต

เผชญกบสภาพการท�างานทย�าแย พวกเขามกจะม

งานทไมมนคง(precarious)และมกไมมการรวมกลม

เปนสหภาพแรงงาน ในสถานการณดงกลาว จงไมใช

เรองงายทสทธของคนงานไดรบการปกปองดวยตว

คนงานเอง”

จากการวเคราะหกรณการยกเลกโครงการรบประกน

การสงภายในเวลา30นาทในเกาหลใตแสดงใหเหน

แนวทางแกปญหาผานการรณรงคและท�างานรวมกน

ขององคกรเคลอนไหวทางสงคมทสรางแรงสนบสนน

จากสาธารณะผานการเชอมโยงประเดนสทธของ

คนงานเขากบความรบผดชอบของผบรโภค โดยใช

โซเชยลมเดยเปนเครองมอ นอกจากน ยงสะทอน

75 RolesofSocialMovementOrganizationsforSecuringWorkers’SafetyinKorea:ACaseStudyofAbolitionofthe-30MinuteDeliveryGuaranteePrograminPizzaDeliveryService,Ji-EunPark1andMyoung-HeeKimInternationalJournalofHealthServices2016,Vol.500–483(3)46



4.5 ความไมแนนอน งานทไมมนคง และความสมพนธใหม

ดงทไดแสดงใหเหนไปแลววางานบนแพลตฟอรมนน

เกยวของกบความไมแนนอนสง จากขอมลเกยวกบ

ชวโมงการท�างานในขางตนคนงานทตองการมรายได

ตามทตนคาดหวงจ�าเปนตองขยายชวโมงการท�างาน

ออกไปเชนหากใชรายไดทคาดหวงของคนสงอาหาร

เปนตวตงก�าหนดชวโมงการท�างานแลวเทากบคน

สงอาหารตองท�างานเฉลย8ชวโมงตอวนใน6วน

ตอสปดาห จงจะมโอกาสท�ารายได 20,000-30,000

บาทตอเดอน หรอตองท�างานมากกวา 10 ชวโมง

ตอวนใน 6 วนตอสปดาห ซงรวมถง 3-4 ชวโมง

ในวนทเหลออก 1 วนหากตองการมรายได 40,000

บาทตอเดอนขนไปอยางไรกตามคนงานเหลานไมม

หลกประกนเลยวาการท�างานเพมขนจะท�าใหมรายได

เพมขนเพราะอยางทไดกลาวไปแลววาการสงอาหาร

บนแพลตฟอรมนนมความไมแนนอนเขามาเกยวของ

ในการท�างานคอนขางมาก ตงแตความไมแนนอน

ทเกดจากการแขงขน หรอความไมแนอนทเกดจาก

นโยบายและแนวทางการประเมนการท�างานของ

แพลตฟอรมทขาดความโปรงใสและชดเจน

ตวอยางทชดเจนของความไมแนนอนทมาจากตลาด

หรอการแขงขนระหวางบรษทแพลตฟอรมกนเอง

คอ การปดตวลงของแพลตฟอรม 2 รายใหญใน

ประเทศไทยในชวงเพยงไมกปหลงจากเรมตนกจการ

ซงไมตองพดถงการชวยเหลอและชดเชยใหกบคนงาน

ในกรณทเกดการปดตวของแพลตฟอรมขน เพราะ

กฎหมายและบรษทแพลตฟอรมทวโลกยงไมยอมรบ

สถานะพนกงานหรอลกจางของคนงาน ทงทในทาง

พฤตนย บรษทแพลตฟอรมมกลไกการควบคมและ

สงงานคนงานเหลานไมตางไปจากเปนพนกงานของตน

พซซาฮทในเกาหลใตท�าใหเกดเปนวาระทางสงคมขน

โดยใชสอสงคมออนไลน เชนทวตเตอรและเฟซบก

เพอท�าใหสาธารณะสนใจและสนบสนน โดยเรยกรอง

ใหบรษทพซซาในเกาหลใต ยกเลกขอก�าหนดในแนว

ปฏบตของการท�างานทท�าใหเกดการแขงขนในการ

สงพซซาใหรวดเรว และรณรงคใหบรษทจดเตรยม

อปกรณความปลอดภยในการท�างานใหครบถวน

ตลอดจนรณรงคใหผบรโภคหยดซอสนคาของบรษท

ทมโครงการการสงพซซาทรวดเรว

ในชวงทมการรณรงคเกดเหตการณเยาวชนอาย19ป

พนกงานสงพซซาเสยชวตจากการถกรถบส ซงฝา

สญญาณไฟจราจรเขาชน องคกรทงสามจงหยบกรณ

นขนมารณรงคผานสอทวตเตอร ทมการลารายชอ

ออนไลน และการประทวงผานทวตเตอร จนบรษท

พซซาฮทตองประกาศยกเลกโครงการจดสงภายใน

30 นาท และท�าใหบรษทพซซาอนๆ จดระบบความ

ปลอดภยใหคนงานสงพซซากอนทจะถงวนนดหมาย

ส�าหรบการรณรงคบอยคอตพซซา

กรณศกษาการเคลอนไหวทางสงคมในการยกเลก

“โครงการรบประกน 30 นาทสงถง” ในอตสาหกรรม

พซซา ท�าใหเหนวาการเคลอนไหวทางสงคม ทน�า

โดยองคกรหลายองคกร รวมกบกลมผบรโภคและ

ประชาชนทวไปในฐานะพลงทางสงคมสามารถทท�าให

เกดทางเลอกของการแกไขปญหาดงกลาว



ทงสามคนท�างานภายใตเงอนไขแรงจงใจทมวธการ

ค�านวณแตกตางกนท�าใหรายไดแตกตางกน ขณะท

คนงานแพลตฟอรมนายข.ท�างานใหกบแพลตฟอรม

รายใหมทเพงเขาสตลาดนอยกวา 1 ป และนาย ค.

ท�างานใหทงแพลตฟอรมสงผโดยสาร “ปายเหลอง”

(มใบอนญาตขบขรถจกรยานยนตรบจางสาธารณะ)

พรอมกนหรอมอเตอรไซครบจาง“ปายขาว”(ทยงไมม

กฎหมายรองรบ)

คนงานแพลตฟอรมคนหนงอธบายวา

“ท�ำงำนหลำยแอป เพอกระจำยควำมเสยง เพรำะ

เรำไมรวำจะเรำถกปดแอปเมอไหร”

นอกจากนคนงานสงอาหารมกท�างานภายใตภาวะของ

ความกงวล ทไมร วาตนจะถกแพลตฟอรมลงโทษ

โดยการปดแอปพลเคชนเมอใดถาหากเปนการลงโทษ

ขนรนแรงคอระงบการท�างานอยางถาวรเทากบคนงาน

ถกเลกจางไปโดยปรยาย

คนงานสงอาหารเหลานอาจไมสามารถตอบสนองตอ

ความไมมนคงทเปนธรรมชาตของงานบนแพลตฟอรม

พวกเขาพยายามตอบสนองตอความไมแนนอนของ

งานโดยใชวธการกระจายความเสยงในการท�างาน

กลาวคอคนสงอาหารมกตดสนใจท�างานกบแพลตฟอรม

มากกวาหนงแหงและ/หรอท�างานบรการมากกวา

หนงประเภท ทงน จากการสมภาษณคนสงอาหาร

กลมหนงแสดงใหเหนวา คนงานแพลตฟอรมนนม

ความหลากหลายในรปแบบการท�างานคอนขางมาก

ยกตวอยางเชนคนงานสามคนทเปนสมาชกของกลม

คนขบรถใหกบแพลตฟอรมเดยวกนกลบมเงอนไข

และรปแบบการท�างานแตกตางกนดงน

คนงำนแพลตฟอรม นำย ก. ท�ำงำนสงอำหำรกบ

แพลตฟอรมเพยงรำยเดยว

คนงำนแพลตฟอรม นำย ข. ท�ำงำนสงอำหำรและ

สงคนใหแพลตฟอรมสองรำย

คนงำนแพลตฟอรม นำย ค. ท�ำงำนสงผ โดยสำร

เพยงอยำงเดยว



ในขณะทคนงานสงอาหารบนแพลตฟอรมยงไมไดรบ

การคมครองสทธแรงงานขนพนฐานทพวกเขาควรจะได

ในทางกลบกน คนงานทเคยท�างานประจ�าในธรกจ

อาหารจ�านวนมากก�าลงไดรบผลกระทบโดยตรงจาก

การขยายตวของธรกจแพลตฟอรมสงอาหารกลาวคอ

ธรกจรานอาหารขนาดใหญและแฟรนไชสหลายแหง

ซงมพนกงานสงอาหารของตวเองเรมหนมาจางเหมา

ชวงงานขนสงบางสวนออกไปยงบรษทแพลตฟอรม

มากขน76ผลทเกดขนกคองานแพลตฟอรมทเปนงาน

ไมมนคงเขามาแทนทงานสงอาหารประจ�าในบรษท

ขนาดใหญ ส งผลให งานท ไม มความมนคงใน

อตสาหกรรมเพมมากขนจนอาจกลายเปนบรรทดฐาน

ใหมสงผลกระทบเชงลบตอเนองไปยงสทธแรงงานใน

ระดบของขบวนการตอไป

ท�าใหเกดค�าถามตามมาวา จะเกดอะไรขนกบคนงาน

สงอาหาร (และคนงานแพลตฟอรมอกจ�านวนมาก)

ทตดสนใจเลอกงานบนแพลตฟอรมเปนอาชพหลก

และฝากความหวงไวกบงานและรายไดบนแพลตฟอรม

หากเกดวกฤตขนกบบรษทแพลตฟอรมรายใหญ

ทมอยไมกรายพจารณาจากตวอยางของแพลตฟอรม

สงอาหาร2รายทไดปดตวไปในป256277ดงนนสงท

บรษทแพลตฟอรมอาจไมไดบอกกบ “หนสวน” ของ

ตนเองหรอคนสงอาหารเหลานอยางตรงไปตรงมากคอ

ภายใตการท�างานรปแบบใหมนคนสงอาหารอาจตอง

เลอกระหวาง “ความเปนอสระ” กบการ “มรายไดท

แนนอนและสม�าเสมอ”

76จากการสมภาษณอดตประธานสหภาพแรงงานในกจการอาหาร77 “ตามรอยเพอนบานHonestbeeประกาศยตใหบรการในไทยชวคราวตงแตจนทรท22ก.ค.เปนตนไป”https://brandinside.asia/honestbee-suspended-operations-in-thailand/

ความสมพนธ ระหว า งคนงานกบงานบน

แพลตฟอรม

การตอบสนองตอความไมแนนอนของงานดวยการ

กระจายความเสยง และท�างานกบแพลตฟอรมหลาย

แหงพรอมกนนนท�าใหคนงานแพลตฟอรมไมสามารถ

ระบสงกดการท�างานของตวเอง เชนเดยวกบรปแบบ

งานในอดตอกตอไป อาจถอไดวา “ความลนไหลของ

อตลกษณ”เปนผลผลตโดยตรงของรปแบบงานทไมม

ความมนคง ทไดเปลยนความสมพนธของคนงาน

แพลตฟอรมกบงานทพวกเขาท�า ไปในลกษณะทการ

ท�างานไมไดหมายถงการมนายจางรายเดยว หรอม

สถานประกอบการแหงเดยวอกตอไป เราอาจโตแยง

วาความสมพนธและความหมายของงานทเปลยนแปลง

ไปนไดมสวนสลาย“ความจงรกภกด”หรอความรสก

ยดโยงกบความเปนพนกงานของบรษทใดบรษทหนง

แตอยางทไดกลาวไปแลวหลายครงการเปลยนแปลงน

ไมไดลดทอนขอเทจจรงทวา คนงานบนแพลตฟอรม

นนยงคงมลกษณะการท�างานไมตางจากลกจาง ทยง

คงปฏบตตามค�าสงของแพลตฟอรมอยางละเอยด

นอกจากน ในการท�างานทไมมสถานประกอบการท

แนนอน แพลตฟอรมไดสลายพนททางกายภาพคอ

สถานประกอบการ และถายโอนความขดแยงออกไป

ยงพนทภายนอกอยางมประสทธภาพ ขณะทพนท

เหลานมกลมแรงงานขนสงกลมเดม เชน ผ ขบข

รถจกรยานยนตรบจ างท�างานอย ตามจดต างๆ

ความขดแยงระหวางคนงานขบสงรายเกากบคนงาน

แพลตฟอรมจงปรากฎขนทวไปและคนงานแพลตฟอรม

กลบตองบรหารจดการความขดแยงและความเสยง

เหลานดวยตวเอง



“จะมกำรรวบรวมคนในกลม เพอไปยงสถำนททม

เหตทะเลำะววำท หำกสำมำรถตอรองในเวลำทม

เรองทะเลำะววำทไดส�ำเรจ ท�ำใหบรษทยอมรบเรอง

ท (พวกเรำ) ตองกำรเรยกรอง เวลำทสำมำรถ

รวบรวมคนได กจะไดเจรจำกบบรษทมน�ำหนก

พอทท�ำใหบรษทฟงและตอบรบ และเปนตวอยำง

กำรท�ำงำนใหนองๆ….”

เขายงไดเพมเตมวา“ส�าหรบการตอรองเรองสวสดการ

ประกนอบตเหตกบเงนชดเชยเวลาทปวยและพกฟน

ไดเสนอไปทางบรษทแลว รวมทงเรองเงนอนเซนทฟ

ทนอยลงลด”

ทงน บนเงอนไขของลกษณะการท�างานแบบตางคน

ตางท�า ทตองแขงขนกนเอง การรวมกลมกนไดยก

ระดบอ�านาจตอรองของคนงานขนในประเดนนผวจย

ตงขอสงเกตวาดวยตวโครงสรางของระบบแพลตฟอรม

ทถกออกแบบใหเกดการรวมศนยของอ�านาจตดสนใจ

ทงหมดอยในบรษทแม และกระจายอ�านาจในการ

จดการออกไปใหกบคนท�างาน จนไมมโครงสรางของ

“ผจดการ”หรอตวกลางในการบงคบบญชาทเปนรป

ธรรมใหตอรองดวย ท�าใหคนงานแพลตฟอรมพบกบ

อปสรรคพนฐานทวาตอรองกบใครยงไปกวานนตาม

ทคนงานสงอาหารไดสะทอนใหกบผวจยวาการสอสาร

กบบรษทแพลตฟอรมนนเหมอนกบการสอสารทาง

เดยว ไมมกลไกการตอบรบหรอกระบวนการสอสาร

ขอมลกลบ ทท�าใหรสกเหมอนกบ “การสอสารกบ

ก�าแพง” ในบรบทเชนน ผวจยจงตงค�าถามเกยวกบ

โดยเฉพาะขนตอนและกระบวนการรบฟ งของ

แพลตฟอรม ทจะน�าไปสการตดตามผลและจดการ

แกไขปญหาของแพลตฟอรมในอนาคต

4.6 การรวมกลม

ดงทกลาวไปแลวขางตนวา ความขดแยงและการ

แขงขนทางธรกจในงานขนสงไดถกถายโอนไปยงคน

งานและปรากฎเปนรปธรรมของความขดแยงในระดบ

กลมระหวางคนงานขนสงดวยกนเชนกรณการปะทะ

กนระหวางกลมผขบจกรยานยนตรบจางสาธารณะ

หรอวนมอเตอรไซตกบคนงานแพลตฟอรมทรวมถง

คนสงอาหาร ดงนน คนงานแพลตฟอรมจงเกดการ

รวมกลมกนขน โดยเรมตนจากวตถประสงคเพอแก

สถานการณเฉพาะหนา หรอความขดแยงซงพวกเขา

ประสบในระดบชวตประจ�าวนกอน ทงน ผ วจยได

สมภาษณประธานกล มคนขบจกรยานยนตของ

แพลตฟอรมกลมหนงในกรงเทพ ซงไดรบเลอกจาก

กลมคนขบทมอยประมาณ500คน ใหท�าหนาทเปน

ตวแทนเจรจาระงบเหตความขดแยง กบกลมวน

มอเตอรไซต เมอเกดเหตกระทบกระทงขน ประธาน

กลมคนนไดเลาใหฟงวา คนงานแพลตฟอรมในหลาย

พนทรวมตวกนในแบบเดยวกน

“สวนมากจะเปนการรวมตวเมอมเรองทะเลาะกบวน

มอเตอรไซดเชนเคสอโศกและซอยสหการประมลและ

มการออกปากไวแลววาไมยอมความเวลาเจรจากน

กอนหนานจะตองไปตอรองและพดคยกบคนขบวน

เมอเกดเหตทะเลาะววาท”

อยางไรกตามในภายหลงบทบาทและหนาทของกลม

ทเกดขนมานน ไดพฒนาไปสการท�าหนาทอน เชน

เจรจาตอรองกบแพลตฟอรมในประเดนทกลมคนขบ

ใหความส�าคญ เชนสวสดการทเกยวของกบการเจบ

ปวยและอบตเหตและคาจางในสวนของแรงจงใจหรอ

โบนสตามทประธานกลมไดเลาใหฟงถงความสมพนธ

ระหวางจ�านวนสมาชกและอ�านาจตอรองตอบรษท

แพลตฟอรมวา



อนโดนเซยเกดจากจากปจจย2ประการคอการลดลง

ของรายไดของคนงานเนองจากจ�านวนคนงานเพมขน

และการปรบลดสวนแบงของคาตอบแทนแรงงานโดย

บรษท ทท�าใหคนงานแพลตฟอรมรวมกลมกน เพอ

ประทวงในรปแบบของการสไตรคหรอนดหยดงานทไม

เปนทางการ จงเปนเรองส�าคญอยางยง ทองคกร

แรงงานและขบวนการแรงานตองเรยกรองผลกดนให

เกดการเปลยนแปลงกรอบของกฎหมายเพอให

ครอบคลมกล มคนงานทอย ภายนอกของระบบ

แรงงานสมพนธเหลาน

อยางไรกด การรวมกล มอยางไมเปนทางการนม

ขอจ�ากดส�าคญในเรองทยงขาดมตของสทธแรงงาน

เชน การใหความรระหวางคนงานแพลตฟอรมดวย

กนเองในเรองสทธและสวสดการ แตผ วจยพบวา

สมาชกของกล มคนงานแพลตฟอร มกลบได รบ

ประโยชนจากการสนบสนนชวยเหลอซงกนและกน

เชน คนงานทมประสบการณสามารถแนะน�าวธการ

ท�างานและชวยเหลอสมาชกทเขามาใหม รวมทงท

นาสนใจอยางยงคอการวเคราะหระบบคาจางและแรง

จงใจทซบซอนของแพลตฟอรมรวมกนเพอสนบสนน

ใหสมาชกสามารถท�ารายไดใหมาก ดงนน การรวม

กลมตามธรรมชาตของคนงานสงอาหาร จงเปน

การรวมกลมในลกษณะทเรยกวาการชวยเหลอกน

(mutual aids) ซงไมไดเกดขนเฉพาะในประเทศไทย

มเชลฟอรดและวเวยนโฮแนนทศกษาการรวมกลม

ของคนงานแพลตฟอร มในประเทศอนโดนเซย

พบปรากฎการณทคลายคลงกนในบรรดาคนงาน

แพลตฟอรมสงอาหารของอนโดนเซยวามการรวมตว

กนและจดตงเปนกลมทไมเปนทางการทมลกษณะเปน

ชมชนแบบรากหญา (grassroots community) ทยด

โยงกบพนททท�างาน ถอเปนการรวมกลมทเนนการ

ชวยเหลอกนเองภายใน(mutualaid-basedapparoch)

ทอยนอกกรอบของระบบแรงงานสมพนธ ทงสองคน

วเคราะหวา ถงแมการรวมกลมแบบนจะอ�านวยให

สมาชกมสวนรวมมากกวาแบบสมาคม หรอกระทง

สหภาพแรงงานและมขอดในการสนบสนนใหเกดการ

ขบเคลอนและเพมอ�านาจตอรองของกลมมากขน แต

ยงมขอจ�ากดทไมสามารถท�าใหเกดการเจรจาตอรอง

ในเชงสถาบนทอาจผลกดนใหเกดการเปลยนแปลงใน

ระดบโครงการไดทงนขอสงเกตทส�าคญประการหนง

คอ พฒนาการของกลม เพอท�าหนาทรวบรวมและ

เสนอความตองการของคนขบ ในเรองคาจางและ

สวสดการ ซงมลกษณะคลายกบการรวมกลมของคน

ขบรถจกรยานยนตของแพลตฟอรมในประเทศ



ตารางเปรยบเทยบรปแบบการรวมกลมของคนงานแพลตฟอรม

รปแบบการรวมกลม การรวมกลมอยางไมเปนทางการ การรวมกลมแบบสมาชกคนขบรถ สหภาพแรงงาน

สมาชกภาพ อาชพและพนทเดยวกน อาชพเดยวกน อาชพเดยวกน

ตรรกในการรวมตว เนนการชวยเหลอกน เนนการบรการสมาชก เนนการบรการสมาชก

กจกรรม การเคลอนไหวแบบเฉพาะหนาการบรการสงคม

การตอบสนองกบปญหาฉกเฉน

บงคบใชสญญาเจรจาตอรอง

กจกรรมเชงธรกจ

บงคบใชสญญาตอรองรวมกนแรงงานสมพนธ

ศกยภาพ ไมมศกยภาพในเชงสถาบน ศกยภาพจ�ากด ศกยภาพสง

การมสวนรวมของสมาชก

สง ปานกลาง ปานกลาง

ทมาแปลจากMicheleFordandVivianHonan(2019)



2. สขภาพและความปลอดภย

องคกรทท�างานเกยวของกบดานสขภาพและความ

ปลอดภยในการท�างานทงภาครฐเอกชนและประชา

สงคมตองรวมมอกนเสนอวาระเพอแกไขและปรบปรง

กฎหมายใหครอบคลมถงงานบนแพลตฟอรม และรป

แบบการท�างานใหมเพอคมครองคนงานแพลตฟอรม

ทก�าลงเพมจ�านวนขน เพราะคนงานเหลานต อง

เผชญกบความเสยงทสงตอในการท�างานแตละวนโดย

ปราศจากการคมครองใดๆ

นอกจากนน�าประเดนสขภาพและความปลอดภยโดย

เฉพาะเรองอบตเหตบนทองถนนทเกดกบคนขบรถ

จกรยานยนตสงอาหารของแพลตฟอรมมาเปนแกนใน

การสรางความรวมมอและสรางเครอขายในการรณรงค

ในเรองการคมครองสทธแรงงานแพลตฟอรม และ

สรางความตระหนกกบผบรโภคจากตวอยางของความ

ส�าเรจในประเทศเกาหลใตเครอขายอาจประกอบดวย

องคกรทท�างานดานสขภาพความปลอดภย สหภาพ

แรงงานในกจการอาหารและการขนสงองคกรผบรโภค

เปนตน

ขอเสนอแนะ

ผ วจยไดรวบรวมขอเสนอแนะทส�าคญ เพอเปน

แนวทางในการจดการผลกระทบของงานประเภทใหม

บนแพลตฟอรมสงอาหาร บนฐานของความตองการ

และเสยงสะทอนจากคนขบรถจกรยานยนตสงอาหาร

ทงจากการสมภาษณมประเดนหลกๆดงตอไปน

1. สถานะของคนท�างาน

จ�าเปนอยางยงทจะตองขยายการตความของกฎหมาย

ในเรองสญญาจางใหกวางขน เพอใหสอดคลองและ

รองรบกบอนาคตของงานประเภทใหม ทมความ

สมพนธในดานแรงงาน รปแบบและวธการท�างาน

รวมทงการบงคบบญชาท เปลยนแปลงไป ทงน

ตวอยางของงานสงอาหารไดแสดงใหเหนวาความ

สมพนธแบบนายจางและลกจางนนไมจ�าเปนตองถก

พจารณาจากการสงงานหรอการควบคมการท�างาน

จากหวหนางานโดยตรงเชนในอดต ในลกษณะทเหน

หนากนในสถานทท�างานเทานน

บรษทแพลตฟอรมตองยอมรบและปรบเปลยนสถานะ

ของคนขบจากทเรยกวา “หนสวน” ทความจรงเปน

เพยงพนกงานท�างานรายชน ใหเปนพนกงานของ

แพลตฟอรม เพอใหคนงานกลมนไดรบการคมครอง

ขนต�าตามกฎหมายคมครองแรงงาน เชน ประกน

คาจางขนต�าการลาโดยไดรบคาจางคาชดเชยในการ

เลกจาง ฯลฯ เนองจากในปจจบน กลมคนขบรถ

จกรยานยนตสงอาหารจ�านวนมากท�างานเปนระยะ

เวลาหลายปแตสถานะทคลมเครอท�าใหคนงานเหลาน

ไมมความมนคงในการท�างาน



กฎหมายแรงงานฉบบทกาวเทาทนกบอนาคตของงาน

ในโลกดจทล จะตองเขาใจการท�างานทแยบยลของ

รปแบบการผลตใหมทน�าเอาเทคโนโลยสารสนเทศและ

ดจทลแอปพลเคชนมาใชในการควบคมคนท�างาน

ค�านวณรายไดและทส�าคญลงโทษคนท�างานทสงผล

กระทบตอรายไดและวถชวตของคนงาน ยกตวอยาง

เชน กฎหมายใหมตองก�ากบวธการลงโทษพนกงาน

โดยการปดแอปพลเคชน ซงถอเปนการพกงาน ใหม

ความโปรงใสมากยงขน ตองก�าหนดใหแพลตฟอรม

มกระบวนการชแจงขอมลแกพนกงาน และมขนตอน

เชนเดยวกบการท�างานรปแบบอนเชนการตกเตอน

การสอบสวนการกระท�าความผดของพนกงานกอนท

จะมการลงโทษ รวมถงการจายคาชดเชยหากถก

ลงโทษดวยการพกงาน

นอกจากนเนองจากคนขบรถสงอาหารตองท�างานบน

ทองถนน เปนเรองจ�าเปนอยางยงทคนท�างานสง

อาหาร (รวมทงคนงานแพลตฟอรมจายงานอน) ตอง

มจดพกหรอสถานทหยดพกผอนรมทาง ทกฎหมาย

อาจก�าหนดให เป นความรบผดชอบของบรษท

แพลตฟอรม ทจะตองจดหาใหคนท�างานของตนใน

ลกษณะแบงโซน หรอก�าหนดใหบรษทแพลตฟอรม

จายภาษใหการปกครองทองถนเปนผจดสรางขนเพอ

ใหคนขบสามารถแวะพกเมอรสกเหนอยลาจากการ

ท�างานหนก ซงถอเปนสทธทคนท�างานควรจะไดรบ

และยงเปนการชวยลดอบตเหตจากการท�างาน

3. ความรบผดชอบและขอบเขตการใชอ�านาจของ

บรษทแพลตฟอรม

เปนเรองส�าคญอยางยง ทจะตองมการรางกฎหมาย

แรงงานขนใหม เพอใหสะทอนกบรปแบบการท�างาน

แบบใหม และทส�าคญ ความไมสมดลระหวางอ�านาจ

และความรบผดชอบของบรษทแพลตฟอรมต อ

คนงาน ทงน กฎหมายใหมนจะตองสามารถก�ากบ

บรษทแพลตฟอรมในดานแรงงานสมพนธและก�าหนด

ความรบผดชอบของบรษทในดานตางๆ ทงสขภาพ

และความปลอดภยของคนท�างาน และการคมครอง

ผบรโภค เชน บรษทตองจดการประกนอบตเหตให

คนขบรถจกรยานยนตทกคนไมขนอยกบสถานะของ

สญญาหรอรายไดทของพวกเขาท�าใหกบบรษท และ

รปแบบการคมครองอนๆ ทจ�าเปนส�าหรบคนท�างาน

ยงรวมถงเงนชดเชยในชวงเวลาทคนขบเกดอบตเหต

และสญเสยรายได การท�าประกนสงคมใหกบคนงาน

แพลตฟอรม และในกรณทมการรบผโดยสาร หรอ

ขนสงสนคา บรษทตองประกนอบตเหตและคมครอง

ความเสยหาย100%ทงคนขบและผโดยสารหรอสนคา

เปนตน

59


4. การรวมกลมและเสรภาพในการเจรจาตอรอง

รวมกน

สหภาพแรงงานทเกยวของเชน สหภาพแรงงานใน

กจการอาหารและกจการขนสง หรอเครอขายของ

แรงงานนอกระบบควรรเรมชกชวนคนงานแพลตฟอรม

ซงมการรวมกลมอยางหลวมๆอยแลวเขารวมกจกรรม

ขอมลจากการวจย แสดงใหเหนวาคนงานกลมนม

ความตองการและศกยภาพทจะยกระดบการรวมกลม

เพอใหเกดอ�านาจตอรองมากขน จงถอเปนโอกาส

ทดในการจดการศกษาดานสทธแรงงานใหกบคนงาน

กลมน บนขอจ�ากดของการขาดสถานทเชงกายภาพ

คนงานกลมนอาจรวมตวกนในลกษณะ “ขามนายจาง

และสถานประกอบการ”และสรางการเจรจาตอรองรวม

กนในลกษณะของคนงานแพลตฟอรม เกดเครอขาย

ของคนท�างานในอตสาหกรรมเดยวกน

5. ประเดนอนๆ

หนวยงานทเกยวของกบการจดท�าขอมลทางสถตเชน

ส�านกงานสถตแหงชาตควรมการส�ารวจสถตของการ

เกดอบตเหตโดยจ�าแนกอาชพและอตสาหกรรมทเกด

อบตเหตของคนท�างาน นอกเหนอจากการจ�าแนก

เพศ และวย ในลกษณะเดยวกบหนวยงานดาน

อบตเหตและความปลอดภยทางทองถนนในประเทศ

เกาหลใต เพอเปนฐานขอมลในการพจารณาก�าหนด

นโยบายและมาตรการทเกยวของกบสภาพการท�างาน

เพอใหเกดผลในการลดอบตเหตบนทองถนนไดอยาง

ตรงจดมากขน

60


61


แพลตฟอรมอโคโนมและผลกระทบตอแรงงานในภาคบรการ:กรณศกษาในประเทศไทย(2561)โดยอรรคณฐวนทนะสมบต

และเกรยงศกดธระโกวทขจรสถาบนแรงงานและเศรษฐกจทเปนธรรมและมลนธฟรดรทเอแบรท

Collier,R.B.,V.B.Dubal,andC.Carter(2017).LaborPlatformsandGigWork:theFailuretoRegulate,September

2017,InstituteforResearchonLaborandEmployment,UniversityofCaliforniaBerkeley,WorkingPaper

#106-107.

Ford,M.,andM.Honan(2019)Thelimitsofmutualaid:Emergingformsofcollectivityamongapp-basedtransport

workersinIndonesia.JournalofIndustrialRelations,Vol61,Issue4,2019.

Gandini,A.(2018)Labourprocesstheoryandthegigeconomy.HumanRelations.Epubaheadofprint18September.

DOI:10.1177/0018726718790002.

Isaac,M.(2019).Superpumped:thebattleforUber.(FirstEdition.).NewYork,NY:W.W.Norton&Company,Inc.

Katz,L.F.,andA.B.Krueger(2016),TheRiseandNatureofAlternativeWorkArrangementintheUnitedStates,

1995-2015,September2016,NBERWorkingPapernp.22667

Lehdonvirta,V.(2018)Flexibilityinthegigeconomy:managingtimeonthreeonlinepieceworkplatforms.

NewTechnology,WorkandEmployment,33(1),13-29.

Veen,A.,T.Barratt,andC.Goods(2019)Platform-Capital’s‘App-etite’forControl:ALabourProcessAnalysisof

Food-DeliveryWorkinAustralia.Work,EmploymentandSociety.March25,2019.

References

62


63


64


www.fes-asia.org








จดพ�มพ�โดย มลนธฟร�ดร�ค เอแบร�ท@ 2020 มลนธฟร�ดร�ค เอแบร�ท

1550 อาคารธนภม ชน 23

ถนนเพชรบร�ตดใหม� แขวงมกกะสน

เขตราชเทว� กรงเทพฯ 10400

พ�มพ�ท GOOD HEAD PRINTING & PACKAGING GROUP CO.,LTD.(GHPP)

เลขท 6/1 ถนนเสร�ไทย 58 แขวงมนบร� เขตมนบร�

กรงเทพฯ 10510

รบผ�ดชอบโดย เวสน�า โรดช ผ�อานวยการ

Tel: +66 2652 7178-9 Fax: +66 2652 7180

www.fes-thailand.org

Facebook: Friedrich-Ebert-Stiftung Thailand

ISBN : 978-616-8192-09-2

ตดต�อขอเอกสาร

[email protected]

0.5 CM. 21.0 CM.

29.7

CM

.

21.0 CM.

ไม�อนญาตให�ใช�สอต�างๆทตพ�มพ�เผยแพร�โดยมลนธฟร�ดร�ค เอแบร�ท

(FES) โดยไม�ได�รบการยนยอมอย�างเป�นลายลกษณ�อกษรจาก FES

10 pages.indd 1 4/4/16 9:28 pm

RE G ION AL

www.fes-asia.org

Back Cover.indd 1 4/4/16 9:29 pm

www.fes-asia.org








10 pages.indd 110 pages.indd 14/4/16 9:29 pm4/4/16 9:29 pm

www.fes-asia.org



www.fes-asia.org www.fes-asia.org .fes-asia.org www.fes-asia.org

4/4/16 9:28 pm4/4/16 9:28 pmBack Cover.indd 1Back Cover.indd 1








เกยวกบผ�เข�ยน

สถาบนแรงงานและเศรษฐกจทเป�นธรรม ก�อตงข�นในป� 2561 โดย

ดร. เกร�ยงศกด ธระโกว�ทขจร มวตถประสงค�เพ�อศกษาประเดนด�านแรงงาน

ภายใต�บร�บทของความท�าทายใหม�ข�ามพรมแดนเศรษฐกจแบบทางการ

และไม�เป�นทางการ ม�งเน�นหลกการเร�องความเป�นธรรมทางเศรษฐกจและ

การจดการทรพยากรภายใต�แนวคดเศรษฐกจสมานฉนท� (Solidarity

Economy) ในป�จจ�บนสถาบนฯ ม�งเน�นศกษาว�จยใน 2 ประเดนหลกคอ

ความสามารถในการต�อรองของคนงานบนแพลตฟอร�ม และนวตกรรม

ของการรวมกล�มของคนงานในงานแบบไม�เป�นทางการ

ดร. เกร�ยงศกด ธระโกว�ทขจร สาเรจปร�ญาเอกทางด�านภมศาสตร�แรงงาน

จากมหาว�ทยาลยซราควส� (Syracuse University) ประเทศสหรฐอเมร�กา,

ปร�ญญาโททางด�านเศรษฐศาสตร�และด�านการสถาบนและการพฒนา

จากมหาว�ทยาลยแห�งวอร�ร�ค (University of Warwick) และมหาว�ทยาลย

ปอลเซซาน เอกซ� มาร�เซย 3 (Paul Cezanne: Aix-Marseille III)

ในประเทศองกฤษและฝรงเศส ตามลาดบ

วรดลย� ตลารกษ� ป�จจ�บนเป�นนกว�จยอสระ ทางานว�จยหลากหลาย

ทงด�านเศรษฐกจ สงคม และแรงงาน งานว�จยด�านแรงงานทสนใจเกยวกบ

การจ�างงานทไม�มนคงในยคใหม� เช�น Thailand Precarious Work:

An Assessment (ร�วมกบ Kevin Hewison) ตพ�มพ�ใน American

Behavioral Scientist เขาจบการศกษาระดบปร�ญญาโทด�านเศรษฐศาสตร�

จาก University of Nebraska at Omaha

ความเหนทปรากฎในเอกสารฉบบนไม�ถอว�าเป�นความเหนของ

มลนธฟร�ดร�ค เอแบร�ท

www.fes-asia.org

รปแบบงานใหม�ของคนข�มอเตอร� ไซต�ส�งอาหารทกากบโดยแพลตฟอร�มNew Forms of Platform Mediated Work for On-demand Food Delivery

เกร�ยงศกด ธระโกว�ทขจร และ วรดลย� ตลารกษ�

รูปแบบงานใหม ของคนข ่มอเตอร ไซ...

Documents