การสื่อสารทางการเมืองผานบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552

โดย

นาย เชาววัจน พาณิชยเสรีวิศิษฐ

ดุษฎีนิพนธนี้เปนสวนหนึ่งของการศึกษาตามหลักสูตร

ปรัชญาดุษฎีบัณฑิต (ส่ือสารการเมือง) วิทยาลัยส่ือสารการเมือง มหาวิทยาลัยเกริก

พ.ศ. 2552

การสื่อสารทางการเมืองผานบทเพลงของยืนยง โอภากุล และ วงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552

โดย

นาย เชาววัจน พาณิชยเสรีวิศิษฐ

ดุษฎีนิพนธนี้เปนสวนหนึ่งของการศึกษาตามหลักสูตร ปรัชญาดุษฎีบัณฑิต (ส่ือสารการเมือง)

วิทยาลัยส่ือสารการเมือง มหาวิทยาลัยเกริก พ.ศ. 2552

Political Communication through Music of Yuenyong Opakul and Carabao Band during B.E. 2524-2552

By

Mr. Chaowaj Phanidsareevisit

A Dissertation Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of Doctor of Philosophy Program in Political Communication

Political Communication College Krirk University 2009

(1)

บทคัดยอ

ดุษฎีนิพนธ เร่ือง การสื่อสารทางการเมืองผานบทเพลงของยืนยง โอภากุล และ วงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 เปนการวิจัยเชิงคุณภาพ (Qualitative Research) ผสมผสานกับการวิจัยเชิงปริมาณ (Quantitative Research) โดยการวิจัยเชิงคุณภาพใชวิธีการสัมภาษณเจาะลึกและวิจัยเอกสาร วิเคราะหขอมูลดวยการวิเคราะหความหมายเชิงตีความ (Interpretative Textual Analysis) รวมกับการวิเคราะหเนื้อหา (Content Analysis) สําหรับ การวิจัยเชิงปริมาณ เก็บรวบรวมขอมูลโดยใชแบบสอบถาม และทําการวิเคราะหขอมูลดวยคารอยละ คาเฉลี่ย และคาเบ่ียงเบนมาตรฐาน ซึ่งมีวัตถุประสงคในการศึกษา 3 ประการ คือ

1. เพื่อศึกษากระบวนการสรางสรรคบทเพลงและบริบทที่มีอิทธิพลตอการสรางสรรคบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552

2. เพื่อศึกษาประเด็นและนัยทางการเมือง สังคม และเศรษฐกิจที่ ส่ือสารผาน บทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552

3. เพื่อศึกษาความคิดเห็นของประชาชนตอบทเพลงของยืนยง โอภากุล และ วงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552

ผลการศึกษา พบวา กระบวนการสรางสรรคบทเพลงของยืนยง โอภากุล และ วงคาราบาว ประกอบดวยเนื้อหาของเพลงที่เกิดจากความรูสึกของศิลปนที่ส่ือดวยภาษาที่เขาใจงาย มีการนําภาษาถิ่นหรือภาษาไทยพื้นบานมารอยเรียงเปนภาษากวี เพราะผูฟงเพลงสวนใหญเปนประชาชนทั่วไป ภาษาไทยที่ใชจึงไมมีความซับซอน ไมตองแปลไทยเปนไทย ทํานองดนตรีมีลักษณะเปนร็อคผสมพื้นบาน มีการนําดนตรีไทยมาผสมกับดนตรีสากล แนวดนตรีมีจังหวะลีลาที่เราใจดวยกล่ินอายของความเปนไทย รูปแบบบทเพลงเปนเพลงลักษณะสองทอนและรองซ้ําทอนแรก ผลกระทบตอผูฟงเพลงนอกจากความบันเทิงก็จะมีเร่ืองของการสรางคานิยม บันทึกเร่ืองราวประวัติศาสตร กระตุนปลุกใจ และการสรางคานิยม เปนตน

ในเร่ืองของบริบทที่มีอิทธิพลตอการสรางสรรคบทเพลงจะมีบริบททางการเมือง สังคม และเศรษฐกิจ เปนแรงบันดาลใจใหเกิดความรูสึกและจินตนาการตอการสรางสรรคบทเพลงที่อิงสถานการณที่เกิดข้ึน เชนในชวงที่การเมืองประชาธิปไตยไมเต็มใบ (พ.ศ. 2520-2531) ก็จะมีผลงานเพลงชุด “ประชาธิปไตย” หรือในชวงประชาธิปไตยระบบตัวแทนที่แฝงดวยธนาธิปไตย (พ.ศ. 2531-2552) เหตุการณรัฐประหารป พ.ศ. 2535 ก็จะมีผลงาน “พฤษภาทมิฬ” หรือในยุคของ พ.ต.ท.ดร.ทักษิณ ชินวัตร ที่การเมืองเร่ิมระสํ่าระสายเกิดความขัดแยงที่ทวีความรุนแรงข้ึนเร่ือย ๆ ก็จะมีผลงานชุด “ตะวันตกดิน” เพลง “สมภารเซงโบสถ” “กองหนี้ทวมบาน” หรือในกรณีที่สังคมไทยหลงใหลสินคาตางชาติ ก็จะมีผลงานชุด “เมด อิน ไทยแลนด” เปนตน

(2)

สําหรับประเด็นและนัยทางการเมืองที่ส่ือสารผานบทเพลงของยืนยง โอภากุล และ วงคาราบาวในชวงป พ.ศ. 2524-2552 ประกอบดวย หลักการและกระบวนการทางประชาธิปไตย นโยบายและผลกระทบนโยบาย บุคคลสําคัญทางประวัติศาสตรและผูนําความคิดทางการเมือง พฤติกรรมนักการเมือง และการสรางความรักสมานฉันทของคนในชาติ ประเด็นและนัยทางสังคม ประกอบดวย ความยากจน ความไมเทาเทียมกันทางสังคม จริยธรรมทางสังคม เด็กและการศึกษา ธรรมชาติและส่ิงแวดลอม ประเด็นและนัยทางเศรษฐกิจ ประกอบดวย ราคาสินคาเกษตร ระบบเศรษฐกิจ วิกฤตเศรษฐกิจ เปนตน

ในสวนของความคิดเห็นประชาชนตอบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว

ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 พบวา เพลงมีจังหวะทํานองที่เราใจ กระตุนความรูสึกรวมของผูฟง

เพลงมากที่สุด ดานการส่ือสารทางการเมืองส่ือสารเกี่ยวกับระบอบประชาธิปไตยมากท่ีสุด ดาน

สังคม ส่ือสารถึงปญหาเด็กและเยาวชนมากที่สุด และดานเศรษฐกิจจะส่ือถึงการเอารัดเอาเปรียบ

ของประเทศมหาอํานาจมากที่สุด

ขอสังเคราะหจากงานวิจัย อันเปนองคความรูใหมในการส่ือสารทางการเมืองสรุปได

4 ประการ ดังนี้

1. เพลงเปนรูปแบบการส่ือสารทางการเมืองที่มีประสิทธิภาพและสามารถเขาถึง

กลุมเปาหมายที่เปนประชาชนสวนใหญไดเปนอยางดี

2. เพลงสามารถบันทึกเร่ืองราวทางประวัติศาสตรการเมืองอีกรูปแบบหนึ่ง

3. เพลงสามารถกระตุน รณรงค สงเสริมคานิยมวัฒนธรรมดานประชาธิปไตยของ

สังคมได

4. เพลงเปนบทสะทอนความรูสึก นึกคิดของประชาชนตอรัฐบาลหรือผูเกี่ยวของ

ในการแกไขปญหาตาง ๆ

อยางไรก็ตาม การสื่อสารทางการเมืองผานบทเพลงจะมีประสิทธิภาพไดนั้น ข้ึนอยู

กับศิลปนผูสรางสรรคผลงานที่มีอุดมการณและจุดยืนที่ชัดเจน ตลอดจนเปนผูที่มีความรูและ

ความสนใจทางการเมืองคอนขางดี จึงจะทําใหผูรับสารเขาใจความหมายของสารไดดี และดวย

การใชภาษาของสารที่เขาใจงายและเลือกใชภาษาที่มีความเหมาะสมกับกลุมเปาหมายไดเปน

อยางดี

(3)

Abstract

Dissertation on “Political Communication through Music of Yuenyong

Opakul and Carabao Band during 1981-2009” was conducted using qualitative and

quantitative researches. Interpretative Textual and Content Analyses were applied.

Quantitative research was analyzed with computer spreadsheet. The 3 objectives of the

study were as follows:

1. To study process of song creation and context influencing song creation

by Yuenyong Opakul and Carabao band during 1981-2009

2. To study political, social and economic issue and significance

communicated through songs of Yuenyong Opakul and Carabao band during 1981-

2009

3. To study people’s opinions towards songs of Yuenyong Opakul and

Carabao band during 1981-2009.

The study results showed that the creation of songs by Yuenyong Opakul and Carabao band had comprised 4 elements including essential content for communication caused from the feelings of the artist during the time. The language used had mostly been easy to understand. Dialect or local Thai language had been rearranged for poetry language, because most fans had been people in general. Therefore, the Thai language used had not needed to be translated into Thai again. Musical rhythm had been a mixture between Rock and local songs. Thai music had been mixed with international music. Musical rhythm had been aroused with Thainess. The songs had consisted of two parts and the first part had been repeated. Moreover, apart from entertainment, effects on fans had included value instillation, history recording, temptation, etc. Influences of political, social and economic contexts inspired feelings and imaginations for song creations. During the time that democracy was incomplete (1977-1988), “Prachathippatai” (“Democracy”) song was created. Politics during representative system of democracy concealed with Thanathippatai (Money Democracy) (1988-2009) and the coup d’etat in 1992, “Pruetsapa Tamil” (“Black May”) song was created. In addition, during the time of Police Lieutenant Colonel Thaksin Shinawatra, “Tawan Tok Din” (“Sunset”), “Somparn Seng Bot” (“The abbot gets bored

(4)

with the Buddhist temple.”) and “Kong Ni Tuam Ban” (“Debt-Ridden Home”) songs were created. During the time that the Thai people were crazy with foreign products, “Made in Thailand” song was created, etc.

Political issue and significance presented through songs of Yuenyong Opakul and Carabao band during 1981-2009 comprised democratic principle and process including vote-buying election, policy and its effects, important person in history and leader in political thinking, politician’s behavior and love and harmony in nation. Social issue and significance included poverty, social inequality, social morality, child and education and nature and environment, etc. Economic issue and significance consisted of price of agricultural product, economic system and economic crisis.

According to people’s opinions about songs of Yuenyong Opakul and the Carabao band during 1981-2009, it was found that the songs had stimulating rhythms best arousing a sense of participation of audiences. For political communication, the songs most communicated democratic system. For social communication, the songs most communicated the problems of children and youths. In addition, for economic communication, the songs implied advantages taken by the powerful countries.

Syntheses received from the research which were a new knowledge for political communication can be concluded in 4 aspects as follows:

1. Songs are forms of efficient political communication and can reach target groups of most people well.

2. Songs can be another form for recording political history stories. 3. Songs can stimulate, be a campaign and promote democratic culture

value in the society. 4. Songs can reflect people’s feelings and thoughts about the government

and people concerned in solving various problems. However, how efficient communication through songs will be depends on

artists who create ideological works and clear standing points as well as persons who have pretty good knowledge and interest in politics which will enable the receiver to understand the information well with the language of information that is easy to understand, and the use of language that match well with target groups.

(5)

กิตติกรรมประกาศ

ดุษฎีนิพนธฉบับนี้สําเร็จสมบูรณไดดวยการไดรับความอนุเคราะหจากบุคคล หลายฝายในครอบครัว โดยเฉพาะคุณแมสุมาลี พาณิชยเสรีวิศิษฐ บุพการี และ ดร.ปตริณญา วชิรพงษไพบูลย ที่เปนแรงบันดาลใจใหมีความพยายามในการศึกษาคนควา ใหเปนผูไมหยุดนิ่งทางการศึกษา ใฝเรียนรูอยูตลอดเวลา

กราบขอบพระคุณ รองศาสตราจารย ดร.จุมพล หนิมพานิช กรรมการและที่ปรึกษาดุษฎีนิพนธ ที่คอยเอาใจใส ติดตาม ใหคําแนะนําอยูตลอดเวลา ศาสตราจารย ดร.ลิขิต ธีรเวคิน ราชบัณฑิต ประธานกรรมการดุษฎีนิพนธ ดร.นันทนา นันทวโรภาส ดร.อภิชาติ ดําดี ดร.ขจร ฝายเทศ กรรมการดุษฎีนิพนธ ที่ใหขอเสนอแนะในการปรับปรุงจนดุษฎีนิพนธฉบับนี้มีความสมบูรณทางวิชาการยิ่งข้ึน นอกจากนี้ยังเปนผูใหขอมูลสําคัญในการสัมภาษณ ซึ่งเปนขอมูลที่มีคุณคาตอดุษฎีนิพนธนี้เปนอยางยิ่ง

ขอบคุณศิลปนวงคาราบาว โดยเฉพาะคุณยืนยง โอภากุล (แอด คาราบาว) คุณปรีชา ชนะภัย (เล็ก คาราบาว) คุณเทียร่ี เมฆวัฒนา และคุณอนุพงษ ประถมปทมะ (ออด คาราบาว) ครูชินกร ไกรลาศ ที่ไดเห็นความสําคัญกับการศึกษา งานวิชาการ เสียสละเวลาที่มีคาเพื่อใหขอมลูที่เปนประโยชน ขอบคุณคุณชํานาญ บุญจง (คุณไฉน ฟารมไกชนดอนเมือง) ซึ่งเปนผูที่แนะนําสรางความคุนเคยใหรูจักกับศิลปนเพื่อชีวิตอยางคุณยืนยง โอภากุล หัวหนาวงคาราบาว จนทําสืบคนขอมูลจากบุคคลไดจากหลายฝายทั้งนักดนตรี นักรองนํา และทานอ่ืน ๆ ที่ไมอาจกลาวไดหมด

ขอบคุณส่ือมวลชนไดแก กฤษณะ ไชยรัตน พิธีกรรายการกวนขาวเชาวันหยุด ปรีชา สอาดสอน บรรณาธิการหนังสือพิมพกลุมเนช่ันกรุป คุณทวีสิน สถิตยรัตนชีวิน (อวน อรชร) บรรณาธิการหนังสือพิมพไทยโพสท คุณภัทราพร สังขพวงทอง คนเดินเร่ืองรายการคนคนคน และผูดําเนินรายการกบนอกกะลา และคุณรวิตา ปญญามงคล นักจัดรายการวิทยุ คล่ืนเอฟเอ็ม 95 ที่ใหขอมูลอันทรงคุณคาจนทําใหดุษฎีนิพนธไดขอมูลที่ชัดเจนและมีความสมบูรณอยางยิ่ง

สุดทายขอบคุณคณาจารยโครงการปริญญาเอกวิทยาลัยส่ือสารการเมืองทุกทาน ที่ประสิทธิประสาทวิชาความรู อันเปนอุดมการณ แนวคิด และองคความรูตาง ๆ อันเปนความรูพื้นฐานที่สงผลตอการเขียน การวิเคราะห และการสรุปผล ใหมีคุณคาทางวิชาการ และขอบคุณเจาหนาที่โครงการปริญญาเอกทุกทาน ที่ไดชี้แนะข้ันตอนการดําเนินการตาง ๆ ทําใหดุษฎีนิพนธเลมนี้มีความถูกตอง สมบูรณ ตามรูปแบบของมหาวิทยาลัย

เชาววัจน พาณิชยเสรีวิศิษฐ มหาวทิยาลัยเกริก

พ.ศ. 2552

(6)

สารบัญ

หนา

บทคัดยอ ................................................................................................................. (1)

Abstract …………………………………………………………………………………….. (3)

กิตติกรรมประกาศ .................................................................................................... (4)

สารบัญตาราง .......................................................................................................... (10)

สารบัญภาพประกอบ ................................................................................................ (11)

บทที่

1. บทนํา .......................................................................................................... 1

ความเปนมาและความสําคัญของปญหา................................................... 1

ปญหานําการวิจัย ................................................................................... 15

วัตถุประสงคของการวิจัย ......................................................................... 15

ขอบเขตของการวิจัย................................................................................ 15

นิยามศัพทเฉพาะ .................................................................................... 16

ประโยชนที่คาดวาจะไดรับ ....................................................................... 18

2. แนวคิด ทฤษฎี และงานวิจัยที่เกี่ยวของ .......................................................... 20

ทฤษฎีเกี่ยวกบัการส่ือสาร ....................................................................... 21

ทฤษฎีเกี่ยวกบัการส่ือสารทางการเมือง ..................................................... 27

แนวคิดเกี่ยวกบัการส่ือสารทางการเมืองผานบทเพลง ................................ 31

ทฤษฎีวจันกรรม ..................................................................................... 55

ทฤษฎีสัญญะวิทยา ................................................................................ 59

(7)

แนวคิดเกี่ยวกบัศาสตรแหงการตีความ ..................................................... 62

งานวิจยัที่เกี่ยวของ.................................................................................. 66

3. ระเบียบวิธีวิจัย.............................................................................................. 75

ประชากรและกลุมตัวอยาง ...................................................................... 75

เคร่ืองมือที่ใชในการศึกษา ....................................................................... 78

การเก็บรวบรวมขอมูล ............................................................................ 79

การวิเคราะหขอมูล ................................................................................. 81

การนาํเสนอผลการวิเคราะห .................................................................... 82

4. บริบททางการเมือง สังคม และเศรษฐกิจ ที่มีอิทธิพลตอการสรางสรรคบทเพลง

ของ ยนืยง โอภากุล และวงคาราบาว ............................................................. 84

บริบททางการเมือง สังคม และเศรษฐกิจ ในชวงป พ.ศ. 2523-2531 ............ 85

ดานการเมือง.................................................................................... 85

ดานสังคม ........................................................................................ 85

ดานเศรษฐกจิ ................................................................................... 87

บริบททางการเมือง สังคม และเศรษฐกิจ ในชวงป พ.ศ. 2531-2552 ............ 88

ดานการเมือง.................................................................................... 88

ดานสังคม ........................................................................................ 91

ดานเศรษฐกจิ ................................................................................... 92

5. กระบวนการสรางสรรคบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว.................. 96

กระบวนการสรางสรรคบทเพลง ............................................................... 96

ความคิดเหน็ของนักวิชาการ และส่ือมวลชน ตอบทเพลงยืนยง โอภากลุ และ

วงคาราบาว ........................................................................................... 104

- มุมมองของนักวชิาการ ......................................................................... 104

- มุมมองของส่ือมวลชน .......................................................................... 107

(8)

6. ประเด็นและนัยทางการเมือง สังคม และเศรษฐกิจ ที่ส่ือสารผานบทเพลงของ

ยืนยง โอภากลุ และวงคาราบาว .................................................................... 110

ประเด็นและนยัทางการเมืองที่ส่ือสารผานบทเพลงของยนืยง โอภากุล และ

วงคาราบาว ในชวงปพ.ศ. 2524-2552 ...................................................... 111

หลักการและกระบวนการทางการเมืองในระบอบประชาธิปไตย ............. 111

นโยบายและผลกระทบจากนโยบายรัฐบาล ......................................... 121

บุคคลสําคัญทางประวัติศาสตรและผูนําความคิดทางการเมือง.............. 131

พฤติกรรมนกัการเมือง ....................................................................... 135

การสรางความรักสมานฉันทของคนในชาติ.......................................... 140

ประเด็นและนยัทางสังคมทีส่ื่อสารผานบทเพลงของยืนยง โอภากลุ และ

วงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 ..................................................... 141

ดานความยากจน.............................................................................. 142

ความไมเทาเทียมกันทางสังคม .......................................................... 147

ดานจริยธรรมทางสังคม ..................................................................... 155

การศึกษา เด็กและเยาวชน ................................................................ 158

ยาเสพติดและเร่ืองของอบายมุข ......................................................... 162

ดานศิลปวฒันธรรม .......................................................................... 163

ธรรมชาติและส่ิงแวดลอม ................................................................. 167

ประเด็นและนยัทางเศรษฐกจิที่ส่ือสารผานบทเพลงของยืนยง โอภากลุ

และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 ............................................. 169

ราคาผลผลิตภาคการเกษตรตกตํ่า ...................................................... 170

ดานวกิฤตเศรษฐกิจ .......................................................................... 171

ดานระบบเศรษฐกิจ .......................................................................... 174

7. ทัศนคติของประชาชนที่มีตอบทเพลงของคาราบาว .......................................... 178

ขอมูลทั่วไปของผูตอบแบบสอบถาม.......................................................... 178

ความคิดเหน็ของประชาชนตอบทเพลงของยืนยง โอภากลุ และวงคาราบาว.. 180

(9)

8. สรุป อภิปรายผล และขอเสนอแนะ ................................................................... 192

สรุปผลการศึกษา .................................................................................... 192

อภิปรายผล ............................................................................................ 198

ขอสังเคราะห .......................................................................................... 214

ขอเสนอแนะ ........................................................................................... 214

- ขอเสนอแนะเชิงนโยบาย........................................................................ 215

- ขอเสนอแนะเชิงปฏิบัติการ..................................................................... 216

- ขอเสนอแนะในการวิจัย ......................................................................... 216

บรรณานุกรม ............................................................................................................ 217

ภาคผนวก

ก. รายช่ือเพลงแยกตามประเภทของเน้ือหา............................................................ 226

ข. ตารางจําแนกเพลงตามประเด็นการเมือง สังคม และเศรษฐกิจ ............................ 248

ค. บทเพลงของคาราบาว และยืนยงโอภากุล ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 ................... 255

ง. ประวัติของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ....................................................... 459

จ. เคร่ืองมือที่ใชในการวิจัย................................................................................... 466

ฉ. รายช่ือผูใหสัมภาษณ....................................................................................... 481

ช. ภาพประกอบขอมูลการวิจัย ............................................................................. 483

ซ. รายนามนายกรัฐมนตรีแหงประเทศไทย ต้ังแตป พ.ศ. 2475-ปจจุบัน.................... 496

ประวัติผูวิจัย ............................................................................................................. 509

(10)

สารบัญตาราง

ตารางที ่ หนา

7.1 คุณลักษณะทางประชากรของผูตอบแบบสอบถาม ........................................... 179

7.2 ระดับความคิดเห็นตอกระบวนการสรางสรรคบทเพลงของยืนยง โอภากุล และ

วงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 ........................................................... 180

7.3 ระดับความคิดเห็นตอบริบทที่มีอิทธพิลในการสรางสรรคบทเพลงของยืนยง

โอภากุล และวงคาราบาว.............................................................................. 182

7.4 ระดับความคิดเห็นตอการส่ือสารทางการเมืองผานบทเพลงของยืนยง โอภากุล

และวงคาราบาว ............................................................................................ 184

7.5 ระดับความคิดเห็นตอการส่ือสารทางสังคมผานบทเพลงของยืนยง โอภากุล

และวงคาราบาว ............................................................................................ 186

7.6 ระดับความคิดเห็นตอการส่ือสารทางเศรษฐกิจผานบทเพลงของยืนยง โอภากุล

และวงคาราบาว ............................................................................................ 188

7.7 ขอเสนอแนะอ่ืน ๆ ตอบทเพลงของยนืยง โอภากุล และวงคาราบาว .................... 189

(11)

สารบัญภาพประกอบ

ภาพที ่ หนา

2.1 แบบจําลองการสื่อสารของ ลาสเวล (Lasswell) ............................................... 21

2.2 รูปแบบจําลอง SMCR Model ของ เบอรโล ...................................................... 25

2.3 พัฒนาการของส่ือเพลง .................................................................................. 44

1

บทที่ 1

บทนํา

ความเปนมาและความสําคัญของปญหา การสื่อสารกับการเมือง

การสื่อสารมีความสําคัญตอมนุษยยิ่ง เนื่องจากมนุษยเปนสัตวสังคม (Man is a social

animal) อยางที่อริสโตเติล (Aristotle) เคยกลาวไว เพราะเช่ือวา โดยธรรมชาติของมนุษยจะตอง

มีชีวิตอยูรวมกับคนอ่ืน ๆ มนุษยจึงตองการสื่อสารใหคนอ่ืนอยูชวยเหลือ ปกปอง คุมครอง และ

สืบเชื้อสายความเปนมนุษยตอไป การแสดงออกถึงความตองการขั้นพื้นฐาน และการติดตอส่ือสาร

และสัมพันธซึ่งกันและกันจึงจะทําใหมนุษยสามารถดํารงชีวิตอยูในโลกได1 การส่ือสาร

มีหลากหลายรูปแบบและมีองคประกอบหลายอยาง เชน สารหรือเร่ืองราวที่ตองการบอกกลาวให

คนอ่ืนรู ผูสงสาร ผูรับสาร และชองทางการส่ือสาร ดังนั้น การสื่อสารเปนกระบวนการถายทอด

สารจากบุคคลหน่ึง (ผูสงสาร) ไปยังอีกบุคคลคนหนึ่ง (ผูรับสาร) ผานชองทางตาง ๆ การส่ือสาร

เปนตัวจักรสําคัญในการรักษาความสืบเนื่องและการเปล่ียนแปลงทั้งทางดานสังคม การเมือง

เศรษฐกิจ และวัฒนธรรม2 นอกจากนี้ การสื่อสารยังเปนการถายทอดความคิดของบุคคล

การสื่อสารกับการเมืองมีความเกี่ยวพันกันอยางใกลชิด เพราะการเมืองเปนเร่ืองของ

การจัดสรรแบงปนส่ิงที่มีคุณคาเพื่อสังคม ตามทรรศนะของอริสโตเติล (Aristotle) ที่เห็นวา

การเมืองหรือความสัมพันธทางการเมืองเปนเร่ืองของความสัมพันธที่เกี่ยวกับอํานาจ ขอบังคับใหมี

การปฏิบัติตาม3 สวนการสื่อสารเปนเครื่องมือที่จะนําไปสูการพูด การจูงใจ และการกระทําในทาง

การเมือง ทุกส่ิงทุกอยางในทางการเมืองคือการส่ือสาร หนาที่ที่กระทําทั้งหมดในระบบการเมือง

1อภิรมย สีดาคํา, มนุษยกับสังคม Man and Society (กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัย

มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, 2554), น. 17.

2สุรพงษ โสธนะเสถียร, ส่ือสารกับการเมือง (กรุงเทพฯ: ประสิทธิพันธ แอนด พร้ินทต้ิง,

2542), น. 3.

3จุมพล หนิมพานิช, กลุมผลประโยชนกับการเมืองไทยแนวเกาแนวใหมและกรณีศึกษา

(กรุงเทพฯ: สํานักพิมพจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, 2552), น. 69-71.

2

เชน การกลอมเกลาทางการเมือง (Political socialization) การเลือกสรรบุคคลทางการเมือง

(Political recruitment) การแสดงออกซ่ึงผลประโยชนทางการเมือง (Interest articulation)

การรวมผลประโยชน (Interest aggregation) การแสดงผลประโยชนชัดแจง การวางกฎ (Rule

adjudication) การใชกฎ (Rule application) และการวินิจฉัยกฎ (Rule adjudication) และ

ส่ิงเหลานี้ลวนเปนกิจกรรมทางการเมืองที่ตองการส่ือสารใหประชาชนรับรู ส่ือมวลชนจึงมีบทบาท

ในการนําเสนอขาวสารที่เปนจริง เพราะทั้งการเมืองและการส่ือสารตางก็มีอิทธิพลตอกันและกัน

รวมทั้งส่ือมวลชนยังมีบทบาทในการส่ือสารทางการเมือง (Political communication)4 โดย

การสื่อสาร หรือการส่ือสารทางการเมืองดังกลาวมีชองทางการส่ือสารหลายชองทาง

นอกจากนี้ ส่ือมวลชนยังมีบทบาทตอการพัฒนาการเมือง เพราะส่ือมวลชนเปน

ตัวเช่ือมระหวางโครงสรางสวนบน (รัฐ) กับโครงสรางสวนพื้นฐาน (สังคม/ภาคประชาชน) ทุกคําพูด

ทุกขอมูล ทุกขาวสาร มีนัยทางการเมืองทั้งทางตรงและทางออม ส่ือที่ดีตองมีจรรยาบรรณและ

ความรับผิดชอบตอสังคม การพัฒนาการเมืองโดยเฉพาะระบอบประชาธิปไตยจะดําเนินไปไมได

สมบูรณถาขาดส่ือมวลชนที่ดี มีความกลาหาญในการนําเสนอขอเท็จจริง มีใจเที่ยงธรรม

วิพากษวิจารณแบบติเพื่อกอ จะเปนเสมือนแสงสวางแกสังคม ดังบทกวีของจิตร ภูมิศักด์ิ

ที่ ลิขิต ธีรเวคิน ไดยกมาเปรียบเทียบความสําคัญของหนังสือพิมพไววา “อาวุธหนังสือพิมพคือ

ปลายคมแหงปากกา เปนทวนอันคมกลา และโคมทองอันวาววาม”5 ดังนั้น ศิลปนเพลง นักแตง

เพลง นักรอง จึงมีบทบาทการทําหนาที่ส่ือมวลชนประเภทหนึ่ง ซึ่งอาจมีวิธีการส่ือสารและพัฒนา

การเมืองดวยวิธีการที่แตกตางกัน ไมวาจะเปนการแสดงละครบาง บทเพลงบาง แลวแต

ความสามารถของแตละบุคคล แตเนื้อหาสาระที่สอดแทรกอยูนั้น คือ ขอมูล ขาวสารที่ตองการจะ

ส่ือใหประชาชนรับรูทั้งส้ิน

บทเพลงจึงเปรียบเสมือนสารทางการเมืองที่ผูแตงเพลงตองการจะส่ือไปยังประชาชน

ขณะเดียวกันบทเพลงก็เปรียบเสมือนกระบอกเสียงในการเรียกรองไปยังรัฐบาลหรือผูบริหารประเทศ

ในการนําปญหาตาง ๆ ไปหาทางแกไข อิทธิพลของบทเพลงจึงเปรียบไดดังอาวุธที่นาเกรงขาม

ดังจะเห็นไดจากมีเพลงบางเพลงเปนเพลงตองหาม เชน “เพลงสามลอแคน” “เพลงผูแทนควาย”

4เสถียร เชยประทับ, การส่ือสารกับการเมืองเนนสังคมประชาธิปไตย (กรุงเทพฯ:

จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, 2540), น. 6-7.

5ลิขิต ธีรเวคิน, วิวัฒนาการการเมืองการปกครองไทย (พิมพคร้ังที่ 9) (กรุงเทพฯ:

สํานักพิมพมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร, 2548), น. 264-265.

3

“ถั่งโถมโหมแรงไฟ” “หนักแผนดิน” เปนตน ความหมายหรือนัยที่ปรากฏในเนื้อหาเพลงเหลานี้

สงผลกระทบถึงผูมีอํานาจใหเกรงกลัว จึงตองมีการควบคุมไมใหเผยแพรใหประชาชนไดรับรู

สอดคลองกับนักแตงเพลงลูกทุงชื่อดังอยางครูสลา คุณวุฒิ ไดกลาวไวในงานของ วิภา ปานประชา

(พ.ศ. 2549) วา “เพลงเปรียบเสมือนจดหมายเหตุที่บันทึกเร่ืองราวของสังคม สะทอนสภาพสังคม

ในลักษณะของศิลปะรวมสมัย มีการหยิบยกปญหาชีวิตความเปนอยู วิถีชีวิตผูคนในสังคมทุกยุค

ทุกสมัย เปนการเลาเร่ืองของสังคม เลาเร่ืองของคนผานไปทางบทเพลง”6 บทเพลงจึงมีบทบาทตอ

การสื่อสารทางการเมืองและมีอิทธิพลตอการเมือง โดยเฉพาะบทเพลงที่ไดรับความนิยมมาก ยิ่งมี

อิทธิพลมากเชนกัน

บทบาทของเพลงกับการสื่อสารทางการเมือง

บทเพลง เปนชองทางการส่ือสารหนึ่งของสังคม เร่ืองราวตาง ๆ ที่ถูกสรางสรรคดวย

ศาสตรและศิลปทางวรรณกรรม ผสมกับทวงทํานองทางดนตรีเพื่อใหเกิดสุนทรียะในการรับสาร

ความหมายและสาระของบทเพลงที่ตองการสื่อออกไป เพลงเกี่ยวของกับชีวิตมนุษยต้ังแตเกิด

จนตาย ทั้งเปนเร่ืองสวนตัวและเปนเร่ืองสวนรวม เชน เพลงกลอมเด็ก เพลงเกี้ยว เพลงเรือ เพลงแหล

ในทุกกิจกรรมของสังคมไทยจะมีดนตรีและเพลงเขามาเกี่ยวของเสมอ หรือที่เรียกวาเพลงพื้นบาน

เกี่ยวของและส่ือสารถึงวิถีชีวิตของชาวบาน ดังที่ สุกรี เจริญสุข7 ไดอธิบายการส่ือความหมายของ

เพลงไว 4 ประการ ไดแก 1) ส่ือความตองการทางรางกาย คือ เพลงที่มีความสนุกครึกคร้ืนเพื่อให

รางกายไดเคล่ือนไหวรายรํา 2) ส่ือความตองการในความหมาย คือ เปนเพลงเพื่อชีวิตมีเนื้อหาของ

เพลงส่ือความหมายตาง ๆ เชน สัญลักษณหมูบาน กลุมชน การตอสู 3) ส่ือความรูสึกของอารมณ

เชน รัก พอใจ เคียดแคน ชิงชัง ข้ึนอยูกับอารมณ และ 4) ส่ือถึงจิตวิญญาณที่แสดงออกในรูปของ

เพลง เชน เร่ืองราวทางประวัติศาสตร เมื่อสังคมเปล่ียนแปลงชีวิตความเปนอยูของคนในสังคม

ก็เปล่ียนแปลงตาม เนื้อหาของเพลงและรูปแบบเพลงก็เปล่ียนแปลงไปตาม เพลงจึงเปนสวนหนึ่ง

ของวิถีชีวิต สังคมเปนอยางไรเพลงก็เปนอยางนั้น เบอรนารด ชอว (George Bernard Shaw)

6วิภา ปานประชา, “การศึกษาภาพสะทอนทางสังคมและวัฒนธรรมในวรรณกรรม

เพลงลูกทุงของ สลา คุณวุฒิ,” (วิทยานิพนธศิลปกรรมศาสตรมหาบัณฑิต (ไทยศึกษา),

มหาวิทยาลัยรามคําแหง, 2549).

7สุกรี เจริญสุข, ดนตรีชาวสยาม (Music Of Siam) (กรุงเทพฯ: มหาวทิยาลัยมหิดล,

2538), น. 46.

4

กลาวไววา “คุณใชกระจกเงาไวสําหรับดูหนา ขณะเดียวกันคุณก็ใชผลงานศิลปะสองดูสังคม”8

เพลง คือ ผลงานทางศิลปะที่ถายทอดเร่ืองราวทางสังคม การเมือง และเศรษฐกิจที่ปรากฏข้ึนตาม

ชวงเวลาเสมอ

นอกจากนี้ บทเพลงยังเปนสารที่บรรจุเนื้อหาสาระ ประเด็นและนัยทางการเมือง ทั้งนี้

เพราะมีบทเพลงหลายเพลงที่ส่ือสารทางการเมืองและมีการเปล่ียนแปลงตามการเมือง อาทิ

เพลงชาติก็ส่ือสารถึง “ประเทศไทย รวมเลือดเนื้อชาติเช้ือไทย เปนประชารัฐ ไผทของไทยทุกสวน…”

เพลงชาติสะทอนใหเห็นถึงวัตถุประสงคทางการเมืองของผูนําในยุคสมัยที่เปล่ียนช่ือประเทศจาก

“ประเทศสยาม” เปน “ประเทศไทย” เพื่อใหมีอุดมการณและความเปนหนึ่งเดียวกัน รักสามัคคีกัน9

บทเพลงชวงสถานการณตอสูทางการเมืองที่ดุเดือด เนื่องจากวันที่ 8 พฤศจิกายน

พ.ศ. 2490 คณะรัฐประหารของฝายจอมพล ป.พิบูลสงคราม ซึ่งบัญชาการโดยพลโทผิน ชุณหะวัณ

ไดยึดอํานาจโคนลมรัฐบาลของรัฐบุรุษอาวุโส ปรีดี พนมยงค หลังจากนั้นเปนชวงของการกวาดลาง

ทางการเมืองอยางเหี้ยมโหด ป พ.ศ. 2492 บุคคลสําคัญฟากฝายทานปรีดีถูกกําจัดหลายคน เชน

สังหารหมูส่ีอดีตรัฐมนตรี จําลอง-ทองอินทร-ถวิล-ทองเปลว จับตายอดีตรัฐมนตรีทวี ตะเวทิกุล

สังหารพันตรีโผน อินทรทัต อดีตเสรีไทย ฆาแลวเผาอดีตรัฐมนตรีเตียง สิริขันธ ฆาตกรรมนายอารีย

ลีวีระ ฆาหะยีสุหรง ผูนํามุสลิมภาคใต รัฐบาลของ ป.-ผิน-เผา ไดใชอํานาจทมิฬผานกองทัพ

ตํารวจที่มีพลตํารวจเอกเผา ศรียานนท เปนผูบัญชาการ ในป พ.ศ. 2495 ก็มีการกวาดลางคร้ังใหญ

ที่เรียกวากบฏสันติภาพ มีนักเขียน นักหนังสือพิมพ นักการเมือง ถูกจับจํานวนมาก สาเหตุเพราะ

คัดคานการที่รัฐบาลสงทหารไปรบที่เกาหลีตามบัญชาของสหรัฐอเมริกา

สภาพสังคมการเมืองเปนแรงขับใหผลงานเพลงที่ครูเพลงชื่อดังหลายคนซ่ึงที่มิควร

ลืมที่จะกลาวถึงอาทิ แสงนภา บุญราศี อดีตราชาละครรองยุคเปล่ียนแปลงการเมืองการปกครอง

2475 เสนห โกมารชุน และ ไพบูลย บุตรขัน เปนกลุมศิลปนที่บุกเบิกและสรางสรรคเพลงสะทอน

วิถีชีวิตและการเมืองซึ่งถูกเรียกกันวา “เพลงชีวิต” ในชวงป พ.ศ. 2480-2495 ผลงานของครู

ไพบูลย บุตรขัน แตงให คํารณ สัมบุญณานนท และคนอ่ืน ๆ รองเพื่อสะทอนการเมือง เชน เพลง

“ตาสีกําสรวล” “เพลงมนตการเมือง” “สวรรคชาวนา” “เขาพระวิหารแหงความหลัง” “จดหมาย

8สุกรี เจริญสุข, (เพิง่อาง), น. 47.

9ขจร ฝายเทศ, “การสื่อสารทางการเมืองในเพลงไทยลูกทุง พ.ศ. 2507-2547,”

(วิทยานิพนธปริญญาปรัชญาดุษฎีบัณฑิต ( ส่ือสารมวลชน ), คณะวารสารศาสตรและ

ส่ือสารมวลชน, มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร, 2548).

5

แคนสีเลือด” “ขวานทองของไทย” “เทวดาข้ีโกง” “ทรยศขบถรัก” และอีกหลาย ๆ เพลงที่ไมได

กลาวถึง

เพลง “ตาสีกําสรวล” (บางสวนของเพลงตาสีกําสรวล)

“...เศรษฐกิจสมัยกอน ไมคอยเดือดรอนประชาราษฎร เงินเดือนต้ังยี่สิบบาท

แหมเดินองอาจสงา ขาวตมกุยสามสตังควาเสียพุงกางเต็มที่ จะกินกวยเต๋ียวบะหม่ี

แถมมีน้ําแข็งใสชาที่ยากจนพอประทัง มวยไกตังจีอุโละ มีหนึ่งสตางคนั่งโตะ

กินขาวตมน้ําปลา มีเงินบาทเดียวในกระเปา ใชต้ังแตเชาไปจนคํ่า เล้ียงเพื่อนหงํา

งอมแงมแลวมีแถมอยางวา

....ผมเปนตาสีตาสา อยูบานนาน้ําตก ที่เมืองนครนายก มาเสียภาษีคานา หัว

อกตรมขมไหม ผมพูดอะไรมันก็ไมออก ลูกผมมันอยูบางกอก มันเลาบอกมาวา

สมัยนี้เงินเฟอ เหมือนน้ําเออลนฝง หนึ่งสตังคเด๋ียวนี้มันก็ไมมีคุณคา เงินเดือนต้ังหา

รอยบาท แหมนาประหลาดไหนทัน เงินไมพอรับประทาน ตองซมซานกูมาไมถงึเดือน

ก็หนาดํา เอาโรงจํานําเปนที่พึ่ง ดอกเบ้ียบาทละสลึง ยักชักเขาปากรักษา ไอของกิน

ก็แพง ...จะตมแกงก็ไมไหว ตองเลนอาหารแบบไทย คือทอดไขนกกระทา (เปกพอ)

จะขอวิงวอนเสนอสุนทรขอสนทนา เพิ่มภาษีเขามาจนชาวประชาบาลูแลวทั่น ภาษี

กะป ภาษีน้ําปลา ภาษีน้ําตาล อีกหนอยไมชาไมนาน ภาษีเลนงานกระทั่งหายใจ

ตองติดแสตมปเอาไวที่รูจมูกเราหายใจออกเขาภาษีเลนเราไมรูเทาไหร มิใชประชด

มิใชประชันมิใชวาใคร เรายอมเสียดวยเต็มใจขอเพียงชาติไทยเราวัฒนา ขาราชการ

ขอใหทํางานเพื่อประชาชน อยาไดนึกวาตน อยูเหนือหัวคนเพราะใสชฎา ตาสาตาสี

ยายมายายมีอยางผมเขามา เพื่อเสียภาษีคานา อยาใชวาจา..เปนจาว...นา ”10

เพลงมีบทบาทในฐานะกระบอกเสียงเพื่อเรียกรองและประทวงรัฐบาลของประชาชน

อยาง “เพลงผูแทนควาย” ของ เสนห โกมารชุน เปนการส่ือสารทางการเมืองแนวเสียดสีการเมือง

เปนปากเปนเสียงใหกรรมกรสามลอถีบ ที่รัฐบาลของจอมพล ป. พิบูลสงคราม ส่ังหามวิ่งในเขต

พระนคร-ธนบุรี ดวยการแตงเพลง “สามลอแคน” ในเชิงประทวงรัฐบาล จนทําใหเสนห โกมารชุน

เปนขวัญใจชาวสามลอในป พ.ศ. 2492 แตในที่สุดทั้ง 2 เพลง ก็กลายเปนเพลงตองหาม สวนหนึ่ง

ของเนื้อหาเพลงผูแทนควาย ดังนี้

10วัฒน วรรลยางกูร, รําลึกไพบูลย บุตรขัน เขียนงานบูชาครู 3,

http://www.maemaiplangthai.com, วนัที่ 20 มถิุนายน 2552.

6

“...ปกษเหนือปกษใตแดนไกลกันดาร ไมมีขาวรับประทาน

เพราะคอรรัปชั่นมนัโกงกนิ ควายมนัอยากรองไห ใหพีน่องไดยนิ

ไปถึงสวรรคชัน้อินทร ใหพวกโกงกนิมันวอดวาย

แตเกิดเปนควายก็ไดแตยืนดู ถึงจะรูกเ็หมือนไมรู ไดแตดูเขาขนไป

ถาควายปากบอน ควายจะตองนอนตาย เอาโกงกันใหสบายเถอะไอควายจะยอมทน”11

สวนบทเพลง “สามลอแคน” เนื้อหาเพลงบางสวน ดังนี้

“...สามลอนี้หนอเปนคนช้ันตํ่า แตเรามีศีลธรรม

ไมลืมคําวาจา ไมเคยโกงกินทรัพยสินของราษฎร

ไมเคยสรางความเดือดรอน เหมือนพวกกะลอนเทวดา

หนากากผูดีมนัมีกนัอยูมากมาย หนาจริงแหละคือยักษรายทีก่ลายเกิดมา

พวกโกงกาลี มันดีก็แตหนา แมจริงมันนี้ข้ีขากวาสามลอมากมาย...”12

เพลง “มนตการเมือง” ที่แตงโดย สุเทพ โชคสกุล รองโดย คํารณ สัมบุญณานนท ซึ่ง

ยืนยง โอภากุล นํามารองใหมอีกคร้ังในป พ.ศ. 2537 ภายใตชื่ออัลบ้ัมรอยคํารณ แมวาอายุเพลง

จะยาวนาน แตยังคงความหมายทางการเมืองไวเปนอยางดี โดยเฉพาะเมื่อถึงสมัยการเลือกต้ัง

ทุกคร้ังเพลงมนตการเมืองก็ยังใชไดทุกคร้ัง เปนการเตือนสติผูใชสิทธิและนักการเมือง ใหเลือก

คนดีเปนผูแทน และผูแทนเองก็ใหนึกถึงคําพูดที่ไดใหไวกับประชาชนเมื่อเวลาหาเสียง เพราะ

สวนใหญเมื่อไดเปนผูแทนแลวก็จะหายหนาไปเลย ปลอยใหชาวบานรอคอยและดําเนินชีวิตตาม

ยถากรรม เนื้อหาเพลงมนตการเมืองมีดังนี้

เสียงโฆษณาของนักการเมือง ยกเอาแตเร่ืองที่ดีงามมาพูดจา

มีหนงัมาฉายใหชาวไรชาวนา ไดดูไดชมกันทั่วหนาระร่ืนต่ืนตากนัทัว่ไป

จะสรางไอโนนทําสรางไอนี่ทีย่ังขาดแคลน ทั่วทุกถิน่ทกุแดนฟงดูก็แสนจะช่ืนใจ

ถนนหนทางลําคลองจะสรางใหมากมาย เลิกเล้ียงวัวเล้ียงควายจะซื้อรถใหมาไถนา

แนะ ดีอกดีใจแตนี้ตอไปคงสุขอารมณ ชาวนาพากันชื่นชมนิยมดังเขาพูดมา

พอเปนผูแทนนั่งแทนอยูในสภา ต้ังหลายปที่ผานมาจะไถนายังตองใชควาย

ถนนหนทางทีว่าจะสรางกย็งัไมม ี มันกนิอิฐทรายกันปนปถนนจะมีไปไดยังไง

เขาเปนผูแทนกันยงัไมทนัเทาไร ทรัพยสินเงินทองมีมากมาย

11วัฒน วรรลยางกูร, คีตกวีลูกทุง ไพบูลย บุตรขัน (พิมพคร้ังที่ 3), (กรุงเทพฯ: แพรว

สํานักพิมพ, 2550), น. 68.

12วัฒน วรรลยางกูร, (เพิ่งอาง), น. 67-68.

7

มันนาแปลกใจเม่ือคิดข้ึนมา ปากบอกรักชาติผมฟงอนาถใจจริง

เหน็แตเขาชวงชงิตําแหนงใหญยิ่งกันในสภา วิง่เตนหาเสียงกนิเล้ียงกนัใหญตามเหลาตามบาร

บางคราวยกพวกเขาเขนฆามันเหลือระอาผูแทนเมืองไทย ผมขอวิงวอนราษฎรทั้งแผนดิน

ไอพวกชอบโกงชอบกินไอพวกกังฉินอยาเลือกเขาไป เลือกแตคนดียังมีอยูอีกมากมาย

แลวพี่นองจะสุขใจจะพาชาติไทยเรารุงเรือง13

จากเนื้อหาของบทเพลง ตาสีกําสรวล ผูแทนควาย สามลอแคน เพลงมนตการเมือง

และเพลงอ่ืน ๆ ที่ไมสามารถกลาวถึงไดหมดนั้น เปนการสะทอนใหเห็นบทบาทของเพลงในการส่ือสาร

ทางการเมืองในชวงป พ.ศ. 2480 -2495 การปกครองของชนชั้นที่ใชอํานาจครอบงําทุกอยาง

การทํามาหากิน เก็บภาษีสูง ในสภาวะคาเงินบาทตกตํ่าโดยไมคํานึงถึงความเดือดรอนของ

ประชาชน ชาวบานไมสามารถเรียกรองใด ๆ ได ผูใดคัดคานก็จะถูกทําลาย แมแตเพลงก็ยัง

ตองหามนั้นหมายถึงอํานาจของเพลงมีพลังกระทั้งทําใหผูมีอํานาจเกรงกลัวได และจะเห็นไดวามี

หลายเพลงที่ไมสามารถนํามาเผยแพรตอสาธารณชนได แตเพลงเหลานั้นไดบอกเร่ืองราวทาง

ประวัติศาสตรไวใหผูคนไดศึกษาในเวลาตอมา และนักรองที่ไดรับฉายาเปนนักรองลูกทุงแนว

ประทวงและเสียดสีการเมืองและขาราชการในยุคนั้น คือ คํารณ สัมบุญณานนท

เพลงถามคนไทย แตงโดยสุรพล โทณะวณิก รองโดย สันติ ลุนเผ เปนอีกเพลง

ที่ปลุกใจใหคนไทยรักกัน รักแผนดิน สมกับปูยาตายไดตอสูรักษาแผนดินไทยไวใหลูกหลาน

ในปจจุบันไดอยูอยางมีความสุขสบาย ความวา

“หัวใจถกูแทงกี่ข้ัว ตามตัวถกูฟนกี่แผล

ปูไทยตายไปกีค่นแน ไทยจึงไดแผมาถึงแหลมทอง

กระดูกไทยกระเด็นไปกีท่อน เชิงตะกอนเผาไปกี่หน

คอขาดกันไปกี่คน ไทยทกุคนจึงไดไทยครอบครอง

เสียเลือดกันไปเทาไหร เสียใจกันไปกี่คร้ัง

น้ําตาของไทยไหลหล่ัง ทุก ๆ คร้ังที่ถูกเฉือนขวานทอง

เขนฆากนัทําไม เราเปนคนไทยดวยกนัทัง้ผอง

ไทยฆาไทย ใหชาติอ่ืนครอง

วิญญาณปูจะรองไอลูกหลานจัญไร

ไทยฆาไทยใหชาติอ่ืนครอง

13วัฒน วรรลยางกูร, (อางแลว).

8

วิญญาณปูจะรองไอลูกหลานจัญไร

วิญญาณปูจะรองไอลูกหลานจัญไร”14

บทกวีของกวีประชาชนแหงอารเมเนียช้ินหนึ่งที่จิตร ภูมิศักด์ิ แปลในนามศรีนาคร

เมื่อป พ.ศ. 2500 เปรียบเสมือนปณิธานอันยิ่งใหญของเจาของ จิตร ภูมิศักด์ิ และกลอนน้ีก็เหมือน

ตัวแทนของจิตร ภูมิศักด์ิ ที่เปนนักตอสู วีระศักด์ิ จันทรสงแสง ไดเขียนไวในหนังสือชีวิตและ

ตํานานของชายผูเปนเอกทุกอยาง มีความวา “เพื่อลบรอยคราบน้ําตาประชาราษฎร สักพันชาติ

จักสูมวยดวยหฤหรรษ แมนชีพใหมมีเหมือนหวังอีกคร้ังครัน จักนอมพลีชีพนั้น เพื่อมวลชน”15

นอกจากนี้ นายแพทยประเวศ วะสี ไดกลาววา ศิลปนรวมสรางสัญลักษณ เชน เพลง หมอลํา

หนังตะลุง จิตรกรรม ประติมากรรม ที่กระตุนจิตสํานึกสาธารณะอยางกวางขวาง บทบาทของเพลงนั้น

มีมากมายทั้งตอการเรียกรองสิทธิ เสรีภาพ ตลอดจนความชอบธรรมทางสังคม บทเพลงจึงเปน

สารที่จะทําใหผูคนเขาใจสภาวการณทางสังคมไมวาจะเปนการแสดงความเห็นดวย ตอตาน

คัดคาน ประทวง เรียกรอง เปนตน16

ในชวงป พ.ศ. 2516-2519 เปนชวงที่แนวเพลงเพื่อชีวิตไดเกิดข้ึนอยางชัดเจน โดย

จุดเร่ิมตนมาจากแนวคิดของจิตร ภูมิศักด์ิ ในการเขียนบทความ “ศิลปะเพื่อชีวิต ศิลปะเพื่อ

ประชาชน” มีบทกวีหลายบทที่ใชเพื่อการส่ือสารในการเรียกรองประชาธิปไตย และการเรียกรอง

สิทธิใหกับประชาชน ดังบทกวีหนึ่งที่จิตร ภูมิศักด์ิ ไดเขียนไวเมื่อป พ.ศ. 2490 บทกวี “คําเตือน

จากเพื่อนเกา” เขียนเพื่อสะทอนภาพความลําบากของชาวนา และเรียกรองใหชาวไทยทั้งหลาย

รูจักบุญคุณชาวนา และตอมานํามาเปนเพลง “เปบขาว” ของวงคาราวาน มีความวา

“เปบขาวทุกคราวคํา จงสูจําเปนอาจิณ

เหงื่อกูที่สูกิน จึงกอเกิดมาเปนคน

ขาวนีน้ะมีรส ใหชนชมิทกุชัน้ชน

เบ้ืองหลังสิทกุขทน และขมข่ืนจนเขียวคาว

14ไทยอี-นิวส ออนไลน, http://thaienews.blogspot.com/2006/11/blog-post_34.html,

20 มิถุนายน 2552.

15วีระศักด์ิ จันทรสงแสง, ชีวิตและตํานานของชายผูเปนเอกทุกอยาง (กรุงเทพฯ:

สํานักพิมพสารคดี, 2549), น. 47.

16อํานาจ เย็นสบาย, ส่ือพื้นบานโครงการนําวัฒนธรรมและอัตลักษณมาเปน

กระบวนการในการคุมครองสิทธิเสรีภาพ และการไกลเกล่ียระงับขอพิพาท (กรุงเทพฯ: สํานักงาน

กิจการยุติธรรม, 2546).

9

จากแรงมาเปนรวง ระยะทางนั้นเหยียดยาว

จากรวงเปนเมด็พราว ลวนทุกขยากลําบากเข็ญ

ปูดโปนกี่เสนเอ็น จึงแปรรวงมาเปนกนิ

น้ําเหง่ือที่เร่ือแดง และน้ําแรงอันหล่ังริน

สายเลือดกทูั้งส้ิน ที่สูดซดกําซาบฟน17

เมื่อเหตุการณ 14 ตุลาคม 2516 คล่ีคลายลง นายสัญญา ธรรมศักด์ิ ดํารงตําแหนง

นายกรัฐมนตรี รัฐบาลไดสนับสนุนบทบาทของนักศึกษาในเร่ืองประชาธิปไตย จึงเกิดนักคิด

นักเขียนมากข้ึน เพลงเพื่อชีวิตกลายเปนแนวเพลงใหมที่เกิดในสังคมไทยในยุคนั้น วงดนตรีวงแรก

ที่ไดรับการยอมรับในชวงนั้นคือ “คาราวาน” กอนจะเปนคาราวาน สุรชัย จันทิมาธร นักเขียน

นามปากกา “ท.เสน” และวีระศักด์ิ สุนทรศรี เจาของนามปากกา “สัญจร” ทั้งสองเปนเพื่อนกัน

ไดรวมกันแสดงดนตรีกิจกรรมการประทวง งานนิทรรศการดนตรีเพื่อชีวิต ซึ่งบทเพลงที่ ท.เสน

และสัญจร” นํามาบรรเลง เชน “คนกับควาย” “เปบขาว” “ขาวคอยฝน” เปนการนําแนวดนตรี

ตะวันตกมาประยุกตเขากับเนื้อรองภาษาไทย ทําใหไดรับการตอบรับอยางดีจากนักศึกษา

ปญญาชน เนื้อหาของเพลงบรรยายความทุกขยาก สะทอนภาพวิถีชีวิตของประชาชนชาวไรชาวนา

ที่มีเนื้อหากินใจ ซึ่งเนื้อหาบางสวนของเพลง “ขาวคอยฝน” มีดังนี้

“อยูอยางขาวคอยฝน บพนราแรงแหงตาย

ชีวิตชีวานาหนาย จะหมายส่ิงหมายไมม ี

จากบานเกิดเมืองนอน พเนจรลกูเล็กเด็กแดง

สองขาของเฮามีแฮง ตะวันสีแดงสองทาง...”18

จากนั้น ท.เสน และสัญจร ไดรวมตัวกับวงบังคลาเทศแบนด เมื่อป พ.ศ. 2517 ต้ังชื่อ

ใหมวา “คาราวาน” มีสมาชิก 4 คน ไดแก สุรชัย จันทิมาธร วีระศักด์ิ สุนทรศรี มงคล อุทก และ

ทองกราน ทานา ผลงานชุดแรก ชื่อ “คนกับควาย” มีเนื้อหาสะทอนความทุกขยากของชาวนา

ผลงานชุดที่ 2 ชื่อ “อเมริกันอันตราย” มีสาระตอตานลัทธิจักรวรรดินิยมอเมริกา และจากนั้น

มีศิลปนเพลงเพื่อชีวิตเกิดข้ึนหลายวง เชน วงกงลอ ตนกลา กรรมาชน และวงลูกทุงสัจธรรม

จึงทําใหมีเพลงเพื่อชีวิตเกิดข้ึนในชวงเวลา พ.ศ. 2517-2519 มากกวา 200 เพลง (จุลสารประกอบ

17วิชัย นภารัศมี, หลากชีวิต จิตร ภูมิศักด์ิ (กรุงเทพฯ: สํานักพิมพฟาเดียวกัน, 2546),

น. 49.

18สุรชัย จันทิมาธร, เนื้อนัย (เพลง) (กรุงเทพฯ: สํานักพิมพสามัญชน, 2546), น. 45.

10

งานรําลึก 25 ป 14 ตุลา, 2544) เพลงที่ไดรับความนิยมและสรางความประทับใจ จะถูกนํามา

บรรเลงบนเวทีการเรียกรองประชาธิปไตยทุกคร้ัง อาทิ “เพลงนกสีเหลือง” แตงโดย วินัย อุกฤษณ

รองโดยวงคาราวาน มีเนื้อหาดังนี้

เจาเหนิไปสูหาวหาว เมฆขาวถามเจาคือใคร

อาบปกดวยแสงตะวัน เจาฝนถงึโลกสีใด

“คุณจําไดไหม เหตุการณเมือ่วันที่สิบส่ีสิบหาตุลาคม

คุณจําไดไหม รอยเลือด คราบน้ําตา และฝนรายของผูคน

วีรชนคนหนุมสาวของเราไดตายไปทามกลางหากระสุนและแกสน้ําตา

ตายไปขณะชูสองมืออันวางเปลาเพื่อเรียกรองหาเสรีภาพ

ณ บัดนี้ขอใหพวกเราจงพากันหยุดนิง่ และสงใจระลึกถงึไปยัง

พวกเขาเหลานั้น อยางนอยก็เพื่อเปนเคร่ืองเตือนใจและจะไดเปนกาํลังใจ

สําหรับผูที่จะอยูตอสูอีกตอไป…”19

เพลงถั่งโถมโหมแรงไฟ มีลักษณะปลุกใจ แตงโดย สุรชัย จันทิมาธร อีกเพลง เปน

บทเพลงปฏิวัติที่เขียนและขับรองโดย วงดนตรีคาราวาน ซึ่งเขียนข้ึนเมื่อสมาชิกของวงทุกคน

เดินทางเขาปา หลังเหตุการณ 6 ตุลาคม 2519 เพื่อเขารวมการตอสูกับพรรคคอมมิวนิสตแหง

ประเทศไทย เนื่องจากความกดดันทางการเมืองยุคนั้นก็เปนเพลงตองหามอีกเพลง มีเนื้อหา ดังนี้

“ปฏิวัติโคนลมสังคมแบบเกา ปฏิวัติเพื่อเราประชาชาติไทย

มารวมกันดันกงลอประวัติศาสตร สูเอกราชจริงแท และสดใส

จับอาวุธถั่งโถมโหมแรงไฟ เพื่อกาวไกลแหงสังคมอุดมการณ

ทหารแหงประชาทําหนาที่ กําจัดเหลาไพรีปฏิกิริยา

ความลําบากนั่นคือมิตรลางอุปสรรค โคนจักรพรรดิฟาสซิสตและศักดินา

มันกอกรรมทํารายเราเร่ือยมา ชาติประชาเปนดังผูพลีกรรม

มวลชนด่ังผนังทองแดงกําแพงเหล็ก เอกลักษณนี่แหละหนาใชคนตอยตํ่า

คือผูยืนอยูยงคงทนย่ิง ทุกอยางส่ิงผลิตผลมวลชนทํา

เรานักรบแหงประชามากาวนํา มือจะกําปนกลาประกาศชัย

อํานาจรัฐจักไดมาดวยกระบอกปน ปนตอปนมันยิงมาเรายิงไป

ติดอาวุธความคิดพิชิตศึก ปลุกสํานึกปลดปลอยและปลุกใจ

19กลุมศิลปวัฒนธรรมเพ่ือชีวิต, เอกสารประกอบการเสวนา, เสนทางเพลงเพื่อชีวิต

(จุลสารประกอบงานรําลึก 25 ป 14 ตุลา 2544).

11

ปฏิวัติโคนลมสังคมแบบเกา ปฏิวัติเพื่อเราประชาชาติไทย

มารวมกันดันกงลอประวัติศาสตร สูเอกราชจริงแทและสดใส

จับอาวุธถั่งโถมโหมแรงไฟ เพื่อกาวไกลแหงสังคมอุดมการณ

จับอาวุธถั่งโถมโหมแรงไฟ เพื่อกาวไกลแหงสังคมอุดมการณ”20

ป พ.ศ. 2520 ไดกอกําเนิดวงดนตรีเพื่อชีวิตชื่อ “คาราบาว” และเปนวงดนตรีที่ประสบ

ความสําเร็จอยางสูง ไดรับความนิยมยืนยาวกวา 3 ทศวรรษ โดยการนําวงของยืนยง โอภากุล

มีผลงานจํานวนมากทั้งในสวนที่เปนผลงานของวงคาราบาว และผลงานเด่ียว ตามแนวทางท่ี

ตนเองถนัด เนื้อหาของเพลงสะทอนสังคม การเมือง เศรษฐกิจ และในสวนที่มีเนื้อหาเกี่ยวของกับ

การเมือง ในจํานวนสมาชิกของวงคาราบาว ยืนยง โอภากุล มีความโดดเดนในการส่ือสาร

ที่ชัดเจนไปในทางการเมืองและสังคมมาก ทั้งในสวนที่เปนบทเพลงและบุคลิกหรือภาพลักษณของ

ยืนยง โอภากุล ก็ส่ือถึงความเปนการเมือง เปนนักคิดหัวกาวหนาอีกคน และเปนนักเรียกรองเพื่อ

ความยุติธรรมชวยเหลือชุมชนและคนชายขอบ เก็บเกี่ยวเร่ืองราวตาง ๆ บอกเลาเพื่อใหคนไดรับรู

ไดรับฟงดังที่ปรากฏในบทเพลงที่ไดสรางสรรคไวอยางมากมาย บทบาทเพลงของ ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ตอการสื่อสารทางการเมือง

วงดนตรีคาราบาว เปนวงดนตรีที่สรางสรรคงานเพลงในลักษณะของแนวเพลงเพื่อ

ชีวิต โดยมี ยืนยง โอภากุล เปนผูกอต้ังวง ชื่อวง “คาราบาว” ซึ่งเปนภาษาตากาลอก ที่ใชเรียกช่ือ

ควายพื้นเมืองของฟลิปปนส ควายเปนสัญลักษณแสดงถึงการตอสู แสดงถึงการทํางานหนัก แสดง

ถึงความอดทน อีกทั้งควายยังเปนตัวแทนผูใชแรงงาน และผูใชแรงงานเปรียบเสมือนผูสรางโลก

ดวยเหตุผลเหลานี้ ยืนยง โอภากุล จึงไดใชคําวา “คาราบาว” พรอมกับมีหัวควายที่มีรูปนกพิราบ

อยูตรงกลางมาเปนสัญลักษณของวงคาราบาว ต้ังแตป พ.ศ. 2520 เปนตนมา21 ผลงานชุดแรก ชื่อ

“ลุงข้ีเมา” เมื่อป พ.ศ. 2524 และชุดสุดทาย “โฮะ” ในป พ.ศ. 2552 รวมระยะเวลาสรางสรรค

ผลงานนับจากการกอต้ังวงถึง 3 ทศวรรษ บทเพลงที่ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว สรางสรรค

และถายทอดมีเร่ืองราวที่หลากหลาย ทั้งดานสังคม การเมือง เศรษฐกิจ และอ่ืน ๆ อยางมากมาย

20สุรชัย จนัทิมาธร, (อางแลว).

21ชัยยุทธ ลิมลาวัลย, ประวัติคาราบาว, www.caraboa.net, วันที่ 20 มถิุนายน

2552.

12

รากเหงา เปนองคประกอบสําคัญในการรักษาตนไมเอาไวโดยไมใหโคนลมอยางได

โดยงาย ส่ิงที่ ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ยึดเปนแนวทางการทํางานเพลง คือ “อุดมการณ

ในวิชาชีพ” ไมวาจะเปนคาราบาว หรือเปนแอด คาราบาว หากไรส้ินอุดมการณคงไมสามารถ

ยืนอยูไดถึงทุกวันนี้ และบนความพยายามที่จะใหมีรากเหงาเปนตัวของตัวเองนั้นเปนส่ิงยาก

มีกระบวนการ มีข้ันตอน มีระยะเวลาในการบมเพาะ ถึง 3 ทศวรรษ ในนามวงคาราบาว และ

ประสบการณชีวิตกวา 50 ป เปนบทพิสูจนวา ยืนยง โอภากุล (แอด คาราบาว) เปนศิลปนที่มี

อุดมการณในวิชาชีพ ไมวาจะอยูในภาพของนักดนตรี หรือนักธุรกิจ ส่ิงที่ยังคงอยู คือ สัญลักษณ

รูปหัวควาย และช่ือ ยืนยง โอภากุล ไมวาจะมองมิติไหน แตในมิติของคนฟงเพลง ยืนยง โอภากุล

ยังเปนขุนพลเพลงเพื่อชีวิตที่สรางสรรคผลงานสะทอนการเปล่ียนแปลงสังคม การเมือง ใหแฟนเพลง

ไดภาคภูมิใจ เปนตํานานที่ยังมีลมหายใจ ในฐานะศิลปนอยางสมบูรณ 22

ทามกลางกระแสทุนนิยมและโลกาภิวัฒน สงผลใหสังคมไทยมีการเปล่ียนแปลง

อยางรวดเร็ว ยืนยง โอภากุล ผูนําวงคาราบาว จึงมีการปรับเปลี่ยนบทบาทวิชาชีพของตัวเอง

เพื่อใหสอดคลองกับการทําธุรกิจที่เปล่ียนแปลงตามกระแสทุนนิยม โดยการนําสัญลักษณ

รูปหัวควายของคาราบาวไปใชเปนตราสัญลักษณใหกับสินคายี่หอคาราบาวแดง หากมองสังคม

อยางเขาใจจะเห็นวา การเปลี่ยนแปลงเปนภาวะปกติ แตอุดมการณในมิติของเพลงเปนอยางไร

ก็ยังคงเปนอยูอยางนั้น การสรางสรรคผลงานเพื่อสังคมและทําเพื่อคนอ่ืนมาเปนเวลานาน การแยก

บทบาทสวนหนึ่งไปทําธุรกิจ “คาราบาวแดง” ซึ่งเปนการทําเพื่อตัวเองบางนาจะไมเปนไร ดังคํา

กลาวของ ยืนยง โอภากุล (แอด คาราบาว) วา

“ชีวิตตองอยู ตองกิน ตองใช และหาหนทางใหคนรอบขางมีความสุข นั่นเปน

หนทางของธุรกิจที่เขามาเกี่ยวพันเปนคนละสวน การสรางสรรคผลงานเพลง ก็ยังมี

วิธีการคลาย ๆ การเขียนกลอนของกวีเอกสุนทรภู คือ เอาประสบการณชีวิตออกมา

บอกเลาใหผูคนไดเรียนรู เปนบทเรียน ข้ึนอยูที่วาจะแสดงทาทีตอสังคมในชวงเวลาที่

พบเห็นเร่ืองราวเหลานั้นอยางไร แลวเลือกข้ึนมานําเสนอดวยวิธี”23

การมองยืนยง โอภากุล (แอด คาราบาว) จึงควรมองแยกบทบาทออกเปน 3 บทบาท

ไดแก บทบาทแรก คือ นักดนตรี บทบาทที่สอง คือ นักสรางสรรคผลงานเพลง และบทบาทที่สาม

22วรัตต อินทสระ, “การเดินทางของคาราบาวจากยุคอุดมการณสูเสนทางทุนนิยม,”

(วิทยานิพนธปริญญาศิลปศาสตรดุษฎีบัณฑิต, บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยราชภัฏสวนดุสิต,

2550), น. คํานํา.

23วรัตต อินทสระ, (เพิ่งอาง), น. 127.

13

คือ นักธุรกิจ ตองมองแยกสวนออกจากกัน ถาหากมองไมแยกบทบาทกันจะทําใหเห็นความขัดแยง

ในภาพลักษณของยืนยง โอภากุล ในการศึกษาคร้ังนี้ผูวิจัยยึดบทบาทของยืนยง โอภากุล ใน

ฐานะนักสรางสรรคผลงานเพลง และมองบทเพลงของ ยืนยง โอภากุล ในฐานะสารของ

กระบวนการสื่อสารทางการเมือง หรือกลาวอีกนัยหนึ่งเปนการศึกษาการส่ือสารทางการเมืองผาน

บทเพลงเพื่อชีวิตของ ยืนยง โอภากุล (แอด คาราบาว) และวงคาราบาว

ในเร่ืองของหลักการการส่ือสารทางการเมืองผานบทเพลงของยืนยง โอภากุล (แอด

คาราบาว) และวงคาราบาว นอกจากจะไดสรางสรรคงานเพลงที่ส่ือถึงเร่ืองราวทางสังคมดานตาง ๆ

แลวยังส่ือถึงการเมืองในดานตาง ๆ ใหแฟนเพลงและประชาชนไดเขาถึง ไมวาจะเปนนโยบาย

การเปล่ียนแปลงทางการเมือง อุดมการณทางการเมือง และพฤติกรรมนักการเมือง นักตอสูทาง

การเมือง ตามบริบทของสังคม เศรษฐกิจ และการเมืองในแตละชวงเวลาที่ตางกัน

ชัยยุทธ ลิมลาวัลย24 ไดกลาวถึงผลงานไววา เพลงที่ทําใหยืนยง โอภากุล และ

วงคาราบาวโดงดังและไดรับความนิยมแมในปจจุบันก็ยังเปนเพลงที่ไดรับความนิยม อยางเพลง

“เมดอินไทยแลนด” ที่มีเนื้อหาสะทอนนโยบายของรัฐบาลในการลดคาเงินบาทในสมัยนั้น แลวรัฐบาล

มีนโยบายสงเสริมใหใชสินคาของไทย ทําใหเมดอินไทยแลนดเปนอัลบ้ัมที่มียอดขายกวา 5 ลาน

ตลับ ก็ถือไดวาบทเพลงดังกลาวเปนบทเพลงในฐานะเปนสารหรือขอมูลขาวสารในการสื่อสารทาง

การเมือง หรือกลาวอีกนัยหนึ่งวาเปนการส่ือสารทางการเมืองผานบทเพลงของ ยืนยง โอภากุล

(แอด คาราบาว) และวงคาราบาว นอกจากนี้ ยังมีอีกหลายเพลงที่ทําหนาที่ในการสื่อสารทางการเมือง

ในป พ.ศ. 2529 อัลบ้ัมชุดที่ 7 “ประชาธิปไตย” ดวยกระแสการเรียกรองประชาธิปไตย

ในสถานการณบานเมืองในยุคนั้นที่ตองการประชาธิปไตย คาราบาวสะทอนการไดมาซึ่งประชาธิปไตย

ผานบทเพลง เชน “ประชาธิปไตย” หรือ “ผูแทน”

ในป พ.ศ. 2534 เพลง “นาย ก.” เปนการเรียกรองผูที่จะมาดํารงตําแหนงผูนําของ

ประเทศจะตองมาจากการเลือกต้ังของประชาชน และป พ.ศ. 2535 เพลง “สัจจะ 10 ประการ”

เปนเพลงที่แตงใหนักการเมืองตระหนักถึงสัจจะ 10 ประการที่นักการเมืองพึงมี และยังให

ประชาชนชวยกันตรวจสอบพฤติกรรมนักการเมืองนั้นมีลักษณะอยางไร ถาไมดีไมตองเลือกมาเปน

ตัวแทนของพี่นองประชาชนอีก

ป พ.ศ. 2538 อัลบ้ัมชุดที่ 15 “แจกกลวย” คาราบาวไดพูดถึงการกระจายอํานาจไปสู

ทองถิ่น ในเพลงกํานันผูใหญบาน และเพลงที่เสียดสีผูที่โกงกินบานเมืองกับเพลง คางคาวกินกลวย

และเพลงเดินขบวนที่พยายามบอกกับรัฐบาลวา ชาวบานเดือดรอนเขาจึงเดินขบวนประทวง

24ชัยยุทธ ลิมลาวัลย, (อางแลว).

14

ในป พ.ศ. 2540 อัลบ้ัมชุดที่18 “เช ยังไมตาย” บทเพลงในอัลบ้ัมนี้ไดกลาวถึงบุคคลที่

เปนนักตอสูทางการเมืองไมวาจะเปน เช กูวารา, อองซาน ซูจี, อัสนี พลจันทร บทเพลงเหลานี้

สะทอนใหเห็นถึงความกลาหาญของนักตอสูทางการเมืองที่มีอุดมการณประชาธิปไตยในการตอสู

กับอํานาจเผด็จการ ซึ่งเปนตัวอยางใหบุคคลรุนหลังไดรับรูและเรียนรูตอไป

ในป พ.ศ. 2543 อัลบ้ัมชุดที่ 21 “เซียมหลอตือ” ยังคงเกาะกระแสการเมือง โดยมี

เพลง “เซียมหลอตือ” “หมูสยาม” เปนลักษณะกระทบกระเทียบนักการเมืองที่ชอบกินบาน

โกงเมืองในภาวะสถานการณของประเทศระสํ่าย่ําแย “เพลงสัญญาหนาเลือกต้ัง” ที่บอกกับ

ประชาชนวาอยาขายสิทธิ์ขายเสียงในการเลือกต้ัง

ในป พ.ศ. 2548 อัลบ้ัมชุดที่ 24 “สามัคคีประเทศไทย” ดวยสถานการณบานเมือง

ของประเทศไทยในยุคนี้ เขาสูยุควิกฤตทางสังคม มีกลุมคนรายที่กอความไมสงบเกิดข้ึน ใน 3

จังหวัดชายแดนภายใตของไทย ทําใหประชาชนคนไทยเกิดความไมเขาใจซึ่งกันและกัน คาราบาว

ไดเปนสวนหน่ึงในการสรางความสมานฉันทของคนไทยโดยใชเสียงเพลงเปนส่ือกลางในการสราง

ความเขาใจอันดีตอกัน ในเพลง “ขวานไทยใจหนึ่งเดียว” และเพลง “สามัคคีประเทศไทย” เพื่อ

ปลุกใจใหคนไทยรักกันใหมากยิ่งข้ึน

ในป พ.ศ. 2552 อัลบ้ัมชุดที่ 26 “โฮะ” เปนผลงานที่ออกมาทามกลางกระแสวิกฤต

เศรษฐกิจโลกหรือวิกฤตแฮมเบอรเกอร และวิกฤตการเมืองในประเทศ จึงเปนการใหกําลังใจ และ

เปนการเตือนสติวาสังคมไทยเปนสังคมเกษตร ยังมีส่ิงที่มีคุณคาหลายอยางที่สามารถนํามาพยุง

ตัวเองใหอยูรอดได แมจะไมมีเงินแตยังมีของกินของใชที่เปนผลผลิตในประเทศ มีอะไรก็เอามา

รวมกัน หรือเอามาโฮะกัน “โฮะ” เปนภาษาเฉพาะถิ่นภาคเหนือแปลวาเอามารวมกัน ผสมกัน

เหมือนอยางแกงโฮะ เปนการเอาผักหลายอยางมาแกงผสมกัน ไมใชจายอยางสุรุยสุรายกจ็ะทาํให

ประชาชน ประเทศชาติอยูรอดได

จากบทบาทเพลงเพื่อชีวิตที่กลาวมาขางตนของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวง

ป พ.ศ. 2524-2552 สะทอนใหเห็นวาบทบาทของเพลงในการส่ือสารทางการเมือง สังคม และ

เศรษฐกิจไดเปนอยางดี จึงทําใหผูวิจัยสนใจศึกษากระบวนการสรางสรรคบทเพลงเพื่อชีวิต บริบททีม่ี

อิทธิพลตอการสรางสรรคบทเพลง และประเด็นทางการเมืองที่ส่ือสารผานบทเพลงของ ยืนยง

โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 นอกจากนี้ ยังสนใจที่จะศึกษาถึงความคิดเห็น

ของประชาชนตอบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 เปน

อยางไร

15

ปญหานําการวิจัย

1. ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว มีกระบวนการสรางสรรคบทเพลงอยางไร และ

มีบริบทอะไรบางที่มีอิทธิพลตอการสรางสรรคบทเพลง ในชวงป พ.ศ. 2524-2552

2. ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ไดส่ือสารประเด็นและนัยทางการเมือง สังคม

และเศรษฐกิจที่ส่ือสารผานบทเพลง ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 อะไรบาง

3. ประชาชนมีความคิดเห็นตอบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวง

ป พ.ศ. 2524-2552 อยางไร

วัตถุประสงคของการวิจยั

1. เพื่อศึกษากระบวนการสรางสรรคบทเพลงและบริบทที่มีอิทธิพลตอการสรางสรรค

บทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552

2. เพื่อศึกษาประเด็นและนัยทางการเมือง สังคม และเศรษฐกิจที่ส่ือสารผานบทเพลง

ของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552

3. เพื่อศึกษาความคิดเห็นของประชาชนตอบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว

ในชวงป พ.ศ. 2524-2552

ขอบเขตของการวิจัย

การวิจัยเร่ือง การสื่อสารทางการเมืองผานบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว

ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 เปนการวิเคราะหเนื้อหาบทเพลงดานการสื่อสารทางการเมือง สังคม

และเศรษฐกิจ ซึ่งผูวิจัยกําหนดขอบเขตการวิจัย ดังนี้

1. ศึกษาจากบทเพลงเพื่อชีวิตของยืนยง โอภากุล และ วงคาราบาว ซึ่งเปนบทเพลง

ที่ถูกเผยแพรในชวงป พ.ศ. 2524-2552 โดยจะศึกษาใน 3 เร่ือง คือ

1.1 ศึกษากระบวนการสรางสรรคบทเพลง และบริบททางการเมือง สังคม และ

เศรษฐกิจ ที่มีอิทธิพลตอการสรางสรรค บทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงป

พ.ศ. 2524-2552

1.2 ศึกษาประเด็นและนัยทางการเมือง สังคม และเศรษฐกิจ ที่ส่ือสารผาน

บทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552

16

1.3 ศึกษาความคิดเห็นของประชาชนตอบทเพลงของยืนยง โอภากุล และ

วงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552

2. บทเพลงที่นํามาวิเคราะหเปนบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว เปน

ผูสรางสรรคข้ึน และบทเพลงที่คนอ่ืนสรางสรรค แลวนํามาเผยแพรใหมในนามของยืนยง โอภากุล

และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 เปนผลงานชุดปกติของยืนยง โอภากุล และวงคารา

บาว ทั้งนี้ไมรวมผลงานที่เปนการแสดงคอนเสิรต และผลงานชุดพิเศษอ่ืน ๆ

3. ประชากรและกลุมตัวอยางที่ใชในการวิจัย แบงออกเปน 2 ลักษณะ ดังนี้

3.1 บทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว เปนผูสรางสรรคข้ึน ในชวง

ป พ.ศ. 2524-2552 จํานวน 452 เพลง โดยในการเก็บขอมูลคร้ังนี้ใชการวิเคราะหเนื้อหา (Content

Analysis) และการวิเคราะหเชิงตีความ (Interpretative Textual Analysis)

3.2 ประชาชนผูมีสิทธิเลือกต้ังในเขตกรุงเทพมหานคร จํานวน 5,695,956 คน

และไดกลุมตัวอยางที่คํานวณจากสูตรของ Taro Yamane ไดใชกลุมตัวอยางในการศึกษาคร้ังนี้

จํานวน 508 คน

นิยามศัพทเฉพาะ

บทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว หมายถึง บทเพลงที่มีรากฐาน

แนวคิด และการสรางสรรคบทเพลงโดยยืนยง โอภากุล และบทเพลงในนามวงคาราบาว ในชวง

ป พ.ศ. 2524-2552 หรือบทเพลงที่คนอ่ืนสรางสรรคไว แลวนํามาจัดทําใหมโดยยืนยง โอภากุล

และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 ซึ่งเปนผลงานปกติ ไมรวมผลงานภาคพิเศษและ

ผลงานบันทึกการแสดงคอนเสิรต

บทเพลงเพื่อชีวิต หมายถึง บทเพลงที่มีรากฐานแนวคิดที่มีเนื้อหามุงใชศิลปะ

สะทอนภาพสังคม การเมือง เศรษฐกิจ วิถีชีวิตความเปนอยูของประชาชนในมิติทางสังคม

วัฒนธรรม หรือปญหาสังคม ไมวาจะเปนการเอารัดเอาเปรียบ ความไมเทาเทียมกันทางสังคม

ความยากจน บทบาทของเพลงเปนกระบอกเสียงใหกับประชาชนในมิติการเมือง เชน การเรียกรอง

ประชาธิปไตย นําเสนอนโยบายสาธารณะ โครงการหรือกิจกรรมทางการเมือง ในลักษณะ

ลอเลียน เสียดสี ประชดประชัน สอดแทรกความคิดเห็นตอสถานการณตาง ๆ ที่ปรากฏในสังคม

ขณะนั้น ๆ

17

การสื่อสารทางการเมือง หมายถึง การส่ือสารประเด็นการเมือง หรือเนื้อหาทาง

การเมืองและนัยทางการเมืองที่ส่ือสารผานบทเพลงเพ่ือชีวิตของยืนยง โอภากุล ในชวงป พ.ศ. 2524-

2552

กระบวนการสรางสรรคบทเพลง หมายถึง ข้ันตอนของการสรางสรรคบทเพลงเพื่อ

ชีวิตที่สะทอนปรากฏการณทางการเมืองของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-

2552 ไดแก ข้ันตอนการสรางสรรค เนื้อรอง ทํานองดนตรี รูปแบบ การถายทอดอารมณเพลง และ

ผลกระทบที่คาดหวังตอประชาชนผูฟงเพลง

บริบทที่มีอิทธิพลตอการสรางสรรคบทเพลง หมายถึง สภาวการณทางการเมือง

สังคม และเศรษฐกิจที่มีผลตอแนวคิดการสรางสรรคบทเพลงเพื่อชีวิตของยืนยง โอภากุล และ

วงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552

บริบททางสังคม หมายถึง สภาวการณทางสังคมท่ีมีอิทธิพลตอแนวคิดในการแตง

เพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 ประกอบดวย ความยากจน

ความไมเทาเทียมกันทางสังคม จริยธรรมทางสังคม เด็กและการศึกษา ยาเสพติด และส่ิงแวดลอม

บริบททางเศรษฐกิจ หมายถึง สภาวการณทางเศรษฐกิจที่มีอิทธิพลตอแนวคิดใน

การการแตงเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524 – 2552 ประกอบดวย

ราคาผลผลิตของเกษตรกร ระบบเศรษฐกิจ และวิกฤตเศรษฐกิจ

บริบททางการเมือง หมายถึง สภาวการณทางการเมืองที่มีอิทธิพลตอแนวคิดใน

การแตงเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 ประกอบดวย

นโยบายรัฐบาล กระบวนทางประชาธิปไตย เชน การเลือกต้ัง การเรียกรองทางประชาธิปไตย

พฤติกรรมนักการเมือง ผูนําทางการเมือง สรางความรักสมานฉันทของคนในชาติ และเกี่ยวกับ

สงครามและเสรีภาพ

ประเด็นทางการเมือง หมายถึง ประเด็นทางการเมืองที่ส่ือสารผานบทเพลงของ

ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 ประกอบดวย หลักการและกระบวน

ทางประชาธิปไตย เชน การเลือกต้ัง การเรียกรองทางประชาธิปไตย นโยบายรัฐบาล บุคคล

สําคัญทางประวัติศาสตรและผูนําความคิดทางการเมือง พฤติกรรมนักการเมือง และการสราง

ความรักสมานฉันทของคนในชาติ

นัยทางการเมือง หมายถึง ความหมายทางการเมืองที่ถูกตีความตามบริบททาง

การเมืองที่แตกตางกัน จากบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงเวลาป พ.ศ. 2524 -

2552 เชน การเมืองในระบอบประชาธิปไตยคร่ึงใบ การเมืองแบบประชาธิปไตยระบบตัวแทน

18

ที่ยังแฝงดวยธนาธิปไตย การเปล่ียนแปลงทางการเมือง ความขัดแยงทางการเมือง นโยบายของ

รัฐบาลแตละชุด และการโกงบานกินเมืองหรือการคอรัปชั่น

ประเด็นทางสังคม หมายถึง ประเด็นทางสังคมที่ส่ือสารผานบทเพลงของยืนยง

โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 ประกอบดวย บทเพลงที่มีเนื้อหาเกี่ยวกับ

ความยากจน ความไมเทาเทียมกันทางสังคม จริยธรรมทางสังคม เด็กและการศึกษา ยาเสพติด

และส่ิงแวดลอม

นัยทางสังคม หมายถึง ความหมายทางสังคมที่ถูกตีความตามบริบททางสังคมที่

แตกตางกัน จากบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงเวลาป พ.ศ. 2524-2552

เชน ความยากจน ความไมเทาเทียมกันทางสังคม จริยธรรมทางสังคม เด็กและการศึกษา

ยาเสพติด และส่ิงแวดลอม

ประเด็นทางเศรษฐกิจ หมายถึง ประเด็นทางเศรษฐกิจที่ส่ือสารผานบทเพลงของ

ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 ประกอบดวย ราคาผลผลิตของ

เกษตรกร วิกฤตเศรษฐกิจ และระบบเศรษฐกิจ

นัยทางเศรษฐกิจ หมายถึง ความหมายทางเศรษฐกิจที่ถูกตีความตามบริบททาง

เศรษฐกิจที่แตกตางกัน ในชวงเวลาป พ.ศ. 2524-2552 เชน ความยากจน ความไมเทาเทียมกัน

ทางสังคม จริยธรรมทางสังคม เด็กและการศึกษา ยาเสพติด และส่ิงแวดลอม ความคิดเห็นของประชาชนตอบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว

หมายถึง ความคิดเห็นของประชาชนในเขตกรุงเทพมหานคร และความคิดเห็นผูนิยมฟงเพลง

คาราบาว หรือแฟนเพลงคาราบาวที่มีตอบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในดาน

กระบวนการสรางสรรคบทเพลง บริบทที่มีอิทธิพลตอการสรางสรรคบทเพลง ประเด็นของขอมูล

ขาวสารที่ส่ือสารผานบทเพลง และขอเสนอแนะอ่ืน ๆ ที่มีตอบทเพลงของยืนยง โอภากุล และ

วงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552

ประโยชนที่คาดวาจะไดรบั

1. ไดทราบถึงกระบวนการสรางสรรคผลงานเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว

ในชวงป พ.ศ. 2524-2552

2. ไดทราบถึงบริบททางการเมือง สังคม และเศรษฐกิจที่มีอิทธิพลตอการสรางสรรค

ผลงานเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552

19

3. ไดทราบถึงประเด็นและนัยทางการเมือง สังคม และเศรษฐกิจ ที่ส่ือสารผาน

บทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552

4. ไดทราบความคิดเห็นของประชาชนท่ีมีตอบทเพลงของยืนยง โอภากุล และ

วงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552

20

บทที่ 2

แนวคิด ทฤษฎี และงานวิจัยทีเ่กี่ยวของ การวิจัยเร่ือง การสื่อสารทางการเมืองผานบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว

ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 มีแนวคิด ทฤษฎีและงานวิจัยที่ เกี่ยวของ เพื่อนําไปสูการอธิบาย

ปรากฏการณที่คนพบในงานวิจัย ดังนี้

1. ทฤษฎีเกีย่วกับการส่ือสาร

1.1 ความหมายการสื่อสาร

1.2 ความสําคัญของการสื่อสาร

1.3 กระบวนการสื่อสาร

2. ทฤษฎีเกีย่วกับการส่ือสารทางการเมือง

2.1 ความหมายการสื่อสารทางการเมือง

2.2 ความสําคัญของการสื่อสารทางการเมือง

2.3 กระบวนการสื่อสารทางการเมือง

3. แนวคิดเกี่ยวกบัการส่ือสารทางการเมืองผานบทเพลง

3.1 กระบวนการสรางสรรคบทเพลง

3.2 เพลงกับการส่ือสาร

3.3 วิวฒันาการเพลงในสังคมไทย

3.4 บริบททีม่ีผลตอการสรางสรรคบทเพลง

3.5 การสื่อสารทางการเมืองผานบทเพลง

4. ทฤษฎีวจันกรรม

4.1 ความหมายของวัจนกรรม

4.2 ประเภทของวัจนกรรม

5. ทฤษฎีสัญญะวิทยา

5.1 ความหมายและขอบเขตของสัญญะวิทยา

5.2 การวิเคราะหสัญญะวิทยา

6. แนวคิดเกี่ยวกับศาสตรแหงการตีความ

7. งานวิจยัที่เกี่ยวของ

21

ทฤษฎเีกี่ยวกบัการสื่อสาร ความหมายการสื่อสาร

Berlo1 ไดใหความหมายการสื่อสาร (Communication) หมายถึง การสงผานขาวสาร

จากบุคคลหนึ่งหรือกลุมบุคคลหน่ึงไปยังอีกคนหนึ่งหรืออีกกลุมหนึ่ง โดยใชสัญลักษณการสื่อสาร

มีลักษณะเปนกระบวนการ (Process) อยางหนึ่ง เชนเดียวกับการพัฒนา หรือการเปล่ียนแปลง

ทางสังคม กลาวคือ เปนกิจกรรมที่มีการเคล่ือนไหวอยูตลอดเวลา ไมอยูนิ่งและไมมีจุดเร่ิมตนหรือ

จุดจบที่เห็นชัดเจน

Lasswell2 ไดแยกแยะความหมายตามองคประกอบของการสื่อสารในรูปของ

ประโยคคําถามวา “ใครบอกอะไรแกใคร โดยชองทางไหน และมีผลอยางไร” (Who Says What, in

Which Channels, To Whom with What Effects) ตามแนวความคิดนี้ การสื่อสารจะมี

องคประกอบที่สําคัญ คือ แหลงสาร (Source หรือ Who) สาร (Message หรือ What) และผลท่ี

เกิดข้ึน (What Effects) ซึ่งนักวิชาการคนอ่ืน ๆ อีกหลายคนก็มีความคิดเห็นทํานองเดียวกับ

Lasswell เชน Berlo เห็นวาองคประกอบของการส่ือสาร คือ แหลงสาร สาร ชองทาง (ส่ือ) และ

ผูรับสาร มีความเห็นเพิ่มเติมวาการสื่อสารควรมีองคประกอบเพิ่มจาก Lasswell คือ ผลสะทอน

(Feedback) และแบบจําลองการสื่อสารของลาสเวลดังภาพตอไปนี้

ภาพที ่ 2.1

แบบจําลองการสื่อสารของ ลาสเวล (Lasswell)

1David K. Berlo, The Process of Communication (New York: Holl, Reneheart

and Winston, Inc., 1960), p. 12.

2H.D. Lasswell, “The Structure and Function of Communication in Society.”

in Public Opinion and Communication (New York: Free Press, 1966), p. 178.

ใคร พูดอะไร ผานส่ือใด กับใคร ผลเปนอยางไร

22

เมื่อพิจารณาถึงการส่ือสารในแงขององคประกอบการส่ือสารตามแนวคิดของ

Lasswell แลวทําใหสามารถพิจารณาบทบาทและหนาที่ของการส่ือสารได 3 ประการ ไดแก

1) หนาที่ในการติดตามขาวสารและใหขาวสารเกี่ยวกับส่ิงที่เกิดข้ึนในสังคม 2) หนาที่ในการให

ความเห็นตอบโตตอส่ิงที่เกิดข้ึน และ 3) หนาที่ในการใหการศึกษาและถายทอดวัฒนธรรม

สวน อรวรรณ ปลันธนโอวาท3 ใหความหมาย การสื่อสารไววา เปนกระบวนการที่

บุคคลคนหนึ่งถายทอดสารไปยังอีกบุคคลหนึ่งและบุคคลหลังมีปฏิกิริยาตอบโต ดวยภาษา

สัญลักษณทั้งที่เปนภาษาพูดและไมใชภาษาพูด

จากความหมายการส่ือสารดังกลาวขางตน พอสรุปความหมายของการสื่อสารไดวา

หมายถึง กระบวนการที่บุคคลหรือกลุมบุคคลถายทอดขอมูล ขาวสารไปยังอีกบุคคลหรือกลุม

บุคคลอีกกลุมหนึ่ง และบุคคลหรือกลุมบุคคลที่ไดรับขอมูลขาวสารแลวมีปฏิกิริยาตอบกลับไปใน

ลักษณะใดลักษณะหน่ึง ในรูปของวัจนภาษาและอวัจนภาษา หรือทั้งสองอยางก็ได ทั้งนี้การส่ือ

ความหมายใหตรงกันข้ึนอยูปจจัยสนับสนุน เชน ทักษะการส่ือสาร ทัศนคติ ระดับความรู ระดับ

สังคมและวัฒนธรรม เปนตน

ความสาํคัญของการสื่อสาร

ความสําคัญของการสื่อสารที่มีตอมนุษย สามารถแบงไดเปน 5 ประการ คือ

1. ความสําคัญตอความเปนสังคม การที่มนุษยจะอยูรวมกันเปนกลุมเปนสังคมได

จําเปนตองอาศัยการส่ือสารเปนพื้นฐาน เพราะการส่ือสารทําใหเกิดความเขาใจ และทําความตกลงกัน

ได มีการติดตอส่ือสารเพื่อสรางระเบียบของสังคมใหเปนที่ยอมรับระหวางสมาชิก ทั้งนี้เพื่อจะไดอยู

รวมกันอยางสงบสุขเปนสังคม

2. ความสําคัญตอชีวิตประจําวัน การส่ือสารมีบทบาทสําคัญตอการดําเนิน

ชีวิตประจําวันของมนุษยเปนอยางมาก เรียกไดวาตลอดเวลาที่เราต่ืน เราจะทําการส่ือสารอยู

ตลอดเวลา ไมเวนแมกระท่ังเวลาเราหลับอยู หากเราฝนหรือละเมอเร่ืองใดก็ตาม นั่นก็ถือวาเปน

การสื่อสารรูปแบบหนึ่ง คือ การสื่อสารภายในตัวบุคคล

3อรวรรณ ปลันธนโอวาท, การส่ือสารเพื่อการโนมนาวใจ (พิมพคร้ังที่ 3), (กรุงเทพฯ:

สํานักพิมพแหงจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, 2546), น. 2

23

3. ความสําคัญตออุตสาหกรรมและธุรกิจ

ปจจุบันวงการอุตสาหกรรมมีการปฏิวัติทางดานเทคโนโลยีการผลิต ตลอดจน

การพัฒนาประสิทธิภาพในการทํางาน ทําใหตองอาศัยการส่ือสารที่มีประสิทธิภาพมากยิ่งข้ึน ทั้งนี้

เพราะโรงงานอุตสาหกรรมถือเปนองคกรหรือสถาบันที่ตองมีความรับผิดชอบตอสังคม และ

ประชาชน โดยการสื่อสารที่นํามาใชสรางความสัมพันธกับบุคคลภายนอกองคกร (ผูบริโภค, ชุมชน

ที่อาศัยอยูในบริเวณใกลเคียง หรือเจาหนาที่ของรัฐบาล ฯลฯ) ก็คือ "การประชาสัมพันธ" ถือเปน

การส่ือสารที่ชวยในการเผยแพรขาวสารเก่ียวกับองคกร ลดปญหาความขัดแยง และสราง

ความเขาใจที่ถูกตอง นอกจากนี้ ยังสามารถตรวจสอบประชามติ หรือความคิดเห็นของประชาชน

กลุมตาง ๆ ที่มีตอองคกร การสื่อสารจึงมีความสําคัญตออุตสาหกรรมและธุรกิจ

4. ความสําคัญตอการปกครอง

ไมวาจะเปนการปกครองในรูปแบบใดก็ตาม ยอมจะตองประกอบไปดวย

ผูปกครองและผูถูกปกครองหรือประชาชน ดังนั้น การปกครองจะเปนไปอยางราบร่ืน หรือเปนไป

ในทางที่ดีได ทั้งผูปกครองและผูถูกปกครองจะตองอาศัยการสื่อสารเขามาเปนตัวชวย โดยเฉพาะ

อยางยิ่งสังคมในระบอบประชาธิปไตย การสื่อสารจะเปนตัวสะทอนใหผูปกครองทราบวาผูถูกปกครอง

ตองการอะไร อยากใหผูปกครองทําอะไร นั่นคือความสําคัญตอการปกครอง

5. ความสําคัญตอการเมืองระหวางประเทศ ในการดําเนินความสัมพันธระหวาง

ประเทศ และนโยบายการเมืองระหวางประเทศตาง ๆ จําเปนตองอาศัยกระทรวงการตางประเทศ

และสถานทูตตาง ๆ เขามารับผิดชอบทางดานการสื่อสารโดยตรง เพื่อทําหนาที่เผยแพรขาวสาร

เกี่ยวกับประเทศของตน สรางความเขาใจอันดีกับประเทศอ่ืน ตลอดจนชักจูงใจใหไดรับ

ความสนับสนุนจากประเทศอ่ืน และยังสามารถศึกษาถึงความรูสึกนึกคิดของประชาชนในประเทศนั้น

ที่มีตอประเทศของตนไดอีกดวย ทั้งนี้โดยอาศัยส่ือชนิดตาง ๆ เชน สถานีวิทยุ VOA (Voice Of

America) ของสหรัฐอเมริกา หรือ สถานีวิทยุ BBC ของประเทศอังกฤษ เปนตน

กระบวนการสื่อสาร

เบอรโล (Berlo)4 ไดอธิบายกระบวนการสื่อสารในลักษณะของแบบจําลอง

S M C R ไวดังนี้

4David K. Berlo, The Process of Communication (New York: Holl, Reneheart

and Winston, Inc., 1960), pp. 40-71.

24

1. ผูสง (S : sender) ตองเปนผูที่มีทักษะความชํานาญในการส่ือสาร โดยมี

ความสามารถใน "การเขารหัส" (encode) เนื้อหาขาวสาร มีทัศนคติที่ดีตอผูรับเพื่อผลในการส่ือสาร

มีความรูอยางดีเกี่ยวกับขอมูลขาวสารที่จะสง และควรจะมีความสามารถในการปรับระดับของ

ขอมูลนั้นใหเหมาะสมและงายตอระดับความรูของผูรับ ตลอดจนพื้นฐานทางสังคมและวัฒนธรรม

ที่สอดคลองกับผูรับดวย ในที่นี้หมายถึงนักประพันธเพลง ซึ่งเปนผูถายทอดความคิดเร่ืองราวตาง ๆ

ออกมารูปของบทเพลงที่ประกอบดวยคํารอง ทํานอง ผูประพันธอาจแตงทั้งคํารองและทํานอง หรือ

แยกเปนผูประพันธคํารองกับผูประพันธทํานองก็ได ในกระบวนการที่จะถายทอดบทเพลงไปสูผูฟง

ไดนั้น บางคร้ังผูประพันธยังตองส่ือสารโดยตรงกับนักรอง นักเรียบเรียงเสียงประสาน เพื่อให

คนเหลานี้เขาใจแนวความคิดของผูประพันธจนสามารถถายทอดบทเพลงไดตรงตามความตองการ

ของผูประพันธเพลง

2. ขอมูลขาวสาร (M : message) เกี่ยวของทางดานเนื้อหา สัญลักษณ และวิธีการ

สงขาวสาร ในที่นี้หมายถึง บทเพลง (song) ของนักประพันธเพลง โดยเพลงที่ประพันธข้ึนมา

ในข้ันแรกจะมีองคประกอบหลัก ไดแก จังหวะ (rhythm) ทํานอง (melody) รูปแบบ (form) และ

คํารอง (lyric) บทเพลงจึงมีลักษณะเปน “สารผสม” (composite message) ของสารที่เปนดนตรี

และขอความ

3. ชองทางในการสง (C : channel) หมายถึง การที่จะสงขาวสารโดยการใหผูรับ

ไดรับขาวสารขอมูลโดยผานประสาทสัมผัสทั้ง 5 หรือเพียงสวนใดสวนหนึ่ง คือ การไดยิน การดู

การสัมผัส การลิ้มรส หรือการไดกล่ิน ในการศึกษา ไดแก นักรองเปนผูที่นําบทเพลงจากผูประพันธ

มาตีความและถายทอดไปยังผูฟงโดยตรงดวยเสียงรอง เสียงดนตรี ผานการแสดงสดกับกลุมผูชม

ในลักษณะที่เปนส่ือบุคคล ไดแก นักรอง (singer) นักเรียบเรียงเสียงประสาน (arranger) นักดนตรี

(musician) บุคคลเหลานี้ยังมีสวนในการสรางองคประกอบของเพลงใหสมบูรณข้ึนโดยนักเรียบเรียง

เสียงประสานเปนผูสราง “เสียงประสาน” (harmony) สวนนักรองและนักดนตรีจะเปนผูสราง “สีสัน

ของเสียง” (toner colour) และเปนผูที่ทําใหเพลงแพรกระจายไปสูผูฟงอยางกวางขวาง ไดแก

ผูผลิตและจําหนายแผนเสียงและเทปซ่ึงเปนส่ือบันทึกเสียง และส่ือมวลชนอยางวิทยุกระจายเสียง

โทรทัศน ภาพยนตร เปนตน

4. ผูรับ (R : receiver) ตองเปนผูมีทักษะความชํานาญในการส่ือสาร โดยมี

ความสามารถใน "การถอดรหัส" (decode) สาร เปนผูที่มีทัศนคติ ระดับความรู และพื้นฐานทาง

สังคมวัฒนธรรมเชนเดียวกันหรือคลายคลึงกันกับผูสง จึงจะทําใหการสื่อความหมาย หรือ

การส่ือสารนั้นไดผล ในที่นี้หมายถึง ผูฟงเพลง ทั้งฟงโดยตรงจากนักรองโดยตรงตามงานแสดง

25

คอนเสิรต และฟงจากส่ือตาง ๆ ไดแก แผนเสียงและเทปซ่ึงเปนส่ือบันทึกเสียง และส่ือมวลชน

อยางวิทยุ กระจายเสียง โทรทัศน ภาพยนตร เปนตน ดังภาพที่ 2.2

ภาพที ่ 2.2

รูปแบบจําลอง SMCR Model ของ เบอรโล

นอกจากนี้ ยังไดนําเสนอปจจัยที่มีความสําคัญตอขีดความสามารถในการสื่อสาร

ตามลักษณะของ S M C R Model ที่มีผลใหผูสงสารและผูรับสารส่ือความหมายไดผลสําเร็จ

มากนอยเพียงใดนั้น ข้ึนอยูกับปจจัยดังตอไปนี้

1. ทักษะในการส่ือสาร (communication skills) หมายถึง ทักษะซึ่งทั้งผูสงสารและ

ผูรับสารควรจะมีความชํานาญในการสงสารและการรับสารเพื่อใหเกิดความเขาใจกันไดอยาง

ถูกตอง

2. ทัศนคติ (attitude) เปนทัศนคติของผูสงสารและผูรับสารซึ่งมีผลตอการสื่อสาร

ถาผูสงและผูรับมีทัศนคติที่ดีตอกันก็จะทําใหการส่ือสารไดผลดี ทั้งนี้เพราะทัศนคติยอมเกี่ยวโยง

ไปถึง การยอมรับซึ่งกันและกันระหวางผูสงและผูรับดวย

3. ระดับความรู (knowledge levels) ถาผูสงสารและผูรับสารมีระดับความรูที่เทา

เทียมกันก็จะทําใหการส่ือสารนั้นลุลวงไปดวยดี แตถาหากความรูของผูสงและผูรับมีระดับที่

26

แตกตางกัน ยอมจะตองมีการปรับความยากงายของขอมูลที่จะสงในดานของความยากงายของ

ภาษาและถอยคําสํานวนที่ใช

4. ระบบสังคมและวัฒนธรรม (social-culture systems) ระบบสังคมและวัฒนธรรม

ในแตละชาติเปนส่ิงที่มีสวนกําหนดพฤติกรรมของประชาชนในชาตินั้น ซึ่งเกี่ยวของไปถึง

ขนบธรรมเนียมประเพณีที่ยึดถือปฏิบัติ สังคมและวัฒนธรรมในแตละชาติยอมมีความแตกตางกันไป

หรือหมายถึง บริบทและหรือสภาพแวดลอมของการส่ือสาร (context/environment) หมายถึง

ส่ิงแวดลอมทั้งหลายของกระบวนการสราง การถายทอด และการฟงเพลง ไดแก บริบททางสังคม

และวัฒนธรรมในสวนของระบบสัญลักษณที่มีผลตอกระบวนการสรางความหมายระหวาง

ผูประพันธกับผูฟง (การใสรหัส-ถอดรหัส) เชน คนชนบทอาจเขาใจความหมายและซาบซึ้งกับเพลง

ลูกทุงมากกวาคนเมือง ในสวนของผูที่เกี่ยวของกับการสรางสรรคและเผยแพรผลงานเพลงก็ยังมี

ปจจัยทางดานการเมือง สังคม เศรษฐกิจ และเทคโนโลยีเปนตัวกําหนด เชน เทคโนโลยี เทปคาสเซ็ท

ทําใหศิลปนสามารถเผยแพรเพลงเสียดสีการเมืองได ถึงแมวาบรรยากาศทางการเมืองจะไมเอ้ือตอ

การเผยแพรเพลงเหลานี้ทางส่ือมวลชน ในสวนของสภาพแวดลอมในการฟงเพลง เชน การฟงเพลง

เดียวกันจากวิทยุอยูที่บานกับการชมคอนเสิรตของศิลปน ก็ยอมมีผลตอผูฟงที่แตกตางกัน

ผลกระทบของการสื่อสาร (effect) คือ ส่ิงที่จะเกิดข้ึนกับผูที่ไดรับฟงผลงานเพลง

ต้ังแตผลระดับผิวเผินไปจนผลกระทบที่ลึกซ้ึง ข้ึนอยูกับลักษณะการฟงและความแตกตางของผูฟง

แตละคน ผลกระทบนี้อาจมีผลต้ังแตระดับปจเจกหรือกวางออกไประดับสังคม ซึ่งข้ึนอยูกับขาวสาร

ที่ใสลงไปในเพลงวามีความเก่ียวพันกับผูคนมากนอยเพียงใด และเพลงนั้นไดเผยแพรออกไปใน

ปริมณฑลกวางขวางเพียงใด และผลกระทบนี้สามารถยอนกลับ (feedback) กลับไปหาผูสงสาร

ในแตละข้ันได เชน เมื่อเพลงเปนที่นิยมของประชาชน นักรอง นักประพันธ ก็จะกลายเปนผูมีชื่อเสียง

การแตงเพลงที่มีเนื้อหาสงเสริมความรักชาติ หรือเทิดทูนสถาบันอาจทําใหศิลปนไดรับรางวัล

ยกยองจากหนวยงานรัฐ แตถาแตงเพลงที่มีเนื้อหาลอแหลมหรือไปเสียดสีผูมีอํานาจเขาก็อาจ

ทําใหทั้งเพลงอาจถูกส่ังหามออกอากาศ ซึ่งก็มีตัวอยางใหเห็นมาแลวในอดีต

จากการศึกษากระบวนการส่ือสาร สรุปไดวา กระบวนการสื่อสารประกอบดวย ผูสงสาร

สาร ชองทาง และผูรับสาร ในการศึกษาคร้ังนี้อธิบายผูสงสาร เปรียบไดเปนผูประพันธหรือผูแตงเพลง

สาร เนื้อเพลง ชองทางการส่ือสารเนื้อหาเพลง นักรอง ส่ืออ่ืน ๆ ผูรับสาร คือ ประชาชนหรือนักฟง

เพลงทั่วไปและยังพบวาปจจัยที่มีความสําคัญตอขีดความสามารถในการส่ือสาร ไดแก ทักษะ

ทัศนคติ ระดับความรู ระบบสังคมและวัฒนธรรมของผูสงสารและผูรับสาร

27

ทฤษฎเีกี่ยวกบัการสื่อสารทางการเมือง ความหมายการสื่อสารทางการเมือง

ทุกสังคมระบบการเมืองมีชองวางกับประชาชน ทําใหคนสวนใหญไมเคยไดพบปะ

ผูนําประเทศ ไมเคยเห็นการทํางานของนักการเมือง การทํางานของรัฐสภา หรือรัฐบาล ไมเคยได

พูดคุยกับนักการเมืองโดยตรง ทําใหประชาชนสวนใหญอาศัยขอมูลขาวสารจากสื่อมวลชน

สําหรับขอเท็จจริง ความคิด หรือทัศนคติที่เกี่ยวกับนักการเมือง หรือสถาบันทางการเมือง

ส่ือมวลชนทําหนาที่เปนตัวกลาง (Mediators) ระหวางรัฐบาลกับประชาชน เมื่อใดที่ประชาชน

ตองการทราบบางสิ่งบางอยางเกี่ยวกับรัฐบาล ประชาชนมักหาคําตอบจากส่ือมวลชน บทบาท

เชนนี้ทําใหส่ือมวลชนมีพลังและความสําคัญทําใหส่ือมวลชนเปนผูกําหนดหัวขอหรือปญหาทาง

การเมือง ดังนั้น กําหนดนิยามการส่ือสารทางการเมืองจึงยากจะนิยาม เพราะคําวา “การส่ือสาร”

กับคําวา “การเมือง” มีความหมายแตกตางกันหลายอยาง และข้ึนอยูกับวาจะนิยามความหมาย

ในเชิงกวางหรือเชิงแคบ

Denton และ Woodward ไดใหนิยามการส่ือสารทางการเมือง วา หมายถึง การอภิปราย

สาธารณะ (public discussion) เกี่ยวกับการจัดสรรทรัพยากรสาธารณะ (รายได) อํานาจที่เปน

ทางการที่ไดรับมอบหมายใหเปนผูตัดสินใจในทางนิติบัญญัติและทางการบริหาร ตลอดจน

การอนุมัติหรือการลงโทษที่เปนทางการ นอกจากนี้ ยังรวมถึงวาทกรรมทางการเมืองที่เปนภาษา

พูดและภาษาเขียน แตไมรวมถึงการกระทําดานการส่ือสารที่มีลักษณะเชิงสัญลักษณ (symbolic

communication acts) ซึ่งเปนส่ิงสําคัญสําหรับการที่จะเขาใจกระบวนการทางการเมืองโดยรวม

นับเปนการสื่อสารที่ผูสงสารมีเจตนาที่จะมีอิทธิพลตอสภาพแวดลอมทางการเมือง เพราะปจจัย

สําคัญที่ทําใหการส่ือสารมีลักษณะทางการเมืองไมไดอยูที่แหลงของสารแตอยูที่เนื้อหาและ

วัตถุประสงคของการส่ือสาร ดังนั้น จากที่กลาวมาขางตน สรุปความหมายของการส่ือสารทาง

การเมืองไดวาหมายถึงการส่ือสารที่มีเปาหมายเกี่ยวกับการเมือง รวมถึงเร่ืองตาง ๆ ดังตอไปนี้ 5

1. การสื่อสารทุกรูปแบบที่ดําเนินการโดยนักการเมืองและผูปฏิบัติการดานการเมือง

(political actors) อ่ืน ๆ โดยมีวัตถุประสงคที่จะบรรลุเปาหมายที่กําหนด

5เสถียร เชยประทับ, การส่ือสาร การเมืองและประชาธิปไตยในสังคมพัฒนาแลว

(กรุงเทพฯ: จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, 2551), น. 22-23.

28

2. การสื่อสารที่สงไปยังผูปฏิบัติการดานการเมืองเหลานั้น โดยบุคคลที่ไมใช

นักการเมือง เชน ผูมีสิทธิออกเสียงเลือกต้ัง หรือนักขาวของส่ือมวลชน

3. การส่ือสารเก่ียวกับผูปฏิบัติการดานการเมืองและกิจกรรมของบุคคลเหลานั้น

ดังที่ปรากฏในรายงานขาว บทบรรณาธิการ บทความ หรือรูปแบบอ่ืน ๆ การอภิปราย พูดคุยแสดง

ความคิดเห็นเกี่ยวกับการเมือง

ความสําคัญของการสื่อสารทางการเมือง

วิภา อุตมฉันท6 หนาที่ส่ือมวลชนในสังคมประชาธิปไตยควรมีหนาที่ ดังนี้

1. เปนตลาดเสรีทางความคิด ส่ือทําหนาที่เปนตลาดเสรีทางความคิด เปดโอกาสให

ทุกคนเขาถึงได ความคิดเห็นที่ขัดแยงกันตองนํามาตีแผผานส่ือ เพื่อใหทุกคนไดใชส่ือเปนเวทแีสดง

ความคิดเห็นและปรากฏตอสาธารณะชน

2. สะทอนภาพของสังคมอยางเที่ยงตรง ปราศจากอคติ รายการโทรทัศนควรมี

การนําเสนอถึงทัศนะวิสัยที่หลากหลาย ชีวิตผูคนทั่วทุกมุมโลก ประสบการณและโลกทัศนของ

คนที่อยูกวางไกลออกไปไมมีโอกาสไดพบเห็นดวยตัวเอง แตโทรทัศนสามารถนําเขามาเปนสวน

เติมเต็มความรับรูใหกับประชาชนได ส่ือมวลชนจึงมีบทบาทในการใหความสําคัญกับการนําเสนอ

เร่ืองราวที่มีคุณคาตอผูชมดวยความรับผิดชอบ และมีบทบาทคํ้าจุนประชาธิปไตยดวยการนาํเสนอ

ความจริงที่เที่ยงตรงใหผูชมไดรับรูโดยปราศจากอคติ

3. ส่ือมวลชนเปนผูเฝาระวังภัยใหแกสังคม ในสังคมประชาธิปไตย หนาที่ของ

ส่ือมวลชนที่มีคุณคาอยางสูง คือ การเปน “สุนัขเฝายาม” (watchdog) ที่คอยเฝาดูความผิดปกติ

ที่จะเกิดข้ึนกับบานเมือง และสงสัญญาณเตือนภัยใหประชาชน ซึ่งผูที่ทําหนาที่นี้ไดตองเปน

ส่ือมวลชนเทานั้นที่มีอิสระจากอิทธิพลของการเมืองและเศรษฐกิจ นอกจากนี้ ส่ือมวลชนยังถูก

คาดหวังจากสังคมใหเปนผูระวังภัยใหประชาชนเสมอ ดังนั้น ส่ือจึงเปนแหลงขอมูลที่เชื่อถือได

6วิภา อุตมฉันท, ปฏิรูปส่ือเพื่อสังคม : หลักคิดและบทเรียนจากนานาประเทศ (กรุงเทพฯ:

จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, 2544), น. 23-24.

29

กระบวนการสื่อสารทางการเมือง

กระบวนการสื่อสารทางการเมืองเกิดจากความสัมพันธระหวางองคประกอบ 3

ประการ ไดแก สถาบันทางการเมือง ส่ือ และประชาชน หรือผูรับสาร ในลักษณะการสื่อสาร 3 เสา

ดังที่ นันทนา นันทวโรภาส ไดทําการศึกษาถึงการส่ือสารทางการเมืองของพรรคไทยรักไทย พบวา

พรรคไทยรักไทยมิไดเปนผูสงสารเทานั้น แตทําหนาที่เปนผูรับสารในขอมูลยอนกลับจากส่ือมวลชน

ในรูปของบทความ บทวิเคราะห สวนขอมูลจากประชาชนหรือผูเลือกต้ังนั้น เปนส่ิงที่พรรคไทยรัก

ไทยตองแสวงหา ในรูปของการวิจัยทั้งในเร่ืองของทัศนคติ ปญหา ความตองการ และขอเรียกรอง

ตาง ๆ ซึ่งหากไมไดทําวิจัยโดยตรงก็อาจคอยจับกระแสของผูเลือกต้ัง สงผานไปยังส่ือมวลชนแตละ

แขนงในรูปของจดหมาย หรือการโทรศัพทแสดงความคิดเห็น เปนตน7 1. องคกรทางการเมือง ในเบ้ืองตนตองมีผูปฏิบัติการทางการเมือง (political organization) ผูปฏิบัติการ

ดานการเมือง คือ บุคคลที่ปรารถนาที่จะมีอิทธิพลในกระบวนการตัดสินใจทางการเมือง อิทธิพล

หรืออํานาจดังกลาวกระทําผานองคกร หรือสถาบัน บุคคลเหลานั้นอาจพยายามที่จะมีอิทธิพลโดย

การใหไดมาซ่ึงอํานาจทางการเมือง มีดังนี้

1.1 พรรคการเมือง (political parties) คือ แหลงรวมบุคคลที่มีความคิดเห็น

ทางการเมืองคลาย ๆ กัน มารวมกันภายใตโครงสรางดานอุดมการณและดานองคกรที่เห็นตรงกัน

เพื่อบรรลุเปาหมายเดียวกัน การสื่อความหมายทางอุดมการณของพรรคการเมืองใหประชาชนรับรู

จึงมีความจําเปน การรวมตัวกันสะทอนใหเห็นหลักการสําคัญของพรรคการเมือง เชน ในอังกฤษ

พรรคอนุรักษนิยม (conservative party) จะยึดมั่นในหลัก “เสรีภาพสวนบุคคล (individual

freedom) ” และความยิ่งใหญสูงสุดของตลาด (supremacy of the market) สวนพรรคกรรมกร

(labor party) เปนพรรคการเมืองคูแขงของพรรคอนุรักษนิยมจะเนน “สิทธินายทุนที่ใหความสําคัญ

กับความเปนมนุษย (capitalisms with a human face)” และหลักการเดียวกับความยุติธรรมและ

ความเสมอภาคทางสังคม หรือในสหรัฐอเมริกา พรรค Democratic เนนความเปนเสรีนิยมใน

นโยบายทางสังคม และเขาแทรกแซงทางเศรษฐกิจ ขณะที่พรรค Republican ตองการที่จะลด

การแทรกแซงหรือการเขาไปยุงเกี่ยวของรัฐในทุกภาคสวนทางเศรษฐกิจและสังคม เปนตน

7นันทนา นันทวโรภาส, ชนะเลือกต้ังดวยพลังการตลาด (กรุงเทพฯ: สํานักพิมพขอ

คิดดวยฅน, 2549), น. 43.

30

การโฆษณาทางการเมือง (political advertising) การโฆษณาทางการเมือง

มีจุดกําเนิดและพัฒนามานานจากวงการธุรกิจเชนเดียวกับการตลาดทางการเมือง การโฆษณา

ทางการเมืองเปนการใชส่ือมวลชนแยกแยะใหเห็นความแตกตางระหวางสินคาทางการเมือง เชน

พรรคการเมือง นักการเมือง ผูสมัคร เพื่อใหผูบริโภค (ประชาชน) ไดเลือกสรร ซึ่ง นันทนา นันทวโรภาส

ใหความสําคัญของการโฆษณาทางการเมือง คือ การซื้อพื้นที่โฆษณาตามอัตราทางธุรกิจ เพื่อที่จะ

สงผานขอมูลขาวสารจากพรรคการเมืองไปยังส่ือมวลชน โดยกําหนดหนาที่ไว 2 อยาง เพื่อ

แลกเปล่ียนสินคากับผูบริโภค คือ หนาที่การใหขอมูล ไดแก ตัวผูสมัครกับนโยบาย และประเด็นที่

นําเสนอ และหนาที่เปล่ียนสินคา มีความหมายในเชิงสัญลักษณ คือ การแปลงคุณคาของสินคา

ผานชองทางการส่ือสารใหสอดคลองกับวัฒนธรรม ความคิด ความตองการ และคานิยมของ

ผูบริโภค ทั้งนี้นักการเมืองตองนําเสนอความตางของพรรคแมวาจะเปนสินคาชนิดเดียวกัน 8

การประชาสัมพันธ (public relations) เปนกลยุทธในการจัดการดานส่ือ

และขาวสารเพื่อใหพรรคไดรับการเผยแพรหรือไดรับการตอบรับในแงดี หรือเชิงบวกใหมากท่ีสุด

และในแงลบนอยที่สุด การประชาสัมพันธใหเกิดผลในแงบวก (pro-active) เชน การประชุมพรรค

ซึ่งมีการวางแผนจัดข้ึนโดยมีวัตถุประสงคที่จะใหส่ือมวลชนสนใจและรายงานขาวในดานดีเกีย่วกบั

พรรคการเมือง การประชุม (news conferences) ทําใหพรรคกําหนดระเบียบวาระทางการเมือง

ไดโดยเฉพาะอยางยิ่งในชวงหาเสียงหรือการสรางภาพลักษณที่ดีใหกับพรรคการเมือง

สวนกิจกรรมที่ทําใหเกิดผลทางลบ ตรงขามกับ pro-active คือ วิธีการแบบ

re-Active ซึ่งเปนวิธีการที่พรรคการเมืองใชเพื่อควบคุมหรือเบ่ียงเบนปดบังขาวที่อาจกอใหเกิด

ความเสียหายแกพรรคและวิธีการใหขาวในลักษณะตรงขามกับขาวที่เปนอยูโดยการ “ร่ัวขาว

(leaking)”

1.2 องคกรสาธารณะ (public organization) นอกจากพรรคการเมืองแลวยังมี

องคกรสาธารณะที่ปฏิบัติการดานการเมือง เชน สหภาพแรงงาน สมาคมตาง ๆ เพราะองคกร

เหลานี้รวมตัวกันเพื่อกอใหเกิดการเปล่ียนแปลง หรือยกระดับจิตสํานึกของประชาชนในเร่ืองใด

เร่ืองหนึ่งดวย การรณรงคเร่ืองตาง ๆ จึงหาการสนับสนุนจากนักการเมือง รับบริจาค หรือการ

สนับสนุนดานการเงินอยางเปนทางการ เปนตน

1.3 กลุมอิทธิพล (pressure groups) การเมืองของกลุมอิทธิพลตองเก่ียวของ

กับการส่ือสาร ทั้งการโฆษณา ประชาสัมพันธอยางมีประสิทธิภาพ แตเนื่องจากไมเปนสถาบัน

8นันทนา นนัทวโรภาส, เพิง่อาง, น. 136-139.

31

ไมอยูในกระแสหลักของการสื่อสารการเมือง จึงไมคอยไดรับการสนับสนุนการเงิน จึงตองหา

วิธีการสื่อสารที่ไมตองใชทุนมากเพื่อถายทอดสารทางการเมืองของตนเอง 2. ผูรับสาร การส่ือสารทางการเมือง มีวัตถุประสงคเพื่อการจูงใจ และเปาหมายที่ตองการจูงใจ

ซึ่งก็คือผูรับสาร ซึ่งก็หมายถึงประชาชนนั้นเอง เปนองคประกอบที่สองของกระบวนการสื่อสาร

ทางการเมือง ผูรับสารในการสื่อสารทางการเมืองมีทั้งในลักษณะกวางและแคบ สปอต (spot)

โฆษณาในเครือขายโทรทัศนของผูสมัครมีลักษณะกวาง สวนในลักษณะแคบ เชน หนังสือพิมพ

รายวันเรียกรองใหรัฐมนตรีที่ไมมีผลงานลาออก เปนตน ไมวาผูรับสารจะมีขนาดเทาไรหรือ

มีลักษณะอยางไร การสื่อสารทางการเมืองก็มีวัตถุประสงคเพื่อกอใหเกิดผลบางประการในผูรับสาร

ในลักษณะกวางหรือลักษณะแคบ

แนวคิดเกี่ยวกับการสื่อสารทางการเมืองผานบทเพลง

เสียงดนตรีมีมาในธรรมชาติ เชน เสียงนก เสียงใบไมลูลม เสียงที่มาจากทําธรรมชาติ

เปนแบบอยางใหมนุษยไดพัฒนาเปนทวงทํานองกอนที่จะมีภาษาพูด เพลงและดนตรีจึงนาจะมี

พัฒนาการควบคูกับการส่ือสารดวยภาษาพูดของมนุษย และมีกระบวนการสรางสรรคเพลง และ

ลักษณะการสื่อสารดังนี้ กระบวนการสรางสรรคบทเพลง

พูนพิศ อมาตยกุล9 ไดอธิบายถึงสวนประกอบเพลงที่เกี่ยวของกับกระบวนการ

สรางสรรคบทเพลง ดังนี้

1) ผูประพันธเพลงคือคีตกวี (composer) เปนผูถายทอดความรูสึกนึกคิด อารมณ และ

จินตนาการออกมาเปนเนื้อรอง ทํานองเพลง ผูประพันธจึงมีความสําคัญอยางยิ่งในการถายทอด

รสนิยมใหแกผูฟง

2) ผูเผยแพร (publisher) เปนผูที่เผยแพรบทเพลงใหเปนที่รูจักแพรหลาย

9อางถึงใน ขจร ฝายเทศ, “การสื่อสารทางการเมืองในเพลงไทยลูกทุง พ.ศ. 2507-

2547,” (วิทยานิพนธปริญญาปรัชญาดุษฎีบัณฑิต (ส่ือสารมวลชน), คณะวารสารศาสตรและ

ส่ือสารมวลชน, มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร, 2548), น. 51.

32

3) นักรอง นักดนตรี (performer)

4) ส่ือ (medium) ไดแก ส่ือกลางระหวางนักรอง นักดนตรี และผูฟง รวมถึงส่ือมวลชน

ประเภทตาง ๆ เชน วิทยุ โทรทัศน แผนเสียง เปนตน

5) ผูฟง (listener) เปนองคประกอบที่สําคัญอีกอยางหนึ่ง เนื่องจากถาไมมีผูฟงก็จะไมมี

ผูรับการถายทอดผลงานเพลง

นอกจากนี้ พูนพิศ อมาตยกุล ยังชี้ใหเห็นถึงผลที่เกิดข้ึนจากการฟงเพลงของผูฟงกับ

ผลที่เกิดข้ึนจากการสื่อสารวา เพลงนั้นจะตองใหอารมณรับใชสังคมดวย

สุกรี เจริญสุข10 กระบวนการสรางสรรคบทเพลง ประกอบดวยดังนี้

1) จังหวะ (rhythm) จังหวะเปนเร่ืองราวของความชา-เร็ว ซึ่งมีอิทธิพลตอ

การตอบสนองทางรางกาย จังหวะมักจะเรงเราใหรางกายอยากแสดงออกอยางใดอยางหนึ่งตอ

จังหวะที่ไดยิน เชน เคาะจังหวะตาม โยกตัวโยกแขน กระดิกเทา

2) ทํานอง (melody) เปนเร่ืองของความสูงตํ่า ความส้ันยาว ความดังเบา เปนสวนที่

เกี่ยวของกับอารมณ ความรูสึก ทํานองที่ไพเราะควรมีความรูสึกตอเนื่อง และจบดวยความรูสึก

อ่ิมตัว มีความสุข อารมณไมคาง

3) เนื้อรอง (text) เนื้อรองเปนเร่ืองราวของการสื่อความหมายอาจจะหมายถึง

การเลาเร่ือง นิทาน ขาวสาร การบอกเลาความในใจ การตีความหมาย

4) เสียงประสาน (harmony) เสียงประสานเปนเสียงที่ไดรับจัดระบบแลว โดยนํา

เสียงซอนกันประสานกันตามกฎเกณฑ เสียงประสานที่ดีจะชวยอุมเสียงดนตรีใหมีพลังอารมณ

ชวยเกื้อหนุนความงามของบทเพลงเปนการจัดเสียงที่คลองจองและความขัดแยงที่ลงตัว

5) รูปแบบ (form) เปนรูปแบบของเพลงวามีรูปแบบอยางไร เชนเปนเพลงทอนเดียว

2 ทอน 3 ทอน

6) ผลกระทบตอผูฟงและสังคมโดยรวม หมายถึง ผลงานเพลงมีสวนสรางคานิยมให

กลุมผูฟงได

นอกจากนี้ ปญญา รุงเรือง11 ไดอธิบายถึง รูปแบบ (from) ของเพลง หรือเรียกวาเปน

การจัดองคกรเพลง มีแบบตาง ๆ ดังนี้

10อางถงึใน ขจร ฝายเทศ, เพิง่อาง, น. 52-52.

11ปญญา รุงเรือง, หลักวิชามานุษยดุริยางควิทยา Foundation Of Ethnomusicology

(กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร, 2546), น. 27.

33

1) iterative บทเพลงที่มีทํานองส้ัน ๆ ทํานองเดียว บรรเลงซํ้า ๆ กัน ซึ่งอาจจะมี

ความแตกตางกันบาง หรือไมมีเลยก็ได (A-A-A-A)

2) binary บทเพลงสองทอน (A-B)

3) reverting บทเพลงสองทอนที่มีการบรรเลงยอนทอนแรก (A-B-A)

4) strophic บทเพลงที่มีรูปแบบตาง ๆ ดังกลาวมาแลวใชทํานองเดียวกันแตมี

เนื้อรองตางกัน (ประเภทรอยเนื้อทํานองเดียว)

5) progressive บทเพลงที่มีทํานองใหมเพิ่มข้ึนทุกทอนโดยไมยอนทํานองเดิม

(A-B-C-D)

6) theme and variation บทเพลงที่ใชทํานองหนึ่งเปนหลักและมีการแปรทํานองไป

เร่ือย ๆ

ในการศึกษาคร้ังนี้ จะขอกลาวถึงกระบวนการสรางสรรคบทเพลงวามี ข้ันตอน

การสรางสรรค ประกอบดวย การสรางจินตนาการหรือแรงบันดาลใจที่จะประพันธบทเพลง หรือ

บริบททางการเมือง สังคม และเศรษฐกิจที่มีอิทธิพลตอการแตงเพลง การเขียนเนื้อเพลง จังหวะ

ดนตรี และผลกระทบตอผูฟงและสังคม

กระบวนการสรางสรรคบทเพลงนั้น สวนสําคัญ คือ การจินตนาการเร่ืองราว หรือ

เนื้อหาที่ตองการส่ือของผูประพันธเพลง ความหมาย หรือนัยแฝงดวยบทเพลงถายทอดดวยภาษากวี

ทําใหมีความไพเราะ กินใจ เกิดความรูสึกรวมตามอารมณเพลงนั้นหมายถึงผลที่เกิดตอผูฟง

สวนดนตรีและทํานองเพลงนั้นเปนการใหสุนทรียะตอผูฟงใหมีความเพลิดเพลินตอการรับสารที่

ผูประพันธตองการจะส่ือสารออกไปใหสาธารณชนไดรับรู เพลงกับการสื่อสาร

เพลงเกี่ยวของกับการส่ือสารของมนุษยมานาน ซ่ึงมีลักษณะสําคัญ12 ดังนี้

1) เพลงเปนรูปแบบการส่ือสารที่มีความเกาแกควบคูกับพัฒนาการของมนุษย ทําใหมี

ความหลากหลายทางชาติพันธุและภาษา ในขณะเดียวกันมีจุดรวมในสวนของดนตรี ซึ่งถือวาเปน

ภาษาสากลที่ใชส่ือสารขามความแตกตางทางวัฒนธรรมและระบบสัญลักษณ

2) เพลง เปนสัญลักษณที่เปนสวนคาบเกี่ยวในกระบวนการสื่อสารสัญลักษณรูปแบบ

อ่ืน ๆ ดังจะเห็นไดจากการผสมผสานดนตรีเขากับถอยคํา ซึ่งมีลักษณะคาบเกี่ยวกับสัญลักษณเชิง

12ขจร ฝายเทศ, อางแลว, น. 10-11.

34

ภาษา “วัจนะภาษา” ในคํารองทําใหชวยเสริมใหดนตรีกลายเปนเคร่ืองมือส่ือสารที่มีความชัดเจน

ในขณะที่ “อวัจนะภาษา” ของดนตรีก็ชวยใหภาษาคํารองมีชีวิตชีวา ดังนั้น เพลงจึงเปน “สาร” ทีเ่ปน

พลังอํานาจสูงข้ึนจากผลรวมของดนตรีและถอยคํา

3) เพลง เปนสารที่สามารถบรรจุสาระความคิด ความรูสึกไปสูผูฟงไดโดยตรงผาน

ส่ือบุคคล เชน การแสดงของนักรอง นักดนตรี และเพลงจะยิ่งมีพลังในการถายทอดไปไดกวางขวาง

แทบไมมีขอบเขตของเวลาและสถานที่ เมื่อเทคโนโลยีมีความกาวหนา เพลงไดอาศัยส่ือบันทึก และ

ส่ือมวลชนที่พัฒนาข้ึนตามยุคสมัย ที่สามารถบันทึกเนื้อเพลง และตัวโนตที่เปนลายลักษณอักษร

เพื่อนําเพลงนั้นบรรเลงตอไปอีกหลายชั่วอายุคน และเผยแพรไปทั่วโลกทําใหเพลงกลายเปนสวนหนึ่ง

ของการส่ือสารที่ไรพรมแดนอีกดวย

4) เพลง เปนรูปแบบของสารที่คอนขางมีเสรีภาพในการเสนอความคิด และเปนอิสระ

จากการควบคุมเมื่อเทียบกับสารรูปแบบอ่ืน ๆ ที่เผยแพรทางส่ือมวลชน เพราะเพลงเปนการส่ือสาร

ดวยปากเปลา แมวาจะมีเพลงบางเพลงถูกส่ังหามก็ยังสามารถรองในงานแสดงตามสถานที่ตาง ๆ

หรือลักษณะปากตอปากได

เพลงจัดไดวาเปนส่ิงหนึ่งที่มีความสําคัญในการชวยกลอมเกลาจิตใจคนใหนุมนวล

ออนโยน ราเริง สดใสข้ึน หรือในบางคร้ังก็ชวยบรรเทาความเศราสะเทือนใจใหบางเบาไปตาม

เนื้อหาของเพลงนั้น ๆ โดยที่เนื้อหาของแตละเพลงลวนมีอิทธิพลอยางยิ่งตออารมณความรูสึกของ

ผูฟง เนื้อหาของเพลงทําหนาที่สะทอนในสวนของอารมณและความรูสึกแกผูฟงแตกตางกันไป

ตามแตละประเภทของบทเพลงแลว นอกจากนี้ ยังกลาวไดวาเพลงเปนวรรณกรรมของยุคสมัย

ดวยเหตุผลดังตอไปนี้ 13

1) เพลง คือ สัญลักษณแทจริงของความหลัง

2) เพลงเปนตัวแทนของเหตุการณบางยุคบางสมัย เปนภาพแหงรสนิยม และ

สายสัมพันธของมวลมนุษยในอดีต

3) เพลงเปนขอมูลที่ประมวลเหตุการณ และความประทับใจแตหนหลังไปสู

ความทรงจําของผูฟงไดเสมอ ไมวายามรัก ยามเศรา คิดถึง ยินดี ขมขวัญ ปลุกใจใหฮึกเหิม

ปลอบใจใหหายเศรา หรือ เรงเราใหร่ืนเริงสดใส

13จรูญรัตน สุวรรณภูสิทธิ์, “การศึกษาเพลงเพื่อชีวิตกับขบวนการนักศึกษาในชวง

2516-2519,” (วิทยานิพนธปริญญามหาบัณฑิต, คณะศิลปศาสตร, มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร,

2531), น. 65-66.

35

4) เพลงเปนภาษาบงบอกถึงวัฒนธรรมอันงดงามของชาติ ปลูกฝงคานิยม และสราง

ทัศนคติของคนในสังคม วิวัฒนาการเพลงในสังคมไทย

เพลงในแตละยุคสมัยสามารถส่ือสารเร่ืองราวทางสังคมที่แตกตางกันตามบริบท และมี

ชวงเวลาแตกตางกัน ซึ่งเพลงของไทยสามารถแบงตามแหลงกําเนิดและคุณลักษณะของเพลงออกเปน

2 ประเภท คือ เพลงพื้นบานหรือเพลงพื้นเมือง และเพลงไทยหรือเพลงไทยเดิม มีลักษณะสําคัญ ดังนี้ 1. เพลงพื้นบาน หรือเพลงพื้นเมือง

เพลงพื้นบานมีถิ่นกําเนิดในทองถิ่นที่แตกตางกัน มีลักษณะที่เปนเอกลักษณดาน

ภาษาและดนตรีของแตละทองถิ่น สําหรับประเทศไทยสวนใหญเปนเพลงพื้นบานตามลักษณะ

ภูมิภาค เชน เพลงพื้นบานภาคเหนือ เพลงพื้นบานภาคอีสาน เพลงพื้นบานภาคใต และเพลง

พื้นบานภาคกลาง14 สรุปลักษณะเพลงพื้นบานไวดังนี้

1) เพลงพื้นบานมุงเพื่อความสนุก โดยการเอาเคร่ืองดนตรีเขามาประกอบ ซึ่ง

เปนผลงานของชาวบานที่ไมตองฝกฝนจนเช่ียวชาญปฏิบัติกันจนเคยชิน ไมไดมุงความไพเราะและ

สวยงาม แตมุงความสนุกสนานเปนหลัก สืบทอดตอมาดวยการลอกเลียนแบบ โดยเด็ก

ทําตามผูใหญในระบบครอบครัว และระบบชาวไมไดมีการฝกฝนเพ่ือความเปนเลิศทางศิลปะ

แตอยางใด “ไมเกงแตชํานาญ ไมเชี่ยวชาญแตเคยมือ” นอกจากนี้ เพลงพื้นบานยังเปนมหรสพของ

ชาวบานอีกดวย

2) เนื้อเร่ืองของเพลงพ้ืนบาน เกี่ยวของกับชีวิต การงาน ความรัก ความสนุกสนาน

เฮฮา การด่ืมกินสังสรรค การเกี้ยวพาราสี และเสนหของเพลงพ้ืนบานคือการพูดถึงเร่ืองชีวิต

การเลาเร่ืองเลาเหตุการณที่เกี่ยวของของหมูบาน เปนการบันทึกประวัติศาสตรของชีวิต ทําใหทุกคน

ในสังคมของหมูบานมีความผูกพันซึ่งกันและกัน อีกประการหนึ่งเพลงพื้นบานที่ไมรูวาใครเปนผูแตง

แตก็รองสืบตอกันมายาวนาน เชน เพลงกลอมเด็ก เพลงเรือ เพลงฉอย

3) จังหวะและลีลา เพลงพื้นบานมีจังหวะทํานองที่ตายตัว ไมซับซอน มีทํานอง

2-3 ทํานอง ซ้ํา ๆ กัน เนื้อรองหรือบทเพลงอาจขยายออกหรือเปลี่ยนไปไดเร่ือย ๆ หรือถูกตัดทอน

ใหส้ันลงก็ได ตามใจคนรอง ผูเลนดนตรีก็อาจพลิกแพลงเพลง ทวงทํานองใหแปลกออกไปไดหลาย

14สุกรี เจริญสุข, ดนตรีชาวสยาม (Music Of Siam) (กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัยมหิดล,

2538), น. 41-46.

36

ทาง โดยไมมีตัวโนตเพลงกํากับ ภายหลังจึงไดพัฒนามาสูยุคแหงการกําหนดตัวโนตและจดบันทึก

เนื้อรองไวเปนลายลักษณอักษรอีกทีหนึ่ง

4) เสียงประสาน เพลงพื้นบานเปนเพลงแนวเดียว จะมีเสียงประกอบบาง

เรียกวา “ลูกคู” ซึ่งทุกเสียงจะรองแนวเดียวกันหมด ลูกคูมีทั้งลูกคูรับ ลูกคูสรอย เปนตน สะทอนให

เห็นวาการเลนเพลงพื้นบานทุกคนตองมีหนาที่กันหมด

5) การใช เค ร่ืองดนตรีประกอบ เพลงพื้นบานเปนเพลงชาวบาน ไมมี

ความพิถีพิถันเพื่อความงามของศิลปะแตอยางใด เพียงเนนความสนุกสนาน เปนการรวมมือรวมใจ

ของคนในหมูบานเดียวกัน เคร่ืองดนตรีสวนใหญ เชน กรับ ฉ่ิง เคร่ืองหนัง ไดแก โทน ทับ รํามะนา

กลางยาว ตะโพน เปนตน

6) หัวใจของเพลงพื้นบานคือจิตวิญญาณของเพลงพ้ืนบาน ความมีชีวิตชีวา

แสดงถึงความเปนจริงของชีวิตตรงไปตรงมา โดยไมเสแสรง เปนเร่ืองของปฏิภาณกวี เชน

กลอนสด

นอกจากนี้ เพลงพื้นบานสามารถสนองความตองการของชาวบานไดหลายระดับ

ไมวาจะเปนการแสดงออกในรูปใดก็เปนการสนองตอบความตองการของชีวิต ดังนี้

1) สนองความตองการทางดานรางกาย เปนเพลงพื้นบานที่มีความสนุกสนาน

เนนที่จังหวะของเพลงพื้นบาน รองรําทําเพลงทุกสวนของรางกาย

2) สนองความตองการในความหมาย เปนเพลงเพื่อชีวิตในแงความหมาย

เนื้อเร่ืองของเพลงหรือเปนเคร่ืองหมายแสดงสัญลักษณของหมูบาน กลุมชน

3) สนองตอความรูสึกทางอารมณ รัก พอใจ โกรธ ไมพอใจ เคียดแคน ชิงชัง

4) สนองตอจิตวิญญาณของชาวบานที่ออกมาในรูปของเพลง ชีวิตและ

กล่ินอายของความเปนชาวบาน ถูกรวบรวมไวเปนประวัติศาสตร 2. เพลงไทยหรือเพลงไทยเดิม

เพลงไทยหรือเพลงไทยเดิม เปนเพลงที่กําเนิดในสังคมเมืองหรือราชสํานัก

มีความประณีตในการประพันธ และการบรรเลงที่วิจิตรพิสดารกวาเพลงพื้นบาน จึงจัดเปนดนตรี

ศิลปะ (Art Music) ในกลุมดนตรีประจําชาติ เพลงไทยเดิมมีลักษณะเปดรับดนตรีของชนชาติอ่ืน

เพื่อเขามาพัฒนาดัดแปลงใหเปนรูปแบบของตนเอง ไมวาจะเปนการรับเคร่ืองดนตรีตางชาติ เชน

รับอังกะลุงจากอินโดนีเซีย การรับแนวทํานองเพลงตางประเทศมาปรับใชแลวเรียกช่ือตามชนชาติ

นั้น ๆ เชน ลาวแพน ลาวเจริญศรี ลาวดวงเดือน เขมรไทรโยค ฝร่ังรําเทา แขกเชิญเจา เปนตน

จากการที่ประเทศไทยเปนประเทศที่เปดรับวัฒนธรรมตางชาติ ทําใหพัฒนาการทางเพลงของไทย

มีการพัฒนาจากเพลงพื้นบาน เพลงไทยเดิม และก็เปนเพลงไทยสากล

37

3. เพลงไทยสากล เพลงไทยสากล หมายถึง เพลงที่มีเนื้อรองเปนภาษาไทย สวนดนตรีเปนการ

บรรเลงดวยเคร่ืองดนตรีสากลที่นํามาประยุกตใช หรือดัดแปลงใหเขากับเนื้อหาของเพลงไทย

ลักษณะของความเปนไทยในเพลงสากลพิจารณาไดจากการนําเอาทํานองเพลงไทยเดิม หรือ

ทํานองเพลงพื้นบานมาบรรเลงดวยเคร่ืองดนตรีสากลเปนหลัก และมีจังหวะลีลาเปนฝร่ังลวน ๆ

เหลือเพียงแคภาษาในคํารองที่ยังเปนภาษาไทย ขอสังเกตวงดนตรีในลักษณะของวงดนตรีไทย

สากลสวนใหญเปนวงดนตรีประเภทแจสแบนด (Jazz Band) ซึ่งประกอบดวยเคร่ืองเปาทองเหลือง

และเคร่ืองจังหวะที่มีกลองชุดหรือกลองแจสเปนหลัก และมีบางสวนใชวงออรเคสตราหรือ

วงโยธวาทิต 4. เพลงลูกทุง (Folk Song, Country Music) ชวงป พ.ศ.2498-2507 ไดปรากฏเพลงไทยสากลสวนหนึ่งที่ เสนอเนื้อหา

ที่เปนบรรยากาศแบบชนบท บางก็สะทอนชีวิตของสามัญชนอยางเพลงชีวิต บางก็เสียดสีการเมือง

บางก็มีเนื้อหาความรักหนุมสาวแตขับรองดวยสําเนียงแบบคนชนบท เพลงเหลานี้ถูกแบงแยก

ออกมาเรียกวา “เพลงชีวิต” หรือ “เพลงตลาด” เปนลักษณะเพลงที่เกิดจากปฏิสัมพันธระหวาง

เมืองกับชนบทและตอมาเรียกวา “เพลงลูกทุง” ซึ่ง เลิศชาย คชยุทธ15 ไดต้ังขอสังเกตวาเหตุผลที่

ทําใหเกิดเพลงลูกทุง นาจะมาจาก ในชวงกอนป พ.ศ. 2500 สังคมเมืองจะไดรับการยกยองสูงกวา

สังคมชนบท เชน เรียกวาบานนอกบาง บักเส่ียวบาง เปนตน เห็นความไมยุติธรรมทางสังคมที่

รัฐบาลใหความสําคัญการพัฒนาของสังคมเมืองมากกวาชนบท ทําใหนักคิด นักเขียน นักแตง

เพลง ส่ือมวลชน และนักการเมืองบางกลุม หันมาเรียกรอง หรือส่ือสารผานบทเพลง จึงทําใหเพลง

ไทยสากลแตกสาขาเปน 2 รูปแบบ คือ เพลงตลาด เปนเพลงที่ส่ือบรรยากาศสังคมชนบท และ

มักรวมกันวา “การเมือง”หรือ “เพลงชีวิต” เพราะสะทอนถึงชีวิตของสามัญชน และตอมาถูก

เรียกวา “เพลงลูกทุง” (กอน พ.ศ. 2507) อีกรูปแบบ คือ เพลงผูดี เปนเพลงที่ส่ือบรรยากาศสังคม

เมือง และภายหลังถูกเรียกวา “เพลงลูกกรุง” (หลัง พ.ศ. 2507) 5. เพลงสตริงหรือเพลงปอป เพลงสตริงหรือเพลงปอป เปนเพลงประเภทเพลงลูกกรุงอยางหนึ่งเพราะเปนเพลง

สําหรับคนเมือง แตเพลงสมัยนิยมจะมุงไปสูกลุมผูฟงวัยรุน เร่ิมเขามาสูสังคมไทยในยุคร็อคแอนดโรล

(rock&roll) และชาโดว (shadow) ในชวงทศวรรษที่ 25 ไดรับอิทธิพลกลุมวัยรุนในอเมริกาและ

อังกฤษ ในขณะเพลงลูกกรุงอยางสุนทราภรณ สุเทพ วงศคําแหง ชรินทร นันทนาคร เปนเพลงลูก

15เลิศชาย คชยทุธ, ไทยลูกทุง (กรุงเทพฯ: สํานักพิมพมติชน, 2538), น. บทนาํ.

38

กรุงในกลุมผูสูงอายุ เพลงสตริงจึงมีลักษณะที่ทันสมัยพรอมปรับเปล่ียนตามกระแสแฟช่ันแนว

ดนตรีใหม ๆ ของตะวันตกอยูตลอดเวลา และเนนดนตรีมากกวาภาษา16 6. เพลงเพื่อชีวิต เปนเพลงถูกจัดประเภทข้ึนมาจากลักษณะของเนื้อหา มีรากฐานมาจาก

แนวความคิดศิลปะเพื่อชีวิต วรรณกรรมเพื่อชีวิต ซึ่งมุงใชศิลปะเรียกรองชีวิตความเปนอยูที่ดีข้ึน

ของประชาชน โดยแบงแยกไปจากศิลปะกระแสหลัก ซึ่งปญญาชนในกลุมเพื่อชีวิตนี้มองวาเปน

ศิลปะประโลมโลกหรือน้ําเนา เพลงเพ่ือชีวิตมีความโดดเดนจนกลายเปนเพลงไทยประเภทใหม

ข้ึนมาจากกระแสการตอสูเพื่อเรียกรองประชาธิปไตยของกลุมปญญาชนในร้ัวมหาวิทยาลัย ในชวง

14 ตุลาคม พ.ศ. 2516 ถึง 6 ตุลาคม พ.ศ. 2519 โดยเนื้อหาเพลงมีการสะทอนปญหาการเมือง

สังคม และเศรษฐกิจ ตลอดจนใชบทเพลงเพื่อการรณรงคและโคนลมระบบการเมืองที่เปนอยู ซึ่ง

เรียกวา “เพลงปฏิวัติ” เมื่อนักศึกษาถูกปราบปรามจนตองเขาปา

เพลงเพื่อชีวิตมีสวนที่คาบเกี่ยวกับเพลงลูกทุงในดานของเนื้อหาสะทอนวิถีชีวิต ผูคนในสังคม ต้ังแตพัฒนาการข้ันแรก ๆ ของเพลงลูกทุงในยุคที่ยังเปนเพลงตลาด เชน เพลง มนตการเมือง ของคํารณ สัมบุญณานนท และดวยเนื้อหาที่เปดกวางในเร่ืองการเมือง และนิยมพูดถึงชีวิตของชาวไร ชาวนา คนยากจน ซึ่งเปนคุณลักษณะตามปกติของเพลงลูกทุงแตเดิม แตถาพิจารณาในสวนของดนตรีกลับมีแนวโนมไปในทางตะวันตกมากกวาจะมีลักษณะความเปนพืน้ฐานหรือไทยเดิมแบบเพลงลูกทุง ทั้งนี้ เนื่องจากเปนเพลงของกลุมปญญาชนและอยูในวัยรุน จึงไมสูจะยอมรับเพราะเพลงมีลักษณะเชยแบบลูกทุง วงดนตรีมีต้ังแตเปนแนวโฟลกซอง (Folk Song) แบบฝร่ัง ที่เนนบทบาทของเครื่องดนตรีประเภทกีตารไปจนกระทั่งเปนวงแบบสตริงคอมโบ แบบเพลงปอป ถึงแมวาเพลงเพื่อชีวิตจะเร่ิมเขาหากล่ินอายแบบเพลงลูกทุงมากข้ึนในปจจุบัน แตก็ยังแตกตาง ในเร่ืองของเทคนิคการรองที่เปนเอกลักษณเฉพาะตัวของเพลงลูกทุง บริบทที่มีอิทธิพลตอการสรางสรรคบทเพลง แจมจิต สุรเดช17 ไดกลาววา บทเพลงเปนผลงานสรางสรรคของกวีซึ่งเปนมนุษย และมนุษยเองก็เปนสมาชิกของสังคม ผลงานของกวีจึงไดรับอิทธิพลจากสภาพแวดลอมของสังคม

16ขจร ฝายเทศ, อางแลว, น. 32.

17แจมจิต สรเดโช, “ภาพสะทอนจากวรรณกรรมเพลงเพื่อชีวิตในชวง พ.ศ. 2516 ถึง

2528,” (วิทยานิพนธปริญญาครุศาสตรมหาบัณฑิต, บัณฑิตวิทยาลัย, มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ,

2531), น. 1.

39

สะทอนออกมาในรูปวรรณกรรม ดังนั้น บทเพลงจึงเปนเสมือนแหลงขอมูลทางประวัติศาสตรที่ผูประพันธไดบันทึกเหตุการณเร่ืองราวตาง ๆ ไวอยางมีศิลปะ บทเพลงเปนศิลปะในสาขาวรรณกรรมที่มีความสัมพันธกลมกลืนกับศิลปะสาขา

คีตศิลป บทเพลงที่ดีจึงตองมีความงาม ความไพเราะ ใหอารมณ ความรูสึก และความหมายที่ดี

ดังที่ เนาวรัตน พงษไพบูลย18 ไดกลาวไววา “กาพยกลอนเปนภาษาของอารมณความรูสึกโดยแท

กลาวคือ มีอารมณความรูสึกเปนองคนํา มีเนื้อหาเปนเปาหมายหลัก หัวใจของบทกวีอยูที่ความงาม

ความไพเราะ และใหอารมณความรูสึกกับความหมายที่ดี” บทเพลงจึงมีบทบาทในการส่ือ

ความหมายวิถีชีวิตของมนุษย สุดแทแตจะปรารถนาที่ทําใหเกิดจินตนาการ และทําใหเกิดอารมณ

สุนทรียะของมนุษย โดยอาศัยจังหวะ ทวงทํานอง ผสมกับภาษาวรรณกรรมที่นํามาเรียบเรียง

บทเพลงจึงทําใหเกิดอารมณความรูสึกที่หลากหลาย เชน สนุกสนาน หดหู เศรา เสียดสี ประชด

ประชัน รวมถึงการปลุกใจใหเกิดความภาคภูมิใจ

สุรชัย จันทิมาทร19 ไดกลาวถึง เพลงเพื่อชีวิต วาเปนเพลงอีกตระกูลหนึ่งที่กําเนิดข้ึน

และพัฒนามาจากวรรณกรรมเพื่อชีวิต ที่ จิตร ภูมิศักด์ิ ไดนําเอาบทความวาดวยศิลปวรรณคดีของ

ประธานเหมาเจอตุงชาวจีน มาแปลเปนภาษาไทยโดยใชชื่อวา “ศิลปะเพื่อชีวิต ศิลปะเพื่อประชาชน

เปนการจับเอาแนวคิดทางสังคมนิยมรับใชชนชั้นกรรมาชีพ ซึ่งเปนเร่ืองที่ฮือฮาในสมัยนั้น

และในชวงป พ.ศ. 2516-2519 โดยเฉพาะเร่ืองราวของขบวนการนักตอสูของประชาชนมีเร่ือง

เกิดข้ึนมากมาย และมักเรียกกลุมคนเหลานี้วากลุมเพื่อนเดือนตุลา หรือเหตุการณพฤษภา คือ

การหยิบเอาเหตุการณมาเรียกขาน เพลงเพื่อชีวิตจึงเปนเพลงที่มีบทบาทตอการรับใชสังคม

การเปล่ียนแปลงทางสังคม การเมือง เศรษฐกิจและวัฒนธรรม คือแรงบันดาลใจในการสรางสรรค

บทเพลง เพลงเพื่อชีวิตเปนพัฒนาการของวรรณกรรมเพื่อชีวิตที่สะทอนของการตอสูและรับใชสังคม

วิภา ปานประชา20 ศึกษาถึงปจจัยที่สงผลตอการประพันธเพลงของ สลา คุณวุฒิ

พบวา สลา คุณวุฒิ ไดอาศัยบริบททางสังคม เศรษฐกิจ การเมืองการปกครองและวัฒนธรรม

ทางดานสังคม เชน การคมนาคมขนสง เทคโนโลยีการส่ือสาร ที่มีการใชโทรศัพทมือถือการสง

18เนาวรัตน พงษไพบูลย, เรียงรอยถอยคํา (กรุงเทพฯ: สํานักพมิพ ก.ไก., ม.ป.ป.),

น. 26 -27.

19สุรชัย จันทิมาธร, เนื้อนัย (เพลง) (กรุงเทพฯ: สํานักพิมพสามัญชน, 2546), น. 14 -16.

20วิภา ปานประชา, “การศึกษาภาพสะทอนทางสังคมและวัฒนธรรมในวรรณกรรม

เพลงลูกทุงของ สลา คุณวุฒิ,” (วิทยานิพนธปริญญาศิลปกรรมศาสตรมหาบัณฑิต (ไทยศึกษา),

มหาวิทยาลัยรามคําแหง, 2549), น. 90-102.

40

ขอความ เชนเพลง ดอกคูนสงขาว คอยขาวสาวอุดร หรือดานเศรษฐกิจ ปญหาน้ํามันแพง เชน

เพลงคาน้ํามันกั้นรัก ขอสิทธิ์แครองไห เปนตน การเมืองการปกครอง นํากระบวนการทางการเมือง

หรือนโยบายรัฐบาลมาเปนบริบทในการแตงเพลง เชน เพลง คนจนขอสิทธิ์ หรือนํานโยบาย 30 บาท

รักษาทุกโรค แตคนที่ผิดหวังความรักคงไมมีนโยบายใด ๆ รักษาได ดังเพลงงานหนักรักษาใจ เปนตน

“นักแตงเพลงสามารถสะทอนภาพสังคมที่เกิดข้ึนในสังคมรวมสมัยไดเปนอยางดี โดยหยิบยก

ปญหาชีวิต ความเปนอยูของคนทุกระดับ เหตุการณที่เกิดข้ึนในชีวิตประจําวันมาตีแผ เพลงจึง

เปรียบเสมือนจดหมายเหตุที่บันทึกเร่ืองราวของสังคม วิถีชีวิตผูคนในสังคมทุกยุคทุกสมัย เลาเร่ือง

ของสังคม และเลาเร่ืองของคน”21

บริบทการเมือง สังคม และเศรษฐกิจ ที่มีอิทธิพลตอการสรางสรรคบทเพลง

การเมืองระบอบอํามาตยาธิปไตย การเมืองไทยหลังการเปล่ียนแปลงการปกครอง

พ.ศ. 2475 – 14 ตุลาคม 2516 ระบบการเมืองไทยเปนระบอบอํามาตยาธิปไตย กลาว คือ เปน

ระบอบที่มีผูนําสวนใหญมาจากระบบราชการ ทั้งฝายทหารและฝายพลเรือน สลับสับผลัดเปล่ียนกัน

เปนผูนํา และระบอบนี้ก็ยังครอบงํามาจนถึงสมัยของพลเอกเปรม ติณสูลานนท ประชาธิปไตย

ของไทยก็ยังไมเต็มใบ เพราะนายกรัฐมนตรียังมาจากการแตงต้ัง และอยูภายใตการสนับสนุนของ

ทหาร เปนเวลายาวนานถึง 8 ป (พ.ศ. 2523-2531) จึงเรียกการเมืองในยุคนี้วายุคประชาธิปไตย

คร่ึงใบ จากนั้นกระแสสังคมเร่ิมมีการเรียกรองใหมีประชาธิปไตยมากย่ิงข้ึน โดยขอวิพากษวิจารณ

ถึงที่มาของบุคคลที่จะเปนนายกรัฐมนตรี และเสถียรภาพของรัฐบาลต้ังอยูบนพื้นฐานของ

กลุมอํานาจทหาร จึงเห็นวาควรมีการเปล่ียนแปลงกติกาใหผูที่จะมาดํารงตําแหนงนายกรัฐมนตรี

ควรมาจาก ส.ส. ฐานของรัฐบาลควรมาจากพรรคการเมือง การเลือกต้ังสมัยตอมาจึงทําให พลเอก

ชาติชาย ชุณหะวัณ หัวหนาพรรคชาติพัฒนา ไดรับคะแนนเสียงสูงที่สุดและไดเปนนายกรัฐมนตรี

ในระบบตัวแทนของประชาชน เศรษฐกิจของไทยในชวงนี้ มีการพัฒนาอุตสาหกรรมเพื่อทดแทน

การนําเขาและสงออกโดยเฉพาะอุตสาหกรรมส่ิงทอ เส้ือผา อัญมณี อาหารกระปอง ทําใหตัวเลข

เศรษฐกิจของไทยขยายตัวเปนลําดับ แตก็ยังเปนอยูภายใตกรอบแนวคิดของประเทศมหาอํานาจ

อยางสหรัฐอเมริกาและญ่ีปุน 22

21วิภา ปานประชา, เพิ่งอาง, น. 115.

22ลิขิต ธีรเวคิน, วิวัฒนาการการเมืองการปกครองไทย (พิมพคร้ังที่ 9), (กรุงเทพฯ:

สํานักพิมพมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร, 2548), น. 283.

41

การเมืองระบอบประชาธิปไตยตัวแทน ส้ินสุดยุคของพลเอกเปรม ติณสูลานนท

ก็เร่ิมใชกติกาใหมที่เช่ือวาเปนไปตามหลักการประชาธิปไตย ซึ่งเปนกาวยางของระบอบประชาธิปไตย

มากข้ึน เมื่อพลเอกชาติชาย ชุณหะวัณ ดํารงตําแหนงนายกรัฐมนตรีคร้ังแรก 4 สิงหาคม 2531 และ

กาวเขาสูยุคของการเปนประชาธิปไตยมากข้ึน เปนนายกรัฐมนตรีที่มาจากการเปน ส.ส. ซึ่งเปน

ระบบตัวแทนของประชาชน และการดําเนินนโยบายตางประเทศกับประเทศเพื่อนบาน โดยเฉพาะใน

กลุมอินโดจีน เชน การประสานงานใหมีการเจรจารวมระหวางเขมร 4 ฝาย เพื่อยุติการสูรบ และ

สนับสนุน ใหมีการจัดต้ังรัฐบาลประเทศกัมพูชาภายใตการนําของสมเด็จสีหนุข้ึน นโยบาย

ตางประเทศของรัฐบาลพลเอกชาติชาย มีชื่อเรียกที่รูจักกันอยางแพรหลาย คือ นโยบาย "เปลี่ยน

สนามรบเปนสนามการคา" มีการลงทุนในตลาดหุน อสังหาริมทรัพย ที่ดินมีราคาสูง ชาวบาน

ขายที่เพื่อใหไดเงิน ตัวเลขการขยายตัวทางเศรษฐกิจประเทศสูงกวา รอยละ 10 ในลักษณะ

เศรษฐกิจฟองสบู พัฒนาประเทศสูความเปนอุตสาหกรรมใหม มีการสรางเข่ือนเพื่อผลิตไฟฟา

ปอนโรงงานอุตสาหกรรม คาดหวังวาสังคมไทยจะกาวสูการเปนนิกส (Newly Industrialized

Countries : NICs) เสือเศรษฐกิจตัวที่ 5 ของเอเชียตะวันออกเฉียงใต 23

จากนั้นคณะรัฐประหารไดเชิญทานอานันท ปนยารชุน เปนนายกรัฐมนตรี และ

มีการจัดทํารัฐธรรมนูญฉบับ รสช. (2534) เลือกต้ังใหมพรรคสามัคคีธรรมไดคะแนนสูงสุด

ซึ่งมีนายณรงค วงศวรรณ สมควรไดเปนนายกรัฐมนตรี ผลสุดทายผูที่ไดรับการเสนอช่ือ คือ

พลเอกสุจินดา คราประยูร เพราะเปนชวงทหารขึ้นมามีอํานาจอีกคร้ัง กฎกติกาถูกแกไข

นายกรัฐมนตรีมิไดมาจากการเปน ส.ส. และสุดทายก็นําไปสูการประทวงโดยมี พลตรีจําลอง

ศรีเมือง เปนผูนําการประทวง และเกิดเหตุการณพฤษภาทมิฬ 17-20 พฤษภาคม 2535 เกิด

การตอสูที่รุนแรงทําใหมีผูเสียชีวิตกวา 40 คน24 หลังจากเหตุการณยุติลง นายอานันท ปนยารชุน

กลับมาเปนนายกรัฐมนตรีอีกคร้ัง ภารกิจสําคัญคือ แกไขรัฐธรรมนูญตามที่ประชาชนเรียกรอง คือ

นายกรัฐมนตรีตองมาจาก ส.ส. และใหประธานสภาผูแทนราษฎรเปนประธานรัฐสภา และยุบสภา

ใหมีการเลือกต้ังใหม

พรรคประชาธิปตยเปนพรรคที่ไดคะแนนสูงที่สุดจัดต้ังรัฐบาล โดยการบริหาร

ประเทศภายใตการนําของนายชวน หลีกภัย 23 กันยายน 2535 ดําเนินการดานเศรษฐกิจ

ไมแตกตางจากสมัยของ พลเอกชาติชาย ชุณหะวัณ และมีการเปดเสรีทางการเงิน (Bangkok

23ลิขิต ธีรเวคิน, เพิ่งอาง, น. 286.

24จุมพล หนิมพานิช, พัฒนาการทางการเมืองไทย อํามาตยาธิปไตย ธนาธิปไตย

หรือประชาธิปไตย (กรุงเทพฯ: สํานักพิมพจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, 2548), น. 174-175.

42

International Banking Facilities : BIBF) พรรคชาติไทยไดรับการเลือกต้ังสูงที่สุด โดยมี

นายบรรหาร ศิลปอาชา เปนนายกรัฐมนตรี 13 กรกฎาคม 2538 โดยมีนโยบายการปฏิรูป

การเมืองตามที่ไดหาเสียงไวในชวงเลือกต้ังและเพื่อใหมีการแกไขรัฐธรรมนูญใหม ตอตานการใช

เงินซื้อเสียง การคอรัปชั่น และการละเมิดกฎหมาย จึงไดแตงต้ังคณะกรรมการปฏิรูปการเมือง

(คปก.) โดยมีภารกิจแกไขกฎหมายที่ลาหลัง และนําไปสูการจัดต้ังสภารางรัฐธรรมนูญ (สสร.)

จนกระทั่งประเทศไทยไดรัฐธรรมนูญฉบับป พ.ศ. 2540 ซึ่งนับวาเปนรัฐธรรมนูญฉบับประชาชน

เพราะเกิดจากตัวแทนของประชาชนรวมกันสรางข้ึน นอกจากนี้ ผลงานที่สําคัญคือการประชุมรวม

ของอาเซียนและสหภาพยุโรป (APEC) ตอมา นายบรรหาร ศิลปอาชา ถูกอภิปรายเกี่ยวกับขอสงสัย

วาเปนบุคคลตางดาว เมื่อทนแรงกดดันตาง ๆ ไมได สุดทายก็ยุบสภาในเวลาตอไป ซึ่งสมัยตอมา

พรรคความหวังใหมไดรับการเลือกต้ังมากที่สุด ทําใหพลเอกชวลิต ยงใจยุทธ เปนนายกรัฐมนตรี

ภายใตสถานการณฟองสบูที่ขยายตัวอยางเต็มที่และก็แตกในท่ีสุด เงินกูที่ถูกปลอยไปอยาง

ไมสมเหตุสมผลในรัฐบาลชุดกอนไดมาพนพิษในยุคนี้ และรัฐบาลประกาศใหปลอยเงินบาท

ลอยตัวทําใหเกิดผลเสียตอภาคธุรกิจที่กูเงินจากตางประเทศ เนื่องจากอัตราแลกเปล่ียนขยับตัว

จาก 25-26 บาท เปน 40-50 บาท เกิดหนี้ที่ไมกอรายได (NPL) จึงตองกูเงินจาก IMF

ดานสังคมมีความเจริญดานวัตถุ อาคารบานเรือน แตจริยธรรมต่ําลงทั้งนักการเมือง

และประชาชน ผูคนเห็นแกตัวมากข้ึน การพัฒนาระบบสาธารณูปโภค จึงมีสวนทําลายธรรมชาติ

และส่ิงแวดลอมโดยเฉพาะปาไม มีกลุมอิทธิพลทําลายปาไมไปทั่วภูมิภาค อยางกรณีที่เปนขาว

โดงดังเร่ืองของปาดงใหญ จังหวัดบุรีรัมย พระอนุรักษปาโดนจับเพราะถูกกลาวหาวาเปนผูทําลายปา

ทั้งที่ความจริงถูกผูมีอิทธิพลรอบทําราย หรือปาไมลุมแมน้ําสาละวินทางภาคเหนือ โดยเฉพาะ

นโยบายการจัดสรรที่ดินปาก็ยิ่งถูกทําลาย ดังที่อนุสรณ ธรรมใจ ไดใหความเห็นไววา ความสูญ

ทางส่ิงแวดลอมเกิดข้ึนได ก็เพราะมีการยอมรับส่ิงนี้ เพื่อไปแลกเปล่ียนกับความเจริญทาง

เศรษฐกิจและการขยายตัวของอุตสาหกรรม มีการปลอยกาซเรือนกระจกและควันพิษสูชั้น

บรรยากาศอยางตอเนื่องในชวง 100 ปที่ผานมาหลังยุคปฏิวัติอุตสาหกรรม ดังนั้น การพัฒนา

เศรษฐกิจจึงควรมีความเปนธรรมตอทรัพยากรธรรมชาติ25

วิกฤติการณสังคมและการเมืองไทย ซึ่งศาสตราจารย ดร.ลิขิต ธีรเวคิน ไดเขียนบทความในหนังสือการเมืองไทยในป พ.ศ. 2560 อนาคตเมืองไทยในสองทศวรรษหนา ไดกลาวถึง วิกฤติการณสังคมไทยในอดีตและในอนาคต ประกอบดวย วิกฤติการณที่หนึ่ง คือ อยุธยาแตก

25อนุสรณ ธรรมใจ, พลวัตประเทศไทย (กรุงเทพฯ: บริษัท เกียวโต เนชั่น พร้ินต้ิง เซอรวิส

จํากัด, 2550), น. 202-203.

43

การเสียกรุงศรีในคร้ังนั้น ผูทําลายมาจากที่อ่ืน คือ พมายกทัพมาตี วิกฤตการณที่สอง คือ ลัทธิ ลาอาณานิคมจากมหาอํานาจตะวันตกซ่ึงเปนภัยจากภายนอกเชนกัน วิกฤตการณที่สาม คือ ภัยที่เกิดจากการผสมผสานระหวางภายในและภายนอกภายใน คือ คนไทยที่จัดตั้งข้ึนเปนขบวนการเพื่อยึดอํานาจรัฐโดยใชลัทธิสังคมนิยมและมารกซิสต และไดรับการสนับสนุนจากภายนอกคือพรรคคอมมิวนิสตแหงประเทศจีน เวียดนาม สหภาพโซเวียต และลาว วิกฤตการณทีส่ี่ เปนวกิฤติที่เกิดจากภายในโดยภายนอกมีสวนเสริม นั่นคือ การพัฒนาที่เกิดข้ึนอยางรวดเร็วในทางเศรษฐกิจและสังคม คานิยม และความรํ่ารวยจากการดําเนินทางธุรกิจ นําไปสูการทําลายวัฒนธรรม ทําลายชนบท การทําลายปาไม ทําลายทรัพยากรธรรมชาติ และสรางปญหาสภาพแวดลอมโดยเฉพาะคุณภาพชีวิต สังคมที่มีแตความแกงแยง และการแสวงหาผลประโยชนอยางไรจริยธรรม วิกฤตินี้อาจนําไปสูการปะทะกันของคนในสังคม วิกฤตที่ส่ีนี้เปนการทําลายตนเอง การพัฒนาประเทศที่มุงเนนพัฒนาเศรษฐกิจ อุตสาหกรรมใหม เปนการทําลายวัฒนธรรม26 การเปลี่ยนแปลงทางการเมืองภายใตรัฐธรรมนูญใหมฉบับประชาชน (พ.ศ. 2540) ไดกอเกิดพรรคการเมืองใหมคือ พรรคไทยรักไทย ประกาศนโยบาย “คิดใหม ทําใหม” ใชกลไกการตลาดการโฆษณาทางส่ือและเสนอนโยบายประชานิยม เชน การพักหนี้เกษตรกร การใหเงินหมูบานละ 1 ลานบาท โครงการรักษา 30 บาทรักษาทุกโรค การทําสงครามกับยาเสพติด เปนตน ทําให พ.ต.ท.ดร.ทักษิณ ชินวัตร ไดรับคะแนนเสียงขางมาก และเปนรัฐบาลที่มีเสียงขางมาก เพราะสวนหนึ่งมาจากฐานเสียงของนายเสนาะ เทียนทอง และสมาชิกพรรคความหวังใหมที่ได แปรพรรคมารวมตัวกับพรรคไทยรักไทย จะเห็นการไหลไปสูอํานาจเงินของนักการเมือง นโยบายตาง ๆ ที่ใหสัญญาไวกับประชาชนสวนใหญก็จะดําเนินการอยางนั้น ยิ่งทําใหไดรับความนิยมมากข้ึน แต พ.ต.ท.ดร. ทักษิณ ชินวัตร ก็ยังโดน ป.ป.ช. ตรวจสอบวามีการปกปดทรัพยสินบางอยาง จึงเปนเหตุใหเกิดการตอตานจากนักวิชาการและการเมืองฝายตรงขาม นําไปสูการทํารัฐประหารในวันที่ 19 กันยายน พ.ศ. 2549 จากการศึกษาบริบทที่มีอิทธิพลในการสรางสรรคบทเพลง สรุปไดวา นักแตงเพลงหรือผูประพันธเพลงสวนใหญอาศัยสภาพทางการเมือง สังคม และเศรษฐกิจ ที่ปรากฏในยุคที่ผูประพันธไดรับรูมาเปนแรงบันดาลใจ หรือสรางจินตนาการเพื่อที่จะสรางสรรคบทเพลงสื่อเร่ืองราวตาง ๆ ผานบทเพลงใหประชาชนไดรับทราบ และมีความรูสึกทางสุนทรียของศิลปะทางวรรณกรรมและคีตศิลป

26ลิขิต ธีรเวคิน, “จตุลักษณสังคมและการเมืองไทยในป 2560” : อนาคตเมืองไทยใน

สองทศวรรษ (กรุงเทพฯ: บริษัท ซัคเซสมีเดีย จํากัด, 2539), น. 42-43.

44

การสื่อสารทางการเมืองผานบทเพลง

เพลงเปนส่ือที่มีบทบาทสําคัญอยางยิ่งในส่ือมวลชนสมัยใหม ไมวาจะเปนตัวเพลงท่ี

ฟงเพื่อความบันเทิง หรือนําเอาเพลงไปใชประกอบส่ิงอ่ืน ๆ การบันทึกเพลงลงวัสดุตาง เชน ไมไผ

กระดาษ แผนเสียง เทป ซีดี มีประวัติศาสตรเร่ิมตนเมื่อประมาณป ค.ศ. 1880 และไดขยายตัว

อยางรวดเร็วในเวลาตอมา ความเจริญเติบโตอยางรวดเร็วนี้เกิดข้ึนเนื่องจากมีพื้นฐานเกี่ยวกับ

การใชส่ือเสียงเพลงรองรับอยูในสังคม พัฒนาการคร้ังแรกมีการบันทึกเสียงเพลงจะมีลักษณะ

สรางเสียงเพลงดวยตัวเอง (Private Music-Making) โดยเฉพาะชาวตะวันตกจะมีเคร่ืองเลนดนตรี

เชน เปยโนสําหรับผูหญิง ไวโอลินสําหรับผูชาย ในประเทศไทยก็มี ซอ ซึง พิณพาทย เปนตน

สําหรับเอาไวเลนดนตรีฟงกันเองในครอบครัว ในข้ันตอมาไดมีการประดิษฐหีบเสียงที่อาจจะเอา

ไมไผมาเจาะรูบันทึกเสียงแลวเลนดวยเคร่ืองหมุนที่ใชมือ และมีพัฒนาประดิษฐกรรมมาแทนที่

การสรางเสียงเพลงดวยตนเอง มีผลใหเพลงหลาย ๆ ประเภทสามารถเขาถึงคนจํานวนมากที่อยู

ตางสถานที่กันไดตลอดเวลา

การพัฒนาส่ือที่เกี่ยวกับเพลง เมื่อพิจารณาพัฒนาการเปล่ียนแปลงเร่ืองของเพลง

ทั้งดานเทคโนโลยีและรูปแบบการใช กาญจนา แกวเทพ27สามารถสรุปเปนยุคได 3 ยุค

ภาพที ่2.3

พัฒนาการของส่ือเพลง

27กาญจนา แกวเทพ, ส่ือสารมวลชนทฤษฎีและแนวทางการศึกษา (พิมพคร้ังที่ 3),

(กรุงเทพฯ: จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, 2545), น. 58.

การฟงเพลงแบบเปน

สวนรวม มีกลุมผูฟงมาก

เชน วงดนตรี

การฟงเพลงแบบ

เปนครอบครัวมีเคร่ือง

เลนแผนเสียง

Console

การฟงเพลงแบบ

เปนสวนตัวมีวิทยุ

ทรานซิสเตอร เทป

CD VCD

ยุค 1 ยุค 2 ยุค 3

45

จากแผนภูมิ ยุคแรกเปนยุคที่นักรองนักดนตรีและคนฟงดนตรีจะอยูใกลชิดกัน เพราะ

เปนการส่ือสารกันโดยตรงไมตองผานส่ือกลาง ในยุค 2 เปนการส่ือสารงานเพลงผานส่ือกลาง

ที่เปนแผนเสียงเปนกลุมคนขนาดเล็ก อยางเชน ฟงรวมกันในครอบครัว เปนตน ยุค 3 ลักษณะ

การฟงเพลงจะอยูในลักษณะเปนสวนตัว เพราะความกาวหนาดานเทคโนโลยีสามารถผลิตวัสดุที่

เปนส่ือกลาง มีขนาดเล็กลง พกพาสะดวก ในยุคนี้นอกจากจะมีการเปล่ียนแปลงดานเทคโนโลยี

แลว ยังมีการเปล่ียนแปลงคุณลักษณะของผูรับสารและผูผลิตอีกดวย กลุมผูฟงเพลงกลุมใหญใน

ยุคปจจุบัน คือ กลุมคนหนุมสาวและวัยรุน ในขณะที่คนรุนอ่ืน ๆ เร่ิมถอยหางออกไป สําหรับผูผลิต

ไดเปล่ียนจากการผลิตตัวศิลปนผูสรางเสียงเพลงมาเปนรูปแบบการผลิตแบบอุตสาหกรรม

ขนาดใหญที่มีศิลปนเปนหนวยเล็ก ๆ หนวยหนึ่งเทานั้น

บทบาทของเพลงมิไดจํากัดอยูเฉพาะในเร่ืองของความบันเทิงเทานั้น แตเพลงยังมี

บทบาทตอสังคมดานอ่ืน ๆ อีกหลายดาน เชน เพลงเปนสวนหนึ่งในพิธีกรรม เชน เพลงสวด เพลง

กับสงคราม และเพลงกับการเมือง โดยเฉพาะการชุมนุมทางการเมืองจะปรากฏมีศิลปนรองเพลง

ดวยเสมอ เหตุผลอาจจะเพื่อผอนคลายความเครียด หรือการปลุกเราอารมณเพื่อโนมนาวจิตใจ

เปนตน ดังจะเห็นรองรอยอยางตอเนื่อง เพลงจึงมีความเกี่ยวของกับการแสวงหาอุดมคติ เกี่ยวของ

กับการเมือง เชน เพลงเพื่อชีวิต เกี่ยวของกับลัทธิความเช่ือบางอยาง เชน ลัทธิแสวงหาความสุขในชีวิต

(hedonism) โดยอยูกับความรุนแรง เชน เพลงร็อค การใชเพลงเพื่อตอตานสังคม เชน พวกเฮฟวี่

เมธัล เปนตน การวิเคราะหเพลงจึงสามารถวิเคราะหใหกวางขวางถึงความหมายทางสังคมได

หลากหลายประเด็น 28

จินตนา ดํารงเลิศ29 ไดกลาวถึงพัฒนาการของเพลง หลังจากเหตุการณ 14 ตุลาคม

2516 ไดมีปรากฏการณเพลงแนวใหม ที่ส่ือถึงการเอารัดเอาเปรียบ ความเหล่ือมลํ้าทางสังคม

ความแตกตางทางชนช้ัน การขูดรีดจากพอคานายทุน เกิดแนวเพลงใหมในกลุมศิลปนคนรุนใหม

ในยุคนั้น และถูกเรียกแนวเพลงวา “เพลงเพื่อชีวิต” ทําใหเพลงมีบทบาทตอการส่ือความหมายให

เห็นปญหาความยากไรของกรรมกร ชาวไร ชาวนา ใหโดดเดนทามกลางกระแสประชาธิปไตยกาํลัง

เบงบานดวยอุดมการณเสรีนิยมและสังคมนิยม ระหวางป พ.ศ. 2516-2519 สังเกตไดจากคําที่เปน

28กาญจนา แกวเทพ, เพิง่อาง, น. 59.

29จินตนา ดํารงเลิศ, วรรณกรรมเพลงลูกทุง : ขนบธรรมเนียมประเพณี คานิยมและ

การดําเนินชีวิตของชาวชนบทไทยท่ีปรากฏในเพลงลูกทุงไทย ต้ังแตหลังสงครามโลกคร้ังที่สอง

จนถึงปจจุบัน (กรุงเทพฯ: สํานักพิมพมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร, 2533), น. 56-59.

46

สํานวนของนักปฏิวัติ นักตอตาน ปรากฏในเนื้อเพลง เชน คําวา ชนชั้น ศักดินา นายทุน กระดูกสันหลัง

หลังสูฟาหนาสูดิน เปนตน 1. บทบาทของเพลงตอการสื่อสารทางการเมืองของไทย

หลายคร้ังจะเห็นวา มีการใชเพลงเขามามีบทบาทสําคัญ ๆ ในการโนมนาวชักจูง

หรือบงบอกเร่ืองราวใด ๆ ตอผูคนในสังคม ไมวาจะเปนเพลงสําหรับเด็กที่ชวยสอนและแนะนําให

เด็ก ๆ ไดรูจักส่ิงตาง ๆ ในชีวิต เพลงลูกทุงบอกเลาใหรูถึงวิถีชีวิตของคนในสังคมชนบท เพลงสมัย

นิยมที่มักพูดถึงเร่ืองราวความรักของคนหนุมสาว และเพลงเพื่อชีวิตที่คอยบอกเร่ืองราวตาง ๆ

ที่เกิดข้ึนในสังคม ดังนั้น จึงพอจะมองเห็นไดวานอกจากเพลงจะเปนวรรณกรรมของยุคสมัยแลว

ยังมีบทบาทหนาที่ในสังคมอีกดวย คือ

1) เพลงจะทําหนาที่เปนเสมือนตัวแทนของระบบสัญลักษณในทางสังคม

ที่สะทอนออกมาใหเห็นตามความเช่ือของศาสนา และระบบชนช้ันทางสังคม

2) เพลงมีหนาที่กระตุนให เกิดการตอบสนองทางกายภาพ เชน การรบ

การสงคราม ตลอดจนการมีสวนรวมในระบบทางสังคมตาง ๆ เชน การเรียกรอง การรวมกลุม ฯลฯ

3) เพลงเปนเสมือนเคร่ืองควบคุมทางสังคม คอยรักษาบรรทัดฐานทางสังคม

และช้ีแนวระเบียบแบบแผนที่สมควร รวมทั้งกําหนดพฤติกรรมที่เหมาะสมทางสังคมอีกดวย

4) เพลงมีบทบาทในการรักษาสถาบันที่ สําคัญทางสังคม เชน ศาสนา

ความเชื่อ ชวยทําใหประกอบพิธีกรรมมีเหตุผล และรักษาลักษณะทางพิธีกรรม

5) ทําใหเกิดการสืบสานและดํารงทางวัฒนธรรม เปนลักษณะการตอบสนองของ

ประชาชนตอเหตุการณตาง ๆ ไมวาจะเปนดานสังคม เศรษฐกิจ และการเมือง ในทางกลับกันก็

สามารถทําใหเกิดการชะงักงันทางดานวัฒนธรรมเชนเดียวกัน เพราะการลุกลํ้าทางวัฒนธรรม

เนื้อรองของบทเพลงที่กินใจสื่อความหมายลึกซ้ึง ภาษาเพลงจึงมีความหมาย

มากกวาคํา วลี หรือประโยค ที่ส่ือความหมายตามหลักภาษา การใชถอยคํานัยผกผันในลักษณะ

เชิงประชดประชันที่ตองอาศัยความรูพื้นฐานในการตีความอารมณและความรูสึกรวม ตลอดจน

บริบทในการส่ือสารขณะนั้น ๆ30 แตภาษาเพลงคาราบาวมีความหมายแตกตางกันไปกับ

การนําไปใชในแตละบริบทหรือสถานการณ ดังที่ วิตตเก็นสไตน31 กลาวไววา “เมื่อพูดถึงภาษาก็

30Jr. Raymond W. Gibbs, The Poetics of Mind : Figurative Thought, Language

and Understanding (New York: Cambridge University press, 1994), p. 149.

31ไชยรัตน เจริญสินโอฬาร, ภาษากับการเมือง/ความเปนการเมือง (กรุงเทพฯ:

โรงพิมพมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร, 2551), น. 31.

47

ตองพูดถึงวิถีชีวิตของคนในภาษานั้นไปพรอม ๆ กันดวย” (“...to imagine a language means to

imagine a form of life”) ภาษาเพลง จึงมีความหมายซอนเรน และบางเพลงก็มีพลัง ดังนั้น เพลง

จึงเปนอํานาจซอนเรน32 และเปนอํานาจที่กระทําเพื่อประชาชนผูยากไรทั่วไป

จากบทบาทหนาที่ของเพลงท่ีมีผลตอสังคมดังกลาว จึงเห็นไดวาเพลงประเภท

หนึ่งที่มีหนาที่คอยบอกเลาเร่ืองราวตาง ๆ ในสังคม รวมทั้งเปนกระจกคอยสะทอนปญหาในดาน

ตาง ๆ ไมวาทางการเมือง สังคม รวมไปถึงเร่ืองเศรษฐกิจ และในคร้ังหนึ่งนั้นบทเพลงประเภทนีก้ไ็ด

มีบทบาทอยางมากตอเหตุการณสําคัญทางการเมืองของประเทศไทย เพลงประเภทที่กลาวนี้คือ

เพลงเพื่อชีวิต

บุญยงค สุทธิวิโรจน33 นักวิชาการทางดานดนตรีใหความหมายของเพลงเพื่อ

ชีวิตวา หมายถึง “บทเพลงที่สรางข้ึน เพื่อระบายความรูสึกของชีวิต หรือสรางมโนภาพที่ตนเอง

ตองการออกมาเพื่อบรรเทาความทุกข และดูดด่ืมกับความสุขในเวลาเดียวกัน” ในความเปนจริง

เพลงเพื่อชีวิตในความหมายท่ีใชกันโดยทั่วไปมักจะหมายถึงเพลงที่สะทอนปญหาสังคม และ

ในยุคแรก ๆ ก็เปนเพลงที่ใชเรียกรองความเปนธรรมในสังคม ซึ่งการใหความหมายเพลงในดานนี้

นักวิชาการไดมองวา เปนการใหความหมายของเพลงเพื่อชีวิตที่แคบลงไปมากเม่ือเทียบจาก

เหตุการณในปจจุบัน

อดิศร เพียงเกษ34 นักการเมืองไทย ไดนิยามความหมายของเพลงเพื่อชีวิตไววา

เพลงเพื่อชีวิต ก็คือ เพลงที่สะทอนถึงชีวิตมนุษยตามความเปนจริง ไมไดเอาส่ิงที่เพอฝนหรือส่ิงที่

วาดวิมานมาเปนหลัก หากลองพิจารณาดูวาชีวิตกรรมกรเปนอยางไร ชีวิตคน ๆ หนึ่ง เปนอยางไร คือ

อธิบายถึงความเปนไปเปนมาของคน ๆ หนึ่ง หรือของคนชนช้ันหนึ่ง สถานการณตาง ๆ แลวก็มี

หลายยุคหลายสมัยดวย เพลงที่สะทอนถึงปญหาตาง ๆ ถือรวมวาเปนเพลงเพื่อชีวิตดวยเนื้อหา

สะทอนถึงความเจ็บปวด หรือความเปนจริงในสังคมของอาชีพใดอาชีพหนึ่ง เพลงเพื่อชีวิตมีมา

ต้ังแตยุคกอนการเปล่ียนแปลงการปกครอง หรือวาในยุคสมัย ไมวาจะเปนยุคสมัยโบราณ สมัย

32เจิมศักด์ิ ปนทอง และ อมรา ประสิทธิรัฐสินธุ, รูทันภาษารูทันการเมือง (กรุงเทพฯ:

สํานักพิมพขอคิดดวยคน, 2547), น. 10.

33บุญยงค สุทธิวิโรจน, “ความเปนมาของธุรกิจเทปเพลงไทยสากล,” ใน โลกดนตรี

(กุมภาพันธ 2530), น. 62.

34อางถึงใน ธีระวัฒน ประกอบบุญ, “เพลงเพื่อชีวิตกับภาพสะทอนทางสังคมไทย :

วิเคราะหเนื้อหาเพลงเพื่อชีวิต ในชวงป พ.ศ. 2535-2540,” (วิทยานิพนธปริญญามหาบัณฑิต,

คณะวารสารศาสตรและส่ือสารมวลชน, มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร, 2546), น. 2-3.

48

สุโขทัย อยุธยา ธนบุรี รัตนโกสินทร ก็มีเพลงแนวเพื่อชีวิต เปนละครนอก ละครใน เปนตน เปน

เพลงที่ถายทอดความรูสึกจริง ๆ คนเรามีดนตรีในหัวใจในแตละภาค ภาคใตก็จะมีเพลงเพ่ือชีวิตที่

สะทอนออกถึงลักษณะชีวิตคนในสังคม เชน ส่ือผานทางการละเลนโนราหในทางภาคใต

ภาคเหนือก็มี ภาคอีสานก็มีเหมือนกัน

สุกรี เจริญสุข35 นักวิชาการดานดนตรี จากวิทยาลัยดุริยางคศิลป มหาวิทยาลัย

มหิดล นิยามความหมายของเพลงเพื่อชีวิตไววา เพลงเพื่อชีวิตนั้นข้ึนอยูกับใครตีความหมาย

ประเด็นอยูตรงนี้ตางหาก แตวาการที่ยุคหนึ่งสมัยหนึ่ง บอกวาเพลงเพื่อชีวิตคือเพลงเพื่อตอสู เพื่อ

เปล่ียนแปลงการปกครอง ตอสูเพื่อคนยากจน ถามวาเพลงเพื่อชีวิตยุคปจจุบันก็เปนเพลงเพื่อชีวิต

เหมือนกัน แตชีวิตพวกนั้นไดกลายเปนธุรกิจ เพื่อคนมีสตางค อาจจะเปนนโยบายของนายทุนบาง

คําตอบก็กลับไปที่เดิมวาเพลงเพื่อชีวิต อยูที่วาชีวิตใคร เพลงเพื่อชีวิตก็คือเพลงทุกชนิดถือเปน

เพลงเพื่อชีวิตหมด เพราะเปนการบรรยายชีวิต อารมณ รัก โลภ โกรธ หลง ชิงชัง เกลียด คือ

มีอารมณของมนุษยอยู แลวอารมณเหลานั้น ก็มีเพลงที่ออกมาเปนอารมณ เพราะฉะน้ันจึงเขียน

ข้ึนมารับใชชีวิตเราทั้งหมด

ป พ.ศ. 2496 เพลง “กล่ินโคลนสาบควาย” เปนเพลงลูกทุง ที่ครูไพบูลย บุตรขัน

แตงใหชาญ เย็นแข รองเปนเพลงที่สะทอนถึงวิถีชีวิตชาวชนบท ทองไรทองนา ขณะเดียวกัน

ก็สะทอนการดูหมิ่นดูแคลนคนชนบท และเปนเพลงท่ีขายดีมากจํานวน 6,000 แผน ขายหมด

ภายใน 15 วัน เมื่อมีการแบงระดับ กลุมเพลง เปนลูกกรุง ลูกทุง ในป พ.ศ. 2507 เพลงของ

ครูไพบูลย บุตรขัน ก็มีนักรองแนวลูกทุงกันมากข้ึน เชน ชัยชนะ บุญยะโชติ ผองศรี วรนุช ทูล ทองใจ

ไพรวัลย ลูกเพชร รุงเพชร แหลมสิงห ตัวอยางเพลง เชน เพลงกล่ินโคลนสาบควาย

“อยาดูหมิ่นชาวนาเหมือนด่ังตาสี เอาผืนนาเปนที่พํานักพักพิงรางกาย

ชีวิตเอยไมเคยสบาย ฝาเปลวแดด แผดรอนแทบตาย ไลควายไถนาปาดอน

เหงื่อรินหยดหลั่งลงรดแผนดินไทย จนผิวพรรณเกรียมไหมแดดเผามิไดอุทธรณ

เพิงพักกายมีควายเคียงนอน สาบควายกล่ินโคลนเคลาโชยออน ยามนอนหลับ

แลวใฝฝน กล่ินโคลนสาบควายเคลากายหนุมสาวแหงชาวบานนา ไมเลอเลิศฟา

เหมือนชาวสวรรค หอมกล่ินน้ําปรุงฟุงอยูทุกวัน กล่ินกระแจะจันทร หอมเอย

ผิวพรรณนั้นตางชาวนา อยาดูถูกชาวนาเห็นวาอับเฉา มือถือเคียวชันเขา เกี่ยว

35อางถงึใน ธีระวัฒน ประกอบบุญ, เพิ่งอาง, น. 3.

49

ขาวเล้ียงเราผานมา ชีวิตคนนั้นมีราคา ตางกันแตชีวิตชาวนา บูชากล่ินโคลนสาบ

ควาย”36

ในชวงป พ.ศ. 2518-2519 เพลงเพื่อชีวิตมีเนื้อหาเกี่ยวกับสังคมและเนื้อหา

ทางการเมืองมากข้ึน เนื้อหาของเพลงมีการนําเสนอทางเลือกที่เกี่ยวของกับการใชความรุนแรง

เชน การจับปนข้ึนสูกับรัฐบาล การชักจูงใจใหประชาชนกาวเขามามีสวนรวมในการโคนลมทําลาย

พวกศักดินาและจักรวรรดินิยม เชน เพลง “เลือดตองลางดวยเลือด” ของวงกรรมาชน ซึ่งแตงโดย จิตร

ภูมิศักด์ิ

ต่ืนเถิดประชา ลุกข้ึนมาเพื่อกอบกูชีวิน

อํานาจทมิฬ เหยียบแผนดินเลือดอาบคราบน้ําตา

หนี้เลือดทารุณของเผด็จการ หลายปที่ผานทับถมตลอดมา

มันปลนชาติประชา คุกคาม เขนฆา ผูรักชาติไทย

เลือดตองลางดวยเลือด มาเลือดตองลางดวยเลือด

ใหมันแหงเหือดความแคนในใจ ปง ปง ปง เราลูกประชา

เอาเลือดมันมาลางแคนเลือดไทย

หรือในบทเพลง “น้ําทวมฟา ปลากินดาว” ของวงคาราวาน ที่ทําใหคนเห็นภาพ

ของสังคมในเวลานั้นที่ใชความรุนแรงเขาห้ําหันกัน มากกวาที่จะใชเหตุผลในการตัดสินปญหาทาง

สังคม

น้ําทวมฟาปลากินดาว นกเหินหาวสูสายชล

คนดีถูกฆากลางถนน คนช่ัวข้ึนนั่งบัลลังกบน

ข่ือคาที่เขาขมคอ คุกคามอยามัวรีรอ

เพื่อนอยาทอจงสูตอไป..

จากเนื้อหาที่ เพลงเพื่อชีวิตในชวงหลังโดยเฉพาะในปลายป พ .ศ . 2519

มีเนื้อหารุนแรงมากข้ึนเร่ือย ๆ และนําเสนออุดมการณใหม ๆ ที่คลายกับลัทธิคอมมิวนิสตจึงทําให

เพลงเพื่อชีวิตถูกมองวามีเจตนารายตอบานเมือง มีการหามปรามไมใหมีการเผยแพรออกไป และ

เหตุการณในสังคมชวงนั้นมีความรุนแรงข้ึนเร่ือย ๆ จนปะทุข้ึนมาเปนเหตุการณในวันที่ 6 ตุลาคม

2519 หลังจากนั้น เพลงเพ่ือชีวิตก็ถึงจุดส้ินสุด เปล่ียนจากการแตงเพลงอยางถูกกฎหมายในเมือง

ยายเขาสูปา และรอวันที่จะกลับมาเพื่อรวมรับใชสังคมไทยอีกคร้ัง

36“เพลงกล่ินโคลนสาบควาย,” http://www.maemaiplengthai.com/webboard,

วันที่ 20 มิถุนายน 2552,

50

เมื่อเหตุการณบานเมืองคล่ีคลายไปในทางที่ดีข้ึน กลุมคนที่อพยพเขาสูปาเร่ิม

กลับมายังถิ่นที่อยูเดิมของตน เพลงเพื่อชีวิตก็ไดฟนคืนชีพอีกคร้ังแตเปล่ียนรูปแบบไปจากเดิม ซึ่ง

ในราวป พ.ศ. 2523 เพลงเพื่อชีวิตที่นําเสนอมักจะเปนการสะทอนปญหาความเปนจริงของ

สังคมไทย เนื้อหาที่เกี่ยวของกับชีวิตของผูคนมากกวาประเด็นเนื้อหาทางการเมือง กลาวโดย

ภาพรวมเนื้อหาของเพลงจะหันมาพูดถึงเร่ืองในสังคมมากกวาในแนวอ่ืน ๆ เมื่อเปรียบเทียบกับ

ยุค 14 ตุลาคม 2516 และ 6 ตุลาคม 2519 ที่ชวงนั้นเนื้อหาของเพลงเพื่อชีวิตจะพูดถึงภาพการ

ตอตานอํานาจเผด็จการ อํานาจแหงชนชั้น ตอตานสงคราม การยกยองบุคคล ตลอดจนเนื้อหาใน

สวนที่มุงเนนชักชวนการโนมนาวใจ เปนเพลงที่คอยปลุกปลอบและใหกําลังใจ เร่ืองของชีวิตและ

ธรรมชาติ เร่ืองราวความรักความเมตตา เปนตน ทั้งนี้ ผูวิจัยแบงประเด็นใหญ ๆ สําคัญได

3 ประเด็นหลัก คือ เร่ืองสังคม เร่ืองการเมือง และเร่ืองเศรษฐกิจ

เนื้อหาเพลงเพื่อชีวิตแนวสังคมการเมืองที่ ศิลปนเพลงเพื่อชีวิตนําเสนอ

ในชวงเวลานี้แตกตางอยางส้ินเชิงจากเนื้อหาเพลงเพื่อชีวิตในชวง 14 ตุลาคม 2516 จนถึงชวง

6 ตุลาคม 2519 ในชวงเวลาดังกลาว การนําเสนอเร่ือราวทางสังคม เศรษฐกิจและการเมือง

จะมีเนื้อหาที่ตรงขามกับฝายรัฐบาลจนถูกมองวาเปนฝายซาย ในขณะท่ีเพลงเพื่อชีวิตหลัง

ป พ.ศ. 2519 จะนําเสนอในลักษณะสนับสนุนการปกครองระบอบประชาธิปไตยซึ่งสอดคลองกับ

ฝายรัฐบาลและน้ําเสียงในการบอกเลานั้นมีทั้งการบอกตรง ๆ การประชดประชัน และการเสนอ

แนวทางการแกไข

ภาพทางการเมืองที่เพลงเพื่อชีวิตนํามาเสนอในชวงเวลานี้ จะสะทอนใหเห็นถึง

ภาพของการเลือกต้ังสมาชิกสภาผูแทนราษฎร ที่ไมไดมาดวยความบริสุทธิ์ยุติธรรม แตมาจากการ

ซื้อเสียง ดังเชน ในเนื้อหาเพลง “ผูทน” ของวงคาราบาว

สงสารคนดีทีจ่ริงใจอยากเขาไปรับใช ถาอยากเห็นเมืองไทยพัฒนาข้ึน

ถึงบารมจีะมากมาย เพราะเงนิไมมีจะแจก ถึงเงนิจะมากมายเงินไมมี เงนิไมม ี

อดเปนผูแทน มีความดี มีคุณธรรมยังอดทนเปนผูแทน

หรือเพลง “ประชาธิปไตย” ไดเสนอแนวคิดวาผูนําควรมาจากการเลือกต้ังเพราะ

ในชวงเวลานั้น พลเอกเปรม ติณสูลานนท เปนนายกรัฐมนตรีที่มาจากการแตงต้ัง และมีอํานาจ

ทหารอยูเบ้ืองหลัง เปนวงคาราบาวจึงพยายามใหประชาชนคิดทบทวนในประเด็นนี้

รูร่ัวเราตองอุดรูร่ัวไหล ถาอยากเห็นเมืองไทยพัฒนาข้ึน

อยางผูนําตองมาจากการเลือกต้ัง ใครอยากเปนบางยกมือข้ึน

ใหประชาชนมีสิทธิออกเสียง ผูมากุมบังเหียนชีวิตประชาชน

จะปกครองระบอบประชาธปิไตย จะเลนแบบไหน ๆ หรือแบบสากลกเ็ลือกเอา

51

นอกจากนี้ ลิขิต ธีรเวคิน ไดแตงเพลงใหกับสาขาวิชาส่ือสารการเมือง วิทยาลัย

ส่ือสารการเมือง มหาวิทยาลัยเกริก เมื่อวันที่ 15 สิงหาคม 2552 ที่ใชเพลงส่ือความหมายถึงหลักการ

และอุดมการณของผูที่ศึกษาในสาขาวิชา “ส่ือสารการเมือง” (political communication) ในชื่อเพลงวา

“สิงหเหลือง” มีเนื้อเพลงดังตอไปนี้

สิงหเหลืองนามไกรเกริก ปฐมฤกษจิตสมาน

แข็งกลาและชํานาญ การสื่อสารทางการเมือง

สิงหเหลืองนามกระเด่ือง รุงเรืองเฟองปญญาการ

ธํารงปณิธาน ธรรมประสานประชาธิปไตย

รับใชประชาราษฎร จะมุงมาดสรางศักด์ิศรี

สละชีพเปนชาติพลี จะทําดีในแผนดิน

จะยอมใหเลือดและเหง่ือไหลหล่ังริน เพื่อชดใชคุณแผนดินถิ่นมาตุภูมิ

แผนดินไทย แผนดินไทย แผนดินไทย แผนดินไทยเปนของไทย

แผนดินนี้ กูเปนเจาของ ขอปกปอง ประเทศชาติและประชาธิป....ไตย 37

จากเพลงบทเพลงขางตน สะทอนใหเห็นวาเพลงมีบทบาทตอการส่ือสารในหลาย

ดาน ไมวาจะเปนทางดานการเมือง สังคม และเศรษฐกิจ ทั้งในลักษณะการชี้นํา ประชดประชัน

เสียดสี และแสดงออกถึงจุดยืน อุดมการณ และหลักการตาง ๆ ส่ือสารผานบทเพลงไดเปนอยางดี 2. บทบาทของเพลงตอการสื่อสารทางการเมืองของตางประเทศ

บทบาทของเพลงในการสื่อสารทางการเมือง และสงผลถึงการเปล่ียนแปลงทาง

การเมือง ดังที่ เดวิด คิง ดูนาเว38 (David King Dunaway, 1987) ไดศึกษาไว พบวา เพลงมี

บทบาททางการเมืองมาเปนเวลานานแลว เชน ในสมัยราชวงศฮั่นของจีน เมื่อ 2000 ป กอน

คริสตกาลพระจักรพรรดิทางแนะนําใหเหลาขุนนางคอยสดับรับฟงเพลงของเหลาไพรฟาเพื่อสํารวจ

ความนิยมของตนเองในเบ้ืองตน หรือในยุโรปสมัยกลางมีเพลงที่แสดงความรูสึกตอตานอํานาจ

ของศาสนจักร ประเทศอังกฤษในศตวรรษที่ 18 มีการประพันธเพลงปลุกเราจิตสํานึกทางชนช้ัน

และเพลงช่ือ “ลิลลาบูลเลอรโร” (Lillabullerro) มีสวนชวยในการโคนลมพระเจาเจมสที่สองลงจาก

ราชบัลลังก เปนตน

37ลิขิต ธีรเวคิน, เพลงสิงหเหลือง, รองในงาน “สิงหเหลือง-คืนถ้ํา” คืนสูเหยาศิษยเกา

ส่ือสารการเมือง วิทยาลัยส่ือสารการเมือง มหาวิทยาลัยเกริก, เมื่อวันที่ 15 สิงหาคม 2552.

38อางถึงใน ขจร ฝายเทศ, อางแลว, น. 35.

52

การปฏิวั ติประชาชนของเหมาเจอตุงในจีนที่ประสบความสําเ ร็จลงได สวนหนึ่งก็มาจากมีเพลงช้ีนํา ปลุกระดมประชาชนใหตอสูกับอํานาจกระบอกปน เพลงเปนกระบอกเสียงของประชาชนด่ังเนื้อหาของเพลง Chi Lai (Rise up) ที่ปลุกใจใหประชาชนลุกข้ึนสู เกิดอํานาจที่มาจากกระบอกเสียงของประชาชน ซึ่งเปนอํานาจที่มีความยิ่งใหญ มเีนือ้เพลงถูกแปลเปนภาษาไทย เปนภาษาอังกฤษโดย Tien-Han เนื้อเพลงดังนี้

義勇軍進行曲歌詞 起來！不願做奴隸的人們！ 把我們的血肉、築成我們新的長城！ 中華民族到了最危險的時候、 每個人被迫着發出最後的吼聲。 起來！起來！起來！ 我們萬眾一心、 冒着敵人的炮火、前進！ 冒着敵人的炮火、前進！ 前進！前進！進！ March of the Volunteers

Arise! With over way flesh and blood let us build our new great well China’s masses have met the day old danger, Hate and anger fill the heart of all our country men, Arise! Arise! Arise! Many hearts with one mind. Brave the enemy’s gunfire. March on Brave the enemy’s gunfire March on! March on! March on! ลุกข้ึนเถิด! ผองพีน่องที่ไมตองการเปนทาส ใหเลือดเนื้อของพวกเรา กอเปนกาํแพงเมืองจีนใหมของพวกเรา ชนชาติจนีถงึจุดวิกฤติอันตรายที่สุดแลว คนทุกคนถูกบีบจนตะโกนรองเสียงสุดทาย ลุกข้ึน! ลุกข้ึน! ลุกข้ึน! พวกเรามวลประชารวมใจผนึกเปนหนึง่ รุกผาควันปนดงระเบิดของขาศึก คืบไปขางหนา รุกผาควันปนดงระเบิดของขาศึก คืบไปขางหนา รุกคืบ! รุกคืบ! รุกคืบ39

39ขจร ฝายเทศ, อางแลว, น. 36.

53

เพลงซานหมินจู อ้ี ซานหมินจู อ้ี หรือ ลัทธิไตรราษฎร เปนเพลงชาติ ที่สาธารณรัฐจีนใชมาต้ังแตสมัยยังนั่งที่นั่งของจีนในเวทีโลก จนทานเจียงไคเช็คถูกทานประธานเหมาตีรนหนีไปอยูเกาะไตหวัน และยังคงใชเพลงนี้ที่ไตหวันมาจนทุกวันนี้ คําวา ซานหมินจูอ้ี หรือ ลัทธิไตรราษฎร มาจากคําพูดของทาน ดร.ซุนยัดเซ็น บิดาแหงการปฏิวัติประชาธิปไตยจีน ไดแก หมินจูจูอ้ี (ชาตินิยม) หมินฉวนจูอ้ี (ประชาธิปไตย) หมินเซิงจูอ้ี (สังคมนิยม) เนื้อเพลงซานหมินจูอ้ี แตงโดย ซุนยัดเซ็น ถอดความอังกฤษอยางเปนทางการ และถอดความจากอังกฤษเปนไทย มีเนื้อหาของบทเพลงที่เปนภาษาจีน ภาษาอังกฤษ และภาษาไทย 40 ดังนี้

San Min Chu-i, ซานหมนิจูอ้ี Our aim shall be: จุดหมายเราม ีTo found, a free land, เสรีอาณา World peace, be our stand. สันติ-สีมา Lead on, comrades, กาวทาสหายเรา Vanguards ye are. จงหยัดยืนมั่น Hold fast your aim, โรมรันรุกเขา By sun and star. ตะวันดาราเรา Be earnest and brave, เฝาสัตยกลาหาญ Your country to save, ปกปองแผนดิน One heart, one soul, หนึง่จนิตวิญญาณ One mind, one goal. หนึง่ใจผสาน หนึง่ผานสูชัย 41

40สารานกุรมเสรีวิกิพีเดีย, http://th.wikipedia.org/wiki/, วนัที ่ 20 มถินุายน 2552.

41สารานกุรมเสรีวิกิพีเดีย, http://th.wikipedia.org/wiki/, วนัที ่ 20 มถินุายน 2552.

54

จากที่กลาวมาขางตนจะเห็นไดวาเพลงมีอิทธิพลตอการเมืองโลก เนื่องจาก

มีการใชเพลงเปนเคร่ืองมือในการส่ือสารทางการเมือง หรือเปนส่ือการตอสูทางการเมืองปรากฏอยู

ทั่วโลกในยุโรป เอเชีย และประเทศไทย ก็มีการใชบทเพลงส่ือสารทางการเมือง สังคม และ

เศรษฐกิจ เพลงพื้นบาน เพลงไทยเดิม เพลงลูกทุงหรือเพลงตลาดและเพลงเพ่ือชีวิต ตามลําดับ

เชน เพลงลาวแพน เปนเพลงไทยเดิมที่จิตร ภูมิศักด์ิ ไดวิเคราะหเนื้อหาสาระของ

เพลงไวในบทความ “ลาวแพนเพลงที่สะทอนวิญญาณแหงการตอสูของประชาชน” เมื่อป พ.ศ. 2507

ไววา เปนเพลงที่บรรยายถึงความทุกขทรมานและความเคียดแคนของทาสเชลยชาวลาวที่ถูกกวาด

ตอนลงมาในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระนั่งเกลาเจาอยูหัว หลังจากเหตุการณปราบกบฏเจาอนุวงศแหง

เวียงจันทน มีเนื้อรองดังนี้

ฝายพวกลาวเปาแคนแสนเสนาะ มาสอเพาะเขากับแคนแสนขยัน

เปนใจความยามยากจากเวียงจันทน ตกมาอยูในเขตขัณฑอยุธยา

อีแมคุณเอยเฮาบเคยจะตกยาก ตกระกําลําบากแสนยากนี่หนักหนา

พลัดทั้งดินถิน่ฐาน พลัดทัง้บานเมืองมา พลัดทั้งปู พลัดทั้งยา พลัดทัง้ตา พลัดทั้งยาย

พลัดทั้งแมลูกเมีย พลัดทั้งเสียลูกเตา พลัดทั้งพงศทัง้เผา ทั้งลูกเตาก็หนีหาย

บักไทยมันเฆียน บักไทยมันขัง จนไหลจนหลังของขอยนี้ลาย

จะตายเสียแลวหนา ที่ในปาดงแดน...

บทเพลงลาวแพน สวนหนึ่งสะทอนใหเห็นวาชาวลาวเปนคนที่มีสุนทรียะ ใชบท

เพลงในการสื่อความหมายและระบายความทุกข ขณะเดียวกันอิทธิพลของความหมายที่ตองการ

ส่ือออกมาก็สงผลกระทบตอการใชอํานาจทางการเมือง ซึ่งตอมาจึงมีประกาศหามมิใหเลนแอวลาว 42

จากการศึกษาการส่ือสารทางการเมืองผานบทเพลงสะทอนใหเห็นวาบทเพลง

มีอิทธิพลตอการเมืองโลกมาแลวในอดีตทุกชาติทุกภาษา ทั้งในฐานะเพลงปลุกใจ เพลงตอตาน

ส่ือความหมายทางการเมืองไวเปนอยางดี ลอเลียน เสียดสี และเผยแพรปรากฏการณทางการเมอืง

ใหประชาชนไดรับรูไดเขาใจการเมือง หรือมีเนื้อหาทางการเมือง รวมทั้งนัยทางการเมือง สังคม

และเศรษฐกิจที่กวางไกลและไดผลอยางมีประสิทธิภาพและประสิทธิผล

42ขจร ฝายเทศ, อางแลว, น. 37-38.

55

ทฤษฎวีัจนกรรม ความหมายทฤษฎีวัจนกรรม

ทฤษฎีวัจนกรรม (Theory of Speech Acts) ใหความสําคัญกับการจัดแบงประเภท

ของเจตนาหรือความต้ังใจทางการสื่อสารอยางเปนระบบ และใหความสําคัญกับแนวทางที่ภาษา

ถูกใชในกรอบของบริบททางสังคม วัจนกรรมจึงเปนหนวยพื้นฐานของการส่ือสารของมนุษย

นอกจากนี้ การนําทฤษฎีวัจนกรรมมาใชในเร่ืองของภาษาทําใหสามารถเขาใจถึงวัตถุประสงคของ

การใชภาษา และชวยใหเขาใจเจตนาที่แฝงอยูไดชัดเจน การเขาใจภาษาจะตองเขาใจเจตนาของ

ผูพูดดวย ภาษาเปนพฤติกรรมที่เกิดจากความต้ังใจ ดังนั้น ภาษาควรเปนการสรางรูปแบบของ

การกระทําที่มีความสําคัญอยางมากที่จะบอกวาการกระทําถูกแสดงออกมาโดยการออกเสียงของ

ผูพูดไมใชตัวคําพูด ความเขาใจ ความต้ังใจของผูพูดจึงเปนส่ิงจําเปนในการส่ือความหมาย

ความหมายของการวิเคราะหภาษาธรรมดา แนวคิดในการวิเคราะหภาษาธรรม

ไดรับอิทธิพลมาจากสํานักปรัชญาแหงมหาวิทยาลัยออกซฟอรด (Oxford University) ที่สนใจ

ศึกษาภาษาที่ใชในชีวิตประจําวัน หรือ “ภาษาธรรมดา” สําหรับผูที่จุดประกายเร่ืองนี้ ไดแก

วิตตเก็นสไตน (Ludwig Wittgenstein) สวนผูที่เนนศึกษาอยางจริงจังในดานการวิเคราะหภาษา

ธรรมดาไดแก ออสติน (John Austin) ผูซึ่งเปนที่รูจักกันอยางกวางขวาง จะมุงเนนความหมาย

ในเร่ืองการใชปฏิบัติจริงมากกวาสนใจเร่ืองคํา วลี หรือประโยค เพราะเห็นวาส่ิงเหลานี้มิไดมี

ความหมายตายตัว แตมีความหมายแตกตางกันไปข้ึนอยูกับการใชแตละบริบท43

ออสติน (Austin)44 นักปรัชญาในกลุมปรัชญาสามัญ (Ordinary language

philosophy) ซึ่งมีศูนยรวมอยูที่มหาวิทยาลัยออกซฟอรด (Oxford University) ประเทศอังกฤษ

ในชวงกลางคริสตศตวรรษที่ 20 และอธิบายการใชภาษาของมนุษยโดยกลาวไวในผลงาน “How to

Do Things with Words” วาถอยคําไมไดบอกเพียงขอเท็จจริงเทานั้น แตยังแฝงดวยการกระทํา

อยางใดอยางหนึ่งโดย ออสตินไดแบงประเภทของถอยคําออกเปน 2 ประเภทคือ

43ไชยรัตน เจริญสินโอฬาร, ภาษากับการเมือง ความเปนการเมือง (กรุงเทพฯ: โรงพิมพ

มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร, 2551), น. 29-31.

44J.L. Austin, How to do things with words, In Sbisa, Marina and Urmson,

J.O. editors, (USA: Harvard University Press, 1975), pp. 3-6.

56

1. ถอยคําบรรยายสภาพ (constative) หมายถึง ถอยคําที่ทําหนาที่ส่ือความหมาย

หรือบอกเลาขอเท็จจริง มีลักษณะความหมายคงที่ สามารถตัดสินคาความเปนจริงหรือเท็จได เชน

“สุพจนมีสุนัข 5 ตัว” จากถอยคําดังกลาวสามารถวิเคราะหวาเปนความจริง ถาสุพจนมสุีนขั 5 ตัวจริง

แตจะเปนเท็จก็ตอเมื่อสุพจนมีสุนัขมากกวาหรือนอยกวา 5 ตัว

2. ถอยคําที่แสดงการกระทํา (performative) หมายถึง ถอยคําที่ไมไดทําหนาที่ส่ือ

ความหมายอยางเดียว แตยังส่ือการกระทําดวย เชน “I do.” (take this woman to be my lawful

wedded wife) จากถอยคําขางตนเปนถอยคําของเจาบาวกลาวในพิธีแตงงานในโบสถตาม

ประเพณีศาสนาคริสต เมื่อเจาบาวกลาวคําวา “I do.” จะเกิดผลตามมาคือเจาสาวจะกลายเปน

ภรรยาของเจาบาวทันที และยังกลาวเพิ่มเติมอีกวา ถอยคําดังกลาวไมสามารถตัดสินคาความจริง

หรือเท็จ แตสามารถตัดสินไดจากผลของการกระทําวาประสบความสําเร็จหรือไม ซึ่งการกลาว

ถอยคําจะประสบความสําเร็จไดก็ตอเมื่อถูกกลาวในเงื่อนไขที่เหมาะสม (happy หรือ felicity

conditions)

การเขาใจความหมายของคําตองเขาใจความต้ังใจของผูพูดดวย เชน คําพูด

“ฉันสงสัยวาตอนนี้เวลาเทาไหรแลว” ถาเปนเพื่อนที่สนิทกันอาจเขาใจวาเปนการบอกเลา แตถา

เปนคนที่ไมรูจักอาจเขาใจวาเปนประโยคคําถาม คําถูกเปลี่ยนความหมายเปน “เวลาเทาไหรแลวคะ”

และคนเหลานั้นอาจเขาใจวาถูกขอรองใหบอกเวลา คําพูดเดิมจะเปล่ียนความหมายเปน

“ขอความกรุณาดวยคะตอนนี้เวลาเทาไหรแลวคะ” แสดงใหเห็นวาคําที่เหมือนกันสามารถสราง

ความหมายแตกตางกันในวัจนกรรม (speech act)

Searle (1969)45 เชื่อวา act เหลานี้เปนหนวยพื้นฐานของความหมายในการส่ือสาร

เขาใหความสําคัญกับหนวยของภาษาที่รวมเปนรูปแบบของ speech act ในการกลาวถอยคํา

หนึ่งคําผูพูดมีพฤติกรรมพรอมกันหลายอยางดังนี้

1. การเปลงเสียง (utterance act) เกี่ยวของกับการเปลงเสนเสียงเทานั้น เปน

พฤติกรรมการกลาวคําหรือประโยคในการส่ือสาร ไมไดเกิดจากความต้ังใจการสรางประโยคใด ๆ

ทั้งส้ิน เชน การที่นักรองเปลงเสียงออกมาเพื่อวอรมเสียง

2. การพิสูจนขอความ (propositional act) เปนการอางอิงผูพูดในส่ิงที่เช่ือวาถูกตอง

เชน เด็กที่กําลังอานหนังสือภาพพูดวา “นี่คือชาง” เปนการเชื่อมโยงระหวางชางกับคําพูด

45ธิดารัตน อเนกะเวียง, “วาทกรรมวิเคราะหของสนธิ ล้ิมทองกุลในรายการเมืองไทย

รายสัปดาห,” (วิทยานิพนธปริญญานิเทศศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวาทวิทยาภาควิชาวิทยาและ

ส่ือสารการแสดง, คณะนิเทศศาสตร, จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, 2548), น. 40.

57

3. การแสดงเจตนา (illocutionary act) เปนพฤติกรรมที่แสดงเจตนาของการกลาว

ถอยคํานั้น ประกอบดวยประเภทของ acts ไดแก การใหสัญญา การถามคําถาม การสั่ง

4. ผลของวาทะ (perlocutionary act) เปนพฤติกรรมที่เกิดจากการกลาวถอยคํา

หรือผลของถอยคําที่มีตอผูฟง ซึ่งอาจเปนผลในดานความรูสึก ความคิด หรือพฤติกรรมของผูฟง

ผูคน หรือคนอ่ืน ๆ โดยสรางมาจากการรับรูผลของวาระ อีกนัยหนึ่งคือผูพูดใช act ดึงเอา

การตอบสนองทางพฤติกรรมของผูฟงออกมา ประเภทของวัจนกรรม

ออสติน (Austin)46 แบงประเภทของวัจนกรรมออกเปน 5 ประเภท ไดแก

1. การกลาวตัดสิน (verdictives) คือ วัจนกรรมชี้ขาด ไดแก คําตัดสิน การคาดการณ

คํานวณ ประมาณ หรือใหคําตอบ ตัวอยางคํากริยาที่อยูในวัจนกรรมประเภทนี้ เชน ตัดสินใหพนโทษ

(acquit) , ตัดสินวากระทําผิด (convict), เขาใจ (understand), คํานวณ (calculate), ประเมิน

(reckon), วิเคราะห (diagnose) และ วิเคราะห (analyze) เปนตน

2. การกลาวแนะนํา (exercitives) คือ วัจนกรรมที่เกิดจากการใชอํานาจ สิทธิ หรือ

อิทธิพล ตัวอยางคํากริยาที่อยูในวัจนกรรมประเภทนี้เชน จัดเก็บ (levy), เสนอช่ือใหเลือกต้ัง

(nominate), เลือก (choose), อาง (claim), ใหอภัย (pardon), ยกให (bequeath), ให (give),

ลาออก (resign), เตือน (warn), แนะนํา (advise) และ แกตาง (plead) เปนตน

3. การกลาวผูกพัน (commissives) คือ วัจนกรรมของการสัญญาหรือรับรองวาจะทาํ

อะไรบางอยางโดยมีการประกาศและแสดงความต้ังใจ ตัวอยางคํากริยาที่อยูในวัจนกรรมประเภทนี้

เชน สัญญา (promise), ขอตกลง (covenant), ขอตกลง (contract), อาสา (undertake),

มุงหมาย (purpose), จะตอง (shall), พนัน (bet) และ สาบาน (vow) เปนตน

4. การกลาวแสดงอาการ (behabivitives) คือ วัจนกรรมที่เกี่ยวเนื่องกับพฤติกรรม

ทางสังคม ทัศนคติ ตัวอยางคํากริยาที่อยูในวัจนกรรมประเภทนี้ เชน ตําหนิ (deplore), เห็นใจ

(commiserate), ชม (compliment), ปลอบโยน (condole), แสดงความยินดี (congratulate),

เห็นอกเห็นใจ (sympathize), กลา (dare), ทาทาย (defy), ประทวง (protest) และ ทาทาย

(challenge) เปนตน

46J.L.Austin, How to do things with words, Reader in Sbisa, Marina and

Urmson, J.O. editors, (USA: Harvard University Press, 1975), pp. 151-164.

58

5. การกลาวแสดงเหตุผล (expositive) คือ วัจนกรรมที่เกี่ยวกับการโตแยง การแสดง

ความเห็นในการสนทนา ตัวอยางคํากริยาที่อยูในวัจนกรรมประเภทนี้ เชน ปฏิเสธ (deny), ถกูตอง

(correct), เรียกรอง (claim), ยืนยัน (affirm), แถลง (state), สละสิทธิ์ (disclaim), แถลงการณ

(declare), แนะนํา (suggest), คาดเดา (guess), สมมติฐาน (hypothesis) และการเดา

(conjecture)

สวน Searle47 แบงประเภทของวัจนกรรมดังนี้

1. การบรรยายขอมูล (representatives) คือ วัจนกรรมที่บรรยายสภาพการณตาง ๆ

ที่เกิดข้ึนโดยการยืนยัน การยกตัวอยาง การอาง การเรียกรอง ฯลฯ วัจนกรรมประเภทนี้จะทําให

ผูพูดไดเขาถึงความจริงของขอความที่เขาพูดออกมา

2. การออกคําส่ัง (directives) คือ วัจนกรรมที่พูดออกมาเพื่อใหผูฟงทําหรือปฏิบัติ

ในบางส่ิงบางอยางโดยการสั่งการของการถาม

3. การใหสัญญา (comissives) คือ วัจนกรรมที่กลาวออกมาแลวเกิดการผูกมัดให

ผูพูดและผูฟงกระทําบางอยางในเวลาตอมา เชน การมั่นหมาย การสาบาน

4) การแสดงความรูสึก (expressives) คือ วัจนกรรมที่แสดงใหเห็นถึงสถานภาพทาง

จิตวิทยา หรือความคิดเห็นของผูพูด เชน การขอบคุณ การขอโทษ การแสดงความยินดี เปนตน

5) การประกาศ (declarations) คือ วัจนกรรมที่สงผลกระทบใหเกิดการเปล่ียนแปลง

ในสถานภาพ หรือเร่ืองราวบางอยาง เชน การต้ังชื่อ การไลคนงานออกจากงาน การประกาศ

สันติภาพ เปนตน

ภาษาเพลงเปนวัจนกรรมและเปนองคประกอบสําคัญทางวัฒนธรรม เพราะภาษา

สามารถสรางอัตลักษณของสังคม ชุมชน และชาติพันธุได (Levi –Strauss, 1968) 48 บทเพลงจึงมี

ความหมายนัยผกผัน ในบางคร้ังก็จะมีความหมายกํากวมของภาษาซอนเรนอยูซึ่งเปนความหมาย

ของ “สาร” ในลักษณะเชิงวิพากษวิจารณไดอยางแนบเนียน ลึกซึ้ง (Leech, 1983)49 ถอยคําผกผัน

จึงเปนเครื่องมือที่ทรงประสิทธิภาพในการโจมตี การเรียกรอง การประชดประชัน ตอรัฐบาล หรือ

ผูเกี่ยวของ

47อางถึงใน ธิดารัตน อเนกะเวียง, “วาทกรรมวิเคราะหของสนธิ ล้ิมทองกุลใน

รายการเมืองไทยรายสัปดาห,” (วิทยานิพนธปริญญานิเทศศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวาทวิทยา

ภาควิชาวิทยาและส่ือสารการแสดง, คณะนิเทศศาสตร, จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, 2548), น. 41.

48Levi-Strauss, Structural anthropology (London: Allen Lane, 1968), p. 154.

49Leech Geoffrey, Principles of Pragmatics (London: Longman, 1983), p. 235.

59

จากแนวคิดทฤษฎีวัจนกรรม มีประโยชนอยางมากในการวิเคราะห การตีความ การ

คนหาความหมาย จะทําใหเขาใจวัตถุประสงคของการใชภาษาในการสื่อสารทางการเมืองผานบท

เพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 ไดอยางถูกตอง วาบทเพลง

แตละเพลงมีเจตนาอยางไรในการสื่อสารผานบทเพลงเพื่อชีวิตตอสาธารณชน

ทฤษฎสีัญญะวิทยา ความหมายและขอบเขตของสัญญะวิทยา

สัญญะวิทยา (semiology) เปนคํา ๆ เดียวกับที่คุนเคยในชีวิตประจําวัน เชน คําวา

icon symbol language เปนตน คําวา “สัญญะ” ตรงกับภาษาอังกฤษวา “sign” เปนสัญญะที่

ใชในชีวิตประจําวัน เชน เมื่อเห็นหัวลูกศรชี้ก็จะแสดงวามีหองน้ํา และเมื่อถึงหองน้ําก็จะมีสัญญะ

ของหองน้ําหญิง หองน้ําชาย เปนตน

กาญจนา แกวเทพ50 ไดวิเคราะหขอบเขตคุณสมบัติของสัญญะดังนี้

1. สัญญะตองมีลักษณะทางกายภาพ กลาวคือ มีความเปนรูปธรรม สามารถ

จับตองได เชน ตัวอักษร ภาพ เสียง วัตถุอ่ืน ๆ สามารถสัมผัสดวยสายตา และโสตประสาท หรือ

แสดงออกมาทางใบหนา เชน การเจ็บปวด รูสึกรอน เปนตน

2. สัญญะตองมีความต้ังใจที่จะสงขาวสาร เชน เมื่อพูดวา “เมฆเปนสัญญาณวาฝน

จะตก ควันเปนสัญญาณวามีไฟ” จากคํากลาวนี้ทั้งเมฆและควันไมเปนในสัญญะวิทยา ไมถือวา

เปนสัญญะ ในทางตรงขามหากรายการโทรทัศนพยากรณอากาศถายรูปเมฆคร้ึมเพื่อจะบอกวา

วันนี้จะมีฝนตก เมฆ ในขอความหลังนี้ถือวาเปนสัญญะตามความหมายของสัญญะวิทยา

เนื่องจากมีความต้ังใจจะสงขาวสารบางอยาง

3. ความหมายมากกวาตัวมันเอง กลาว คือ ผูใชสัญญะตองตระหนักวารูปธรรม

ดังกลาวเปนสัญญะ เชน ภาพกอนเมฆจึงไมมีความหมายเพียงมีเมฆเทานั้น แตยังหมายความวา

วันนี้จะมีฝนตก เปนตน

จากคุณสมบัติของสัญญะ จึงพอสรุปไดวา สัญญะวิทยาเปนศาสตรที่ศึกษาคนควา

เกี่ยวกับ 3 เร่ือง51 คือ

50กาญจนา แกวเทพ, อางแลว, น. 2-3.

51กาญจนา แกวเทพ, อางแลว, น. 6.

60

1. ตัวสัญญะ (sign) โดยสนใจวิธีการสืบทอดความหมาย (meaning) ของสัญญะ

รวมทั้งวิธีการที่สัญญะเหลานี้เขามาเกี่ยวพันหรือเชื่อมโยงกับผูใชสัญญะ เนื่องจากสัญญะเปน

ผลผลิตทางความคิดของมนุษย เกิดมาจากการประกอบการสรางของมนุษย ดังนั้น มนุษยเปน

ผูสรางสัญญะ

2. รหัส/ระบบ (code/system) เนื่องจากสัญญะไมไดเปนไปตามยถากรรม หากแต

มีการจัดทําข้ึนอยางเปนระบบ ระบบที่นําเอาสัญญะมาประกอบเขาดวยกันนั้นเรียกวา รหัส

(code)

3. วัฒนธรรม (culture) เนื่องจากสัญญะเปนผลิตกรรมของมนุษย (man made)

ดังนั้น จึงเปนผลผลิตทางวัฒนธรรม ทั้งสัญญะและรหัสจึงถูกสรางถูกใชและทํางานอยูไดภายใต

บริบททางวัฒนธรรมแบบหนึ่ง วัฒนธรรมหน่ึง ๆ จะดํารงอยูไดก็ตองอาศัยสัญญะและรหัสนั้น

เชนกัน

F. de Saussure (1974)52 ไดใหความหมายสัญญะวิทยาไววา “สัญญะวิทยาเปน

ศาสตรที่ศึกษาวิถีชีวิตของสัญญะภายในสังคมที่สัญญะนั่นถือกําเนิดข้ึนมา รวมทั้งแสวงหากฎที่

ควบคุมอยูเบ้ืองหลัง” (“A science that studies the life of signs within society is

conceivable”)

เมื่อขยายคําวาวิถีชีวิตของสัญญะใหกวางขวางออกไปก็หมายความถึงการศึกษา

การกําเนิด การเจริญ การเปล่ียนแปลง และการสูญสลายของสัญญะตัวหนึ่ง ๆ ขอยกตัวอยางดาน

ภาษาเปนตัวอยางที่เห็นชัด เชน “ยาผีบอก” ภายใตบริบทสังคมที่มีความเชื่อตอ “ผี” ในรูปแบบหนึ่ง

การขยายตัวของความหมายจากความหมายเชิงบวก (ยาที่ผีมาบอกใหเพื่อรักษาโรค) มาเปนดานลบ

(ยาที่เกิดจากความเชื่องมงาย) เปนตน

สวน Peirce53 ไดแบงสัญญะ ออกเปน 3 รูปแบบ คือ

1. ภาพลักษณ (icon) เปนสัญญะที่มีรูปรางหนาตาคลายหรือเหมือนกับวัตถุที่มีจริง

อยางมากที่สุด เชน ภาพถาย (เหมือนจริง) รูปปนอนุสาวรีย รูปวาด การถอดรหัสของ Icon นั้น

เพียงแคไดเห็นจะถอดรหัสถึง object ไดแลว

52กาญจนา แกวเทพ, อางแลว, น. 4-5.

53กาญจนา แกวเทพ, อางแลว, น. 20 – 21.

61

2. ดัชนี (index) เปนสัญญะที่มีความเกี่ยวพันโดยตรงกับวัตถุที่มีอยูจริง เชน ควันไฟ

เปน Index ของการจุดไฟ เนื่องจากควันไฟมีความเกี่ยวพันโดยตรงกับการจุดไฟ รอยเทาของสัตว

เปน index ของการเดินผานมาของสัตว การถอดรหัสของ Index นั้น จะใชการคิดหาเหตุผล

เชื่อมโยงหาความสัมพันธเชิงเหตุผลระหวาง index กับ object

3. สัญลักษณ (symbol) เปนสัญญะที่ไมมีความเกี่ยวพันเช่ือมโยงอันใดระหวาง

ตัวสัญญะกับวัตถุที่มีอยูจริง หากแตความเกี่ยวพันที่เกิดข้ึนนั้นเกิดจากขอตกลงรวมกัน เชน

คนไทยตกลงกันวาตัว “กา” จะเปนสัญญะที่บงบอกถึง “สัตวชนิดหนึ่ง” โดยที่รูปตัวอักษร “กา” นั้น

ไมมีความคลาย (เชน icon) หรือไมมีเหตุผลเช่ือมโยง (เชน index) อันใดเลยระหวางสัญญะกับสัตวชนิด

นั้น การถอดรหัสของ symbol นั้นจําเปนตองอาศัยการเรียนรูของผูใชสัญญะนั้นเพียงอยางเดียว การวิเคราะหสัญญะวิทยา

บารทส (R. Barthes) ใหความหมายสัญญะวิทยาเพื่อการวิเคราะห 2 ลักษณะ54 คือ

1. ความหมายโดยอรรถ (denotative meaning) เปนความหมายตรงเขาใจงายตาม

ตัวอักษร เปนความหมายที่เขาใจโดยตรงกันโดยคนสวนใหญ และเปนที่ยอมรับของคนทั่วไป เชน

แมคือสตรีผูใหกําเนิดลูก ความหมายตามพจนานุกรม หมีเปนสัตว 4 เทา

2. ความหมายโดยนัย (connotative meaning) หมายความวา ความหมายแฝง

เปนตัวที่หมายถึงการประกอบสรางข้ึนอยางตรงกันขามกับตัวหมายโดยอรรถ กลาวคือ

ถูกประกอบสรางข้ึนอยางเปนอัตวิสัย (subjective) ในระดับบุคคล เชน ประสบการณสวนตัว

ความรูสึกของแตละคนที่มีตอแม ก็จะทําใหคิดถึงแมในแง ความเจ็บปวด ความดุเขมงวด

ความออนโยน ความอบอุน และระดับสังคม เชน สังคมไทย สังคมจีน สังคมอเมริกัน จะให

ความหมายโดยนัยที่มีตอแมแตกตางกัน หรือเรียกวาคานิยมของแตละสังคมนั้นเอง

นอกจากนี้ บารทส55 ยังมองวา สัญญะสะทอนใหเห็นถึงอัตลักษณ เช้ือชาติ และ

ความเปนชาติพันธุ เพราะทุกอยางแมแตภาษาเปนสัญลักษณแหงอุดมการณที่ซอนเรนอยูใน

โครงสรางระดับลึกของสังคมวัฒนธรรม เชน การมองหอไอเฟล ในประเทศฝรั่งเศส นั้นมองได

หลายความหมาย มีการตีความหมายที่ซับซอนไดหลายมิติ เชน มองในมิติของความทันสมัยก็ได

54กาญจนา แกวเทพ, อางแลว, น. 34-35.

55ไชยรัตน เจริญสินโอฬาร, ภาษากับการเมือง/ความเปนการเมือง (กรุงเทพฯ:

สํานักพิมพมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร, 2551), น. 127-130.

62

มองในมิติของวิทยาศาสตร มิติของการส่ือสาร มิติของประชาธิปไตย หรือแมแตมองในมิติของ

การทองเที่ยวก็ได ข้ึนอยูกับวาจะมองเปนสัญลักษณของอะไร หรือบริบทอะไรในการวิเคราะห

จากแนวคิดทฤษฎีสัญญะวิทยาสามารถนํามาวิเคราะหเชิงตีความของเนื้อหาเพลง

เพื่อชีวิตที่ส่ือสารทางการเมือง เพราะเนื้อหาของเพลงอาจจะมีความหมายในลักษณะของสัญญะ

ทางการเมือง สังคมและเศรษฐกิจ หรือความหมายของเพลงอาจจะมีทั้งความหมายโดยตรง และ

ความหมายโดยนัยข้ึนอยูกับบริบทที่ปรากฏตามกาลเวลาของสังคม

แนวคิดเกี่ยวกับศาสตรแหงการตีความ

ศาสตรแหงการตีความ (hermeneutics) เปนศาสตรที่พิจารณาถึงแนวคิดตาง ๆ ที่ให

ความกระจางกับแนวคิดเร่ืองการทําความเขาใจ แกนหลักในศาสตรการตีความนั้นประกอบดวย

แกนสามแกนอันไดแก

แกนแรก การตระหนักวาตนเองต้ังคําถามอะไรกับตัวบท เชน ผูตีความทานหนึ่งตองการเขาใจเจตนาของผูแตงบท ผูตีความอีกทานหนึ่งอาจจะตองการแสวงหาความคิดลุมลึกจากตัวบทเพื่อนําไปใชประโยชนบางอยางในการดํารงชีวิต หรือ การอานหนังสือเกี่ยวกับ พุทธิปญญาเพื่อฝกฝนการใชสติปญญาในการทําความเขาใจส่ิงตาง ๆ หรือการอานนิทานอีสปเพื่อเรียนรูคติในการดําเนินชีวิตเปนตน แกนสอง การใชวิจารณญาณของผูตีความวาควรจะเชื่อหรือไม เช่ือเนื้อหาสวนใดของตัวบท แกนสาม การใชวิจารณญาณในการเขาใจใหไดวาใจความสําคัญหลักของตัวบททั้งหมดคืออะไร และคําตอบสําหรับคําถามที่ตนเองตองการทราบคืออะไร แกนแรกเปนแกนที่สําคัญที่สุด เพราะเปาหมายของผูอานสัมพันธกับการเลือกใชแนวคิดของศาสตรแหงการตีความตัวบทที่เหมาะสม ผูอานที่มีเปาหมายในการทราบเจตนาของผูแตงนั้นควรเลือกใชแนวคิดของ ฟรีดริก ชไลเออมาเคอร (Friedrich Schleiermacher) วิลเฮลม ดิลเธย (Wilhelm Dilthey) สวนผูอานที่มีเปาหมายในการคนหาความคิดลุมลึกในตัวบทเพ่ือนํามาใชประโยชนสําหรับสถานการณปจจุบัน ควรเลือกใชแนวคิดศาสตรแหงการตีความของ มารทิน ไฮเดกเกอร (Martin Heidegger) และ ฮันสจอรจ กาดาเมอร (Hans-George) 56 เปน

56โชติสา ขาวสนิท, “การศึกษาเปรียบเทียบประชาธิปไตยตัวแทนและประชาธิปไตย

ทางเลือกวาดวยธรรมชาติมนุษย,” (วิทยานิพนธปริญญาดุษฎีบัณฑิต (สาขารัฐศาสตร),

คณะรัฐศาสตร, จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, 2548), น. 41.

63

นักคิดทั้งส่ีทานขางตน เปนนักวิทยาศาสตรแหงการตีความสมัยใหมที่สําคัญ นักคิดสองทานแรก คือ ฟรีดริก ชไลเออมาเคอร (Friedrich Schleiermacher) วิลเฮลม ดิลเธย (Wilhelm Dilthey) เปนนักคิดศาสตรแหงการตีความแบบวิธีวิทยา ทั้งสองทานมีจุดประสงคในการเขาใจความหมายตามเจตนาของผูแตง และเช่ือวามนุษยสามารถอานความคิดและจิตใจของผูอ่ืนไดอยางถูกตองและในการตีความผูตีความจะตองทําใจใหปราศจากอคติใด ๆ เพื่อหยั่งใหรูไดวาผูแตงมีความคิดและสภาพจิตใจอยางไรขณะที่ผูแตงนั้น ๆ เขียนตัวบท สําหรับนักคิดสองทานหลัง คือ มารทิน ไฮเดกเกอร (Martin Heidegger) และ ฮันสจอรจ กาดาเมอร (Hans-George) เปนนักคิดศาสตรแหง การตีความเชิงปรัชญา ทั้งสองทานมีวัตถุประสงคในการแสวงหาคําตอบใหกับคําถาม

นักคิดศาสตรแหงการตีความในเชิงวิธีวิทยา มีเปาหมายในการตอบคําถามวามนุษย

เขาใจถอยคําตาง ๆ ที่มนุษยคนอ่ืน ๆ พูดไดอยางไร เชน ฟรีดริก ชไลเออมาเคอร ใหคําตอบวา

มนุษยเขาใจคําพูดของผูอ่ืนดวยวิธีการหยั่งรูจิตใจของผูอ่ืน ซึ่งการหย่ังรูนี้เปนการหย่ังรูความหมาย

ของภาษาโดยอาศัยความเขาใจหลักไวยากรณและความหมายของคําศัพท รวมถึงการหย่ังรู

ความคิดและจิตใจของผูพูด สวนวิลเฮลม ดิลเธยนั้นก็สอนวิธีการในการทําความเขาใจแรงดลใจ

ความต้ังใจ และความนึกคิดของมนุษย

นักคิดศาสตรแหงการตีความเชิงวิธีวิทยามองวา การตีความเพื่อใหเขาใจความหมาย

ของคําพูด หรือภาษาเขียนนั้นเกิด ข้ึนเมื่อ เราไม เขาใจส่ิง ๆ นั้น แตนักคิดศาสตรแหง

การตีความเชิงปรัชญามองวา การเขาใจ หรือ การตีความ เปนสวนหนึ่งของธรรมชาติมนุษย ดังที่

ไฮเดกเกอร และ กาดาเมอร57 มองวา มนุษยจะสนใจและทําความเขาใจกับส่ิงตาง ๆ รอบตัว

เพราะมนุษยมีธรรมชาติที่จะหวงใยตัวเองและตองการรูวาจะอาศัยส่ิงตาง ๆ รอบตัวมาใชประโยชน

อะไรใหกับตัวเองไดบาง ความสนใจทําใหมนุษยตีความและเขาใจส่ิงตาง ๆ อยูตลอดเวลา มนุษยมี

ความเขาใจสิ่งตาง ๆ รอบตัวอยูแลว การตีความไมไดเกิดข้ึนเมื่อมนุษยไมเขาใจสิ่ง ๆ หนึ่ง การ

ดํารงชีวิตอยูในโลกคือการตีความ การตีความจึงเปนรากฐานของการดํารงชีวิต รวมถึง

การเขาใจปรัชญาตาง ๆ การตีความไมใชวิธีการในการเขาใจแตคือลักษณะของการดํารงชีวิต

มนุษย ดังนั้น ไฮเดกเกอร และกาดาเมอรจึงเปนนักคิดศาสตรแหงการตีความเชิงปรัชญา

ผูตีความตองการทราบจากถอยคําของผูพูดหรือจากตัวบทของผูแตง ไอเดกเกอร และ กาดาเมอร

ไมเช่ือวามนุษยจะสามารถเขาถึงจิตใจของผูแตงตัวบทไดเต็มที่ ทั้งนี้เพราะความเขาใจของผู

ตีความข้ึนอยูกับอิทธิพลจากส่ิงแวดลอมรอบ ๆ ตัว เชน ทัศนะที่แพรหลายอยูในยุคสมัยของผู

ตีความ รวมถึงประเพณี วัฒนธรรมหรือความรูความเชื่อตาง ๆ เปนตน ดังนั้น ผูตีความจึงไม

57โชติสา ขาวสนิท, เพิ่งอาง, น. 43.

64

สามารถเขาใจผูแตงไดจริง ๆ แตการทําความเขาใจความหมายของตัวบทนั้นเปนไปไดโดยไม

จําเปนตองเขาใจเจตนาของผูแตง เพราะภาษาเปนส่ือกลางท่ีทําใหมนุษยสามารถเขาใจถึงตัวบท

ได นอกจากนี้ ผูตีความยังเขาใจตัวบทยังแตกตางกันไปได เพราะการทําความเขาใจที่ดีคือการ

แตกแขนงความคิดแยกยอย หรือการไดรับแงคิดคติสอนใจ หรือ ความคิดอานที่ลุมลึกมากยิ่งข้ึน

ในเร่ืองหนึ่งเร่ืองใดที่ผูตีความตองการทราบจากตัวบทที่อาน

อยางไรก็ดี นักคิดทั้งส่ีตางก็มองขามประโยชนของแนวทางการตีความแบบที่แตกตางจากแนวทางของตน ในสวนของดิลเธย และชไลเออมาเคอร ซึ่งมีเปาหมายในการเขาใจเจตนาของผูแตงนั้นกลับมองไมเห็นวาแนวทางการตีความแบบ ไฮเดกเกอร และกาดาเมอร จะชวยใหผูตีความเขาใจเจตนาของผูแตงไดงายข้ึน ทั้งนี้เพราะแนวทางแบบไฮเดกเกอรและกาดาเมอร ซึง่เนนใหผูตีความแปลภาษาจากที่เขาใจยากจากอดีต หรือจากสังคมอ่ืนใหคนรวมสมัยเขาใจไดงายดวยนั้นจะชวยใหผูตีความเขาใจเจตนาของผูแตงไดถองแทข้ึน เพราะผูตีความจะสามารถเขาใจอยางแทจริงวาความคิดและจิตใจของผูแตงหรือผูประพันธเพลงที่อยูตางยุคสมัยและตางสถานที่นั้นแตกตางจากคนรวมสมัยปจจุบันหรือคนในสังคมเดียวกับผูตีความในแงไหน และอยางไร เชน การตีความราคาขาวของที่แพงในยุคสมัยหนึ่งดวยการเปรียบเทียบคาของเงินตรากับขาวของ ในยุคปจจุบัน เชน กวยเต๋ียวชามละ 5 บาทในอดีตนั้น เทากับกวยเต๋ียวชามละ 25 บาทในปจจุบัน เปนตน

จะเห็นไดวา ไฮเดกเกอรและกาดาเมอรนั้นก็มองขามประโยชนของแนวคิดชไลเออมาเคอรและดิลเธย ทั้ง ๆ ที่ การเขาใจเจตนาของผูแตงตามแนวคิดของชไลเออมาเคอรและดิลเธยจะชวยใหผูตีความสามารถมองเห็นความคิดลุมลึกตาง ๆ จากตัวบทไดงายข้ึน เพราะผูตีความเขาใจเนื้อหาของตัวบทไดชัดเจนข้ึนจากการเขาใจเจตนาของผูแตงเพลง เชน การที่นายจางคนหนึ่งสอนศีลธรรมใหกับเด็กฝกหัดงานดวยประโยคซ้ํา ๆ วาใหขยันและซ่ือสัตย เปนไปไดวาเด็กฝกหัดงานจะตีความไปในทางท่ีดีหรือไมดีก็ได เชน เด็กอาจจะกลับมามองตัวเองและคิดวานายจางมองวาตนเองข้ีเกียจและคดโกง ถาเด็กไมใชคนที่ข้ีเกียจหรือคดโกงก็อาจจะไมพอใจนายจาง หรือเด็กอาจจะมองวานายจางหวงใยเด็กและอยากจะใหเด็กเปนคนดีของสังคมแบบเดียวกับที่นายจางเปน การทราบเจตนาของผูพูดจะชวยใหเด็กเขาใจสารที่นายจางส่ือออกมา และจากสารที่เขาเขาใจไดแลว เด็กก็อาจจะมีความคิดลุมลึกตอไปไดอีกวา ตอไปอาจจะตองฝกหัดคนงานและสอนศีลธรรมคนงานดวยความหวงใย นอกเหนือจากจะสอนแตงานอยางเดียว หรือ เด็กอาจจะคิดตอไปวา ความขยันและความซ่ือสัตยนั้นจะชวยใหชีวิตประสบความสําเร็จเหมือนกับนายจาง ดังนั้น เด็กจึงยึดถือหลักศีลธรรมที่นายจางสอนมาเปนคติพจนในการทํางาน ในการดํารงชีวิต58

58โชติสา ขาวสนิท, อางแลว, น. 42-43.

65

แนวคิดศาสตรแหงการตีความทั้งสองกรณีนั้นประกอบดวยศาสตรแหงการตีความเชิงวิธีวิทยา และศาสตรแหงการตีความเชิงปรัชญา ซึ่งทั้งสอนกรณีตางเปนแนวทางที่ใหประโยชนซึ่งกันและกัน ผูตีความที่มีเปาหมายในการทําความเขาใจเจตนาของผูแตงจึงควรใชศาสตรแหงการตีความตามแนวคิดของชไลเออมาเคอรและดิลเธยเปนหลัก และใชศาสตรแหงการตีความตามแนวทางของไฮเดกเกอร และกาดาเมอร ประกอบ สวนผูตีความที่มีเปาหมายในการแสวงหาความคิดลุมลึกจากตัวบทจึงควรใชศาสตรแหงการตีความตามแนวคิดของไฮเดกเกอรและกาดาเมอรเปนหลัก และใชศาสตรแหงการตีความตามแนวคิดของชไลเออมาเคอรและดิลเธยประกอบ จะเห็นไดวาแนวคิดการตีความทั้งสองกรณีสามารถเสริมซึ่งกันและกัน

สําหรับการใชแนวคิดศาสตรแหงการตีความหลัก ๆ ผูศึกษาใชแนวคิดของไฮเดกเกอรและกาดาเมอร เปนสําคัญ และใชแนวคิดของชไลเออมาเคอรและดิลเธย ประกอบดังจะอธิบายโดยสรุปดังนี้

ศาสตรแหงการตีความตามแนวคิดของชไลเออมาเคอรมีสองสูตร ไดแก สูตรแรก การเขาใจผูแตงเพลงอยางที่ผูแตงเพลงเขาใจตัวเอง สูตรที่สอง การเขาใจผูแตงเพลงไดดีกวาที่ ผูแตงเพลงเขาใจตัวเอง กลาวคือ เปาหมายเชิงอุดมคติ ในความหมายของการไมสามารถเขาใจไดอยางสมบูรณ แตอยางนอยความพยายามในการเขาใจผูแตงเพลงในดานใดดานหนึ่งอยางลึกซ้ึงก็เปนความพยายามท่ีมีคาเปาหมายนี้ทําใหผูตีความสามารถวิพากษวิจารณ เห็นขอดีขอเสียของ ผูแตงเพลง

ความแตกตางจากการตีความตัวบทของกาดาเมอร คือ 1. มีเปาหมายในการทําความเขาใจสารในตัวบท (ความหมายในตัวบทเปนฐานใน

การตีความ แตความหมายดังกลาวไมใชความหมายตามเจตนาของผูแตง) 2. เนนผูอานในฐานะเปนผูต้ังคําถามและผูสังเคราะหความหมายระหวางสารตัวบท

และผูตีความ สําหรับการตีความตามแนวคิดของชไลเออมาเคอรและดิลเธยในการศึกษาบทเพลง

ของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 ใชศาสตรแหงการตีความตามแนวคิดของชไลเออมาเคอร และดิเธย ผูวิจัยจะเนนการตีความตัวบทในมิติเชิงไวยากรณ และจะใช การตีความในมิติเชิงจิตวิทยาเสริม การตีความตัวบทในมิติเชิงไวยากรณ หมายถึง การเขาใจความหมายของคําศัพท และรูปประโยคโดยใชความรูดานหลักภาษาและไวยากรณ สวนการตีความตัวบทในมิติเชิงจิตวิทยา หมายถึง การตีความความหมายของคําศัพทโดยการคาดเดาความหมายตามเจตนาของผูแตงเพลง การตีความเชนนี้ใชกรณีที่ผูแตงเพลงไมไดอธิบายความหมายของคําศัพทไวโดยตรง และผูตีความจะตองคาดเดาความหมายโดยการหาเนื้อหาในตัวบทมาสนับสนุนแนวคิดการตีความ

66

สําหรับแนวทางในการใชศาสตรแหงการตีความเหลานี้ ผูศึกษาไดใชศาสตรแหง

การตีความของนักคิดตาง ๆ โดยมีจุดเนนที่การทําความเขาใจเนื้อหาในตัวบทและการเขาใจนัยยะ

สําคัญที่ตัวบทมีตอผูอานและการวิพากษวิจารณแนวคิดของผูแตงเพลงและนําเสนอทัศนะของ

ตัวเอง ขณะเดียวกันก็พิจารณาถึงเจตนาของผูแตงและบริบททางประวัติศาสตรเพื่อตอบคําถาม

ประเด็นที่ตองการศึกษาจากตัวบท

งานวจิัยที่เกีย่วของ

การวิจัยเร่ืองการสื่อสารทางการเมืองผานบทเพลงของ ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว

ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 ไดสืบคนงานวิจัยที่เกี่ยวของ ดังนี้

ขจร ฝายเทศ59 ศึกษาเกี่ยวกับการส่ือสารทางการเมืองในบทเพลงลูกทุง ปพ.ศ. 2507-

2547 วิเคราะหเพลงทั้งหมด 617 เพลง พบวา ประเด็นความคิดทางการเมืองที่ส่ือสารผาน

บทเพลงลูกทุง 14 ประเด็น และประเด็นที่พบมากเปนอันดับหนึ่งคือ เร่ือง ความสัมพันธในชีวิตรัก

และครอบครัว แตอยางไรก็ตามเพลงรักสวนหนึ่งก็มีความคิดทางการเมืองแทรกอยูไมวาจะเปน

การยอมจํานนตอการแบงชนช้ันและความไมเทาเทียมกัน ซึ่งเปนเร่ืองความสัมพันธในเชิงอํานาจ

ของสังคมไทย จนกระทั่งแนวคิดทางการเมืองที่เกี่ยวของกับระบบการเมืองการปกครองโดยตรง

เชน ความรักชาติ ประเด็นที่สอง คือ แนวคิดอนุรักษนิยมและการยอมรับความไมเทาเทยีมกนั ประเด็น

ความคิดนี้มิไดอางถึงระบบการเมืองโดยตรง แตก็ถือไดวาเปนปจจัยสนับสนุนของระบบการเมือง

โดยแนวคิดกลุมนี้จะมีอิทธิพลตอความรูสึกนึกคิดตอระบบการเมืองของคนไทยในชนบท ซึ่งมี

แนวโนมสนับสนุนระบอบการเมืองแบบอํานาจนิยม ประเด็นความคิดทางการเมืองที่พบสวนใหญ

เปนเร่ืองของความเปนชาตินิยม สนับสนุนระบบการเมืองในขณะนั้นมากกวาการวิพากษวิจารณ

และเสียดสีการเมือง

วรัตต อินทสระ60 ศึกษาเร่ือง การเดินทางของคาราบาวจากยุคอุดมการณสูเสนทาง

ทุนนิยม มีวัตถุประสงคเพื่อรวบรวมประวัติศาสตรเพลงเพื่อชีวิต วิเคราะหเนื้อหาเพลงของวงดนตรี

คาราบาว และคนหาคําตอบเร่ืองอุดมการณของวงคาราบาว ในสวนของการวิเคราะหเนื้อหาเพลง

59ขจร ฝายเทศ, อางแลว.

60วรัตต อินทสระ, “การเดินทางของคาราบาวจากยุคอุดมการณสูเสนทางทุนนิยม,”

(วิทยานิพนธปริญญาศิลปศาสตรดุษฎีบัณฑิต, บัณฑิตวิทยาลัย, มหาวิทยาลัยราชภัฏสวนดุสิต,

2550).

67

พบวา เนื้อหาเพลงของวงดนตรีคาราบาว แบงได 13 ประเภทคือ 1) เพลงสะทอนสังคม 2) เพลง

ปรัชญา 3) เพลงรัก 4) เพลงเพื่อชนช้ันแรงงาน 5) เพลงแสดงนามบุคคล 6) เพลงแสดงมิติทาง

การเมือง 7) เพลงแสดงเร่ืองราวธรรมชาติและส่ิงแวดลอม 8) เพลงเพื่อเด็กและเยาวชน 9) เพลง

เพื่อโฆษณาและประชาสัมพันธ 10) เพลงแสดงถึงเอกลักษณของวงคาราบาว 11) เพลงสงคราม

อิสรภาพ และเสรีภาพ 12) เพลงเพื่อผูหญิง 13) เพลงเกี่ยวกับสัตว

ชัยวัฒน หอวรรณภากร61 ไดศึกษา “การสื่อความหมายและอุดมการณในเพลง

มหาวิทยาลัย” โดยการวิจัยเร่ืองนี้เปนการวิจัยเชิงประวัติศาสตรควบคูไปกับการวิเคราะหตัวบท

ตลอดทั้งการวิจัยเชิงสํารวจ โดยมีวัตถุประสงคเพื่อการศึกษาประวัติความเปนมาของเพลง

มหาวิทยาลัย วิเคราะหวัจนกรรม แรงจูงใจ และอารมณที่ใชในการสื่อความหมาย และเพื่อทราบ

ถึงชองทางการเผยแพรบทเพลงมหาวิทยาลัย โดยนิสิตนักศึกษาในแตละมหาวิทยาลัย

ทําการคัดเลือกเพลงของมหาวิทยาลัยของตนมหาวิทยาลัยละ 2 เพลง จํานวน 5 มหาวิทยาลัยเพื่อ

นํามาเปนกรณีศึกษา จํานวน 10 เพลง พบวา เนื้อหาและความหมายของเพลงมหาวิทยาลัย

มีสวนแปรผันไปตามบริบททางการเมืองนอยมาก สวนใหญจะแปรผันไปตามบริบทแวดลอมของ

ผูประพันธ สําหรับผลการส่ือความหมายในเพลงมหาวิทยาลัย พบวา มีการสื่อความหมายโดยใช

ถอยคําสรางภาพพจนประเภทอนุนามมัยมากที่สุด รองลงมาคือ นามมัย และอติพจน ตามลําดับ

นอกจากนี้ พบวามีการใชคําเพื่อสรางอารมณในมหาวิทยาลัยมากที่สุด รองลงมาคืออารมณ

ภาคภูมิใจและอารมณสนุกสนานตามลําดับ นอกจากนั้น กลวิธีที่ผูประพันธนํามาใชในการตอกย้ํา

อารมณ คือ การสรางคําสัมผัสสระและอักษร ขณะเดียวกันพบวาในทุกเพลงมีการสรางอารมณ

ใหเปนไปตามจุดประสงคของผูประพันธในการส่ือความหมายโดยใชดนตรีเปนส่ือเพื่อ

ความสอดคลองในการสื่อความหมาย ในสวนของผลการวิเคราะหวัจนกรรมและแรงจูงใจ พบวา

มีการใชวัจนกรรมบรรยายขอมูลและการแสดงความรูสึกมากที่สุด เพื่อสรางความรูสึกรักและ

ผูกพันในมหาวิทยาลัย นอกจากนี้ แรงจูงใจที่ผูประพันธนํามาใชมากที่สุดคือ ความตองการผูกพัน

กับสถาบันและเปนที่รักของสังคม รองลงมาคือ ดานความมีคุณภาพและความมีชื่อเสียง

61ชัยวัฒน หอวรรณภากร, “การส่ือความหมายและอุดมการณในเพลงมหาวิทยาลัย,”

(วิทยานิพนธปริญญานิเทศศาสตรมหาบัณฑิต, คณะนิเทศศาสตร, จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย,

2544).

68

รุงสุริยา เมืองเหลา62 ไดศึกษาเร่ือง ภาพสะทอนสังคมอีสานซ่ึงปรากฏในบทเพลงที่

พรศักด์ิ สองแสง ขับรอง จากการศึกษาพบวา บทเพลงไดสะทอนใหเห็นถึงประเพณีตาง ๆ เชน

การบวช แตงงาน ลงขวง ทําบุญแจกขาว การเกิด ประเพณีสงกรานต บุญขาวจ่ี บุญพระเวส

บุญกฐินและบุญผาปา ดานวัฒนธรรม กลาวถึงวัฒนธรรมที่ชัดเจนอยู 2 อยาง คือ การรับประทาน

อาหารและศิลปะการใชถอยคํา สวนในดานศาสนาและคติความเชื่อ บทเพลงไดสะทอนใหเหน็ถงึ

การนับถือพระพุทธศาสนาบทบาทของวัด การนับถือส่ิงศักด์ิสิทธิ์ ความเช่ือในเร่ืองบุญ กรรม

โชคชะตา วาสนา เคร่ืองรางของขลังและไสยศาสตร

สุรพงษ สังฆมณี63 ไดศึกษาเร่ือง คานิยมที่ปรากฏในวรรณกรรมเพลงลูกทุงอีสาน

ปพ.ศ. 2533-2539 ผลจากการศึกษาพบวา คานิยมที่ปรากฏในวรรณกรรมเพลงลูกทุงอีสาน ไดแก

คานิยมเก่ียวกับครอบครัว ดานการเลือกคูครอง ความกตัญูตอบุพการี คานิยมดานเศรษฐกิจ

นิยมคนที่มีฐานะดี รํ่ารวย มั่งค่ัง ชอบความฟุมเฟอย คานิยมเก่ียวกับประเพณี ยึดมั่นใน

ขนบธรรมเนียมประเพณี คานิยมเก่ียวกับศาสนา การยอมรับส่ิงเหนือธรรมชาติและสิ่งศักด์ิสิทธิ์

คานิยมดานการศึกษา นิยมสงบุตรหลานใหไดรับการศึกษา คานิยมเก่ียวกับที่อยูอาศัย รักถิ่น

ที่อยูอาศัย คานิยมเกี่ยวกับสตรี นิยมสตรีที่มีความสวยงาม รักเดียวใจเดียวและเปนแมศรีเรือน

คานิยมเก่ียวกับนันทนาการ นิยมพักผอนหยอนใจ เที่ยวงานเทศกาลตาง ๆ คานิยมเกี่ยวกับ

การเมืองการปกครอง นิยมยกยองพระมหากษัตริย

อัมพร จิตรักษา64 ไดศึกษาเร่ือง ศึกษาภาพสะทอนทางสังคมและวัฒนธรรมที่ปรากฏ

ในเพลงลูกทุงที่ขับรองโดย เอกชัย ศรีวิชัย จากการศึกษาพบวาภาพสะทอนที่ปรากฏนั้นมีทั้งภาพ

ของสังคมและวัฒนธรรมของคนไทยสวนรวม และภาพสะทอนของชาวไทยในภาคใตปรากฏอยู

จํานวนมาก ทั้งนี้เนื่องจากภาพลักษณของ เอกชัย ศรีวิชัย เองที่ยืนยันอยูเสมอวา เขาเปน

คนภาคใต เปนเลือดเนื้อและสมบัติของชาวภาคใต รวมทั้งพยายามนําเสนอความเปนปกษใตของ

62รุงสุริยา เมืองเหลา, “ภาพสะทอนสังคมอีสานซ่ึงปรากฏในบทเพลงท่ีพรศักด์ิ สอง

แสง ขับรอง,” (วิทยานิพนธปริญญาศิลปศาสตรมหาบัณฑิต, มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ,

2537).

63สุรพงษ สังฆมณี, “คานิยมที่ปรากฏในวรรณกรรมเพลงลูกทุงอีสาน พ.ศ.2533-

2539,” (วิทยานิพนธปริญญาการศึกษามหาบัณฑิต, มหาวิทยามหาสารคาม, 2541).

64อัมพร จิตรักษา, “ศึกษาภาพสะทอนทางสังคมและวัฒนธรรมที่ปรากฏในเพลง

ลูกทุงที่ขับรอง โดยเอกชัย ศรีวิชัย,” (วิทยานิพนธปริญญาศิลปศาสตรมหาบัณฑิต, มหาวิทยาลัย

ทักษิณ, 2543)

69

ไทยออกสูสาธารณะ ดังนั้น บทเพลงที่ถูกคัดสรรให เอกชัย ศรีวิชัย นําเสนอ จึงมุงเนนเนื้อหาของ

สังคมและวัฒนธรรมของชาวใตเปนหลัก

เพิ่มพร ธนสีลังกูร65 ไดศึกษาเร่ือง วิเคราะหวรรณกรรมเพลงของ สลา คุณวุฒิ โดยมี

วัตถุประสงคเพื่อศึกษาทัศนะของผูประพันธ รูปแบบและการใชภาษาที่ปรากฏในวรรณกรรม

เพลงของ สลา คุณวุฒิ จํานวน 162 เพลง ผลการศึกษาพบวาผูประพันธจะนําเสนอทัศนะ

เกี่ยวกับการดําเนินชีวิต การประกอบอาชีพ ลักษณะบานเรือน การแตงกาย การบริโภคอาหาร

ส่ิงบันเทิงและเศรษฐกิจ คานิยม ดานการศึกษา สตรี ความรัก การเลือกคูครอง การเมือง

การปกครอง ศาสนา ความเชื่อ ขนบธรรมเนียมประเพณี ในดานรูปแบบของเพลง แบงออกเปน

4 แบบ คือ แบบเอกบท แบบทวิบทพิเศษ แบบจตุรบทและแบบผสมผสาน จังหวะเพลงมีทั้งชา

ปานกลาง เร็ว อารมณเพลง แบงออกเปน 3 อารมณ คือ สนุกสนาน ออนหวานและสะเทือน

อารมณ ดานการใชภาษา ใชถอยคําที่นํามาจากภาษาถิ่นอีสานและคําภาษาอังกฤษ มีการเลน

คําสัมผัสสระและสัมผัสอักษร ตลอดจนนําคําชนิดตาง ๆ และสํานวนมาใชในการประพันธเพลง

สวนรูปแบบคําประพันธนิยมใชคําประพันธประเภทกลอนตลาดมากที่สุด

ญาณิกา ออมณฑา66 ไดศึกษาเร่ือง การศึกษาภาพสะทอนสังคมจากบทเพลงของ

สลา คุณวุฒิ ที่ขับรองโดย ไมค ภิรมยพร ต้ังแตป พ.ศ. 2540-2547 จํานวน 66 เพลง ผลการศึกษา

แบงออกเปน 5 ดาน ไดแก

1. ภาพสะทอนวิถีชีวิต พบ 2 ประเด็น คือ การทํามาหากิน ปจจัยส่ีในการดํารงชีวิต

2. ภาพสะทอนเศรษฐกิจ 4 ประเด็น คือ ความยากจนในการดําเนินชีวิต การมี

หนี้สิน การซื้อสินคาในระบบเงินผอน การข้ึนราคาของสินคา

3. ภาพสะทอนความเช่ือ พบ 4 ประเด็น คือ เร่ืองนรก สวรรค การทําบุญ ส่ิงศักด์ิสิทธิ์

โชคชะตา

4. ภาพสะทอนคานิยม พบ 4 ประเด็น คือ การเลือกคูครอง ความกตัญู การศึกษา

และนันทนาการ

65เพิ่มพร ธนสีสังกูร, “วิเคราะหวรรณกรรมเพลงของสลา คุณวุฒิ,” (วิทยานิพนธ

ปริญญาศิลปศาสตรมหาบัณฑิต สาขาภาษาไทย (กลุมวรรณคดี), มหาวิทยาลัยมหาสารคาม,

2544)

66ญาณิกา ออมณฑา, “การศึกษาภาพสะทอนสังคมจากบทเพลงของ สลา คุณวุฒิ

ที่ขับรองโดย ไมค ภิรมยพร,” (สารนิพนธปริญญาการศึกษามหาบัณฑิต, บัณฑิตวิทยาลัย,

มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ, 2548).

70

5. ภาพสะทอนประเพณี พบ 4 ประเด็น คือ ประเพณีสงกรานต ประเพณีออกพรรษา

ประเพณีทอดผาปาและประเพณีการแตงงาน

ธีระวัฒน ประกอบบุญ67 ศึกษาเพลงเพื่อชีวิตกับภาพสะทอนสังคมไทย วิเคราะห

เนื้อหาเพลงเพื่อชีวิต ในชวงป พ.ศ. 2535-2540 มีวัตถุประสงคเพื่อวิเคราะหเนื้อหาเพลงเพื่อชีวิต

ศึกษาสภาพทางสังคมไทยที่สะทอนผานบทเพลงเพื่อชีวิต และการเปรียบเทียบเนื้อหาเพลงเพื่อ

ชีวิตที่สะทอนภาพสังคมไทยในชวง 14 ตุลาคม 2516 ถึง 6 ตุลาคม 2519 กับชวงป พ.ศ. 2535-

2540 โดยศึกษาเนื้อหาเพลงเพื่อชีวิตของศิลปนเพื่อชีวิต 3 คน คือ พงษเทพ กระโดนชํานาญ ยืนยง

โอภากุล และพงษสิทธิ์ คัมภีร รวม 309 เพลง และรวบรวมขอมูลดวยการสัมภาษณเจาะลึก

นักการเมือง นักวิชาการ และส่ือมวลชน ไดผลการศึกษา ดังนี้ จากการวิเคราะหเพลงของศิลปน

ทั้ง 3 คนแลวพบวา เนื้อหาเพลงที่เกี่ยวของกับการเมือง สังคม เศรษฐกิจ จํานวน 138 เพลง

คิดเปนรอยละ 44.66 ของจํานวนเพลงที่ศึกษาทั้งหมด โดยมีเนื้อเพลงสะทอนสังคมมากที่สุด

จํานวน 85 เพลง หรือรอยละ 27.5 มีเนื้อหาเกี่ยวกับปญหาทางสังคมดานความยากจน การทํามา

หากิน การดอยโอกาสทางการศึกษา ความแตกตางระหวางชนช้ัน ปญหายาเสพติด และเมื่อ

เปรียบเทียบกับเพลงเพื่อชีวิตในชวง 14 ตุลาคม 2516 ถึง 6 ตุลาคม 2519 สะทอนใหเห็นวา

เนื้อหาของเพลงเพื่อชีวิตยังทําหนาที่สะทอนปญหาสังคมในดานสําคัญ ๆ ที่คลายคลึงกัน และ

ยังสะทอนถึงเร่ืองราวที่เกี่ยวกับบุคคลสําคัญทางสังคม ประวัติศาสตร และการรุกรานทาง

วัฒนธรรมตะวันตก

วรุณ ฮอลลิงกา68 ปริญญานิพนธฉบับนี้ มีความมุงหมายที่จะศึกษาวิเคราะหเพลง

เพื่อชีวิตระหวางปพ.ศ. 2516 ถึงปพ.ศ. 2534 โดยมีการศึกษาวิเคราะหในดานเนื้อหา รูปแบบ

การประพันธคํารอง และกลวิธีการใชภาษา และรายงานผลการศึกษาแบบพรรณนาวิเคราะห

ผลการศึกษา พบวา

67ธีระวัฒน ประกอบบุญ, “เพลงเพื่อชีวิตกับภาพสะทอนทางสังคมไทย : วิเคราะหเนื้อหา

เพลงเพื่อชีวิต ในชวงป พ.ศ. 2535-2540,” (วิทยานิพนธปริญญาวารสารศาสตรมหาบัณฑิต

(ส่ือสารมวลชน), คณะวารสารศาสตรและส่ือสารมวลชน, มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร, 2546).

68วรุณ ฮอลลิงกา, “การวิเคราะหเพลงเพื่อชีวิตระหวาง พ.ศ. 2516- พ.ศ. 2534,”

(วิทยานิพนธปริญญาการศึกษามหาบัณฑิต, บัณฑิตวิทยาลัย, มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ

ประสานมิตร, 2536).

71

เนื้อหาของเพลงเพื่อชีวิต สามารถจําแนกไดเปน 2 ชวงคือ ปพ.ศ. 2516

ถึงปพ.ศ. 2519 และชวงหลัง ปพ.ศ. 2519 ถึงปพ.ศ. 2534 ชวง ปพ.ศ. 2516 ถึงปพ.ศ. 2519

เปนชวงที่เนื้อหาของเพลงเพื่อชีวิตมีลักษณะการช้ีนําทางการเมือง ไดแก การปลุกจิตสํานึกใหมี

ความรักความสามัคคีและความเสียสละเพื่อสังคม มีการตอกย้ําแนวคิดเกี่ยวกับการเสียสละชีวิต

ในการตอสูทางการเมือง การสะทอนปญหาตาง ๆ ทางการเมือง ปญหาความยากจนของชาวนา

และผูใชแรงงาน มีเนื้อหายกยองชมเชยบุคคล เชน จิตร ภูมิศักด์ิ วีรชน ชาวนา ผูใชแรงงาน สตรี

และครู และมีเนื้อหาเกี่ยวกับการใหกําลังใจ

ในชวงหลังปพ.ศ. 2519 ถึงปพ.ศ. 2523 ลักษณะเนื้อหาจะมีความหลากหลายกวา

ชวงแรกที่ปรากฏมากที่สุด คือ การสะทอนภาพความจริงปญหาของประชาชน และแนวทางการ

แกไขปญหาเนนหนักไปในทางสังคม และเศรษฐกิจมากกวาการเมืองการปกครอง เนื้อหาที่ปรากฏ

รองลงไปเปนลําดับคือ การใหขอคิดตาง ๆ เชน การทํางาน การดําเนินชีวิต และขอคิดเกี่ยวกับ

ความดีและการทําความดีตามหลักคําสอนทางพระพุทธศาสนา การปลูกจิตสํานึกดานตาง ๆ เชน

การใหกลับไปพัฒนาทองถิ่นของตน การอนุรักษธรรมชาติ การมีอุดมการณเพื่อชวยเหลือสังคม

รามทั้งการใหมีความรัก ความสามัคคี เนื้อหาเกี่ยวกับการใหความหวังและกําลังใจ ความรัก

การคัดคานตอตาน และการยกยองชมเชย ตลอดจนการกลาวถึงการทํางานของศิลปนเพลงเพื่อ

ชีวิต เนื้อหาในชวงนี้มุงสะทอนปญหาสังคมและเศรษฐกิจ และเสนอแนะแนวทางการปฏิบัติตน

มากกวาจะมุงชี้นําทางการเมืองเหมือนชวงแรก กลาวคือ รูปแบบการประพันธคํารองของเพลงเพื่อ

ชีวิตพบวา มีรูปแบบการประพันธไมตรงตามฉันทลักษณเดิม และจังหวะของคําประพันธจะ

แตกตางจากฉันทลักษณเดิม เพื่อใหสัมพันธกับจังหวะของดนตรี และกลวิธีใชภาษาโดยศึกษา

ในเร่ืองของการใชคํา โวหารน้ําเสียงและการใชชื่อเพลงในดานการใชคําชื่อเพลงเพื่อชีวิตนิยม

ใชคํางาย ๆ การซ้ําคํา คําภาษาถ่ิน เปนหลัก

สุธีศักด์ิ ภักดีเทวา69 การศึกษาวิเคราะหเพลงในละครเพลงของพลตรีหลวงวิจิตรวาทการ

โดยศึกษาบทเพลงของหลวงวิจิตรวาทการ ในชุด “อานุภาพ” จํานวน 10 เพลง ในชุด “อานุภาพ

ของพอขุนรามคําแหง” จํานวน 5 เพลง และในชุด “อานุภาพแหงความเสียสละ” จํานวน 5 เพลง

โดยมีจุดมุงหมายที่จะทําการวิเคราะหใน 4 ประเด็น คือ โครงสราง (form) ทํานอง (melody)

69สุธีศักด์ิ ภักดีเทวา, “การวิเคราะหเพลงในละครของหลวงวิจิตรวาทการ,” (วิทยานิพนธ

ปริญญาศิลปศาสตรมหาบัณฑิต วิชาเอกมานุษยดุริยางควิทยา, บัณฑิตวิทยาลัย, มหาวิทยาลัย

ศรีนครินทรวิโรฒ ประสานมิตร, 2542).

72

จังหวะ (meter and rhythm) และอิทธิพลตะวันตกที่มีตอบทเพลง ผลการศึกษาพบวา เพลง

เหลานี้เปนเพลงไทยที่นําวิธีคิดและวิธีประพันธแบบตะวันตกมาปรับใชในระดับแตกตางกัน เพลง

ที่ไดรับอิทธิพลจากดนตรีตะวันตกนอยที่สุดคือเพลง “เสียงระฆัง” สวนเพลงที่ไดรับอิทธพิลมากสุด

คือเพลง “ภาพเธอ”

ในดานโครงสรางนั้น บทประพันธใชฟอรมที่ชัดเจนเปนกรอบในความคิดโดย

พิจารณาใหสอดคลองกับความหมายของคํารอง โครงสรางของบทเพลง โครงสรางของบทเพลง

เนนใหชัดยิ่งข้ึนโดยการลงทายแตละสวนดวยโนตโทนิก (tonic note) ซึ่งเปนเมโลดิก เคเดนซ

(melodic cadence) รูปแบบตะวันตกที่ชัดเจน เชน แสดงใหเห็นถึงอิทธิพลของวิธีการประพันธ

เพลงแบบตะวันตกที่ผูประพันธนํามาปรับใช

ในดานแนวทํานอง ผูประพันธมักใชโนตกลุมเพ็นตาโพนิค (pentatonic scale) แบบ

ไทยเปนหลัก โดยมีความพยายามที่จะใชโนต 7 เสียงแบบตะวันตกอยูบาง ลักษณะการใชโนต

ครอบทั้ง 7 เสียงในการสราวแนวทํานองมีอยูหลายระดับ เพลงที่ใชนอยและเกิดผลนอยที่สุดคือ

ทํานองของเพลง “เสียงระฆัง” สวนเพลงที่ใชมากทั้งเพลงคือทํานองของเพลง “ภาพเธอ” ซึ่งเปน

การนําเพลงคลาสสิกตะวันตกมาใสคํารองภาษาไทย เพลงนี้จึงมีทํานองเปนตะวันตกมากที่สุด

แนวทํานองเพลงของหลวงวิจิตรวาทการโดยสวนใหญเปนทํานองไทยที่เรียบงาย เนนคํารอง

จึงเปนทํานองที่สุด คลองกับคํารองภาษาไทย มีสวนนอยเทานั้นที่เปนเพลงไทยผสมตะวันตก

แสดงใหเห็นวาผูประพันธยังยึดทํานองแบบไทยเปนหลัก

ทางดานลีลาจังหวะผูประพันธนิยมใชกลุมจังหวะหนักในหอง (syncopation) ทําให

เพลงเราใจ โมทีฟ (Motive) ของจังหวะที่เสนอตอตนเพลงถูกกลับนํามาใชอีกอยางมีแบบแผนและ

มีการพัฒนาของโมทีฟบางเพลง ทําใหบทเพลงมีเอกภาพ มีความเปนอันหนึ่งอันเดียวกัน

ความคิดอยางมีระบบระเบียบในการใชโมทีฟเชนนี้จะพบในเพลงตะวันตก แสดงใหเห็นผูเขียน

ไดรับอิทธิพลในดานการสรางและการพัฒนากลุมจังหวะจากวัฒนธรรมดนตรีตะวันตก บทเพลง

ของหลวงวิจิตรวาทการเปนการผสมผสานดนตรีไทยและดนตรีตะวันตกเขาดวยกันในสัดสวน

ที่พอเหมาะ บทเพลงโดยรวมเปนเพลงไทยที่มีคํารองชัดเจน มีทวงทํานองที่คุนหู จดจํางาย

มีรูปแบบฟอรมที่ชัดเจน และมีการพัฒนาความคิดที่โดดเดน หลวงวิจิตรวาทการไดรับอิทธิพล

จากดนตรีตะวันตกและนํามาปรับใชในบทเพลงมีลักษณะพิเศษและมีเอกลักษณเฉพาะตัว

73

ประยูร ล้ิมสุข70 ไดวิเคราะหบทเพลงเพื่อชีวิตวงคาราวาน โดยคัดเลือกเพลงเพื่อชีวิต

ที่เผยแพรสาธารณชนในนามวงคาราวาน ระหวางป พ.ศ. 2525 -2535 และรวบรวมเพลงเพื่อชีวิต

วงคาราวานจํานวน 143 เพลง แลวนํามาแบงกลุมออกเปน 6 กลุม คือ กลุมเนื้อหาที่เกี่ยวกับ

การเมือง เกี่ยวกับสังคม เกี่ยวกับความรัก ความคิดถึง ความผูกพัน เกี่ยวกับปญหาแรงงาน

กรรมกร เกี่ยวกับเสรีภาพ อิสรภาพ และเกี่ยวกับสังคมและสันติภาพ ไดนําเพลงเพื่อชีวิตทั้ง

6 กลุมมาสุมตัวอยางแบบธรรมดา (simple random sampling) ไดชื่อเพลงในแตละกลุมจํานวน

19 เพลง และไดนําเพลงแตละเพลงมาศึกษาวิเคราะหโครงสรางของบทเพลง ผลจากการศึกษา

พบวา 1) เนื้อรองเพลงเพื่อชีวิตวงคาราวาน ประพันธข้ึนโดยมีจุดมุงหมายบรรยายใหเห็นถึงสภาพ

สังคมการเมือง ความรัก ความคิดถึง ความผูกพัน ปญหาแรงงาน กรรมกร เสรีภาพ สงครามและ

สันติภาพ โดยช้ีใหเห็นปญหาและขอเสนอแนวทางแกไข 2) คีตลักษณ เพลงเพื่อชีวิตวงคาราวาน

มีรูปแบบการประพันธประเภททํานองเดียวไบนาร่ีฟอรมและเทอรนาร่ีฟอรม โดยยึดเนื้อรองเปน

หลัก ซึ่งถือเปนเอกลักษณของวงคาราวาน 3) ทํานองในบทเพลงเพื่อชีวิตวงคาราวาน ไดมีการนํา

ทํานองเพลงพื้นบานอีสานมาใชในการประพันธ บางบทเพลงใชบันไดเสียงเพ็นตาโพนิคและ

บางบทเพลงใชบันไดเสียงของดนตรีตะวันตก 4) คอรดที่นํามาใชกับแนวทํานองไดแกคอรดชั้นเอก

และคอรดชั้นโทมีลักษณะการนํามาใชที่เรียบงาย 5) การประสานเสียง เพลงเพื่อชีวิตวงคาราวาน

ไดรับอิทธิพลจากดนตรีพื้นบานของชาวอเมริกัน และมีการนําเคร่ืองดนตรี อะคูสติกกีตาร ไวโอลีน

และฮารโมนิกา มาบรรเลงผสมกับเคร่ืองดนตรีพื้นบานอีสานคือพิณและแคน ไดอยางกลมกลืน

6) บันไดเสียง เพลงเพื่อชีวิตวงคาราวานใชบันไดเสียงเมเจอร บันไดเสียงไมเนอร และไดนําบันไดเสียง

เพ็นตาโทนิค ซึ่งเปนลักษณะเฉพาะของดนตรีเอเชียมาใชในการประพันธ 7) ลีลาจังหวะ ในทํานอง

ประกอบดวยโนตเสียงส้ันและเสียงยาว ในสวนของลีลาจังหวะที่ใชในบทเพลงเพื่อชีวิตวงคาราวาน

ไดนําลีลาจังหวะแบบดนตรีตะวันตกมาใชเชน จังหวะวอลซ ชา ชา ชา แตลักษณะเดนคือการใช

ลีลาจังหวะแบบพื้นบานอีสานในบทเพลง

70ประยูร ลิ ้มสุข , “การวิเคราะหเพลงเพื ่อชีวิตวงคาราวาน ,” (วิทยานิพนธ

ปริญญาศิลปศาสตรมหาบัณฑิต วิชาเอกมานุษยดุริยางควิทยา, คณะศิลปศาสตร, มหาวทิยาลัย

ศรีนครินทรวิโรฒ ประสานมิตร, 2542).

74

David king Dunaway71 ไดศึกษา ดนตรีในฐานะที่เปนการส่ือทางการเมืองใน

สหรัฐอเมริกา (Music as Political Communication in the United States) พบวา เพลงมีบทบาท

ในการสื่อสารทางการเมืองของสหรัฐอเมริกา มี 5 ประเด็น ไดแก 1) เพลงกับการรณรงคทาง

การเมือง 2) เพลงของผูใชแรงงานและการกอต้ังสหภาพแรงงาน 3) เพลงของทาสและการเลิกทาส

4) เพลงกับสิทธิออกเสียงและขบวนการประชาชน และ 5) เพลงการเมืองอเมริการวมสมัย

จากการศึกษางานวิจัยที่เกี่ยวของขางตน พบวา บทเพลงมีบทบาทในการส่ือสารทาง

การเมือง เร่ืองราวเกี่ยวกับสังคมและเศรษฐกิจ ที่ปรากฏตามยุคสมัยที่แตกตางกันตามเจตนาของ

ผูประพันธบทเพลง ตามบริบทที่มีอิทธิพลตอผูสรางสรรคบทเพลง สําหรับการส่ือสารทางการเมือง

ผานบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงปพ.ศ. 2524-2552 ผูวิจัยจึงไดกําหนดกรอบใน

การศึกษาในประเด็นและนัยทางการเมืองที่ส่ือสารผานบทเพลงเพ่ือเปนกรอบในการศึกษา ซึ่ง

ประเด็นและนัยทางการเมืองประกอบดวย หลักการและกระบวนการทางประชาธิปไตย นโยบาย

รัฐบาล บุคคลสําคัญทางประวัติศาสตรและผูนําทางความคิด พฤติกรรมนักการเมือง และการ

สรางความรักความสมานฉันทของคนในชาติ ประเด็นและนัยทางสังคมประกอบดวย

ความยากจน ความไมเทาเทียมกันทางสังคม จริยธรรมทางสังคม เด็กและการศึกษา ยาเสพติด

และส่ิงแวดลอม และประเด็นและนัยทางเศรษฐกิจประกอบดวย ราคาผลผลิตของเกษตรกร

วิกฤตเศรษฐกิจและระบบเศรษฐกิจ

ซึ่งผลจากการสืบคนงานวิจัยที่เกี่ยวของยังไมปรากฏวามีงานวิจัยที่ศึกษาในประเด็น

ดังกลาว จึงทําใหผูวิจัยสนใจที่จะศึกษาคนควา แสวงหาความรูใหม ซึ่งเปนการตอยอดองคความรู

ในดานการสื่อสารทางการเมืองผานบทเพลง (political communication through music) เพื่อ

เปนประโยชนทางวิชาการตอไป

71David King Dunaway, “Music as Political Communication in the United

States,” in Popular Music and Communication (California: Sage Publication, Inc., 1987).

75

บทที่ 3

ระเบียบวิธวีจิัย

การวิจัยเร่ือง การสื่อสารทางการเมืองผานบทเพลงของ ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว

มีวัตถุประสงคเพื่อศึกษากระบวนการสรางสรรคบทเพลง บริบทที่มีอิทธิพลตอการสรางสรรค

บทเพลง และประเด็นและนัยทางการเมือง สังคม และเศรษฐกิจ ที่ส่ือสารผานบทเพลงของ ยืนยง

โอภากุล และวงคาราบาว โดยการวิจัยในเร่ืองนี้เปนการวิจัยเชิงคุณภาพ (Qualitative Research)

ผสมผสานกับการวิจัยเชิงปริมาณ (Quantitative Research) เชิงคุณภาพ ใชสําหรับตอบ

วัตถุประสงค ขอ 1 และ 2 โดยใชการวิจัยเอกสาร (Document Research) กับการสัมภาษณ

เจาะลึก (in-depth interview) เพื่อศึกษากระบวนการสรางสรรคบทเพลง และบริบทที่มีอิทธิพลตอ

การสรางสรรคบทเพลง และเพื่อคนหาประเด็นและนัยทางการเมือง สังคม และเศรษฐกิจ

ที่ส่ือสารผานบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 โดยการ

วิเคราะหเนื้อหาสาระ (content analysis) และการวิเคราะหเชิงตีความ (interpretative textual

analysis) สําหรับการวิจัยเชิงปริมาณใชสําหรับตอบวัตถุประสงคขอ 3 สํารวจความคิดเห็นของ

ประชาชนตอบทเพลงของ ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว การวิเคราะหขอมูลดวยโปรแกรม

คอมพิวเตอรสําเร็จรูป และนําเสนอคาทางสถิติดวยคารอยละ คาเฉล่ียและคาเบ่ียงเบนมาตรฐาน

มีข้ันตอนดําเนินการตามระเบียบวิธีวิจัยดังนี้

ประชากรและกลุมตัวอยาง

ประชากรที่ใชในการวิจัย แบงออกเปน 2 ลักษณะ ดังนี้

1. บทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว เปนผูสรางสรรค ข้ึน ในชวงป

พ.ศ. 2524-2552 จํานวน 452 เพลง โดยในการเก็บขอมูลคร้ังนี้ใชการวิเคราะหเนื้อหา (content

analysis) และการวิเคราะหเชิงตีความ (interpretative textual analysis) มีรายละเอียดดังนี้

1.1 บทเพลงของยืนยง โอภากุล ไดสรางสรรคข้ึนในชวงป พ.ศ. 2524-2552 ซึ่ง

เปนผลงานที่ไมเกี่ยวกับผลงานในนามวงคาราบาว โดยไมรวมผลงานเพลงรวมฮิต และเทป

การแสดงสด และยืนยง โอภากุล เร่ิมมีผลงานเด่ียวในป พ.ศ. 2527 จนถึงปจจุบัน (พ.ศ. 2552)

จํานวน 18 ชุด และอีก 1 เพลง (หยุดทํารายประเทศไทย) ผลงานที่นํามาศึกษาในคร้ังนี้ประกอบดวย

ดังนี้

76

1) ชุด “กัมพูชา” (2527)

2) ชุด “ทํามือ” (2532)

3) ชุด “กนบ้ึง” (2533)

4) ชุด “โนพรอมแพลม” (2533)

5) ชุด “เวิลด โฟลค เซน” (2534)

6) ชุด “พฤษภาทมิฬ” (2535)

7) ชุด “รอยคํารณ” (2537)

8) ชุด “รวงขาวสีทอง” (2538)

9) ชุด “เดอะ แมน ซิต้ี ไลออน” (2539)

10) ชุด “ใตดิน” (2539)

11) ชุด “เหลืองหางขาว” (2539)

12 ) ชุด “คนไทยหรือเปลา” (2544)

13) ชุด “OTOP” (2548)

14) ชุด “ซึม เศรา เหงา แฮงค” (2548)

15) ชุด “แมงฟอรซวัน” (2549)

16) ชุด “ตะวันตกดิน” (2549)

17) ชุด “ยืนยงต้ังวงเลา” (2550)

18) ชุด “คน กับ เมาท” (2551)

1.2 บทเพลงของวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 ในที่นี้ไมรวมผลงาน

เด่ียวของสมาชิกวงคาราบาว ไมรวมผลงานชุดพิเศษ ชุดเพลงรวมฮิต เพลงชุดการแสดงคอนเสิรต

ผลงานที่นํามาศึกษาในคร้ังนี้ประกอบดวย จํานวน 26 ชุด ดังนี้

1) ชุด “ข้ีเมา” (ตุลาคม 2524)

2) ชุด “แปะขายขวด” (มิถุนายน 2525)

3) ชุด “วณิพก” (มีนาคม 2526)

4) ชุด “ท.ทหารอดทน” (ธันวาคม 2526)

5) ชุด “เมดอินไทยแลนด” (ธันวาคม 2527)

6) ชุด “อเมริโกย” (ธันวาคม 2528)

7) ชุด “ประชาธิปไตย” (ธันวาคม 2529)

8) ชุด “เวลคัมทูไทยแลนด” (ตุลาคม 2530)

9) ชุด “ทับหลัง” (พฤศจิกายน 2531)

77

10) ชุด “หามจอดควาย” (มีนาคม 2533)

11) ชุด “วิชาแพะ” (ธันวาคม 2534)

12) ชุด “สัจจะ 10 ประการ” (พฤศจิกายน 2535)

13) ชุด “ชางไห” (กันยายน 2536)

14) ชุด “รุนคนสรางชาติ” (ตุลาคม 2537)

15) ชุด “แจกกลวย” (สิงหาคม 2538)

16) ชุด “หากหัวใจยังรักควาย 1 และ 2” (ธันวาคม 2538)

17) ชุด “เสนทางสายปลาแดก” (กรกฎาคม 2540)

18) ชุด “เช ยังไมตาย” (ตุลาคม 2540)

19) ชุด “อเมริกันอันธพาล” (ตุลาคม 2541)

20) ชุด “พออยูพอกิน” (ธันวาคม 2541)

21) ชุด “เซียมหลอตือ” (ธันวาคม 2543)

22) ชุด “สาวเบียรชาง” (ธันวาคม 2544)

23) ชุด “นักสูผูยิ่งใหญ” (พฤศจิกายน 2545)

24) ชุด “สามัคคีประเทศไทย” (มีนาคม 2548)

25) ชุด “ลูกลุงข้ีเมา” (2550)

26) ชุด “โฮะ” (เมษายน 2552)

2. ประชาชนที่เปนชาวกรุงเทพมหานคร จํานวน 5,695,956 คน (สถิติขอมูล

ประชากรทะเบียนกรุงเทพมหานคร, 2551) และผูวิจัยใหการคํานวณหาขนาดกลุมตัวอยางจาก

ประชาชนในเขตกรุงเทพมหานคร จํานวน 5,695,956 คน โดยใชสูตรการคํานวณขนาด

กลุมตัวอยางของ Taro Yamane1 ไดจํานวนอยางนอย 400 คน สามารถคํานวณตามสูตร ดังนี้

สูตร n = N

1+Ne²

n = ขนาดของตัวอยาง

N = จาํนวนประชากรทัง้หมด

e = ความคลาดเคล่ือนทีย่อมรับได (ในการศึกษาคร้ังนี้กาํหนด เทากับ .05)

1บุญธรรม กิจปรีดาบริสุทธิ์, เทคนิคการสรางเคร่ืองมือรวบรวมขอมูลสําหรับการวิจัย

(กรุงเทพฯ: สามเจริญพาณิชย, 2540), น. 71.

78

แทนคาจากสูตร n = 5,695,956 = 399.99

1+5,695,956 (.05)²

= 400 คน

เมื่อไดขนาดกลุมตัวอยาง จําวน 400 คน ผูวิจัยยังไดทําการเก็บรวบรวมขอมูลจากแฟนเพลงของคาราบาวอีกจํานวน 108 คน รวมผูใหขอมูลเกี่ยวกับความคิดเห็นตอบทเพลงของคาราบาว จํานวน 508 คน

เครื่องมือที่ใชในการศกึษา 1. เครื่องมือสําหรับงานวิจยัเชิงคุณภาพ 1.1 เอกสารที่ เกี่ยวกับบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ที่ไดสรางสรรคข้ึนในชวงป พ.ศ. 2524-2552 จํานวน 475 เพลง และตัดเพลงที่ทําซํ้าออกเหลือเพลง ที่ใชวิเคราะหในคร้ังนี้ จํานวน 452 เพลง 1.2 แบบสัมภาษณเจาะลึกที่มีโครงสรางและไมมีโครงสราง ตามประเด็น การวิจัย ไดแก ประวัติชีวิตและผลงาน กระบวนการสรางสรรคบทเพลงของยืนยง โอภากุล และ วงคาราบาว และบริบทที่มีอิทธิพลตอการสรางสรรคบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 2. เครื่องมือสําหรับงานวิจัยเชิงปริมาณ 2.1 แบบสอบถาม เพื่อสํารวจความคิดเห็นของประชาชนตอบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว จํานวน 4 สวน ดังนี้ สวนที่ 1 คําถามเกี่ยวกับขอมูลสวนบุคคลของผูตอบแบบสอบถาม มีลักษณะใหเลือกตอบ สวนที่ 2 คําถามเกี่ยวกับกระบวนการสรางสรรคบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 มีลักษณะเปนมาตราสวนประมาณคา (rating scales) มี 5 ระดับ คือ 5 เห็นดวยอยางยิ่ง 4 เห็นดวย 3 คอนขางเห็นดวย 2 ไมเห็นดวย และ 1 ไมเห็นดวยอยางยิ่ง สวนที่ 3 คําถามเกี่ยวกับบริบทที่มีอิทธิพลตอการสรางสรรคบทเพลงของ ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 ลักษณะเปนมาตราสวนประมาณคา (rating scales) มี 5 ระดับ คือ 5 เห็นดวยอยางยิ่ง 4 เห็นดวย 3 คอนขางเห็นดวย 2 ไมเห็นดวย และ 1 ไมเห็นดวยอยางยิ่ง

79

สวนที่ 4 คําถามเกี่ยวกับประเด็นและนัยทางการเมือง สังคมและเศรษฐกิจ

ที่ส่ือสารผานบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 ลักษณะเปน

มาตราสวนประมาณคา (rating scales) มี 5 ระดับ คือ 5 เห็นดวยอยางยิ่ง 4 เห็นดวย 3

คอนขางเห็นดวย 2 ไมเห็นดวย และ 1 ไมเห็นดวยอยางยิ่ง

สวนที่ 5 เปนคําถามปลายเปด เพื่อใหผูตอบแบบสอบถามใหขอมูลเพิ่มเติม

เกี่ยวกับการส่ือสารทางการเมืองผานบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในประเด็นและ

นัยทางการเมือง สังคมและเศรษฐกิจ

3. อ่ืนๆ เชน เคร่ืองบันทึกเสียง กลองถายภาพ ซีดีเพลง เปนตน

การเก็บรวบรวมขอมูล

การเก็บรวบรวมขอมูลเชิงคุณภาพ

1. การรวบรวมขอมูลการสัมภาษณเจาะลึก มีข้ันตอน ดังนี้

1) การสรางความคุนเคยผูวิจัยไดทาบทามและแนะนําตัวเอง เพื่อชี้แจง

วัตถุประสงคการวิจัย และขอนัดหมายวันเวลา เนื่องจาก ศิลปนเพลง ส่ือมวลชน และนักวิชาการ

เปนผูที่มีบทบาทตอสังคมสูง และมีภาระงานมากทําใหไมคอยมีเวลา ผูวิจัยจึงตองใชความพยายาม

ในการสรางความคุนเคย ติดตอและนัดหมาย เพื่อไดวันเวลาการสัมภาษณ

2) กอนการสัมภาษณผูวิจัยศึกษาประเด็นการสัมภาษณ ใหมีความเขาใจ เพื่อ

จัดลําดับการสัมภาษณอยางเปนระบบ และเพื่อไมใหหลงประเด็นการศึกษา

3) ระหวางการสัมภาษณ ผูวิจัยจดบันทึกขอมูลสําคัญ ๆ ในแตละประเด็น ตาม

วัตถุประสงค ขอ 1 และขอ 2 เมื่อจบการสัมภาษณในแตละประเด็นจะตองมีการทวนคําตอบเพื่อ

ตรวจสอบความถูกตองใหตรงกันระหวางผูวิจัยกับผูใหขอมูลอีกคร้ังกอนที่จะเขาสูประเด็นคําถาม

อ่ืนตอไป

2. การรวบรวมขอมูลจากเอกสาร มีข้ันตอน ดังนี้

การรวบรวมบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว จากเอกสารและ

ส่ือตาง ๆ ที่เกี่ยวกับเพลงคาราบาว อาทิ หนังสือเพลงเพื่อชีวิต ขอมูลอินเทอรเน็ต แผนซดีี และส่ือ

บันทึกอ่ืน ๆ ที่มีการกลาวถึงเพลงเพื่อชีวิตของวงคาราบาว ในจํานวน 452 เพลง ที่เผยแพรในชวง

ป พ.ศ. 2524-2552 แลวนํามาวิเคราะหวัตถุประสงคขอ 3

80

3. แหลงขอมูลที่ใชในการวิจัยเชิงคุณภาพ ไดแก 1) เนื้อหาของบทเพลงเพื่อชีวิตของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ที่ไดจากส่ือที่เปนเอกสาร CD VCD และส่ือที่เปนอิเล็กทรอนิกส 2) เอกสารที่เกี่ยวของ เชน หนังสือ บทความ งานวิจัย จากแหลงคนควาของมหาวิทยาลัยทั่วไป 3) กลุมบุคคลที่ใหสัมภาษณเจาะลึกที่เปนผูที่ใหขอมูลสําคัญ (key-informants) จํานวน 16 คน ประกอบดวย ดังนี้

3.1) กลุมศิลปน ประกอบดวย สมาชิกวงคาราบาวและศิลปนแหงชาติ ดังนี้ นายยืนยง โอภากุล (แอด คาราบาว) นายปรีชา ชนะภัย (เล็ก คาราบาว) นายเทียร่ี เมฆวัฒนา (ร่ี คาราบาว) นายอนุพงษ ประถมปทมะ (ออด คาราบาว) นายลือชัย งามสม (ดุก) นายชิน ฝายเทศ (ชินกร ไกรลาศ) ศิลปนแหงชาติ สาขาศิลปะการแสดง

(นักรองลูกทุง) ประจําป 2542 3.2) กลุมนักวิชาการ ประกอบดวย ดังนี้

ศาสตราจารย ดร.ลิขิต ธีรเวคิน ดร.ขจร ฝายเทศ

3.3) กลุมส่ือมวลชน ประกอบดวย ดังนี้ นายทวีสิน สถิตรัตนชีวิน (อวน อรชร) บรรณาธิการหนังสือพิมพไทยโพสต นายปรีชา สอาดสอน บรรณาธิการหนังสือพิมพเนช่ันกรุป นายสันทัด ศักด์ิสูง บรรณาธิการหนังสือพิมพเชียงใหมนิวส นายกฤษณะ ไชยรัตน พิธีกรรายการกวนขาวเชาวันหยุด นางสาวรวิตา ปญญามงคล (แหมม) นักจัดรายการวิทยุ คล่ืน FM 95 นางสาวภัทราภร สังขพวงทอง พิธีกรเดินเร่ืองรายการคนคนคนและ

รายการกบนอกกะลา 3.4) กลุมผูใกลชิดวงคาราบาว

นายชัยยุทธ ลิมลาวัลย ผูจัดการเว็ปไซตคาราบาวดอทเน็ต (www.carabao.net)

ปอง คาราบาว ผูดูแลยืนยง โอภากุล ในเร่ืองของอาหารการกิน รวมจํานวนผูใหขอมูลสําคัญ

81

2. การรวบรวมขอมูลเชิงปริมาณ ในการวิจัยเชิงปริมาณในคร้ังนี้ ผูวิจัยทําการสํารวจความคิดเห็นของประชาชน ในเขตกรุงเทพมหานคร และสํารวจความคิดเห็นจากผูนิยมฟงเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว หรือแฟนเพลงคาราบาว ดวยแบบสอบถาม เพื่อวิเคราะหวัตถุประสงค ขอ 4 ไดแบบสอบถาม จํานวน 508 ฉบับ

การวิเคราะหขอมูล การวิเคราะหขอมูลเชิงคุณภาพ

1. การวิเคราะหขอมูลเชิงคุณภาพ นําการวิ เคราะหความหมายเชิงตีความ

(interpretative textual analysis) มาใชรวมกับการวิเคราะหเนื้อหา (content analysis)

มีรายละเอียด ดังนี้

1) ขอมูลจากการสัมภาษณในประเด็นที่ เกี่ยวกับกระบวนการสรางสรรค

บทเพลงเพื่อชีวิตของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 จะเปนการวิเคราะห

ขอมูลในลักษณะการวิเคราะหเนื้อหา (content analysis) ประกอบดวยแนวความคิด

ในการสรางสรรคบทเพลง ทํานอง รูปแบบ ผลกระทบตอผูฟง

2) บริบทที่มีอิทธิพลตอการสรางสรรคบทเพลงของยืนยง โอภากุล และ

วงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 จะเปนการวิเคราะหขอมูลในลักษณะการวิเคราะหเนื้อหา

(content analysis) ประกอบดวยสภาวะทางสังคม การเมือง และเศรษฐกิจในชวงเวลาที่ตางกัน

เกี่ยวกับการเมือง และสําหรับบริบทที่มีอิทธิพลในการสรางสรรคผลงานเพลงที่ไดจากการ

สัมภาษณ รวมกับการคนควาเอกสารอื่น ๆ ที่เกี่ยวของ นอกจากนี้ มีการตรวจสอบขอมูลดาน

วิธีการตรวจสอบแบบสามเสาดานขอมูล (data triangulation)

2. ขอมูลจากบทเพลง วิเคราะหประเด็นและนัยทางการเมือง สังคมและเศรษฐกิจ

ที่ส่ือสารผานบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 จะเปน

การวิเคราะหความหมายเชิงตีความ (interpretative textual analysis) เปนการวิเคราะหเพื่อ

คนหาความหมายที่อยูในบทเพลง ทั้งที่เปนความหมายตรงตามถอยคําที่ปรากฏอยู (denotative

meaning) และคนหาความหมายที่ลึกซึ้งกวาภาษาที่เห็น (connotative social meaning)

82

การวิเคราะหเชิงตีความ จะใชไดดีกับกระบวนการบอกเลาเร่ืองราวตาง ๆ ที่เช่ือมโยงกับบริบทที่

เปนจริงของทางการเมือง สังคมและเศรษฐกิจ ตามชวงเวลาที่ผานมา การวิเคราะหขอมูลเชิงปริมาณ

เพื่อศึกษาความคิดเห็นของประชาชนตอบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว

ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 มีข้ันตอนดําเนินการวิเคราะหดังนี้

1. ตรวจสอบและคัดเลือกแบบสอบถามมีความถูกตองสมบูรณ 2. การลงรหัสขอมูล ตามแบบสอบถาม

3. วิเคราะหขอมูล ดวยโปรแกรมสําเร็จรูปคอมพิวเตอร นําเสนอดวยคารอยละ

คาเฉลี่ย และคาเบ่ียงเบนมาตรฐาน

4. การแปลความหมายขอมูล

ผลขอมูลที่ไดจากการวิเคราะหความคิดเห็นของประชาชนที่มีตอบทเพลงของยืนยง

โอภากุล และวงคาราบาว ผูวิจัยใชการแปลความหมายตามแนวทางของ เบสท (Best)2 และแปล

ความหมายดังนี้

คะแนนเฉล่ีย 4.21-5.00 หมายถึง ประชาชนมีความเห็นดวยมากที่สุด

คะแนนเฉล่ีย 3.41-4.20 หมายถึง ประชาชนมีความเห็นดวยมาก

คะแนนเฉล่ีย 2.61-3.40 หมายถึง ประชาชนมีความเห็นดวยปานกลาง

คะแนนเฉล่ีย 1.81-2.60 หมายถึง ประชาชนมีความเห็นดวยนอย

คะแนนเฉล่ีย 1.00-1.80 หมายถึง ประชาชนมีความเห็นดวยนอยที่สุด

การนาํเสนอผลการวิเคราะห

1. การนําเสนอขอมูลเชิงคุณภาพ การนําเสนอผลการวิเคราะห ผลการวิเคราะห

ขอมูลนําเสนอโดยการพรรณนาเชิงวิเคราะห (descriptive analysis) โดยเร่ิมจากเนื้อหาทาง

การเมืองทั้งหมดในรูปของตาราง และสาระสําคัญของเนื้อหาจากบทเพลง โดยการยกเนื้อหา

ที่เกี่ยวของกับประเด็นและนัยทางการเมือง สังคม และเศรษฐกิจ เปนตัวอยางประกอบใหเห็น

2John W. Best, Research in Education 4th (New Jersey: Prentice-Hall, Inc,

1970).

83

ความสอดคลองของเนื้อหากับประเด็นการวิเคราะห เพื่อสนับสนุนผลการวิเคราะหความหมาย

จากการตีความโดยละเอียดในภาคผนวกเพิ่มเติมทายเลม

2. นําเสนอขอมูลเชิงปริมาณ ซึ่งเปนขอมูลเกี่ยวกับความคิดเห็นของประชาชน

ตอบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ปพ.ศ. 2524-2552 ไดนําเสนอขอมูลในรูปแบบ

ตารางประกอบการบรรยายอยางเปนระบบ ควบคุมประเด็นเนื้อหาการวิเคราะห

84

บทที่ 4

บริบททางการเมือง สังคม และเศรษฐกิจที่มีอิทธิพลตอการสรางสรรค บทเพลงของ ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ปพ.ศ. 2524-2552

เพื่อใหวิเคราะหบริบททางการเมือง สังคมและเศรษฐกิจ มีอิทธิพลตอการสรางสรรค

บทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว เพื่อใหเห็นภาพที่เดนชัด ผูวิจัยไดทําการแบง

ชวงเวลาเพื่ออธิบายบริบทที่เกิดข้ึนออกเปน 2 ชวง กลาวคือ ชวงการเมืองในระบอบประชาธิปไตย

คร่ึงใบ (ชวงปพ.ศ. 2523-2531) และชวงการเมืองระบอบประชาธิปไตยระบบตัวแทนที่แฝงดวย

ธนาธิปไตย (ชวงปพ.ศ. 2531-2552) ดังนี้

สภาวะการเมืองในชวงที่ยืนยง โอภากุล ไดกอต้ังวงช่ือวงคาราบาวและมีผลงานใน

นามของวงดนตรีคาราบาว ตอมามีผลงานเด่ียวเปนของตนเองนั้น เกิดข้ึนในชวงหลังการเรียกรอง

ประชาธิปไตยที่รุนแรงกลาวคือ หลังเหตุการณทางการเมือง 14 ตุลาคม 2516 คาราบาวในชวงนั้น

ไมใชศิลปนที่มีสวนรวมในการเรียกรองตอสูทางการเมืองเทาใดนัก ซึ่ง ขจร ฝายเทศ ไดกลาววา “คา

ราบาว เปนผลผลิตของสงครามเย็น”1 แตอยางไรก็ตาม ชวงเวลาที่ยาวนานที่บทเพลงของยืนยง

โอภากุล และวงคาราบาว ยืนหยัดมานานกวา 3 ทศวรรษ (นับจากต้ังวงคาราบาว ปพ.ศ. 2520-

2552) ไดถายทอดและส่ือสารผานบทเพลงที่มีเนื้อหาเกี่ยวของกับเร่ืองราว หรือเหตุการณทาง

การเมืองไวมากมาย นั่นหมายความวาบริบททางการเมืองจะมีสวนตอการเกิดแรงบันดาลใจใน

การสรางสรรคบทเพลง ทั้งนี้ เพื่อใหเห็นถึงมิติทางการเมืองที่เดนชัด ในขณะเดียวกันการเมืองมีผล

ตอระบบสังคมและระบบเศรษฐกิจ หรือการเมืองมีสวนในการช้ีนําทางสังคมและระบบเศรษฐกิจ

ผูวิจัยจึงไดกําหนดกรอบในการวิเคราะหขอมูลดานบริบททางการเมือง ที่เชื่อมโยงกับระบบสังคม

และระบบเศรษฐกิจ เพื่ออธิบายบริบททางการเมือง ระบบสังคม และระบบเศรษฐกิจ วามีอิทธิพล

ตอการสรางสรรคบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงปพ.ศ. 2524-2552 ดังนี้

1สัมภาษณ ขจร ฝายเทศ, วนัที่ 12 กรกฎาคม 2552.

85

บริบททางการเมือง สังคมและเศรษฐกจิ ในชวงป พ.ศ. 2523-2531 ดานการเมือง

เปนชวงการบริหารประเทศสมัยของพลเอกเปรม ติณสูลานนท เปนนายกรัฐมนตรี

ลําดับคนที่ 16 เปนยุคประชาธิปไตยของไทยที่ยังไมเต็มใบ เพราะนายกรัฐมนตรียังมาจากการ

แตงต้ัง ไมไดผานการเลือกต้ังจากประชาชน เปนเพียงบุคคลที่กลุมผูอํานาจใหการสนับสนุน ซึ่ง

ขณะนั้นอยูภายใตการสนับสนุนของทหาร เปนเวลายาวนานถึง 8 ป (นับต้ังแต 3 มีนาคม 2523-

4 สิงหาคม 2531) จึงเรียกการเมืองในยุคนี้วายุคประชาธิปไตยคร่ึงใบ จากนั้นกระแสสังคมเร่ิมมี

การเรียกรองใหมีประชาธิปไตยมากย่ิงข้ึน โดยขอวิพากษวิจารณถึงที่มาของบุคคลที่จะเปน

นายกรัฐมนตรี และเสถียรภาพของรัฐบาลต้ังอยูบนพื้นฐานของกลุมอํานาจทหาร จึงเห็นวาควรมี

การเปลี่ยนแปลงกติกาใหผูที่จะมาดํารงตําแหนงนายกรัฐมนตรีควรมาจาก สมาชิกสภาผูแทน

ราษฎรฐานของรัฐบาลควรมาจากพรรคการเมือง การเลือกต้ังสมัยตอมา จากผลการเลือกต้ังทําให

พลเอกชาติชาย ชุณหะวัณ หัวหนาพรรคชาติพัฒนา ไดรับคะแนนเสียงสูงที่สุดและไดเปน

นายกรัฐมนตรี ในระบบตัวแทนของประชาชน เมื่อวันที่ 4 สิงหาคม 2531 จากบริบททางการเมือง

ชวงนี้ วงคาราบาวมีบทเพลงที่ไดรับอิทธิพลทางการเมือง อาทิ เพลงประชาธิปไตย

“…ประชาธิปไตย ธิปไตยออ หนาตาเจาเปนอยางนี้นี่เอง โอโฮเห็นแลว โอโฮ

นั่นไง เบอเรอเลย เบอเรอเลย รูเบอเรอเลย รูเบอเรอเลย (รูร่ัว) ...อยากเห็นเมืองไทย

พัฒนาข้ึน อยางผูนําตองมาจากการเลือกต้ัง ใครอยากเปนบางยกมือข้ึน ให

ประชาชนมีสิทธิ์ออกเสียง ผูมากุมบังเหียนชีวิตประชาชน จะปกครองระบอบ

ประชาธิปไตย จะเลนแบบไทยไทยหรือระบบสากล...ก็เลือกเอา ประชาชนชาวไทย

ชนชาวไทยเอย …”2 ดานสังคม

สังคมชนบทไดรับการพัฒนาเพื่อสรางความเจริญสาธารณูปโภคและสาธารณูปการ

ตาง ๆ แตประเทศเพื่อนบานอยางสงครามเวียดนาม สงครามในเขมรและลาว ก็จะมีผลใหทหาร

อเมริกาเขามาใชพื้นที่ดานสนทนาการตาง ๆ ในไทย และการอพยพของประเทศเพื่อนบานโดยเฉพาะ

2เนื้อรองเพลง “ประชาธิปไตย,” ผลงานวงคาราบาว ชุดประชาธิปไตย เผยแพร

2529.

86

ชาวเขมร เพลงสวนใหญในชวงนี้จึงเปนการสะทอนวิถีชีวิตของผูคนที่อดอยาก ผูถูกเอารัดเอาเปรียบ

ชนช้ันกรรมกร เชน ลุงข้ีเมา แปะขายขวด วณิพก ท.ทหารอดทน นางงามตูกระจก และผลงานเด่ียว

ของยืนยง โอภากุล ชุดแรก คือกัมพูชา เรฟูจี เนื้อหาเพลงเกี่ยวกับชาวกัมพูชาที่หนีสงครามเขามา

ในไทย ดังนี้

“(สรอย) กัมพูชา กัมพูชา กัมพูชา กัมพูชา กัมพูชา กัมพูชา กัมพูชา กัมพูชา

สงครามไมมีความปรานี ไมมีความอารีมีแตทุกขเวทนา หล่ังเลือดละเลงน้ําตา กอง

กระดูกมหึมา กลางเสียงรองระงม ทับถมเลือดเนื้อเชื้อไข มากมายกลายเปนเถาถาน

วันนี้ไมเหมือนวันวาน อันตธานหายไปในพริบตา บนเทือกเขาสูงกั้นยาวเหยียดฟา

ไมมีเสียงสัตวปามีแตเสียงปนใหญ ในเมืองมีผูหญิงผูชาย วัยเด็กอยูกับวัยชรา หวาด

ผวากับสงคราม ยามสิ้นเสียงปนแผดกอง กังวานไปทุกหยอมหญา ผาขาวมาปลิว

หลนลงพื้นดิน ธารน้ําซับเลือดริน สายชลกัมพูชา สงครามไมมีความปรานี ทั้งบุรุษ

สตรีแมลูกเล็กเด็กแดง ครอบคลุมไปทุกขหนแหง แยงยื้อยุคความมีชัย ทําลายทุกส่ิง

ที่ผานมา พืชพันธุธัญญาหารลมลง ผูคนยังคงลมตาย ส้ินเสียงปนนัดสุดทาย

หายไปพรอมชนกัมพูชา”3

“เวิ้งฟากวางกลางนํ้าเรือลํานอยลองไป ลอยลองไป ลองไป ถอยไป ถอย

หางดิน ดินแผนดินถิ่นฐานตัวเอง โดนละเลงสงครามเสียจนส้ินแผนดิน เวิ้งฟากวาง

ทางฝน ชีวันนั้นมืดมน ทนทุกข ทนทุกข ทนสูทนสูตอไป ไกลหางไกลสุดสายตา ลอย

ลองในนาวาถึงคราไรแผนดิน ดินถิ่นเดิมลุกรอนด่ังไฟแผดเผา ฟนสุมเตาเจาคงเจา

เคยยัดใสเตา*คราวผูคนบนพื้นดินเดิม...ปากหมอง ไยไมมองไมเคยเหลียวแลเห็นแก

ตัว กิน...มีเหลือเผ่ือแผกันวันนั้นวันนี้คงไมตองลองเรือ เกลือจิ้มเกลือเหลือเพียงเรือ

ลองมามาเขามาเขามาเรฟูจี เวิ้งฟากวางกลางนํ้าเรือลํานอยลองมา มาลองมาเขามา

เขามาหาแผนดิน ดิน...ถิ่นนี้มีนํ้าตา มีเหลือวันเวลาถามาเพื่อดับไฟ แผดเผา ฟน

สุมเตาเจาคงเจาเคยยัดใสเตา”4

3 เนื้อรองเพลง “กัมพูชา,” ผลงานวงคาราบาว ชุดกัมพูชา เผยแพร 2527.

4 เนื้อรองเพลง “เรฟูจี,” ผลงานวงคาราบาว ชุดเมดอินไทยแลนด เผยแพร 2527.

87

ดานเศรษฐกิจ

ในชวงนี้ มีการพัฒนาอุตสาหกรรมเพื่อทดแทนการนําเขา และสงออกโดยเฉพาะอุตสาหกรรมส่ิงทอ เส้ือผา อัญมณี อาหารกระปอง ทําใหตัวเลขเศรษฐกิจของไทยขยายตัวเปนลําดับ แตก็ยังเปนอยูภายใตกรอบแนวคิดของประเทศมหาอํานาจ อยางสหรัฐอเมริกาและญ่ีปุน นอกจากนี้ ยังพบวาคนไทยมีคานิยมสินคาญ่ีปุนและสินคาตางประเทศอ่ืน ๆ ซึ่งเปนคานิยมที่ไมดีนัก บทเพลงที่ส่ือถึงสภาพเศรษฐกิจในชวงนี้ อยางเชนเพลงอเมริโกย ที่หลอกพันธุขาวหอมมะลิไทย ไปจดสิทธิบัตร กอบโกยแกสธรรมชาติ จากประเทศที่ดอยกวา แลกกับการซ้ือสินคาอุตสาหกรรมเส้ือผา เมื่อทรัพยากรธรรมชาติหมดก็ไมเหลียวแล เชน เพลงเมดอินไทยแลนด และเพลงอเมริโกย ดังนี้

“...อเมริกาเลนลิเกปลูกขาวเจา ขนคนรูเร่ืองขาวจากเมืองไทย หลอกไปแลกแจกกระดาษทําดอกเตอร ดอกเตอร ดอกเตอร ดอก แหมมันนาภูมิใจเปนขาวไทยพันธุทางกลางเท็กซัส อเมริกาโยนหมัดควํ่าไทยลงได กระแทกพุงยุงฉางขาวไทยกระเพื่อม จนชาวนาส่ันสะเทือนพลัดตกหลังควาย อเมริกาเลนลิเกขุดแรธาตุ อยางแกสกาซธรรมชาติกลางอาวไทย วาโชติชวงชัชวาลบานเบอเรอเทอ ใครฉลาดใครเซอใครตมใคร ... ศึกขาวเจาชิงแชมปเปยนโลก ไทยถูกชกลงไปนอนนับสิบ ศึกแรธาตุชิงแชมปเปยนโลก ไทยถูกชกแพ ที.เค.โอ.…”5 “...เมดอินไทยแลนด แดนดินไทยเรา เก็บกันจนเกา เรามีแตของดีดี มาต้ังแตกอนสุโขทัย มาลพบุรี อยุธยา ธนบุรี ยุคสมัยนี้ เปน กทม.เมืองที่คนตกทอ (ไมเอา อยาไปวาเขานา) เมดอินไทยแลนด แดนไทยทําเอง จะรองรําทําเพลง กล้ํ็าลึกลีลา ฝร่ังแอบชอบใจ แตคนไทยไมเห็นคา กลัวนอยหนา วาคุณคานิยม ไมทันสมัย เมดอินเมืองไทย แลวใครจะรับประกันฮะ (ฉันวามันนาจะมีคนรับผิดชอบบาง) เมดอินไทยแลนด แฟน แฟนเขาใจ ผลิตผลคนไทยใชเองทําเอง ตัดเย็บเส้ือผา กางโกงกางเกง กางเกงยีนส (ชะหนอยแน) แลวข้ึนเคร่ืองบินไปสงเขามา คนไทยไดหนา (ฝร่ังมังคาไดเงิน) เมดอินไทยแลนด พอแขวนตามรานคา มาติดปายติดตราวาเมดอินเจแปน ก็ขายดิบขายดีมีราคา คุยกันไดวามันมาตางแดน ทั้งทันสมัย มาจากแม็กกาซีน เขาไมไดหลอกเรากิน หลอกเรานั่นหลอกตัวเอง...เอย”6

5เนื้อรองเพลง “อเมริโกย,” ผลงานของ วงคาราบาว ชุดอเมริโกย เผยแพรเมื่อ

ธันวาคม 2528 6เนื้อรองเพลง “เมด อิน ไทยแลนด,” ผลงานของ วงคาราบาว ชุดเมดอินไทยแลนด

เผยแพร 2527.

88

บริบททางการเมือง สังคมและเศรษฐกจิ ในชวงป พ.ศ. 2531-2552 ดานการเมือง

ส้ินสุดยุคของพลเอกเปรม ติณสูลานนท ก็เร่ิมใชกติกาใหมที่เช่ือวาเปนไปตาม

หลักการประชาธิปไตย ซึ่งเปนกาวยางของระบอบประชาธิปไตยมากข้ึน เมื่อพลเอกชาติชาย ชุณหะวัณ

ดํารงตําแหนงนายกรัฐมนตรีคร้ังแรก 4 สิงหาคม 2531 และกาวเขาสูยุคของการเปนประชาธิปไตย

มากข้ึน เปนนายกรัฐมนตรีที่มาจากการเปน ส.ส. ซึ่งเปนระบบตัวแทนของประชาชน และ

ไดการดําเนินนโยบายตางประเทศกับประเทศเพื่อนบาน โดยเฉพาะในกลุมอินโดจีน เชน

การประสานงานใหมีการเจรจารวมระหวางเขมร 4 ฝาย เพื่อยุติการสูรบ และสนับสนุนใหมี

การจัดต้ังรัฐบาลประเทศกัมพูชาภายใตการนําของสมเด็จสีหนุข้ึน นโยบายตางประเทศของ

รัฐบาลพลเอกชาติชาย ชุณหะวัณ คือ นโยบาย "เปลี่ยนสนามรบเปนสนามการคา" มีการลงทุน

ในตลาดหุน อสังหาริมทรัพย ที่ดินมีราคาสูงมาก ชาวบานขายที่เพื่อใหไดเงิน ตัวเลขการขยายตัว

ทางเศรษฐกิจของประเทศสูงกวารอยละ 10 ทําใหเศรษฐกิจของประเทศอยูในลักษณะเศรษฐกิจ

ฟองสบู พัฒนาประเทศสูความเปนอุตสาหกรรมใหม มีการสรางเขื่อนเพื่อผลิตไฟฟาปอนโรงงาน

อุตสาหกรรม คาดหวังวาสังคมไทยจะกาวสูการเปนนิกส (Newly Industrialized Countries : NIC)

เสือเศรษฐกิจตัวที่ 5 ของเอเชียตะวันออกเฉียงใต จึงเปนเหตุใหเกิดการทําลายปาไมเปนจํานวน

มากในการสรางเข่ือนสรางถนน และมีวลีที่เปนเอกลักษณของพลเอกชาติชาย ชุณหะวัณ วา ไมมี

ปญหา (โนพลอมแพลม) สรรพนามที่ใชเรียกกันวา นาชาติ แตก็เกิดกระบวนการธุรกิจการเมอืงข้ึน

เพื่อแสวงหาผลประโยชนจากงบประมาณแผนดิน ทําใหเกิดความขัดแยงระหวางรัฐบาลกับ

อํานาจทหาร และนํามาสูการทํารัฐประหารโดยคณะรักษาความสงบเรียบรอยแหงชาติ (รสช.)

เมื่อวันที่ 23 กุมภาพันธ พ.ศ. 2534 บทเพลงที่สะทอนบริบทในชวงนี้จะเปนเร่ืองเกี่ยวกับเศรษฐกิจ

ไดแก “เพลงนิค” “นา” “โนพลอมแพลม” นอกจากนี้ ยังมีเหตุการณทวงคืนทับหลังนารายณ

บรรทมศิลปจากสหรัฐอเมริกา คาราบาวก็จะมีผลงานชุด ทับหลัง เปนตน

การเมืองไทยในชวงนี้มีการเปล่ียนที่สําคัญหลายคร้ัง และมีการเปลี่ยนฐานอํานาจ

ทางการเมืองจากพลเรือน อํานาจทหาร และอํานาจทุนการเมือง สลับผลัดเปล่ียนกันเขามา

บริหารประเทศดวยวิธีการตาง ๆ ทั้งการเลือกต้ังระบบตัวแทน และการทํารัฐประหาร เพื่อเปลี่ยน

กติกาทางการเมืองเพื่อประโยชนของฐานอํานาจของตนเอง บางคร้ังก็เกิดความรุนแรง การเมือง

ระบอบประชาธิปไตยระบบตัวแทนที่แฝงดวยธนาธิปไตย (พ.ศ. 2531-2552) ในชวงเวลาดังกลาวนี้

มีทั้งการเมืองในระบอบประชาธิปไตยตัวแทน และการเมืองภาคประชาชน โดยเฉพาะหลังมี

89

รัฐธรรมนูญราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2540 (ฉบับที่ 16) ซึ่งเปนรัฐธรรมนูญที่กลาวกันวาดีที่สุดของ

ไทย ประชาชนไดมีบทบาทตอการแสดงออกทางการเมืองไดมากยิ่งข้ึน ซึ่งรัฐบาลที่บริหารประเทศ

ภายใตรัฐธรรมนูญที่ชัดเจนก็คือ พ.ต.ท.ดร.ทักษิณ ชินวัตร ผูที่มีบทบาททางการเมืองสูงในชวง

หลังภายใตสโลแกน “คิดใหม ทําใหม” เปนผูนําที่มาจากภาคธุรกิจ มีทุนการเมืองมาก และเกิด

การเปล่ียนแปลงอยางมากในประเทศไทย ผานโครงการประชานิยมตาง ๆ แตในที่สุดก็เกิด

รัฐประหารอีกคร้ังในประเทศไทย นําโดยคณะปฏิรูปการเมืองการปกครองในระบบประชาธิปไตย

อันมีพระมหากษัตริยทรงเปนประมุข ซึ่งมีพลเอกสนธิ บุณยรัตกลิน เปนหัวหนาคณะ โดยโคนลม

รักษาการนายกรัฐมนตรี พ.ต.ท.ดร.ทักษิณ ชินวัตร เมื่อวันที่ 19 กันยายน 2549

บทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ที่เกิดจากการเปลี่ยนแปลงทาง

การเมืองที่สําคัญ อาทิ หลังการทํารัฐประหาร คณะรักษาความสงบเรียบรอยแหงชาติ (รสช.)

คาราบาวมีผลงานชุดวิชาแพะ เชน เพลง “นายกอ” “บ๊ิกสุ” “วิชาแพะ” เหตุการณพฤษภาทมิฬ

ยืนยง โอภากุล มีผลงานชุด พฤษภาทมิฬ มีบทเพลงที่นาสนใจ “ใครฆาประชาชน” “ราชดําเนิน”

“ลางบาง” “นายกอ” ลักษณะเนื้อหาของเพลงทางการเมืองชวงนี้เปนการเรียกรองใหผูนําตองมา

จากการเลือกต้ัง หรือผานการเปน ส.ส. มาตามหลักการทางประชาธิปไตยสากล และเรียกหา

ผูรับผิดชอบตอการลมตายและสูญหายของประชาชน วีรชนที่เขารวมเหตุการณพฤษภาทมิฬ

ปพ.ศ. 2535

ชวงที่การบริหารประเทศของ พ.ต.ท.ดร.ทักษิณ ชินวัตร เนื่องจากความเปนเอกภาพ

ของรัฐบาลที่มีเสียงสนับสนุนจํานวนมาก รัฐบาลทักษิณไดรับการวิพากษวิจารณอยางหนักจาก

ฝายตรงขามทางการเมือง ทั้งในเร่ืองการฉอราษฎรบังหลวง ถูกกลาวหาวาเปนกบฏ ผลประโยชน

ทับซอน พฤติการณอันไมเปนประชาธิปไตย การคุกคามส่ือ นอกจากนี้ ยังถูกฟองรองในดาน

การหลีกเล่ียงภาษี การหมิ่นพระบรมเดชานุภาพ และการขายทรัพยสินของชาติใหกับนักลงทุน

จากตางชาติ จึงเกิดกลุมตอตานโดยเฉพาะนักวิชาการและประชาชนในสังคมเมือง บทเพลง

ในชวงนี้ เชน “เวนวรรค” “สมภารเซงโบสถ” “กองหนี้ทวมบาน” “โจรสลัดสิงคโปร” ดังมีเนื้อหา

ของบทเพลงตอไปนี้

“...หลีกเรนจากความรุนแรง ถอยกันคนละกาว เพื่อกาวตอไป ประชาธิปไตยจะ

ไดเขมแข็ง เพื่อแผนดินไทย ทําไมตองจายแพง ลดความรุนแรง สงางาม ดวย

การเวนวรรค เวนวรรค ... เวนวรรค เพื่อแกไขรัฐธรรมนูญ ใหเพิ่มพูนผลเพื่อประชา

ปองกันมนุษยการเมืองภายหนา แสวงหาประโยชนใสตน ก็มันไมมีทางออกอ่ืนแลว

90

บานเมืองเราถึงทางตัน จะบายหนาไปสูนรกสวรรค ประเทศไทยนั้น อยูที่คนหนึ่งคน

...เวนวรรค!...”7

“สมภารเล่ียมเปนพระใจถึง ทั้ง ๆ ที่ปากไมคอยตรงกับใจ ถึงจะบวชไดไมนาน

เทาไหร แตความหัวไวแกจึงไดเปนสมภาร สมภารเล่ียมเล่ียมคมสมนามเจาของ

นิยามคิดใหมทําใหม แกสรางโบสถหลังโตหลังใหญ จากเงินทองที่เร่ียไลอยางชํานิ

ชํานาญ .....รังษีของโบสถมันบังตา เสริมสรางศรัทธาใหผูคนเห็นใจ แมเร่ืองอาบัติจะ

ตามมาอีกมากมาย มันซุกมันซอนอยูในจีวรจนวุนวาย ... แตสัจธรรมก็ปรากฏเปน

จริง เมื่อสมภารเซงโบสถใหกับเจก ชื่อวาเถาแกเสกเจาสัวเมืองสิงค ถูกกฎหมาย

ชอบธรรมมันก็จริง แตส่ิงที่ไมเหลือคือความศรัทธา...ศรัทธา... ความศรัทธา

ที่เงินตราซ้ือไมได ความศรัทธาของประชาชนไทย ความศรัทธาที่ไมเหลืออีกตอไป

เมื่อผูคนจับได หลังสมภารเซงโบสถ”8

หลังการทํารัฐประหาร 19 กันยายน 2549 สังคมการเมืองมีความแตกตางกันทาง

ความคิด ซึ่งแตละฝายตางมีมวลชนเขารวมจํานวนมาก ทําใหการเมืองไทยมีแตความรอนแรง

เกิดการตอสูกันของพันธมิตรฯ ซึ่งเปนฝายตอตานระบบทักษิณที่มีนักวิชาการและคนสังคมเมือง

กับอีกฝาย คือ แนวรวมประชาธิปไตยตอตานเผด็จการแหงชาติ (นปช.) ฝายสนับสนุนระบบ

ทักษิณ ซึ่งมีฐานเสียงคนรากหญาใหการสนับสนุน ทําใหคนไทยเกิดความแตกแยกกันในแผนดินไทย

และกลายเปนสงครามตัวแทนที่ทําใหประเทศไดรับผลกระทบอยางมาก จะเห็นไดวาสังคมในชวง

หลังรัฐธรรมนูญฉบับพุทธศักราช 2540 นั้นสงผลใหเกิดองคกรอิสระ และประชาชนมีสิทธิอันชอบ

ดวยกฎหมายมากข้ึน การเมืองภาคประชาชนมีความเขมแข็งมาก และชองทางการส่ือสารขอมูล

ขาวสารเขาถึงประชาชนมากยิ่งข้ึน บทเพลงของยืนยง โอภากุลและวงคาราบาวในชวงหลัง

โดยเฉพาะในชวงป พ.ศ. 2548 -2552 จะเปนในลักษณะการเรียกรองใหคนไทยหันหนาเขาหากัน รัก

สามัคคีกัน อาทิ เพลง “สามัคคีประเทศไทย” “ขวานไทยใจหนึ่งเดียว” “สามัคคีพี่นองไทย” “ยังมี

ประเทศไทย” นอกจากนี้ ยืนยง โอภากุล ยังออกมาแสดงจุดยืนและเรียกรองใหทุกฝายหยุดทํา

รายประเทศไทยดวยการออกเดินเรียกรองรวมกับศิลปนและประชาชนที่มีแนวคิดเดียวกัน และมี

ผลงานเพลงพิเศษ คือ “หยุดทํารายประเทศไทย” มีเนื้อหาของเพลงดังนี้

7เนื้อรองเพลง “เวนวรรค,” (ตัดขอความบางสวน) ผลงานของยืนยง โอภากุล ชุด

ตะวันตกดิน เผยแพรเมื่อป 2549. 8เนื้อรองเพลง “สมภารเซงโบสถ,” ผลงานของ ยืนยง โอภากุล ชุดตะวันตกดิน

เผยแพรเมื่อป 2549.

91

“คุณยืนอยูตรงน้ี ฉันก็อยูตรงนี ้

เรายืนอยูตรงนี้ ตรงแผนดินถิน่ไทย

นานนับเปนพนัป ที่หลอมรวมเลือดเนื้อเชื้อไข

ทะเลาะกนัแลวไดอะไร แบงสีแบงฝาย ก็ลวนไทยและไทย

สยามรัฐนาวาวันนี้ ที่ตองการคือสามัคคี

คอยเผาบานเผาเมืองปนป ยังไมมหีรอกประชาธิปไตย

แคความคิดเหน็ตาง ก็นัง่ลงพูดคุยกันได

ถกเถยีงกันนั้นไมเปนไร แตอยาทําราย ทําลายประเทศไทย

หยุดเถิดนักการเมือง คุณคือตนเร่ืองความขัดแยง

จงเหน็แกประโยชนสวนรวม เห็นแกชาติบานเมือง ประชาชนสวนใหญ

(หมู) เราเปนประชาชนสวนใหญ ที่หวงใยบานเกิดเมืองนอน

พวกเรามารวมกันขอวงิวอน ใหหยุดทํารายทําลายประเทศไทย

เรามีทัง้ชาติ ศาสน กษัตริย เปยมลนมหากรุณาธิคุณยิ่งใหญ

ใหยึดเหนี่ยวรอยรวมดวงใจ อยาใหผูใดมาใชทํารายกนั

หยุดทาํลายประเทศไทย หยุดใชความรุนแรง

ไมทํารายประเทศไทย ไมใชความรุนแรง …”9

จะเห็นไดวาชวงหลัง ๆ ประเทศไทยมีแตความขัดแยงทางการเมืองคอนขางรุนแรง ทําให

สังคมเกิดความแตกแยกไปดวย เพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาวจึงมีสวนรณรงคใหเกิด

ความรักสามัคคีกัน จะทําอะไรใหตระหนักถึงประเทศชาติมากกวาการที่จะเอาแพเอาชนะกัน และ

สะทอนใหเห็นไดวาเพลงในแตละชวงเวลามีความหมายทางการเมือง สังคมและเศรษฐกจิแตกตาง

กันไปตามสภาพการณของสังคมการเมืองที่เปนจริงในขณะนั้น

ดานสังคม

การพัฒนาประเทศของรัฐบาลแตละชุดไมวาจะมาจากข้ัวอํานาจฝายไหน ลวนแลวแตเนนพัฒนาดานเศรษฐกิจ อุตสาหกรรม แตขาดการพัฒนาคนในดานจิตใจ จริยธรรมทางสังคมเส่ือม ขาดภูมิคุมกันที่เขมแข็ง คนในสังคมเห็นแกตัว การที่เนนตัวเงินเปนสําคัญทําให ชาวชนบทอพยพยายถิ่นเขามาเปนแรงงานในเมืองหลวง ซึมซับวัฒนธรรมคานิยมที่ไมควรโดยไม

9เนื้อรองเพลง “หยุดทํารายประเทศไทย,” เปนเพลงรณรงคหยุดทํารายประเทศไทย

ดวยความรุนแรงของ ยืนยง โอภากุล เผยแพรเมื่อป 2552.

92

รูตัว และไมเห็นคุณคาในคานิยมวัฒนธรรมของไทยด่ังเดิม สวนหนึ่งเปนการทําลายปาไมทรัพยากรธรรมชาติไปเปนจํานวนมาก อยางกรณีที่เปนขาวโดงดังเร่ืองของปาดงใหญ จังหวัดบุรีรัมย พระอนุรักษปาโดนจับเพราะถูกกลาวหาวาเปนผูทําลายปาทั้งที่ความจริงถูกผูมีอิทธิพลรอบทําราย หรือปาไมลุมแมน้ําสาละวินทางภาคเหนือ โดยเฉพาะนโยบายการจัดสรรที่ดิน ปาก็ยิง่ถูกทําลาย บทเพลงที่สะทอน เชน เพลงหลวงตาประจักษ สาละวิน ดงพญาเย็น สงครามปา เข่ือน สนั่นปา สืบทอดเจตนา เปาบุนจ้ินกับคนตัดไม เชน เนื้อหาของเพลง หลวงตาประจักษ ดังนี้

“...เมื่อแมน้ําลําธารแหงเหือดหาย ทั้งปาไมบรรลัยไมเหลือ และพื้นดินอีสานมีแตเกลือทั้งหาดทรายชายฝงยังทําลาย โอมนุษยสุดแสดจะบัดซบลางผลานโลกาวอดวาย ดวยเหตุผลเพราะคนโลภทํารายเก็บกินใชกันแคชาติเดียว ใหเหตุการณนี้เปนอุทาหรณสอนใจคนไทยไดจดจํา วาปาไมดงใหญแหงประคํา มีเหตุการณใหใสใจ โอมนุษยหลุดพนกิเลสแลวไดยึดแนวแหงองคพระสัมมา สละสุขหาไดสละปา โมทนาหลวงพอประจักษ เปนพระสงฆองคเดียว โดนขังเด่ียวอยูในเรือนจํา เปนพระสงคองคเดียวที่กมกราบแทบเทาอาญา เมื่อยามเย็นย่ําคํ่ามีปนคอยไลยิ่ง มีคนรังแกปา รังแกประชาชน คือหลวงพอประจักษรักษาปาดงใหญ คือหลวงพอประจักษรักษาปาดงใหญ...” 10

ดานเศรษฐกิจ

นับต้ังแตนโยบาย “เปล่ียนสนามรบเปนสนามการคา” ของพลเอกชาติชาย ชุนหะวัณ

จนกระทั้งถึง “คิดใหมทําใหม” สมัยของพ.ต.ท.ทักษิณ ชินวัตร ลวนแลวแตใหความสําคัญกับความเติบโตทางเศรษฐกิจ ในลักษณะของเศรษฐกิจฟองสบู ต้ังแตป พ.ศ. 2531 และก็มาโตเต็มที่และฟองสบูแตกในที่สุดเมื่อป พ.ศ. 2540 โดยการพัฒนาประเทศที่ผานมาที่เนนยึดเงินเปนตัวต้ัง มุงเนนภาคอุตสาหกรรมและความเจริญดานวัตถุ เนนความสะดวกสบาย ตามกระแสหลักเช่ือมโยงกับระบบโลก เมื่อเศรษฐกิจฟองสบูแตก กอใหเกิดหนี้ที่ไมเกิดรายได (NPL) จึงไดหันมาใหความสําคัญกับภูมิปญญาชาวบาน หรือเศรษฐกิจพอเพียงตามหลักปรัชญาของพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว ใหประชาชนตระหนักถึงความพอดีพอประมาณในแตละคน บทเพลงในชวงนี้ก็จะสะทอนถึงการใหความสําคัญกับสินคาไทย ๆ และการรูจักใชชีวิตที่พอเพียง เชน เพลง “พออยูพอกิน” “เกมสแกจน” และที่หลีกเล่ียงไมไดคือ วิกฤตเศรษฐกิจ วิกฤตแฮมเบอรเกอร ที่สงผลใหเศรษฐกิจย่ําแยลงไปอีกทับซอนปญหาทางการเมืองที่มีอยูกอนแลว ก็จะมีผลงานในชุดลาสุด ในปพ.ศ.2552

10เนื้อรองเพลง “หลวงตาประจักษ,” ผลงานของยืนยง โอภากุล ชุด เวิลด โฟลค เซน

เผยแพร เมื่อป 2534.

93

ของคาราบาวชุดโฮะที่มีเพลงที่นาสนใจและสะทอนภาพเศรษฐกิจชวงนี้ไดดี เชน เพลง “โฮะ” “เมดอินไทยแลนด 52” และ “จอนนอนเลน” เชน เนื้อหาของเพลงจอนนอนเลน ดังนี้

“...ถาเลนินยังไมส้ินลม เห็นโลกสังคมนิยมวันนี้ คงอยากเขกหัวตัวเองสิบที ที่รุนพี่หมีขาวเจงกระจาย อุตสาหรวมพลโคนเจาซาร นําชาวประชารัสเซียมีชัย เปนผูนําโลกคอมมิวนิสใหญ จนจีนจนใครตอใครไลตาม ผูนําเมืองจีน ถึงกับพูดไมออก อุตสาหเดินตามตรอก ดันไปออกตามน้ํา คอมมิวนิสตเชาชามเย็นชาม ไหนวา เหยียดหยามนักทุนนิยม ฟงเลนอนนอนอานเลนิน กล่ินกัญชาลอยมาตามลม นั่นก็เขาบอบบาเลยนิยม จอบทูดูยืนกินกลวยแกมตุย...” 11 การที่จะสรางสรรคบทเพลงแตละเพลงนั้นตองอาศัยบริบทในการเปนแรงบันดาลใจ

ทั้งดานสภาวการณการเปล่ียนแปลงทางการเมือง สังคมและเศรษฐกิจ เร่ืองราวชีวิตผูคนที่พบเห็น หรือแมแตเห็นบรรยากาศธรรมชาติ ทะเล ทองฟา ก็สามารถกระตุนใหเกิดความรูสึกและนํามาเขียนเปนเพลง ซึ่งยืนยง โอภากุล หัวหนาวงคาราบาวไดเปรียบเทียบบทบาทของเพลงคาราบาวไววา “เพลงของคาราบาวเปรียบเหมือนกับรายงานขาวหนังสือพิมพ บอกเลาเรื่องราวตางๆ ที่ปรากฏขึ้นในสังคมตามชวงเวลาที่แตกตางกัน”12 เชนเดียวกับ ลือชัย งามสม (ดุก) มือคียบอรดสมาชิกวงคาราบาวอีกคนท่ีพูดถึงเพลงของคาราบาว ซึ่งหมายรวมถึงเพลงของยืนยง โอภากุล ไดนําเร่ืองราวของเหตุการณตาง ๆ บันทึกไวในบทเพลงและสื่อออกมาเปนเพลงอยูเสมอ “อยากรูเรื่องตึกเวิรดเทรดถูกถลมหยิบเพลงคาราบาวมาฟงก็จะรู อยากรูสึนามิเกิดขึ้นเม่ือใดฟงเพลงคาราบาวก็จะรู และอีกหลายเรื่องราวไปฟงก็จะรูเอง เพลงจึงเปนปฏิทินเหตุการณตาง ๆ ที่เกิดขึ้นในสังคมและในโลกน้ี”13 ส่ิงเหลานี้จึงเปนอิทธิพลในการสรางสรรคบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ซึ่งแสดงใหเห็นวาบทเพลงนั้นสามารถบรรยายถึงสภาพบานเมือง ประวัติศาสตร เหตุการณสําคัญ สงคราม บทเพลงจึงบรรจุเร่ืองราวที่หลากหลายในชวงเวลาที่ผานมาได ตามที่ ศาสตราจารย ดร.ลิขิต ธีรเวคิน (ราชบัณฑิต) ใหขอมูลไววา “ประโยชนของเพลงนั้นไมไดมีเฉพาะเร่ืองเศรษฐกิจเร่ืองเกี่ยวกับเงินทองเทานั้น เพลงสามารถบอกเลาสภาพสังคมบานเมืองในเร่ืองตาง ๆ มากมาย ไมวาจะเปนการเปล่ียนทางการเมือง ความยากจน ชีวิตผูคนในสังคมขณะนั้น”14 ในสวนที่สะทอนใหเห็นภาพทางการเมือง โดยเฉพาะเมื่อมีเหตุการณสําคัญ เชน การเรียกรองตอสูเพื่อประชาธิปไตย ยืนยง โอภากุล นํามาส่ือสารผานบทเพลงอยางตอเนื่อง

11เนื้อรองเพลง “จอนนอนเลน,” (บางสวน) *จอนนอนเลน หมายถึง จอหนเลนนอน

ผลงานของวงคาราบาว ชุด โฮะ เผยแพร เมษายน 2552. 12สัมภาษณ ยนืยง โอภากุล, วนัที ่27 พฤษภาคม 2552. 13สัมภาษณ ลือชัย งามสม, วนัที ่27 กรกฎาคม 2552. 14สัมภาษณ ลิขิต ธีรเวคิน, วันที่ 2 กรกฎาคม 2552.

94

“เพลงที่พูดถึงสภาวะทางการเมืองก็ไดทํามาโดยตลอด ในแตละรัฐบาลจะมีเพลงออกมาอยูเร่ือย ๆ ในสมัยของปาเปรม (พลเอกเปรม ติณสูลานนท) เปนนายกรัฐมนตรี ก็จะมีเพลงประชาธิปไตย ... ประชาธิปไตยรูเบอเรอเลย... เพราะชวงนั้นเปนพวกขุนศึกที่กุมอํานาจเรา หรือในชวงสุจินดา (พลเอก สุจินดา คราประยูร) เราก็มีเพลงลางบาง บ๊ิกสุ พฤษภาทมิฬ หรือในยุคของทักษิณ (พ.ต.ท.ดร.ทักษิณ ชินวัตร) ก็มีเพลงสมภารเซงโบสถ ในผลงานชุดตะวันตกดิน และในสภาวการณทางการเมืองที่มีความขัดแยงในปจจุบันก็มีเพลง ยังมีประเทศไทย และลาสุดก็คือ เพลงหยุดทํารายประเทศไทย ซึ่งผมไดผลิตผลงานเพลงออกมาตลอด”15 เพลงคาราบาวสามารถสรางอิทธิพลคานิยมวัฒนธรรมใหฝงรากลึกที่หยั่งลงไปใน

หัวใจของแฟนเพลง มีทั้ง เตือนสติ ใหคนใหเกิดความรักชาติ หวงแหนแผนดิน สรางสรรคประชาธิปไตย เรียกรองความเปนธรรม แมกระทั่งตีแผพฤติกรรมของนักการเมือง บทเพลงของ คาราบาวจึงมีสวนสําคัญในการกระตุนสงเสริมคานิยมดานประชาธิปไตย และบันทึกเร่ืองราวสังคมวัฒนธรรม เพลงจึงเปนพลังอยางหนึ่งที่จะปลุกเราจิตใจผูคนในตอสู เรียกรอง และเปล่ียนแปลงพฤติกรรมบางอยางได ดังการใหสัมภาษณของสันทัด ศักด์ิสูง บรรณาธิการหนังสือพิมพเชียงใหมนิวส ดังนี้

“ตามความคิดเห็นเกี่ยวกับบทเพลงของ "แอด คาราบาว" และวง "คาราบาว" เปนเพลงที่มีสวนชวยเหลือสังคมและจรรโลงสังคม ซึ่งแตละบทเพลงทุกยุคของ"คาราบาว" ไดยึดถือ สถานการณและเหตุการณเปนหลัก และไดนํามาแตงเปนบทเพลงไดอยางเหมาะสมกับเหตุการณที่อยูในความสนใจของปวงชน และบทเพลงก็ไดกระตุนเรียกรองความสนใจและจรรโลงใหเกิดความรักและความหวงแหนแผนดิน-ภูมิปญญาไดอยางไมนาเช่ือ เหมือนกับบทเพลง "ทับหลัง" ที่ไดแตงข้ึนมาในป พ.ศ.2531 ในขณะนั้นไทยไดเกิดพิพาทกับสหรัฐอเมริกาในกรณี"ทับหลังนารายณบรรทมศิลป” ที่ถูกขโมยไปจากปราสาทพนมรุง และไดไปพบในพิพิธภัณฑที่นครชิคาโก บทเพลงนี้ไดเรียกรองใหคนไทยไดลุกข้ึนมาทวงสิทธิ์ขอสมบัติของชาติคืนสูแผนดินจนสําเร็จ หรือเพลง "เมด อิน ไทยแลนด" ที่ไดปลุกจิตสํานึกใหเห็นคุณคาของความเปนไทย ที่เพลงนี้ไดแตงข้ึนมาเมื่อป พ.ศ.2527 ที่ชี้ใหเห็นศักยภาพความเปนไทยที่มีเอกลักษณมาต้ังแตบรรพชน สินคาที่ผลิตออกไปจากฝมือของคนไทยแตติดปายยี่หอเปนของตางชาติ แลวนํากลับมาเขามาขายทํารายไดใหแกคนตางชาติไป เนื้อเพลงมีลักษณะเสียดสีสังคมตามวาไมมีใครหลอกเรากิน แตเราเทานั้นที่กําลังหลอกตัวเองอยู”16

15สัมภาษณ ยืนยง โอภากุล, วันที่ 27 พฤษภาคม 2552. 16สัมภาษณ สันทัด ศักด์ิสูง, วนัที ่5 กนัยายน 2552.

95

จะเห็นไดวาเพลงของคาราบาว โดยเฉพาะการเขียนเพลงของยืนยง โอภากุล หัวหนาวงนั้นไดหยิบยกเอาเหตุการณหรือสถานการณทั้งทางการเมือง สังคม ที่เกิดข้ึนจริงมาแตงเปนเพลง ในเชิงลอเลียนบาง เรียกรองบาง ชวนใหคิด หรือเปนการเตือนสติบาง ไมวาจะเปนชวงของการโหยหาประชาธิปไตย อยางในยุคที่ผูนําไมไดมาจากการเลือกต้ัง หรือบริบทสังคมที่การพัฒนาประเทศมุงสรางความเจริญดานวัตถุ ทําถนน ทําเข่ือน โครงการของภาครัฐสงผลตอการทําลายส่ิงแวดลอมโดยเฉพาะปาไม สัตวปา หรือแมแตชวงบานเมืองมีความแตกตางทางความคิด ก็จะมีบทเพลงเพื่อ เรียกรองใหคนไทยรักกัน มีสติคิดถึงประเทศชาติเปนสําคัญ เปนตน นั่นหมายความวาคาราบาวอาศัยเหตุการณตาง ๆ ที่เกิดข้ึนจริงสรางแรงขับในการแตงเพลง โดยเฉพาะยนืยง โอภากลุ เปนผูที่มีความสามารถในการนําเหตุการณตาง ๆ มาแตงเปนเพลงไดอยางรวดเร็ว ทันกับเหตุการณ นี้เปนจุดเดนอยางหนึ่งด่ังคําใหสัมภาษณสวนหนึ่งของปรีชา สะอาดสอน วา

“แอด เปนคนที่เกง ที่สามารถหยิบยกเหตุการณตาง ๆ มาเขียนเปนเพลงได บางคร้ังผูฟงยังนึกไมถึง แอดสามารถทําเพลงออกมาได เพลงของคาราบาวจึงเปนเพลงที่อยูในกระแส ผูฟงก็เขาใจไดงาย”17

จากกระบวนการสรางสรรคบทเพลง และบริบทที่มีอิทธิพลตอการสรางสรรคบทเพลงของยืนยง โอภากุล และคาราบาว ชวงปพ.ศ. 2524-2552 ดังกลาว จะเห็นไดวาบทเพลงมีความหมายอยางลึกซึ้ง บทเพลงมีความหมายมากกวาการเขียนกาพยกลอน บทเพลงเปนเร่ืองอารมณความรูสึกโดยแทของมนุษย และบทเพลงเปนศิลปะในสาขาวรรณคดีที่มีความสัมพันธกลมกลืนกับศิลปะสาขาคีตศิลป ผสมผสานกับความรูสึกนึกคิดของผูสรางสรรคอยางลงตัว แมบทเพลงบางเพลงขับรองโดยไมมีเสียงดนตรีประกอบในการรอง แตเนื้อหาเสียงรองของเพลงทําใหผูคนที่ไดยินเสียงรองสามารถเกิดความรูสึกทางอารมณและจิตใจ หรือเพลงดนตรีที่มีแตเสียงดนตรีแตไมมีเนื้อรองประกอบ เชนเพลงบรรเลงที่ยอดนิยมก็ทําใหผูฟงซึ้งใจไปตามเสียงดนตรีนั้น ๆ ดังนั้น บทเพลงเปนภาษาที่ส่ือความรูสึกและอารมณของมนุษย ดนตรีหรือเนื้อหาเปนเปาหมายหลัก ที่ทําใหเกิดอารมณและจินตนาการ โดยอาศัยจังหวะ ทวงทํานองผสมกับภาษากวีที่นํามารอยเรียงเปนบทเพลง ความลงตัวของบทเพลงจึงทําใหเกิดอารมณความรูสึกไดอยางหลากหลาย มนุษยจึงเอาบทเพลงมาส่ือสารเร่ืองราวตาง ๆ ไมวาจะเปนในทางการเมือง สังคมและเศรษฐกิจ สะทอนสถานการณในแตละชวงเวลาของสังคมที่หลากหลายรูปแบบ เพราะ บทเพลงจึงสามารถบรรยายสภาพสังคม ศิลปวัฒนธรรม เหตุการณตาง ๆ และมีอิทธิพลตอผูฟง เชน มีอารมณความรูสึกรวมในลักษณะสนุกสนาน หดหู เศรา เสียใจ ดีใจ ประชดประชัน รวมถึงการบอกรักหรือปลุกใจมวลชนเพื่อเรียกรองความชอบธรรมทางสังคมหรือตอตานรัฐบาล แสดงความคิดเห็นตอเหตุการณที่เกิดข้ึน เปนตน

17สัมภาษณ ปรีชา สะอาดสอน, วนัที ่5 สิงหาคม 2552.

96

บทที่ 5

กระบวนการสรางสรรคบทเพลงของยนืยง โอภากลุ และวงคาราบาว

กระบวนการสรางสรรคบทเพลงของ ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524

-2552 ขอมูลไดจากการสัมภาษณสมาชิกวงคาราบาว จํานวน 5 คน และสัมภาษณศิลปน

แหงชาติ สาขาศิลปะการแสดง (นักรองลูกทุง) ประจําป พ.ศ. 2542 จํานวน 1 คน คือ ชิน ฝายเทศ

(ชินกร ไกรลาศ) และนักวิชาการ จํานวน 2 คน ส่ือมวลชน จํานวน 6 คน รายช่ือตามภาคผนวก

ไดวิเคราะหขอมูลจากเทคนิคการวิเคราะหเนื้อหา (content analysis) ตามกรอบแนวทางการศึกษา

ประกอบดวย เนื้อหาบทเพลง ทํานองดนตรี รูปแบบ และผลกระทบตอผูฟง ดังนี้

กระบวนการสรางสรรคบทเพลง

กระบวนการสรางสรรคบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงป

พ.ศ. 2524-2552 มีลักษณะแนวเพลงจัดอยูในกลุมเพลงเพื่อชีวิต ที่มีฐานแนวคิดมุงใชศิลปะเพื่อ

สะทอนชีวิตความเปนอยูของผูคนในสังคม ดวยมิติทางสังคม วัฒนธรรม เศรษฐกิจ การเมือง

ความรัก ปรัชญา ธรรมะ และมีกระบวนการสรางสรรคบทเพลงดังตอไปนี้ เนื้อหาเพลง

เปนเนื้อรองที่ศิลปนกล่ันกรองมาจากความคิด ตองการสื่อความหมาย หรือเพื่อบอก

เลาเร่ืองราวตาง ๆ ไปยังผูฟงที่ศิลปนตองการจะสื่อความหมาย ตีความหมายของเพลง ดวย

วัจนกรรมที่เปนภาษากวีที่มีความงาม ความไพเราะ ใหอารมณ และสงผลใหผูฟงเกิดความรูสึกรวม

ความรูสึกเศรา สะเทือนใจ ชิงชัง ประชดประชัน ปลุกใจ โดยพื้นฐานการประพันธเพลงของ

ศิลปนเกิดจากความรูสึกของตัวเองในขณะนั้นเปนสําคัญวามีความรูสึกอยางไรตอส่ิงที่พบเห็น

หรือความจริงที่ปรากฏแลวนําไป เรียบเรียงเนื้อหาดวยภาษากวี เนื้อรองของเพลงจึงมาจาก

เหตุการณตาง ๆ ที่เกิดข้ึนในชวงเวลานั้น ๆ โดยศิลปนจะถายทอดความรูสึกออกมา จาก

ผลการศึกษาพบวา เพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว มีเนื้อหาที่หลากหลาย ทั้งที่สะทอน

ใหเห็นปญหาการเมือง ปญหาสังคม ความรัก ธรรมะและปรัชญา ซึ่งแตละคนจะมีจุดเดนของแนว

เพลงที่มีเนื้อหาแตกตางกันตามความชอบและความถนัดของแตละคน โดยเนื้อรองที่มีเนื้อหา

97

เกี่ยวกับการเมืองจะเปนผลงานของยืนยง โอภากุล (แอด คาราบาว) เปนผูสรางสรรค ทั้งเชิง

ตอตาน เสียดสี กระตุนความคิด แสดงความคิดเห็นตอเหตุการณ และสวนเพลงที่มีเนื้อหา

เกี่ยวกับครอบครัว เด็ก และปรัชญา จะเปนผลงานในแนวของปรีชา ชนะภัย (เล็ก คาราบาว) และ

บทเพลงที่มีเนื้อหาเกี่ยวกับผูหญิง ความรัก การใหกําลังใจ และวิถีชีวิตทั่ว ๆ ไปจะเปนแนวการ

เขียนเพลงของ เทียร่ี เมฆวัฒนา (ร่ี คาราบาว) เปนตน ซึ่งตางมีเอกลักษณเฉพาะตัวของแตละ

บุคคล ดังบทสัมภาษณตอไปนี้

“การแตงเพลงจะเร่ิมจากตัวเอง ความรูสึกของตัวเองขณะนั้น ๆ เชน เวลา

บานเมืองมีความเคล่ือนไหว สังคมแตกตางกัน เราเปนคนเกาะติดกับสังคมอยู

ตลอดเวลา การเมืองเปนเร่ืองที่ทุกคนควรจะรู มนุษยเปนสัตวฝูง อยูคนเดียวไมได

การอยูเปนฝูง จําเปนตองมีกฎกติกา ซึ่งกฎกติกานั้น ก็คือ การเมือง และเราอยากให

มันเปนกฎกติกาเพื่อสวนรวม ไมใชเพื่อการเอาประโยชนอยางที่เปนอยูในเมืองไทย

อางวาประชาธิปไตยแตจริง ๆ เอาเงินไปซื้อเสียงใหตัวเองไดความชอบธรรมไปนั่งใน

สภา นั่งแลวก็โกงเงินกัน ส่ิงตาง ๆ เหลานี้มาประกอบกัน เมื่อเห็นอยางนี่แลวก็จะ

ศึกษา ทําความเขาใจกับเหตุการณตาง ๆ แลวนํามาเขียนเปนเพลง เพื่อเตือนให

ประชาชนไดประโยชนจากบทเพลง

ซึ่งเพลงของผมก็มิไดมีเฉพาะการเมืองอยางเดียว เกี่ยวกับความรัก ก็มี เชน

หนุมสุพรรณ สัญญาหนาฝน หรือเพลงใหกําลังใจ เชน คนลาฝน ทะเลใจ หรือแนว

ธรรมะก็มี เชน บัวลอย มะโหนก สัจจะธรรม ดังนั้น เพลงของวงคาราบาวจะมี

เนื้อหาที่หลากหลาย”1

“เพลงที่มีเนื้อหาทางการเมืองสวนใหญพี่แอดเปนคนแตง เพราะเขาถนัดกวา

การเมืองตองรูจริงจึงจะแตงเพลงถารูไมจริงส่ือผิดก็จะเขาใจผิดไปได และอีกอยาง

การเมืองบานเรามันไมนิ่ง เพลงที่ผมแตงเองจะมาแนวท่ัว ๆ ไปของสังคม เกี่ยวกับ

ผูหญิง ความรัก ใหกําลังใจ ครอบครัว เพราะปจจุบันมีคนอกหักเยอะมาก ฟงเพลง

แลวผมอยากใหกําลังใจเพื่อใหกลับมาสูชีวิตใหม ไมใชฟงแลวยิ่งเปนทุกขไปใหญ

เพราะสังคมทุกวันนี้เปาะบางมาก ฆาตัวตายเพราะความรักก็เยอะอยางที่เปนขาวให

เห็นกัน ภาษาใหความสําคัญมาก “ร” และ “ล” ตองใหชัดเจน ตองเปนตนแบบที่ดี

ใหกับเยาวชนดวย”2

1สัมภาษณ ยนืยง โอภากุล, วนัที ่27 พฤษภาคม 2552.

2สัมภาษณ เทยีร่ี เมฆวัฒนา, วนัที่ 27 มถินุายน 2552.

98

ดานภาษาของเนื้อรอง เพื่อส่ือความหมายของเพลง สวนใหญคาราบาวจะใชภาษา

งาย ๆ ตรง ๆ ไมตองแปลไทยเปนไทย เพราะคนฟงเพลงคาราบาวสวนใหญเปนชาวบาน จึงตองใช

ภาษาที่ส่ือสารกันงาย ๆ หรือเปนภาษาไทยพ้ืนบานเลย โดยเฉพาะบทเพลงของยืนยง โอภากุล

เปนภาษาพ้ืน ๆ ที่เปนภาษาของชาวบานแตแฝงดวยความหมายที่ลึกซึ้ง เชน “แลมาแลดูกัน

วาทานผูแทนเขาจะเฮ็ดอีหยัง ...เขาจะโซยอีหยัง” หรือคําวา “ไอหําเองมันฮําเฮียว ปา

ที่เคยเขียวน้ําจะทวมตาย เขื่อนนี้ไวใชปนไฟ หลอกกันอยูได ชลประทาน” หรือ “เบอเรอเลย

รูเบอเรอเลย” หรือคําวา “โฮะ” ภาษาเหลานี้ลวนเปนภาษาถิ่น และภาษาไทยตรง ๆ หรือการนํา

คํามาเปรียบเทียบที่ประชาชนฟงแลวเขาใจ “สมภารเซงโบสถ” หรือ “อเมริโกย” เปนตน นํามา

รอยเรียงเปนเนื้อรองที่กินใจส่ือความหมายใหชาวบานเขาใจงาย นับเปนเอกลักษณอยางหนึ่งของ

ยืนยง โอภากุล สวนสมาชิกวงคาราบาวคนอ่ืน อยางปรีชา ชนะภัย และเทียร่ี เมฆวัฒนา จะใช

ภาษาไทยกลางเปนสวนใหญ นอกจากนี้ การออกเสียงตรงหลักภาษา โดยเฉพาะเสียง “ร” เสียง “ล”

ตองมีความชัดเจน จากบทสัมภาษณดังตอไปนี้

“ผมมีภาษาพื้น ๆ ที่เปนภาษาของชาวบาน เปนไทยพื้นบานที่มาจากความเปน

คนบานนอกฝงอยูในตัวสวนหนึ่ง และสวนหนึ่งไดมาจากการไดเขียนไดอานหนังสือ

มาก สวนตัวเปนคนชอบอานหนังสือก็จะทําใหมีการสรางสรรคคําใหม ๆ เกิดข้ึนตาม

สมัยภาษาคํารองจึงเปนภาษางาย ๆ ตรง ๆ เปนสวนใหญคนทั่วไปฟงแลวเขาใจ” 3

“ภาษาเพลงของผมจะใหภาษาไทยงายที่สุด ไมตองแปลไทยเปนไทย เพราะ

แฟนเพลงของคาราบาวสวนใหญจะเปนชาวบาน ตางจังหวัดใชชีวิตวถิทีีเ่รียบงาย ใช

ภาษายากมากก็จะมีคนถามวาแปลวาอะไร แตก็มีบางเพลงก็จะมีภาษาที่ยากตาม

เนื้อหาของเพลง และวิธีการทํางานก็ไมมีสูตรสําเร็จ บางคร้ังก็มีคอนเซฟกอน

บางคร้ังก็ทําทํานองกอนทําเนื้อรองทีหลัง บางทีก็แตงทํานองกอน คิดถึงเนื้อเร่ือง

กอนก็มี บางทีก็มีความรูสึกก็เขียนแลวคอยมาผูกเร่ืองทีหลังก็มีเพลงมีความลึกซ้ึง

ซึ่งกวาการแตงกลอน เพลงแมไมมีเนื้อเพลงก็ส่ือออกมาได ไมมีภาษามนุษยเลยแต

ทําใหคนรองไหได เพลงมันลึกซึ้ง ผมเปรียบการทําเพลง เหมือนกับการทําอาหาร

เพียงแตอาหารเสพดวยปาก เพลงเสพดวยหู อาหารที่อรอย ก็เหมือนเพลงที่ไพเราะ

อาหารอรอยอยางเดียวไมพออรอยตองมีประโยชนดวย เพลงก็เชนกันไพเราะอยาง

เดียวไมพอตองมีประโยชนและมีคุณคาตอสังคมดวย” 4

3สัมภาษณ ยนืยง โอภากุล, วนัที ่27 พฤษภาคม 2552.

4สัมภาษณ ปรีชา ชนะภัย, วนัที ่27 มิถนุายน 2552.

99

ทํานองดนตรี

เปนจังหวะลีลาทํานองดนตรีที่มีทั้งเร็วชา สูงตํ่า ส้ันยาว มีความหลากหลายในทวงทํานอง เชน ทํานองจังหวะโฟลก สตริงคอมโบ ปอบ ร็อค โดยถูกกํากับดวยโนตเพลงของ ผูแตงบทเพลง เพื่อใหผูฟงเกิดอารมณความรูสึกที่ลึกซึ้งตามเจตนาของผูรองและผูประพันธเพลง ทํานองดนตรีและทําใหเกิดอารมณสุนทรียะของมนุษยโดยอาศัยจังหวะทํานองผสมกับวรรณกรรมในเนื้อรอง สงผลตออารมณความรูสึกที่หลากหลาย เชน สนุกสนาน เรารอน เศรา เสียดสี ตลอดจนปลุกใจใหฮึกเหิมและความภาคภูมิใจได ผลการศึกษาพบวา การผลิตหรือการสรางสรรคผลงานเพลงทั้งในสวนของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในการทําดนตรีคลาย ๆ กัน การเลือกใชทํานองดนตรีข้ึนอยูกับเนื้อหาของเพลง ซึ่งมีทั้งทํานองพื้นบานจนถึงร็อค หรือมีการเรียกร็อคผสมพื้นบาน กลาวคือ การนําดนตรีร็อคแบบสากลมาผสมกับเพลงพื้นบาน หรือมีการนําเพลงพื้นบานมาผสมกับดนตรีร็อค และประกอบกับนักดนตรีของวงคาราบาวมีความสามารถที่หลากหลาย อีกจุดเดนอยางหนึ่งของวงคาราบาวก็คือ นักดนตรีคนหนึ่งเลนเคร่ืองดนตรีไดหลายชนิด และมีการผสมผสานดนตรีทั้งดนตรีไทยและดนตรีสากล สมาชิกวงอยางอาจารยธนิต ศรีกล่ินดี (สมาชิกรุนเกา) ก็เปนผู เ ช่ียวชาญดานขลุย สวน ปรีชา ชนะภัย (เล็ก คาราบาว) ก็มีความสามารถดานกีตาร ดนตรีไทย โดยเฉพาะซอ สมาชิกทุกคนมีความสามารถดานดนตรีที่หลากหลาย จึงทําใหไมเปนปญหาในการใชดนตรีประกอบในแตละบทเพลง แตการเลือกใชดนตรีจะดูความเหมาะสมกับบทเพลงเปนหลัก เชน เพลงเวลคัมทูไทยแลนด ก็มีการนํากลองยาวมารวมซึ่งเปนดนตรีพื้นบานแบบไทย ๆ เพื่อเชิญชวนนักทองเที่ยว จุดขายอยูที่วัฒนธรรมไทย หรือเพลงเมดอินไทยแลนดก็จะนําดวยเสียงขลุย เปนตน นอกจากนี้ ปจจุ บันมีการใช เทคโนโลยี เขามาชวยในการแตงทํานองดนตรี ใชคอมพิวเตอรมาจัดระบบเสียงซ่ึงทําใหเสียงดนตรีมีคุณภาพมากข้ึน เพราะความละเอียดของชองเสียงสามารถควบคุมดวยคอมพิวเตอร ถาในอดีตการแตงทํานองดนตรีประกอบเนื้อหา เสียงรอง กวาจะมาเปนบทเพลงแตละบทเพลง และการบันทึกเสียงแตละเพลงใชเวลานานมากเพราะกวาจะลงตัวและพอใจของผูแตง เพราะเลนดนตรีสด ๆ ทําดนตรีดวยนวัตกรรมใหม ๆ ก็งายข้ึน ใชเวลานอย และมีความละเอียด มีความไพเราะ แลวนักดนตรีก็นํามาฝกเลนตามทํานองเพลงที่ทําดวยระบบคอมพิวเตอร อยางไรก็ตาม แมวาจะทําดวยคอมพิวเตอรแตก็มาจากความคิดของมนุษยที่คิดวามีความตองการเสียงดนตรีอยางไร นับเปนการประยุกตใหนวัตกรรมใหมในกิจกรรมดนตรี อยางไรก็ตาม การทํางานดวยระบบดิจิตอลก็จะมีขอเสียดวยการถูกลอกเลียน และคัดลอกไดงายข้ึน การทํางานดานตนตรีก็ตองมีการปรับตัวตามยุคสมัยเชนกัน

100

“การทําทํานองดนตรีทุกวันนี้บางทีพี่แอดก็จะทําดวยระบบคอมพิวเตอร ซึ่ ง เปนเ ร่ืองดีคนฟงเพลงไดฟ งดนตรีที่ เพราะ ชองความถี่ของเสียงดนตรีมี ความสม่ําเสมอกัน แตก็เปนดาบ 2 คม โดนกอปปไดงาย ทําดนตรีเสร็จก็จะนํามาเสนอใหสมาชิกในวงฟง และใหทุกคนเสนอแนะแกไขได นักดนตรีก็จะฝกเลนตามทํานองดนตรีที่เราสรางดวยคอมพิวเตอรข้ึนมา ซึ่งก็ดีมันเปนเหมือนไดดูหนังที่มีผูกํากับหลายคน นักดนตรีตองยอมรับเพราะโลกเรามีนวัตกรรมใหมใหใช ก็ตองนํามาใชใหเกิดประโยชน สําคัญอยูที่คนเปนผูควบคุมอยูดี” 5 “การใชดนตรีดูความเหมาะสมของเนื้อหา เชน เพลงเวลคัมทูไทยแลนดก็จะนําดนตรีกลองยาวมารวม เพราะแนวคิดเพื่อขายวัฒนธรรมไทย และกลองยาว เปนทํานองที่เราใจนาจะดึงดูใจนักทองเที่ยว อีกอยางกลองยาวมีความหมายถึง การโหมโรง หรือเปนการเปดแชมเปญโครงการ หรือบางเพลงเนื้อหาเกี่ยวกับอีสานอาจจะเลือกทํานองดนตรีภาคอีสาน เพราะนักดนตรีก็เปนการหยิบสวนตาง ๆ ทางดนตรีมาใหเหมาะสมกับเนื้อหาของเพลง”6

ขอสังเกตในการนําดนตรีร็อคมาผสมกับพื้นบานนาจะไดรับอิทธิพลจากฟลิปปนสเนื่องจากยืนยง โอภากุล กับ กีรติ พรมสาขา ณ สกลนคร ผูรวมกอต้ังวงคาราบาวไดไปศึกษาและเลนดนตรีที่ฟลิปปนส จึงไดนําดนตรีแนวร็อคมาผสมกับแนวพื้นบานไทยกลายเปนร็อคพื้นบาน หรือร็อคลูกทุงที่ใหจังหวะเราใจสนุกสนาน7 ทําใหจังหวะดนตรีของคาราบาวเปนที่ถูกใจของกลุมวัยรุน เพราะสนุกสนานต่ืนเตนไดรับความนิยม การนําดนตรีไทยหรือเพลงพื้นบานมาผสมกับดนตรีสากลในจังหวะร็อคที่มีกล่ินอายของความเปนไทย ฟงไดตลอดเวลา บางเพลงมีความเปนคลาสสิก ฟงไดทุกยุคทุกสมัย อยางเพลง “เมด อินไทยแลนด” ฟงที่ไรก็รูสึกดี ๆ อยูเสมอ แมวาอายุเพลงจะผานมาแลวหลายป 8

รูปแบบ การจัดรูปแบบของเพลงมีหลากหลายแตกตางกัน เชน บทเพลงส้ัน ๆ ทํานองเดียว บรรเลงซ้ํา ๆ กัน ซึ่งอาจแตกตางกันบาง หรือไมเลยก็ได หรือบทเพลงมีสองทอน หรือบทเพลงมีสองทอนที่มีการบรรเลงยอนทอนแรก เปนตน 5สัมภาษณ อนพุงษ ประถมปทมะ (ออด), วนัที ่27 มิถนุายน 2552.

6สัมภาษณ ลือชัย งามสม (ดุก), วันที่ 27 มถิุนายน 2552.

7สัมภาษณ ขจร ฝายเทศ, วันที่ 12 กรกฎาคม 2552.

8สัมภาษณ กฤษณะ ไชยรัตน, วนัที่ 29 กรกฎาคม 2552.

101

ผลการศึกษาพบวา เพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาวมีรูปแบบคลายกัน คือ

สวนใหญมีรูปแบบเปนเพลงสองทอน และแลวบรรเลงยอนทอนแรก การใชทํานองซํ้า ๆ กัน ผลกระทบตอผูฟงเพลง

ผลงานเพลงมีผลตอการสรางคานิยมในสังคม ความรักสามัคคีของคนในชาติใหกับ

ผูฟงเพลง นอกจากนี้ เพลงยังบันทึกเร่ืองราวประวัติศาสตรทางการเมือง สังคม และเศรษฐกิจ

ในเหตุการณสําคัญ ๆ ที่เกิดข้ึนในชวงเวลาที่ผานมาไดเปนอยางดี บทเพลงจึงมีสวนชวยกลอมเกลา

จิตใจใหมีความนุมนวล ออนโยน ราเริง จิตแจมใส หรือบางคร้ังยังบรรเทาความเศราสะเทือนใจ

กระตุนความคิดของผูคนตอเหตุการณตาง ๆ ที่ศิลปนตองการจะสื่อออกมา บทเพลงของ

ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ก็เชนกัน แมวาผูสรางสรรคจะไมไดคาดหวังไวลวงหนามาก แต

บทเพลงที่ปรากฏในชวงเวลาที่ผานมาบอกถึงเร่ืองราวตาง ๆ ที่เกิดข้ึน ทั้งปญหาการเมือง สังคมและ

เศรษฐกิจ ความรัก ความสามัคคีของคนในชาติ สวนหนึ่งอาจเพื่อความบันเทิง การสรางจิตสํานึก

และคานิยมที่พึงประสงคของคนในสังคม ก็มีปรากฏในบทเพลงของยืนยง และวงคาราบาวอยาง

มากมาย เชน การใหกําลังใจในยามทอแท ในยามที่บานเมืองมีความแตกแยกกันก็ใชเพลงเปนส่ือ

ในการสรางสมานฉันท กระตุนจิตสํานึกตอชาติบานเมือง สวนผูที่สรางสรรคผลงานเพลงเปนเพียง

ผูเสนอความจริงตามความรูสึกนึกคิดของศิลปน ไมไดคาดหวังวาผูฟงเพลงจะเขาใจทั้งหมด

เพียงแตใชมิติของเพลงบอกเลาเร่ืองราวทางสังคมในดานตาง ๆ ตามหวงแหงกาลเวลาที่แตกตาง

กันโดยถายทอดผานบทเพลง กลุมเปาหมายของผูฟงเพลงคาราบาวสวนใหญเปนชาวบาน เพลง

จึงเปนศิลปะอยางหน่ึงเพื่อสะทอนภาพของสังคม เปนกระบอกเสียงชวยเหลือคนชนช้ันลางดวย

การสื่อสารผานบทเพลงไปยังรัฐบาลหรือผูเกี่ยวของใหรับรูถึงปญหาที่เกิดข้ึนดังการใหสัมภาษณ

ของยืนยง โอภากุล วา

“ผมไมไดคาดหวังอะไร เพราะผมรูวาวันหนึ่งจะมีคนเขาใจ อยางงานของ

วินเซนต แวนโกะ ก็ดี งานของเลโอนารโด ดาวินชี ก็ดี เขาเขียนไวต้ังนานกวาจะมี

คนเห็นคุณคา ศิลปนเปนเพียงผูสรางผลประโยชนใหตกอยูกับคนรุนหลังถึงจะถือวา

เปนผูสราง พวกที่สรางแลวเอาไปดวยมันเปนพอคาเพื่อหาผลประโยชนมากกวา

ที่จะเรียกวาผูสราง”9

9สัมภาษณ ยืนยง โอภากุล, วันที่ 27 พฤษภาคม 2552.

102

ผลกระทบของเพลงตอผูฟง จากการศึกษา พบวา นักวิชาการ และส่ือมวลชน

มีความคิดเห็นคลาย ๆ กันวา อยางศาสตราจารย ดร. ลิขิต ธีรเวคิน (ราชบัณฑิต) มองวาบทเพลง

ของคาราบาว สามารถสรางคานิยมและวัฒนธรรมได เปนตนแบบทางความคิดที่ดีใหกับเยาวชน

สาระในบทเพลงทั้งในแงของประวัติศาสตร สังคม และดนตรี 10 เชนเดียวกับอาจารยขจร ฝายเทศ ที่

มองวา บทเพลงเพื่อชีวิตซึ่งก็รวมถึงวงคาราบาวมีสวนรับใชสังคม ทําหนาที่เปนพื้นที่สาธารณะ

ใหกับคนชายขอบ คนที่ไมมีปากมีเสียง สะทอนมุมมองตอชนช้ันลาง มุมมองตอนักการเมือง และ

มุมมองตอนโยบายรัฐบาล 11 โดยเฉพาะยืนยง โอภากุล มีความเปนศิลปนสูงมาก หยิบจับปญหา

ตาง ๆ หรือวลี คําพูดของนักการเมืองมาเขียนเปนเพลงไดหมด ซึ่งถือเปนความสามารถเฉพาะ

บุคคล

ในสวนของกลุมส่ือมวลชน ใหความเห็นวา บทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว

มีผลกระทบตอผูฟง นอกจากในดานความบันเทิงแลวใหความสุขสนุกสนานทางดานสุนทรียะ

แลวยังมีผลกระทบตอผูฟงที่สําคัญอีก 2 ประการ คือ ประการแรก บทเพลงสามารถบอกเลา

เร่ืองราวตาง ๆ ไปสูผูฟงเพลงได นั้นหมายถึงผูฟงไดรับรูขอมูลขาวสารจากเพลง และผลกระทบ

ประการที่สองคือ บทเพลงสามารถรณรงคเพื่อนําไปสูการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรม เชน รณรงคใหคน

ไทยใชสินคาไทย ใหคนไทยรักกัน รณรงคไมใหคนไทยขายสิทธิขายเสียง ใหคนไทยรักสามัคคีกัน

เหมือนดังที่ ภัทราภร สังขพวงทอง ใหสัมภาษณไววา

“เนื้อหาของเพลงคาราบาว จะบันทึกและสะทอนความเปนไปของประเทศชาติ

ในทุก ๆ ดาน ไมวาจะเปนดานการเมือง เศรษฐกิจ และสังคม โดยเฉพาะสะทอนใน

แงมุมของปญหาที่ตองการใหคนฟงหรือผูคนเกิดความรับรู ความรูสึกรวมและ

นําไปสูการตระหนักสํานึกหรือการแกไขเปล่ียนแปลง” 12

เมื่อวิเคราะหกระบวนการสรางสรรคบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ซึ่ง

เปนแนวเพลงเพ่ือชีวิตจะคลายกับครูชินกร ไกรลาศ (ศิลปนแหงชาติ สาขาศิลปะการแสดง (เพลง

ลูกทุง) กลาวคือ การแตงเพลงตองหาแกนเร่ิมที่แกนกอน แลวก็จะหาบริบทมาประกอบ และใส

รายละเอียดดวยภาษาผูกรอยถอยคํา และทํานองเขามาก็จะเปนเพลงที่มีสารและใหความรูสึก

เพลงเปนการส่ือสารที่ใหทั้งความเขาใจเหตุการณและความรูสึก อยางของครูชินกร ไกรลาศ เปน

เพลงที่เกี่ยวกับชาติ ศาสนา พระมหากษัตริย สังคมและการเมือง เนื้อหาสวนใหญจะมุงเพื่อให

10สัมภาษณ ลิขิต ธีรเวคิน, วนัที ่2 กรกฎาคม 2552.

11สัมภาษณ ขจร ฝายเทศ, วนัที่ 12 กรกฎาคม 2552.

12สัมภาษณ ภัทราภร สังขพวงทอง, วนัที่ 19 สิงหาคม 2552.

103

ความสุข หากมองอีกมุมของปญหาใหมีความสุข ซึ่งจะมีเนื้อหาตางจากยืนยง โอภากุล และ

วงคาราบาว ที่ ส่ือสารตรง บางคร้ังก็เสียดสี ประชดประชัน ใชเพลงเพื่อการตอสูเรียกรอง

เปนตน โดยทั่วไปครูชินกร ไกรลาศ มองวา

“สวนใหญคนแตงเพลงมาจากความทุกขยากของผูคน เพลงคาราบาวเอง

ก็เขียนเพลงจากความทุกขยากของผูคน ประชาชนคนช้ันลาง เพลงรักอกหัก

ความไมเทาเทียมกันทางสังคมบาง เพลงสวนใหญจึงมักมาจากความกระวนกระวาย

ความเดือดเนื้อรอนใจของผูคนเสมอ”13

ศิลปนบางคนแมจะแตงเพลงเกี่ยวกับธรรมชาติยังสามารถเขียนเนื้อหาเพลงเกี่ยวโยง

กับความทุกข เชน เพลง “หลักไมเร้ือย” ข้ึนตนก็เปนธรรมชาติแตก็ยังไปเก่ียวของกับความทุกข

ของคนเหมือนเดิม สําหรับแนวทางเพลงของครูชินกร สวนใหญจะเปนการมองโลกในแงดี เขียน

เพลงที่สะทอนสัจจธรรมของมนุษยจึงมีเนื้อหาที่ฟงไดทุกยุคสมัย เพราะไมไดแตงเพลงดวย

ความจําเปนของสังคม ไมเปนแนวมอมเมาสังคม และเปนเพลงเพื่อการจรรโลงจิตใจผูคนในสังคม

เสียสวนใหญ

“เพลงของผมก็จะสรางข้ึนเพื่อใหคนมีความสุขมากกวา ไมวาจะเส้ือเหลือง

เส้ือแดง ก็จะส่ือใหเห็นแตความดีความงามมากกวา ไมชอบการชักนําใหคนเปนทุกข

ใหคนขัดแยงกัน เพลงของคนเส้ือเหลืองก็ส่ือใหเห็นความงามในอีกรูปแบบ สีแดงก็มี

ความงามคนละแบบ การแตงเพลงการเมืองไมจําเปนตองใชใหเกิดความแตกแยกกัน

ก็ได”14

จากการวิเคราะหขอมูลกระบวนการสรางสรรคบทเพลงของ ยืนยง โอภากุล และ

วงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 นั้น มีองคประกอบสําคัญ 4 ดาน คือ เนื้อหา ทํานองดนตรี

รูปแบบเพลง และผลกระทบตอผูฟงเพลง การเขียนเนื้อหาเกิดจากความรูสึกนึกคิดของศิลปนนั้น

หมายถึงเกิดจากแนวความคิดของผูประพันธเพลง สวนภาษากวีหรือวัจนกรรมที่ใชส่ือเร่ืองราว

ตาง ๆ ซึ่งเปนเนื้อหาสาระ หรือแกนของบทเพลงจะใชภาษางาย ๆ ชาวบาน ๆ เพราะเพลงของ

คาราบาวผูฟงสวนใหญเปนชาวบาน ดนตรีก็จะมีการผสมผสานรวมกับดนตรีสากลข้ึนอยูกับ

ความเหมาะสมของเนื้อหาบทเพลง และมีการใชระบบคอมพิวเตอรเขามาชวยในเรื่องการจัด

ทํานองดนตรีเพื่อใหมีความละเอียดในเร่ืองของชองเสียง ลําดับข้ันตอนของการทําบทเพลงแตละ

บทเพลงนั้นไมไดมีรูปแบบที่ตายตัว บางคร้ังก็ทําทํานองดนตรีเพลงกอน เนื้อหาเขียนทีหลัง หรือ

13สัมภาษณ ชินกร ไกรลาศ, วนัที ่12 กรกฎาคม 2552.

14สัมภาษณ ชินกร ไกรลาศ, วนัที ่12 กรกฎาคม 2552.

104

บางคร้ังก็มีการเขียนเนื้อหาเพลงกอนแลวใสทํานองทีหลัง ข้ึนอยูกับความสะดวกและความรูสึก

ขณะนั้น ๆ ของผูแตงบทเพลง ซึ่งปจจัยสําคัญในการสรางสรรคบทเพลงนั้นข้ึนอยูกับบริบท หรือ

สภาพการณทางการเมือง สังคม และเศรษฐกิจ ดังไดกลาวไวแลวในบทที่ผานมา

ความคิดเห็นของนักวชิาการ และสื่อมวลชน ตอบทเพลง

ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว

การศึกษาคร้ังนี้ไดสัมภาษณนักวิชาการ และส่ือมวลชน เพื่อใหความคิดเห็นตอ

บทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 ไดดังนี้ มุมมองของนักวิชาการ

การสรางสรรคบทเพลง การแตงบทเพลงของศิลปนแตละคนนั้นสวนหนึ่งมาจาก

ภูมิหลังของศิลปนไมวาจะเปนครอบครัว การศึกษา สังคม วัฒนธรรม และบริบททางสังคม

ความชอบของแตละคน ความไมชอบส่ิงตาง ๆ หรือจะเรียกวาอุดมการณชีวิตของศิลปน ปจจัยตาง ๆ

เหลานี้มีอิทธิพลตอการสรางสรรคบทเพลงของศิลปนแตละคนวาจะมีเอกลักษณในการแตงเพลง

อยางไร “พื้นฐานรากเงาของศิลปนมีสวนสําคัญในการแตงบทเพลง ศิลปนมีความชอบอะไร

มีอุดมการณในชีวิตในเร่ืองใด เพลงก็จะมีเนื้อหาสาระไปทํานองนั้นเชนกัน”15 ซึ่งมีความเห็นคลาย

กับ ขจร ฝายเทศ ที่ใหสัมภาษณเกี่ยวกับลักษณะของศิลปนวาเพลงเปนหลักฐานสําคัญ

ในการสะทอนตัวตนของศิลปน และสอดคลองกับคําบอกเลาของ ปอง คาราบาว คนขับรถและ

พอครัวสวนตัวของยืนยง โอภากุล วา ยืนยง โอภากุล นั้นมีวิถีชีวิตที่เรียบงาย อยูกนิงาย ๆ สวนใหญ

กินอาหารไทยพื้นบาน น้ําพริก ผักพื้นบาน เชน มะเขือยาว มะเขือพวง จะบอกสรรพคุณไววามะเขือ

แตละชนิดมีประโยชนตอสุขภาพอยางไร16 ส่ิงเหลานี้อาจเปนสวนบมเพาะใหศิลปนเขาใจถึงการกิน

อยูของชาวบานหรือประชาชนสวนใหญ การเขียนเพลงจึงทําใหเขาใจและเลือกใชภาษาไดอยาง

เหมาะสม ดังเชนวา

“แอดมีความเปนศิลปนสูงมากเปนผูที่เอาความคิดที่เปนนามธรรมมาสรางให

เปนรูปธรรมก็คือเนื้อเพลง และสื่อสารผานชองทางตัวศิลปน ซึ่งแอดเปนทั้ง

นักประพันธเพลง นักรอง นักดนตรี และผูฟงก็ใหความชอบ นั้นหมายความวาเพลง 15สัมภาษณ ลิขิต ธีรเวคิน, วันที่ 2 กรกฎาคม 2552.

16สัมภาษณ ปอง คาราบาว, วันที่ 27 พฤษภาคม 2552.

105

มีคุณคาและมีความหมายตอประชาชนคนชั้นลางซ่ึงเปนคนสวนใหญ ซึ่งตางกับเบิรด

ธงไชย ที่จะเปนเพียงนักรองแตไมสามารถเขียนเพลงได” 17

เมื่อวิเคราะหกับประวัติชีวิตของศิลปนวงคาราบาวจะเห็นดวยกับนักวิชาการทั้งสอง

ทาน อยางยืนยง โอภากุล (แอด คาราบาว) เปนคนที่เติบโตมาจากจังหวัดสุพรรณบุรีเมืองที่มี

ความโดดเดนในเร่ืองของเพลงพื้นบาน (เพลงอีแซว) ภาคกลาง มีพอเพลงแมเพลงที่มีชื่อเสียง

มากมาย ประกอบกับเปนลูกครอบครัวคนจีน ความเปนศิลปนไดจากพอ “พี่แอดเคยเลาใหฟงวา

สมัยที่สุรพล สมบัติเจริญ ยังมีชีวิต มีบางคร้ังที่แตงเพลงจะนํามารองและใหพอชวยดู กอนที่จะ

นําไปรองจริง แสดงวาความเปนศิลปนนั้นมาจากสายเลือด”18 นอกจากนี้ ยืนยง โอภากุล (แอด

คาราบาว) ยังเปนคนชอบอานหนังสือ การศึกษาเรียนมาทางสถาปนิก และยังเคยทํางานเปน

สถาปนิกใหกับการเคหะแหงชาติ ซึ่งอาจเปนไปไดวาทําใหเขาไดพบเห็นวิถีชีวิตของสังคม

คนทํางานกอสราง กรรมกรแรงงานคนชนชั้นลาง เชน เพลง “สังกะสี” ก็มีเนื้อหาเกี่ยวกับกรรมกร

คนงานกอสรางที่มีความรูส่ังสมประสบการณในการสรางตึกสูงใหญใหผูคนไดอาศัย แตเมื่อเกิด

อุบัติเหตุตกตึกเสียชีวิตไดคาทําศพไมกี่พันบาท ไมมีใครสรางอนุสาวรียให ไมมีคนยกยองเชิดชู

ไมมีใครเห็นความสําคัญที่จะกลาวขานถึง และอีกสวนหนึ่งความเปนคนบานนอกยังอยูในตัว เห็น

วิถีชีวิตชาวไรชาวนา และสังคมครอบครัวคนจีนที่ตองปลูกฝงการใชชีวิตดวยการขวนขวายสราง

ตัวเองใหได การเดินทางเขากรุงเทพคร้ังแรกดวยการอาศัยรถสงไปรษณีย และเมื่อเปนศิลปนได

เขารวมการตอตานเพื่อประชาธิปไตยมาหลายคร้ัง ประสบการณตาง ๆ ส่ิงเหลานี้ไดบมเพาะ

ความเปนตัวตนของยืนยง โอภากุล ใหเปนศิลปนที่มีอุดมการณสรางสรรคบทเพลงในลักษณะของ

การปกปองการถูกเอารัดเอาเปรียบระหวางกันของผูคนในสังคม เปนตัวแทนในการเปนปากเปน

เสียงใหคนที่ไมกลาพูด สวนปรีชา ชนะภัย (เล็ก คาราบาว) เปนคนที่ชอบทําอาหารแนวเพลงท่ี

เขียนจึงเปนเร่ืองของเด็กและครอบครัว ปรัชญาบาง และสําหรับ เทียร่ี เมฆวัฒนา (ร่ี คาราบาว)

เปนคนที่เดินทางไปตางประเทศมากมายและไมชอบการเมือง ไมชอบพฤติกรรมของนักการเมือง

จะเขียนเพลงเกี่ยวกับเร่ืองทั่ว ๆ ไป ผูหญิง ครอบครัว และความรัก เปนตน

แนวเพลงเพื่อชีวิตของไทยเกิดข้ึนชวงทศวรรษที่ 19 ซึ่งเปนชวงกระแสเรียกรอง

ประชาธิปไตยที่มีความรุนแรง และเปนการแบงข้ัวของฝายขวาและฝายซายอยางเดนชัด วงดนตรี

เพื่อชีวิตวงแรก คือ “วงคาราวาน” และตอมาก็เปนตนแบบใหกับผูที่สนใจแนวเพลงในลักษณะ

เพลงเพื่อชีวิต คาราวานเกิดข้ึนทามกลางการปฏิวัติประชาธิปไตย ภาษาเพลงขณะน้ันสวนใหญจะ

17สัมภาษณ ขจร ฝายเทศ, วันที่ 12 กรกฎาคม 2552.

18สัมภาษณ ชัยยุทธ ล้ิมลาวัลย, วันที่ 15 กรกฎาคม 2552.

106

ใชภาษาที่คอนขางแรงเพื่อปลุกใจผูคนและถายทอดความจริงในยุคเผด็จการ เชน ภาษาตรง “ปาง

ปาง โปง โปง” เอาเสียงปนมาบรรยายในบทเพลงใหมองเห็นภาพของการเขนฆาประชาชน

นักศึกษา ของทหารยุคนั้น หรืออยางเพลง “หนักแผนดิน” เหลานี้เปนตน เพลงเพื่อชีวิตยุคแรกของ

ไทยมีความเปนฝายซายแบบสุดโตง มากกวาคาราบาว สวนคาราบาวนั้นเกิดข้ึนในชวงทศวรรษที่

20 ทามกลางบริบทของสงครามเย็น เนื้อหาและภาษาที่ใชในบทเพลงจะมีลักษณะที่ออนและ

ไมรุนแรงเทากับบทเพลงเพื่อชีวิตในยุคตุลาคม พ.ศ. 2516-2519 เพราะกระแสการเมืองลดความรุนแรง

ลง จึงเปนลักษณะฝายซายยุคใหม ผลงานเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว เกิดข้ึน

ในชวงของรัฐบาลพลเอกเปรม ติณสูลานนท (พ.ศ. 2523) อัลบ้ัมแรก ๆ จึงเปนเร่ืองของสังคม

จากนั้นดวยระยะเวลาที่ปกครองประเทศยาวนานเปนเวลาถึง 8 ป (พ.ศ. 2523-2531) วังวนของ

ประชาธิปไตยไทยเร่ิมจะมีการผูกขาด ถูกครอบงําดวยอํานาจทหาร คาราบาวโดยการนําของ ยืน

ยง โอภากุล ก็มีผลงานที่เกี่ยวกับการเมืองมากข้ึน อยางผลงานชุดประชาธิปไตย และอีกหลายเพลง

ตอมาเปนการเฝาระวังทางการเมืองของคาราบาว โดยเฉพาะผลงานเพลงทางการเมืองจะมาจาก

ยืนยง โอภากุล เปนสวนใหญ ที่มีผลงานตามรัฐบาลในแตละสมัย จึงอาจกลาวไดวาคาราบาวเปน

ผลผลิตของภาวะสงครามเย็น (สงครามเย็นส้ินสุด 2534) ตอจากนั้นก็จะเปนการเมืองแบบทุนนิยม

เพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาวจะสะทอนถึงบริบททางการเมืองของไทยในแตละ

ชวงเวลาวามีความแตกตางกัน

แนวดนตรีเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว นั้นสวนหนึ่งนาจะไดอิทธิพลมาจาก

ประเทศฟลิปปนสในชวงที่ไดไปศึกษา เพราะเพลงจะไปในลักษณะจังหวะร็อค อิทธิพลดนตรีร็อคได

แผอิทธิพลมายังประเทศฟลิปปนส เพราะชวงที่ทําการศึกษาที่ประเทศฟลิปปนสนั้นไดเปนนักดนตรี

และทําวงดนตรีกับเพื่อน ซึ่งวงคาราบาวไดกอต้ังคร้ังแรกกับเพื่อน คือ กีรติ พรหมสาขา ณ สกลนคร

(เขียว) สองคนที่ประเทศฟลิปปนส จะเห็นไดวาเพลงของคาราบาวมีความเปนร็อคคอนขางมาก

และตอมาไดมีการผสมผสานดนตรีที่หลากหลายใหมีกล่ินอายของความเปนไทย และนี่ก็อาจเปน

สวนหนึ่งที่ทําใหเพลงคาราบาวเปนที่สนใจของกลุมวัยรุนและวัยกลางคน ชวงแรก ๆ คาราบาวก็คง

มีการลองผิดลองถูกเพื่อหาความเปนตัวของตัวเอง ซึ่งผลงานท่ีสรางช่ือใหวงคาราบาว มากที่สุด

“เพลงเมดอินไทยแลนด” มียอดจําหนายมากกวา 5 ลานตลับ และมีงานคอนเสิรตทั่วประเทศ จุดนี้อาจ

เปนการคนพบตัวตนที่แทจริงของคาราบาว ดังนั้น การสรางผลงานจึงมีการทําซํ้า (Reproduction)

หรือมีการนําผลงานมาทําซํ้าเปนการผลิตซ้ําทางวัฒนธรรมของคาราบาว จนกลายเปนภาพลักษณของ

ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว วาเปนศิลปนที่ทําหนาที่เรียกรองความชอบธรรมใหกับประชาชน

สะทอนความทุกขยากลําบากของชนช้ันลาง ความไมเทาเทียมกันทางสังคม ความสมานฉันทของ

คนในชาติ เพื่อการรณรงคเร่ืองส่ิงแวดลอม ตอตานการคอรัปชั่น เปนตน

107

บทบาทของเพลงตอการส่ือสารทางการเมือง สังคม และเศรษฐกิจ จากการวิเคราะห

บทสัมภาษณของนักวิชาการ พอสรุปไดวา เพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว มีบทบาท

ในการสรางจิตสํานึก สรางเอกลักษณ สรางศิลปวัฒนธรรม และเคร่ืองมือทางการเมือง

“เพลงของแอด และคาราบาวไมใชเปนการฟงเพลงอยางเดียว แตเปนการคุย

กับเราเกี่ยวกับการเมือง สังคม เหมือนใหเรามีสวนรวมทางความคิด ความรูสึกตอ

ปรากฏการณที่เกิดข้ึน จึงทําใหคนตองคอยติดตามฟงอยางตอเนื่อง ความหมายหรือ

เร่ืองราวที่คุยผานบทเพลงอาจเปนเร่ืองของสังคมวา สังคมเอ้ืออาทรตอกันแคไหน

การเมืองมีจิตสํานึกตอบานเมืองแคไหน คนไทยมีความรูสึกผูกพันกันอยางไร หรือ

บอกเลาความเหล่ือมลํ้าทางสังคม ส่ิงเหลานี้คือแกนสาระที่ปรากฏในบทเพลง”19

ดังนั้น บทเพลงของ ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว จึงทําหนาที่เปนพื้นที่สาธารณะ

ใหกับคนชายขอบ คนที่ไมมีปากมีเสียง คนดอยโอกาสทางสังคม สะทอนมุมมองตอคนช้ันลาง

มุมมองตอนักการเมือง และมุมมองตอนโยบายรัฐบาล ความเห็นของนักวิชาการตอบทเพลงของ

ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว แนวคิดในการเขียนเพลงจึงมาจากบริบทการเปล่ียนแปลงทาง

สังคม การเมือง และภูมิหลังของศิลปนเอง มุมมองของสื่อมวลชน

จากการสัมภาษณเจาะลึกส่ือมวลชน ผูวิจัยไดทําการสัมภาษณส่ือมวลชนทาง

โทรทัศน วิทยุที่จัดรายการเพลงเพื่อชีวิต และส่ือหนังสือพิมพ จํานวน 6 คน ไดแก กฤษณะ ไชยรัตน

พิธีกรรายการกวนขาวเชาวันหยุด นางสาวภัทราภร สังขพวงทอง รายการคนคนคน และรายการ

กบนอกกะลา คุณทวีสิน สถิตยรัตนชีวิน (อวน อรชร) บรรณาธิการหนังสือพิมพไทยโพสท นายสันทดั

ศักด์ิสูง บรรณาธิการหนังสือพิมพเชียงใหมนิวส รวิตา ปญญามงคล (แหมม) ดีเจ คล่ืน FM 95

ปรีชา สอาดสอน บรรณาธิการหนังสือพิมพเนช่ันกรุป ไดผลดังนี้

ความคิดเห็นของส่ือมวลชนตอบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวง

ป พ.ศ. 2524-2552 นี้ สวนใหญยอมรับในความสามารถของยืนยง โอภากุล ที่มีความเปนศิลปนสูง

สามารถหยิบยกสถานการณตาง ๆ ที่เกิดข้ึนในสังคมมาแตงเปนเพลง และเปนผูมีพรสวรรค

ในการแตงเพลงไดเร็วและทันตอเหตุการณ ที่อยูในกระแสเสมอ คงจะสอดคลองกับบทสัมภาษณ

ของยืนยง โอภากุล ที่วา เพลงของคาราบาวเปรียบเสมือนการรายงานขาวหนังสือพิมพ ดานการใช

19สัมภาษณ ลิขิต ธีรเวคิน, วันที่ 2 กรกฎาคม 2552.

108

ภาษาเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว มีการใชภาษาเหมาะกับชาวบาน ทั้งการใช

ภาษาไทยพื้นบาน ภาษาถิ่นผสมบาง ทําใหชาวบานเขาใจเนื้อหาของบทเพลงไดดี และมีการนํา

เพลงพื้นบานมานําเสนอ ซึ่งเปนจุดเดนของวงคาราบาว โดยเฉพาะยืนยง โอภากุล ที่สามารถรอง

เพลงอีแซว เพลงพื้นบานภาคกลาง หรือหมอลํา เพลงพื้นบานภาคอีสาน20 การใชภาษางายทําให

คนรองตามได เมื่อคนท่ัวไปรองไดเพลงก็ไดรับความนิยม สวนดานจังหวะดนตรีมีความเราใจ

สนุกสนาน เปนดนตรีแนวร็อค ผสมกับพื้นบาน มีการนําดนตรีไทยผสมกับดนตรีสากล ทําใหไดฟง

เพลงร็อคที่มีกล่ินอายของความเปนไทย ทําใหบทเพลงของคาราบาวฟงไดตลอดเวลา แมวา

กระแสของเหตุการณสังคมจะเปล่ียนไปนานแคไหน บางเพลงมีความเปนคลาสสิกมาก ฟงไดทุก

ยุคสมัยอยาง “เมดอินไทยแลนด” ฟงทีไรก็ใหความรูสึกดี ๆ อยูเสมอ 21

บทบาทของเพลงกับการส่ือสาร บทเพลงรับใชหลายสวนของสังคม ในสมัย พ.ศ.2482

กรมประชาสัมพันธไดใชบทเพลงเปนส่ือในการส่ือสารทางการเมือง ในสมัยรัชกาลที่ 6 และ

รัชกาลที่ 7 โดยใหครูเอ้ือ สุนทรสนาน ทําบทเพลงและทํานอง เพื่อปลุกใจใหคนไทยรักชาติ เชน

เพลง “ไทยชวยไทย” หรือใชเพลงเปนส่ือในการสรางคานิยมใหกับเด็ก เชน เพลง “เด็กดี”

“อยากใหคนไทยเปนอยางไรก็ใชเพลงเปนส่ือเพลงเด็กดี กรมประชาสัมพันธ

เปดทุกวัน ชาวบานก็ฟงวิทยุกันทุกหมูบานก็ไดรับและซึมซับไปดวยเพลงจึงมีสวนใน

การสรางคานิยม เพลงถาสรางสรรคในทางที่ดีจะทําใหเพลงอยูไดไมมีวันตาย

ทุกวันนี้เพลงเด็กดีก็ยังสามารถฟงไดไมไดเชยตรงไหน สํานึกของศิลปนมคีวามสําคัญ

มาก”22

อิทธิพลของเพลงที่มีบทบาทตอการส่ือสารทางการเมืองมากขึ้นชวงตุลาคม

ปพ.ศ.2516 – 2519 นักศึกษาซ่ึงเปนปญญาชนของชาติสนใจและฟงเพลงในแนวนี้มาก และใชเพลง

ตอสูกับรัฐบาล ซึ่งวงคาราวาน เปนตนแบบของการนําเสนอบทเพลงเพื่อชาวไรชาวนา การกดข่ีใน

ระบบชนชั้น เชน เพลงคนกับควาย ในชวงที่เขาปาก็จะมีเพลงเดือนเพ็ญ แสงดาวแหงศรัทธา ใน

สมัยปจจุบันเพลงในลักษณะนี้เยาวชนอาจไมสนใจฟงมากเหมือนในอดีตเพราะมีทางเลือกมากข้ึน

“สมัยกอนในยุคของการเรียกรองประชาธิปไตย ใชเพลงเปนเครื่องมือ

ในการตอสู และไมไดทําเพลงเพื่อขาย แตทําเพลงเพื่อเปนการส่ือสาร เอาไปเผยแพร

มากเทาไร ขอมูลขาวสารก็จะไปไดไกลมากยิ่งข้ึน เพลงจึงมีความบริสุทธิ์ไมยุงเกี่ยวกับ

20สัมภาษณ รวิตา ปญญามงคล, วนัที ่ 4 สิงหาคม 2552.

21สัมภาษณ กฤษณะ ไชยรัตน, วนัที่ 22 กรกฎาคม 2552.

22สัมภาษณ อวน อรชร, วนัที ่ 29 กรกฎาคม 2552.

109

ธุรกิจ ยืนยง โอภากุล เร่ิมมามีบทบาททางการเมืองในเหตุการณพฤษภาทมิฬ

โดยการข้ึนเวทีขับไล พลเอกสุจินดา คราประยูร ในชวงป 2535 และไดทําผลงาน

พฤษภาทมิฬ” 23

อยางไรก็ตาม ก็มีความเห็นของส่ือมวลชนบางคนที่มีตอจุดยืนของยืนยง โอภากุล วา

มีความสับสนในตัวเอง หรืออาจมีบางคนที่ไมเห็นดวยกับความเปนศิลปนเพื่อชีวิต เชน การเล้ียง

ไกชน มองวาเปนการเกี่ยวของกับการพนันขันตอ หรือการที่ยืนยง โอภากุล เคยตอตานโรงเหลา

แตกลับมาโฆษณาเบียรชาง และมีธุรกิจเกี่ยวกับเคร่ืองด่ืมชูกําลังอยางคาราบาวแดง ซึ่งอาจถูก

มองวาขัดกับแนวทางของศิลปนเพื่อชีวิต และมีจุดยืนที่ขัดแยงในตัวเอง สรางความสับสนใหกับ

สังคมอยูบาง แตอยางไรก็ตามมีความเห็นตอเนื้อหาเพลง และความสามารถในการสรางสรรค

ผลงานเปนที่ยอมรับของทุกคนวาเปนบุคคลที่มีความรูความสามารถดานงานเพลงและดนตรีที่

สําคัญของไทย และมีบทบาทตอการเคล่ือนไหวทางการเมือง ส่ิงแวดลอม ความไมเทาเทียมกัน

ทางสังคม และความเปนศิลปนยังเปนแบบอยางใหกับเยาวชนดานความสามารถและจุดยืน

ดังบทสัมภาษณตอไปนี้

“คร้ังหนึ่งยืนยง โอภากุล เคยตอตานโรงเหลา แตตัวเองก็โฆษณาเหลาเบียร

และมีธุรกิจเกี่ยวกับเบียร หรือการถูกโจมตีเร่ืองของไกชนเพราะจะนําไปสูการพนัน

หรือการรณรงคใชสินคาไทย “เมดอินไทยแลนด” สวนตัวขับฮาเลย ที่มีราคาแพง

ทําใหรูสึกวาบทเพลงขัดกับตัวเอง”24

“บทบาทหนาที่ของเพลงเพื่อชีวิตของคาราบาว สงผลกระทบกระเทือนหรือมี

สวนชวยเชื่อมโยงใหสังคมมีความเปนหนึ่งเดียวกัน รูเทากัน มองเห็นหรือรูสึกในเร่ือง

เดียวกันได จนกระทั่งทําใหเกิดการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมสวนตัว เพื่อกอใหเกิด

ประโยชนของสวนรวมทั้งในแงเศรษฐกิจ การเมือง สังคม และส่ิงแวดลอมได” 25

23สัมภาษณ อวน อรชร, วนัที ่ 29 กรกฎาคม 2552.

24สัมภาษณ ปรีชา สดวกสอน, วนัที ่22 กรกฎาคม 2552.

25สัมภาษณ ภัทราภร สังขพวงทอง, วนัที่ 19 สิงหาคม 2552.

110

บทที่ 6

ประเด็นและนัยทางการเมือง สังคม และเศรษฐกจิ ที่สื่อสาร ผานบทเพลงของ ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว

การวิเคราะหบทเพลงของ ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาวในคร้ังนี้ ผูวิจัยใช

การวิเคราะหเชิงตีความ (interpretative textual analysis) การตีความหมายเพลง หรือ

ความหมายของเนื้อหาเพลงไมไดมาจากความหมายตรงตามตัวอักษร แตตองอาศัยความหมาย

ที่ซอนเรนอยู จึงตองอาศัยตัวบท บริบท หรือสภาพแวดลอมขณะนั้น ๆ ดังนั้น การวิเคราะห

บทเพลงเปนการตีความหมายที่แฝงอยูในบทเพลง จึงมีจุดเนนที่จะทําความเขาใจเนื้อหาในตัวบท

และเขาใจนัยสําคัญในตัวบทที่มีตอผูฟงเพลงและเจตนาของศิลปน เปนการวิเคราะหเพื่อคนหา

ความหมายที่อยูในบทเพลง ทั้งที่เปนความหมายตรงตามถอยคําที่ปรากฏอยู (denotative

meaning) และคนหาความหมายที่ลึกซึ้งกวาภาษาที่เห็น (connotative social meaning)

การวิเคราะหเชิงตีความ จะใชไดดีกับกระบวนการบอกเลาเร่ืองราวตาง ๆ ที่เช่ือมโยงกับบริบท

ที่เปนจริงของสังคม การเมือง และเศรษฐกิจ ตามชวงเวลาที่ผานมามาประกอบการวิเคราะหตาม

หลักสัญญะวิทยา เพื่อแปลความหมายของบทเพลงแตละเพลง ซึ่งมีประเด็นและนัยในแตละเร่ือง

ดังตอไปนี้

จากบทเพลงทั้งหมดของ ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 นั้น

ในสวนที่เปนผลงานของ ยืนยง โอภากุล มีผลงานที่เปนผลงานเด่ียวไมเกี่ยวกับผลงานในนาม

วงคาราบาว จํานวน 18 ชุด (ผลงานที่เปนทางการ) มีจํานวน 181 เพลง สวนวงคาราบาวมี

ผลงานที่เปนอัลบ้ัมปกติ จํานวน 26 ชุด มีจํานวน 271 เพลง ดังไดกลาวไวในบทที่ 3 แลวนั้น

สําหรับเพลงที่มีการนํามารองซ้ํา ซึ่งผูวิจัยจะตีความหมายตามเนื้อหาเพลงในคร้ังเดียว รวมเพลง

ที่สามารถนํามาวิเคราะหในการวิจัยคร้ังนี้ จํานวน 452 เพลง สามารถวิเคราะหไดเปนกลุมเพลง

ที่มีประเด็นเนื้อหาเกี่ยวกับสังคม วัฒนธรรม มีจํานวนมากที่สุด จํานวน 214 เพลง คิดเปนรอยละ

47.35 ประกอบดวย ดานความยากจน ความไมเทียมกันทางสังคม เด็กและการศึกษา ดาน

จริยธรรมทางสังคม ยาเสพติดและอบายมุข ดานศิลปวัฒนธรรม และธรรมชาติและส่ิงแวดลอม

รองลงไปเปนเพลงท่ีมีเนื้อหาเกี่ยวกับการเมือง จํานวน 119 เพลง คิดเปนรอยละ 26.33

ประกอบดวย หลักการและกระบวนการทางประชาธิปไตย นโยบายและผลกระทบจากนโยบาย

รัฐบาล บุคคลสําคัญทางประวัติศาสตรและผูนําความคิดทางการเมือง พฤติกรรมนักการเมือง

และเพื่อสรางความรักสมานฉันทของคนในชาติ เพลงที่มีเนื้อหาเพลงเก่ียวกับเศรษฐกิจ มีจํานวน

111

20 เพลง คิดเปนรอยละ 4.42 ประกอบดวย ราคาผลผลิตทางการเกษตร ระบบเศรษฐกิจ และ

วิกฤตเศรษฐกิจ และอ่ืน ๆ ไดแก เพลงเกี่ยวกับปรัชญาและธรรมะ จํานวน 46 เพลง คิดเปนรอยละ

10.21 เพลงที่มีเนื้อหาเกี่ยวกับความรัก การใหกําลังใจ จํานวน 53 เพลง คิดเปนรอยละ 11.73

ในการศึกษาคร้ังนี้มุงศึกษาบทเพลงที่มีเนื้อหาเกี่ยวกับการเมือง สังคม และเศรษฐกิจ เทานั้น

มีรายละเอียดดังตอไปนี้

ประเด็นและนัยทางการเมืองที่สื่อสารผานบทเพลงของ ยืนยง โอภากุล

และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552

จากการวิเคราะหเนื้อหาบทเพลงของ ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงป

พ.ศ. 2524-2552 ที่มีเนื้อหาเกี่ยวกับประเด็นและนัยทางการเมือง จํานวน 119 เพลง สามารถ

แยกเปนประเด็นยอยได 5 ประเด็น คือ หลักการและกระบวนการทางการเมืองในระบอบ

ประชาธิปไตย จํานวน 33 เพลง นโยบายและผลกระทบจากนโยบาย มีจํานวน 26 เพลง บุคคล

สําคัญทางประวัติศาสตรและผูนําความคิดทางการเมือง จํานวน 20 เพลง พฤติกรรมนักการเมือง

มีจํานวน 21 เพลง และเพลงท่ีสรางความรักสมานฉันทของคนในชาติ มีจํานวน 19 เพลง

มีรายละเอียดดังตอไปนี้

หลักการและกระบวนการทางการเมืองในระบอบประชาธิปไตย

การปกครองระบอบประชาธิปไตยนั้นมีหลักการอยูที่พื้นฐานของความเสมอภาค

กลาวคือ มีสิทธิ เสรีภาพ ภายใตกฎหมายและความเสมอภาพในโอกาสรับบริการของรัฐอยาง

เทาเทียมกัน อํานาจในการปกครองตองมาจากประชาชน บริหารงานดวยหลักนิติธรรม

ดังคํากลาวสุนทรพจนของอับบราฮัม ลินคอลนวา การปกครองในระบอบประชาธิปไตยเปน

การปกครองของประชาชน โดยประชาชน และเพื่อประชาชนนั้นหมายถึงอํานาจการปกครองตอง

ไดรับความยินยอมจากประชาชนสวนใหญเปนผูเลือกต้ังเขามาเปนตัวแทนของประชาชน

ในการบริหารประเทศ นอกจากนี้ หลักการของประชาธิปไตยไมแกปญหาดวยวิธีการรุนแรง

ใชหลักประนีประนอมเม่ือมีความขัดแยง หันหนามาพูดกันหาทางออกหรือขอยุติที่จะพอยอมรับ

กันไดทุกฝาย กระบวนการทางการเมืองในระบอบประชาธิปไตยจึงเปนการทํางานดวยระบบ

ตัวแทน เชน จะมีการเลือกสมาชิกสภาผูแทนราษฎร (ส.ส.) หรือสมาชิกวุฒิสภา (ส.ว.)

นายกรัฐมนตรีก็ตองมาจากการเปน ส.ส. ขณะเดียวกันหากอํานาจที่ประชาชนใหไปแลว ผูมี

112

อํานาจใชอํานาจไมเหมาะสม และกระทําการที่ไมชอบดวยกฎหมาย หรือเปนผลเสียหายตอ

ประชาชน ก็สามารถเรียกรอง กดดันใหคืนอํานาจแกประชาชนตามวิถีทางประชาธิปไตย มีเพลง

ในประเด็นนี้จํานวน 33 เพลง

ผลการศึกษาพบวา ในชวงระยะเวลาเกือบ 3 ทศวรรษ (พ.ศ. 2524-2552) นั้น มีบทเพลงที่ส่ือถึงการเปล่ียนแปลงทางประชาธิปไตยของไทยไวคอนขางมาก เพราะมีเหตุการณสําคัญ ๆ ทางการเมืองที่ถูกบันทึกไวในบทเพลงของ ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงประชาธิปไตยคร่ึงใบ ที่นายกรัฐมนตรีไมไดมาจาก ส.ส. และยังมีฐานอํานาจสนับสนุนจากทหาร ซึง่คาราบาวไดกอเกิดในยุคนี้ภายใตการบริหารประเทศของพลเอกเปรม ติณสูลานนท ดํารงตําแหนง 3 สมัย รวมระยะเวลากวา 8 ป เปนชวงที่มีการวิพากษวิจารณถึงที่มาของผูนําประเทศที่ขัดตอนายกรัฐมนตรี หลักการประชาธิปไตยสากลเพราะไมไดมาจากการเลือกต้ัง ส.ส. ทําใหประชาธิปไตยไมมีความสมบูรณ คาราบาวจึงอาศัยบริบททางการเมืองดังกลาวสรางสรรคผลงานชุด “ประชาธิปไตย” ตามกระแสการเรียกรองของนักประชาธิปไตย เพื่อใหมีการกําหนดกติกาใหม นายกรัฐมนตรีตองมาจาก ส .ส . ที่ประชาชนเปนผู เลือกเขามาเปนตัวแทน ดังเชนเพลง “ประชาธิปไตย” ตอไปนี้

“...ประชาธิปไตย ธิปไตย ออ หนาตาเจาเปนอยางนี้นี่เอง โอโฮเห็นแลวโอโฮนั่นไง เบอเรอเลยเบอเรอเลย รูเบอเรอเลย รูเบอเรอเลย (รูร่ัว) ประชาชนชาวไทย ชนชาวไทยเอยชีวิตทานเปนอยางไร อยางไรหนอ ขอฟงหนอย ขอฟงหนอย พูดใหฟงหนอย เลาใหฟงหนอยซิ ประชาชนชาวไทย ชนชาวไทยเอย ชีวิตทานเปนอยางงี้นี่เอง โอโฮตกงาน โอโฮยากจน ยํ่าแยเลย ยํ่าแยเลย จนยํ่าแยเลย จนยํ่าแยเลย รูร่ัวเราตองอุดรูร่ัวไหล ถาอยากเห็นเมืองไทยพัฒนาข้ึน อยางผูนําตองมาจาก การเลือกต้ัง ใครอยากเปนบางยกมือข้ึน ใหประชาชนมีสิทธิ์ออกเสียง ผูมากุมบังเหียนชีวิตประชาชน จะปกครองระบอบประชาธิปไตย จะเลนแบบไทยไทยหรือระบบสากล...ก็เลือกเอา...ก็มั่วไป” 1

การพิจารณานัยหรือความหมายของบทเพลง โดยใหกรอบความหมายของสัญญะ และใชบริบทสถานการณทางการเมืองขณะน้ัน นาจะมีความหมายเชิงนัยทางการเมือง เพื่อสงเสริมสนับสนุนใหประชาธิปไตยมีความสมบูรณมากยิ่งข้ึน ตามหลักการของประชาธิปไตย ที่อํานาจการปกครองควรมาจากประชาชน อาทิ เรียกรองใหนายกมาจากการเลือกต้ัง หรือการเปน ส.ส. ซึ่งเปนการไดรับการยนิยอมของประชาชน จึงจะเปนไปตามหลักประชาธิปไตยที่ควรจะเปน

1เนื้อรองเพลง “ประชาธิปไตย,” ผลงานชุดประชาธิปไตย เผยแพรเมื่อธันวาคม

2529.

113

หลังจากส้ินสุดการบริหารในยุคของพลเอกเปรม ติณสูลานนท แลว ภายใตกติกาใหม

สําหรับผูที่จะเปนนายกรัฐมนตรีจะตองไดรับการเลือกต้ังจากประชาชน หรือผานการเปน ส.ส. มากอน

ทําใหพลเอกชาติชาย ชุณหะวัณ หัวหนาพรรคชาติพัฒนา ไดรับการเลือกต้ังและดํารงตําแหนง

เปนนายกรัฐมนตรี เมื่อวันที่ 4 สิงหาคม 2531 ซึ่งเปนกาวยางการเขาสูประชาธิปไตยเต็มใบของไทย

ตอมา รสช. ทํารัฐประหารยึดอํานาจและผลักดันใหพลเอกสุจินดา คราประยูร ข้ึนเปน

นายกรัฐมนตรีที่ไมไดมาจากการเปน ส.ส. โดย รสช. แกไขรัฐธรรมนูญใหมผูที่ดํารงตําแหนง

นายกรัฐมนตรีมิไดมาจากการเปน ส.ส. เกิดการตอตานจากประชาชนอยางรุนแรง โดยเฉพาะ

กลุมชนช้ันกลาง ม็อบมือถือ ม็อบรถเกง มีพลตรี จําลอง ศรีเมือง เปนแกนนําในการเดินขบวน

การเมืองในชวงนี้ที่ทําใหยืนยง โอภากุล ไดรวมข้ึนเวทีตอตานและลมลางอํานาจเผด็จการทหาร ซึ่ง

ตอมาเกิดเหตุการณพฤษภาทมิฬ ผูมีอํานาจใชอํานาจกระบอกปนยิ่งใสผูชุมนุมทําใหมีผูเสียชีวิต

และสูญหายจํานวนหนึ่ง ยืนยง โอภากุล ไดสรางสรรคผลงานชุด “พฤษภาทมิฬ” ออกมาทามกลาง

กระแสการเมืองที่รอนแรงในชวงนั้น ไดแก “ใครฆาประชาชน” เพื่อทวงถามความรับผิดชอบ “ราช

ดําเนิน” ถนนแหงการเรียกรองประชาธิปไตย และ “ลางบาง” และผลงานของคาราบาวอีกเพลงคือ

“นายกอ” ที่ออกผลงานมาหลังรัฐประหารโดย รสช. ที่มีนัยทางการเมืองวานายกตองมาจากการ

เลือกต้ังไดรับความเห็นชอบจากประชาชนจึงจะเปนไปตามหลักการทางประชาธิปไตยสากล

“เรา เปนประชาชน รักประชา ธิปไตย เขนฆาเราทําไม ใครฆาประชาชน แม

ที่ลูกไมกลับบาน แหละหลาน ๆ ที่อาไดหายไป ลูก ที่พอไปหนใด จะมีใครหยั่งรูถึง

จิตใจ ฝน ที่หลนเปนตะกั่ว คือความหวาดกลัว ของหัวใจใคร ฝน ไดเทากับฝนราย

ในการจากไป ของคนที่ตนรัก เรา เปนประชาชน รักประชา ธิปไตยเขนฆาเราทําไม

ใครฆา ประชาชน คืนนี้ดาวไดรวงหลนไรรางคน ที่ตนเคยหนุนตัก รัก ของใครตอง

พลัดพราก จากกันไป ชั่วนิจนิรันดร เธอเปนผูเสียสละ แตภาระนั้นใครจะถายถอน เสียง

แมกลอมลูกนอยนอน ขับบทกลอน พอเปนวีระชน เรา เปนประชาชน รักประชาธิปไตย

เขนฆาเราทําไม ใครฆา ประชาชน เรา เปนประชาชน รักประชา ธิปไตย เขนฆาเรา

ทําไม ใครฆา ประชาชน. พอ จา พอจะ พอจา พอหนู ไปอยูไหน อยูไหน เลาแมจา

เมื่อไร พอหนูจะกลับมา ซื้อตุกตา ซื้อขนม มาฝาก คนไหนใครเลาคลุมคล่ัง ไมยอม

ฟง เสียงเพลง ประชาชนส่ัง ก็คือเสียงปนกล ใบไมหลน ถนนนั้นแดงฉาน วิญญาณ

แหงเสรีชน คือผูคน ผูควรกลาวขาน เกียรติประวัตินี้ยืนนาน แหงการสืบสาน

ประชาธิปไตย...”2

2เนื้อเพลง “ใครฆาประชาชน,” ผลงานชุด พฤษภาทมฬิ เผยแพรพฤศจกิายน 2535.

114

เมื่อพิจารณา บทเพลง “ใครฆาประชาชน” ขางตน ตามหลักสัญญะวิทยา บริบท

การเมือง การตีความหมายของเพลง มีนัยทางการเมืองเพื่อเรียกรองใหมีผู รับผิดชอบตอ

การสูญเสียและสูญหายของผูเขารวมประทวงในเหตุการณ 12-17 พฤษภาคม 2535 ที่รัฐบาล

ผูมีอํานาจใชความรุนแรงกับฝูงชน ออกมารับผิดชอบการกระทําตอประชาชน

เพลง “ราชดําเนิน” บทเพลงที่ส่ือถึงความสําคัญของถนนแหงการเรียกรองตอสูเพื่อ

ประชาธิปไตย ที่ประชาชนสละชีพเพื่อลูกหลานไดในวันขางหนาไปแลวไมรูเทาไร การสูญเสีย

และการเสียสละชีวิตของคนบางสวนของสังคมบนถนนเสนทางประวัติศาสตรการเมืองไทย เพื่อ

แลกกับประชาธิปไตยที่สมบูรณ และมีนัยทางการเมืองวาการใชความรุนแรงมีแตจะเกิดความเสียหาย

“โอราชดําเนินถนนแหงวีรชนสวรรคเบ้ืองบนรูดี เราสูเพื่อใคร เพื่อประชาชนเพื่อ

ชาติประชาธิปไตยแผนดินอยู รอดปลอดภัยเพราะเราคนไทยไม เห็นแก ตัว

โอราชดําเนิน ทอดยาวเร่ืองราวตอสู ทุกคนไดรู ยามสูคนไทยไมกลัว ไตรรงคสะบัด

โบกพัดในคืนสลัวแมปนเจายิงถี่รัว ระงมไปทั่วทองราชดําเนิน ดําเนิน กาวตอไป

ขางหนาแดมวลประชาผูกลาทาเผด็จการราชเปนชาติพลี ชีพนี้ชั่วกาลนานอยูกับลูก

กับหลานอยูกลางใจพานประชาธิปไตยดําเนิน กาวตอไปขางหนา แดมวลประชา

ผูกลาทาเผด็จการราษฎรเปนชาติพลี ชีพนี้ชั่วกาลนานอยูกับลูกกับหลานอยูกลาง

ใจพาน ณ ราชดําเนิน”3

เพลง “ลางบาง” เปนการเตือนใหประชาชนไมควรขายสิทธิ์ และ ส.ส.ที่เห็นแก

ประโยชนสวนตนใชเงินซื้อเสียงแลวก็บอกวาไดมาตามระบอบประชาธิปไตย เปนการเตือนสติให

พิจารณาเลือกคนดี ๆ เขาไปเปนตัวแทน คนที่ไมดีก็ใชกระบวนการเลือกต้ังลางบางออกไป

โดยการไมลงคะแนนให ถาไมเลือกก็จะเปนการสกัดกั้นและลบลางนักการเมืองที่ไมดีไปได

ถาเลือกคนไมดีมาเปนผูแทนก็มีแตจะไปโกงกินลูกหลานจะลําบากในภายภาคหนา

“คนจนจน ก็คน ทั่วไปประชาธิปไตย สรางจาก ประชาชน อยาตีราคาเพียงแค

เงินตราแจกคนซ้ือสิทธิ์ขายเสียงเพราะวาความยากจน อนาคตมืดมน ลูกหลานจะ

บรรลัย ...คนจนไมใชคนโงผูแทนพุงโตแหก ตาประชาชนใชเงินมาติดสินบนแลว

หลอกคนจนวาประชาธิปไตย ประเทศกําลง พัฒนาจะเลือกใครมาพวง เจาหนี้เขามา

ผูแทนบางคนมักใหญมุงเอากําไรเมื่อไดเขาในสภา แยงเปนรัฐมนตรี ทําตัวบัดสีมีให

เห็นอยูเต็มตา มันดูถูกชาวประชาถือวารวย รวยไหมครับ ส.ส. รวยซิ คนจนไมใชคนโง

3เนื้อเพลง “ราชดําเนิน,” ผลงานชุด พฤษภาทมิฬ ของ ยืนยง โอภากุล เผยแพรเมื่อ

พฤศจิกายน 2535.

115

ผูแทนพุงโตแหกตาประชาชนลางบาง กันดูสักหนขอแรงคนจนชวยเปนคนลางบาง

ลางบางไปเลย ลางบางบางคนขอแรงคนจนเปนคนลางบาง ลางบางไปเลยลางบาง

บางคนขอแรงคนจนชวยเปนคนลางบาง…เขาวาลางบางไมใชลางชามตองจับลางน้ํา

เอาตะแกงรองไวหาคนดี ๆ ที่นาไวใจบนแผนดินไทยยังไมส้ินคนดี...”4

เมื่อพิจารณาตามหลักสัญญะวิทยา วัจนกรรม และบริบทการเมืองและสังคม

บทบาทของเพลงมีนัยทางการเมืองเพื่อสงเสริมใหกระบวนการทางประชาธิปไตยในระบบตัวแทน

มีความเปนกลาง และประชาธิปไตยจะสมบูรณถาเกิดจากภาคประชาชนไมขายสิทธิขายเสียง

เลือกคนดีไปทําหนาที่ จะเปนการสกัดกั้นคนช่ัวที่จะเขาไปใชประโยชนจากทางการเมือง โดย

กระบวนการเลือกต้ังจะเปนกลไกการกลั่นกรองนักการเมือง และลางบางคนชั่วที่โกงกินใหหมดไปได

นัยคือประชาชนเทานั้นที่จะทําใหการเมืองมีศักยภาพ ดวยการเลือกต้ังคนดีไมซื้อสิทธิซื้อเสียงเขาไป

ทํางานในสภาแทนประชาชน ก็จะทําใหมีการคอรรัปชั่นนอยลง เพราะมีตนทุนทางการเมืองไมสูง

มากนัก

เพลง “นายกอ” เปนบทเพลงของวงคาราบาวออกมาเพื่อการแสดงความคิดเห็นตอ

การไดมาของตําแหนงนายกรัฐมนตรีหลังการทํารัฐประหารโดย รสช. ที่ใหพลเอกสุจินดา

คราประยูร เปนนายกรัฐมนตรี ควรมาจากการเลือกต้ัง ใหประชาชนเขาเปนคนเลือกเองวาจะเปน

ใครก็ไดที่เขาตองการ ไมควรมาจากการแตงต้ัง ซึ่งไมเปนไปตามตามหลักประชาธิปไตยที่ควรจะเปน

“(สวด) นายกอ...นายกอ...(นายกอ...) คุณจะเปนใครก็ได ขอใหประชาชนไทย

ไดเปนคนเลือกนายกอ ทางเขามีใหเดิน ทําไมจึงไมเดินมันไมเพลิดไมเพลิน เดิน

ไมเปนหรือไร ใจลองไตรลองตรอง วาควรไมควรเชนใดนี่นะแผนดินไทย ไมใช

แผนโรตี มีผูคนมากมาย เด็กหญิงชายอดอยากชีวิตความทุกขยาก มันฝากกับฝมือ

ใคร ใครวาสูงยิ่งหนาว ยิ่งสูงควรยิ่งต้ังใจ นายกอไตกระได อยานําไปนรกโลกันต

นายกอ นายตองมาจากเลือกต้ัง ไมไดมาดวยกําลัง และไมไดมาดวยเงินทอง

นายกอ นายควรเดินตามครรลอง ใหประชาชนทั้งผอง ไดเปนคนเลือกนายกอ…”5

4เนื้อรองเพลง “ลางบาง,” ผลงานของ ยืนยง โอภากุล ชุด พฤษภาทมิฬ เผยแพรเมือ่

พฤศจิกายน 2535.

5เนื้อรองเพลง “นายกอ,” ผลงานของคาราบาว ชุด วิชาแพะ เผยแพร เมือ่ พฤศจกิายน

2535.

116

จากบทเพลงนี้เมื่อพิจารณาความหมายตามนัยทางการเมือง บทเพลง “นายกอ”

มีบทบาทเพื่อเรียกรองใหประเทศไทยมีการพัฒนาประชาธิปไตยมากข้ึนนั้น ซึ่งอํานาจประชาธิปไตย

ควรมาจากประชาชน จึงจะเปนการปกครองเพ่ือประชาชน ดังนั้น นายกรัฐมนตรีตองมาจาก

การยอมรับจากประชาชนเลือกเขามาบริหารประเทศ และมีข้ันตอนตามหลักประชาธิปไตยคลาย

กับเพลงประชาธิปไตย แตเกิดจากสภาพแวดลอมหรือบริบทที่แตกตางกัน สําหรับเพลงนี้เกิดข้ึน

ในบริบทเหตุการณพฤษภาทมิฬ ที่ทหารยึดอํานาจจากการทํารัฐประหารแลวสนับสนุนใหพลเอก

สุจินดา คราประยูร ข้ึนเปนนายกรัฐมนตรีโดยไมไดมาจากการเลือกต้ังจากประชาชน

การเมืองไทยที่มีการเปล่ียนแปลงโดยการทํารัฐประหารทีไรก็จะมีการแกไข

รัฐธรรมนูญเพื่อเอ้ือประโยชนใหกับฐานอํานาจของตนเองตลอดมา นายกรัฐมนตรีที่มาจาก ส.ส.

จะอยูในอํานาจไดไมนาน นับต้ังแตสมัยของพลเอกชาติชาย ชุณหะวัณ เปนตนมา เมื่อถึงสมัย

ที่นายบรรหาร ศิลปอาชา เปนนายกรัฐมนตรี จึงมีนโยบายเพื่อแกไขกฎหมายท่ีลาสมัย รวมถึง

รัฐธรรมนูญที่ควรมาจากประชาชน คือ สภารางรัฐธรรมนูญ (สสร.) จนกระทั่งไดรัฐธรรมนูญฉบับ

ประชาชน พ.ศ. 2540 และมีการพิจารณากฎหมายประกอบรัฐธรรมนูญในสมัยของนายชวน หลีกภัย

(ชวน 2) เมื่อยุบสภาใหมีการเลือกต้ังกันใหมภายใตรัฐธรรมใหม พ.ศ.2540 ซึ่งเปนรัฐธรรมนูญ

ที่ทุกฝายใหการยอมรับวาเปนรัฐธรรมนูญที่ดีที่สุด ทําใหพรรคไทยรักไทย โดยมี พ.ต.ท.ดร.ทักษิณ

ชินวัตร เปนหัวหนาพรรคภายใตสโลแกน “คิดใหม ทําใหม” กับนโยบายประชานิยม เปนการบริหารงาน

โดยอํานาจทุนการเมืองที่ใหญที่สุดของประเทศ บริหารงานสมัยแรกดวยประชานิยมทําใหไดรับ

ความนิยมจากประชาชนคนรากหญาอยางที่ไมเคยมีนักการเมืองคนใดทําไดมากอน

ทามกลางความนิยมชมชอบของชาวบาน กระแสการตรวจสอบทรัพยสินโดย ป.ป.ช.

ทําใหนักวิชาการ และการเมืองฝายตรงขามกดดันการทํางานจนถึงตองประกาศเวนวรรคทาง

การเมือง แตไมลาออก หรือไมยุบสภา เลือกต้ังในป พ.ศ. 2548 พ.ต.ท.ดร. ทักษิณ ชินวัตร ไดรับ

เลือกต้ังและมีจํานวน ส.ส. มากที่สุดในประวัติศาสตรของพรรคการเมืองไทยที่ผานมา ใชอํานาจ

พยายามจะแกไขกฎหมายเพื่อประโยชนตัวเอง และกระแสการตอตานระบบทักษิณรุนแรงข้ึนเร่ือย

ทั้งในดานการคอรรัปชั่น การหมิ่นสถาบัน และการขายสมบัติชาติอยางหุนโทรคมนาคม ไมคํานึงถึง

ความเปนชาติบานเมือง และนําไปสูการทํารัฐประหารในวันที่ 19 กันยายน 2549 บทเพลงของ ยืนยง

โอภากุล ในชวงนี้ ไดแก “เวนวรรค” “โจรสลัดสิงคโปร” ที่มีเนื้อรองดังตอไปนี้

“แกไขรัฐธรรมนูญ ใหเพิ่มพูนผลเพื่อประชา ปองกันมนุษยการเมืองวันหนา

แสวงหาประโยชนใสตน... หนังสือยังมีเวนวรรค ความรักเวนวรรคกันได ความชัง

เพิ่มข้ึนมากมาย แกไดดวยการเวนวรรค เสียสละแลวคอยพิสูจน ความจริงคงตอง

ประจักษ ถาประชาชนยังรัก สักวันจะตองกลับมา ลดทอนอุณหภูมิ ของความรุนแรง

117

ทุกหัวระแหง เขมงเกียวจองตา ผีเมืองกระซิบ ลางรายจะมา เลือดและน้ําตา คนไทย

จะไหลโลมดิน เดือนพฤษภาทมิฬ ฉันยินเสียงปนกึกกอง สาดใสพอแมพี่นอง อยูบน

สะพานผานฟา ความกลัววิ่งมาจับใจ ความตายถูกแบกหามมา บอกตัวเองวา

ขออําลา หลีกเรนจากความรุนแรง ถอยกันคนละกาว เพื่อกาวตอไป ประชาธิปไตย

จะไดเขมแข็ง เพื่อแผนดินไทย ทําไมตองจายแพง ลดความรุนแรง สงางามดวย

การเวนวรรค เวนวรรค เวนวรรค เวนวรรค เวนวรรค เวนวรรค เวนวรรค เวนวรรค

เวนวรรค เวนวรรค เวนวรรค เวนวรรค เวนวรรค เวนวรรค เวนวรรค เพื่อแกไข

รัฐธรรมนูญ ใหเพิ่มพูนผลเพื่อประชา ปองกันมนุษย การเมืองภายหนา แสวงหา

ประโยชนใสตน ก็มันไมมีทางออกอ่ืนแลว บานเมืองเราถึงทางตัน จะบายหนาไปสู

นรกสวรรค ประเทศไทยนั้น อยูที่คนหนึ่งคน... เวนวรรค!”6

พิจารณานัยหรือความหมายของบทเพลงโดยใชกรอบของสัญญะวิทยา บริบท

การเมืองเพื่อใหเกิดการประนีประนอมเม่ือมีการขัดแยงกันทางการเมือง บางคร้ังนักการเมือง หรือ

ผูมีอํานาจควรมีการเสียสละบางเพื่อรักษาความเปนสงบเรียบรอยของสังคมชุมชน อาทิ การเวน

วรรคทางการเมือง หรือการจัดทํากฎหมาย อยางไรก็ตามการจัดทํากฎหมายควรยึดหลักนิติธรรม

คํานึงถึงประโยชนของประชาชนคนสวนใหญ มิใชแกกฎหมายเพื่อประโยชนสวนตน

“มันมาจากสิงคโปร เกาะสิงคโปร กองเรือเทมาเส็ก เปนกองเรือขามชาติ

รุกรานเอกราชในยุคโลกาภิวัฒน มีมาดามลีโฮชิง ลูกสะใภลีกวนยู เปนกัปตันเรือ

กองทุน * สิงคโปรบุกเมืองไทย สิงคโปรบุกไทยแลนด ยึดกิจการโทรคมนาคม

สิงคโปรมุงแทรกแซง สิงคโปรมุงครอบครองดาวเทียม และความลับทางทหาร โดย

นายทุนนายหนา โกยเงินทองไปอ้ือซาส คือการติดสินบนขามชาติ (ซ้ํา *) มันไมใช

กติกา มันไมธุรกิจ แตเปนการขายสมบัติชาติ เพียงเพราะเงินกอนโต เงินกอนโต เกิด

ชองโหวความลับทางทหาร เคยเกิดแลวกับมาเลเซีย กับอินโดนีเซียแลวไยทุนไทยจึงไม

สังวร โจรสลัดสิงคโปร โจรกระจอกจากสิงคโปร”7

6เนื้อรองเพลง “เวนวรรค,” ผลงานของ ยืนยง โอภากุล ชุดตะวันตกดิน เผยแพรเมื่อ

2549.

7เนื้อรองเพลง “โจรสลัดสิงคโปร,” ผลงานของ ยืนยง โอภากุล ชุดตะวันตกดิน

เผยแพรเมื่อ 2549.

118

ในป พ.ศ. 2551 การเมืองภาคประชาชนเร่ิมมีบทบาทมากข้ึนเร่ือย ๆ และเกิดความขัดแยง

ทางความคิดออกเปน 2 ฝายโดยกลุมพันธมิตรฯ (เส้ือเหลือง) เขายึดทําเนียบรัฐบาลหลังการจัดต้ัง

รัฐบาลใหม ยังเปนคนของระบอบทักษิณอยู จนกระทั้งเขายึดสนามบินสุวรรณภูมิเมื่อวันที่ 26

พฤศจิกายน พ.ศ. 2551 ที่สรางความเสียหายแกประเทศอยางมากเพื่อกดดันรัฐบาลสมชาย วงศสวัสด์ิ

และอีกฝายประชาชนที่สนับสนุน พ.ต.ท.ทักษิณ ชินวัตร กลุม นปช. (เส้ือแดง) มวลชนทั้งสองฝาย

มีเปนจํานวนมาก และซ้ือส่ือโทรทัศนเปนชองทางในการส่ือสารปลุกระดมมวลชนไดเปนอยางมาก

สังคมไทยชวงนี้เกิดความแตกแยกกันอยางรุนแรง ตางฝายตางก็เห็นวาตัวเองถูก ยืนยง โอภากุล

จึงอาศัยบริบททางการเมืองแตงเพลงในเชิงลอเลียน เพื่อใหคนไทยไดคิดไตรตรองถึงผลเสียที่เกิดข้ึนกับ

ประเทศ อยางเชนเพลง “ประชาธิปตวย” “นายประชา” เพื่อสะทอนภาพการพัฒนาประชาธิปไตย

ของไทยและเปนการแสดงความคิดเห็นผานบทเพลงถึงความถูกตองตามหลักการและอุดมการณ

ประชาธิปไตย เพราะการตอสูของคนไทยดวยกันเองไมไดสงผลดีตอชาติบานเมืองสักเทาไร มีแต

จะทํารายประเทศชาติใหลมจม เพราะทุกฝายไมโอนออนใหกันและกัน มุงแตจะเอาชนะ เอาถูก

เอาผิดใหไดทั้งสองฝาย วงคาราบาวก็มีเพลงเพ่ือเปนการเตือนสติวาจะอยูฝายไหนเราก็คนไทย

ในเพลง “ยังมีประเทศไทย” เพื่อกระตุนเตือนมวลชนวาที่นี่ประเทศไทยไมใชมีเฉพาะเส้ือแดงเส้ือ

เหลืองที่จะใชเปนเวทีตอสูกันทางการเมือง โดยไมคํานึงถึงประเทศและประชาชนกลุมอ่ืน ๆ ที่เปน

เจาของประเทศเชนกัน ยืนยง โอภากุล เองก็ไดออกเพลงพิเศษในการรณรงคการหยุดทําราย

ประเทศไทยดวยความรุนแรง ในเพลง “หยุดทํารายประเทศไทย” ในป พ.ศ. 2552

อภิวัฒน 2475 ผูคนใฝหาความศิวิไลซ ไดมาดวยความเขาใจ ไมมีผูใดตองเสีย

เลือดเสียเนื้อ จากสมบูรณาญาสิทธิราช เปล่ียนมาเปนประชาธิปไตย ของดีไดมางาย ๆ

ไมรูจักใช เห็นพิมเสนเปนแคเกลือ เหตุการณ ณ เดือนตุลา พวกเราแลกมาแลวได

อะไร ไดปญญาชนยุคใหม กับนักการเมืองเกาะกินสังคม เมื่ออํานาจอยูกับสามัญ

ชน ต้ังเปนกกเปนเหลามากมาย กุมบังเหียนบริหารรัฐไทย บานเมืองวุนวายอยาง

ที่ไดเห็นไดชม *ถึงเวลาแลวหรือยัง ที่ตองเยียวยา บานเมืองมีปญหาตองหาทางไปมี

ทางเดียวคือรวมมือรวมแรง รวมใจ เพื่อประเทศไทย เพื่อชนชาวไทย เพื่อประชิปไตย

ที่ไมไดเปน...

** ประชาธิปไตยในกํามือคนรวย ประชาธิปไตยในสังคมไทย ประชาธิปไตยใน

สังคมเฮงซวย ประชาธิปไตยในสังคมเมืองไทย เหตุการณในอเมริกา คือการพัฒนา

ประชาธิปไตย โอบามานักการเมืองรุนใหม ปฏิเสธเงินหนุนจากกลุมทุนผูกขาด

เพราะผูคนในระดับรากหญา มีสํานึกรักประชาธิปไตย บริจาคเม็ดเงินเร่ียไร จนถลม

ถลายประวัติศาสตรอเมริกา *** A rolling stone gatheres no moss A rolling stone

119

gatheres no moss A rolling stone gatheres no moss A rolling stone gatheres

no moss8

จะเดินตอไปอยางไง นายประชา นามสกุล ธิปไตย กวา 70 ป ผานไป ไดเห็น

อะไร ไดพิสูจนอะไร เปนหัวเล้ียวหัวตอ ที่สําคัญในสังคมไทย กับกาลเวลาผานไป

คุณเหมาะหรือไมกับบานนี้เมืองนี้ มีกินเวลาเทาคน คนหนึ่งคนอายุปูนนี้มีผิดชอบ

ชั่วดี เปนบทเรียนรูสาแกใจ ถึงเวลาหรือยัง ตองปรับปรุงแตงเสริมเติมใหม ใหเหมาะ

กับสังคมไทย ที่ไมเหมือนใคร ไมมีใครเหมือน

** นายสมบูรณ หรือนายประชา ที่เคยคบหา แลวใครคบไดไมได ชาติและ

บานเมือง เปนเร่ืองของคนสวนใหญจะเอาอยางไง จะเดินอยางไงใครจะถือธง

ใครจะถือธงตะวันตกคือที่มา ที่นายประชาจากบานมาไกลมากับคนรุนใหม บุกเบิก

ชาติไทยตามนายประชา ในประเทศมหาอํานาจ ทั้งยุโรป อเมริกาเขาถึงสํานึกราก

หญา กวาเขาคูหา กาโจรไปครองเมือง ใครจะถือธง ใครจะถือธง ใครจะถือธง 9

ระหวางเดินทางพากันกลับบาน เราตางมีฝนอันแตกตาง บางคนฝนไกลถึง

ดวงตะวัน แตอีกหลายคนฝนถึงพระจันทร คนเราในโลก ทั้งเหมือนทั้งตางลงลาย

ละเอียดตามความนึกฝน แตส่ิงที่ดีทั้งเธอและฉัน จงอยาลืมกันยังมีประเทศไทย มีขาว

ในนามีปลาในน้ํา พื้นปาชุมฉํ่า พืชสัตวหลากหลาย ปลูกขาวภาคกลางยาง ภาคใต

ภาคเหนือลําไย ผลไมทั้งป หาดทรายสวยงาม น้ําทะเลใสอุน ประเพณีงานบุญสง

กรานดี ตางชาติเที่ยวไทยชอบไปทุกที ชนบทวันนี้เขยฝร่ังยังฝงกาย เรามีประเทศ

มีรักที่ควรหวงแหน ไมมีที่ไหนทดแทน อบอุนทั้งกายและใจ ลูกหลานเหลนคง ดํารง

สืบเผาสืบพงษ คงความยิ่งใหญ ใหเราไดภาคภูมิใจที่เกิดมาเปนคนไทยที่ยังมีประเทศ

ไทย ปญหาทั้งปวงยังมีทางแก หากเราเหนี่ยวแน ถือประเทศมากอนเหนื่อยก็จงพัก

หนักก็จงผอน สวดมนตลดทอน อัตราแผเมตตา ไมใครก็ใครคงถูกและผิด แตไม

สมควร แลกดวยเลือดน้ําตา จับเขาคุยกันยอมประเสริฐกวาโลก อนิจจาสังคม

อนิจจัง ยังมีประเทศไทย ยังมีประเทศไทย ยังมีประเทศไทย10 8เนื้อรองเพลง “ประชาธิปตวย,” ผลงานของ ยืนยง โอภากุล ชุดคนกับเมาท เผยแพร

เมื่อ 2551.

9เนื้อรองเพลง “นายประชา,” ผลงานของ ยืนยง โอภากุล ชุด คนกับเมาท เผยแพร

เมื่อ 2551.

10เนื้อรองเพลง “ยังมีประเทศไทย,” ผลงานของคาราบาว ชุด โฮะ เผยแพรเมื่อ

เมษายน 2552.

120

จากบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาวสะทอนใหเห็นถึงพัฒนาการ

การเมืองไทยภายใตระบอบประชาธิปไตย มีความซับซอนซอนเรน รัฐธรรมนูญที่ดีที่สุดก็ไมได

นําพาใหประเทศเปนสังคมประชาธิปไตยไดอยางสมบูรณไปไดมากกวาการมีประชาธิปไตยคร่ึงใบ

สักเทาไร เนื่องจากจิตสํานึกและอุดมการณของนักการเมืองไทยยังมีไมมากพอ ประชาธิปไตย

ในระดับรากหญาไมเกิดจะใหสังคมเปนประชาธิปไตยไดยาก ตราบใดที่ยังมีการซื้อสิทธิ์ขายเสียง

กันอยู นักการเมืองยังขายอุดมการณ กฎหมายฉบับใดก็คงไมมีความหมาย

นอกจากนี้ ยังพบวา กิจกรรมการเลือกต้ัง เปนอีกกิจกรรมของกระบวนการทาง

การเมืองในระบอบประชาธิปไตยที่ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาวนํามาเสนอในบทเพลงไวอยาง

นาสนใจ เชน การเชิญชวนเยาวชนที่อายุครบ 18 ปใหสนใจประชาธิปไตยดวยการออกไปใชสิทธิ

เลือกต้ัง ในเพลง “สเปโต” หรือการโฆษณาชวนเชื่อของนักการเมืองอยางเพลง “มนตการเมือง”

“สัญญาหนาเลือกต้ัง” หรือการซ้ือเสียงอยางเพลง “คืนหมาหอน” เปนตน เนื้อหาของเพลง

สามารถใชส่ือสารไดทุกคร้ังที่มีเทศกาลเลือกต้ัง

“โตจนตกกระใจ สิบแปดปหัวโต โตไปถึงไหนเลา หัวเธอมีอะไรขางใน คิดเห็น

เปนอยางไรกัน คิดฝนถึงอะไรกัน สิบแปดปหัวโต โตไดเทานี้ ด๋ีดีจะไดเลือกผูแทน

สิบแปดปใจโตเกินตัวมีแฟน แลวผูแทนเธอไปเลือกใชใคร คิดเห็นเปนอยางไรกัน

คิดฝนถึงอะไรกัน การเปนคนเกิดมารวมแผนดินนั้น มันคือความสัมพันธอันยิง่ใหญ

ถึงตางคนตางวันและแตกตางวัย ความเปนไทยไมตางกัน คุณจะโตไมโต ตองโต

เพราะคุณมีสิทธิ์ จะโตไมโตตองโตกันตอไป คุณจะโตไมโต ตองโตตองไปใชสิทธิ์ ...” 11

ชวงระยะเวลาเกือบ 3 ทศวรรษ ที่ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ไดสรางสรรค

บทเพลงออกสูสาธารณชนนั้น ไดส่ือสารถึงการเปล่ียนแปลงทางการเมืองครั้งสําคัญ ๆ ไมวาจะ

เปนการไมเห็นดวยกับการปกครองของผูมีอํานาจ การเลือกต้ังที่ไมโปรงใส มีการซื้อเสียง หรือ

การเดินขบวนประทวงเรียกรองประชาธิปไตยใหมีความสมบูรณมากยิ่งข้ึน หรือการกระตุน

ความคิด ชี้แนะทางออกใหกับการเมืองและประชาชนอยางตอเนื่อง

11เนื้อรอง เพลง “สเปโต” ผลงานของคาราบาว ชุด แจกกลวย เผยแพรเมื่อ

สิงหาคม 2538.

121

นโยบายและผลกระทบจากนโยบายรัฐบาล

นโยบาย เปนแนวทางการบริหารประเทศที่กําหนดข้ึนโดยรัฐบาล ซึ่งอาจจะเปน

องคกรหรือบุคคลที่มีอํานาจโดยตรงตามกฎหมายภายใตระบบการเมือง ทั้งนี้ครอบคลุมต้ังแตส่ิงที่

รัฐบาลต้ังใจวาจะกระทําหรือไมกระทําก็ได การตัดสินใจของรัฐบาลในการแบงสรรทรัพยากร หรือ

คุณคาตาง ๆ ในสังคม กิจกรรมหรือการกระทําตาง ๆ ของรัฐบาล รวมถึงผลผลิตและผลลัพธที่

เกิดข้ึน และส่ิงที่เกิดตามมาจากการดําเนินงานของรัฐบาล เพลงที่เกี่ยวกับนโยบายสาธารณะ

จากการวิเคราะหบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 พบวา

มีเพลงที่มีเนื้อหาสาระเกี่ยวกับนโยบายสาธารณะทางการเมืองของรัฐบาลแตละยุคสมัย และ

ผลกระทบท่ีเกิดจากนโยบายของรัฐบาล มีจํานวน 26 เพลง สามารถอธิบายนโยบายและ

ผลกระทบจากนโยบายรัฐบาลไดดังนี้

ชวงแรกที่คาราบาวทําเพลงเปนชวงการบริหารประเทศของพลเอกเปรม ติณสูลานนท

เพลงชวงนั้นแนวเพลงออกมาสูสาธารณะเปนในลักษณะทางสังคมมากกวาเพลงการเมือง ในยุค

ของทานพลเอกเปรม จะเปนการเรียกรองประชาธิปไตยเพราะเปนนายกไมไดมาจากการเลือกต้ัง

และเปนชวงเวลาที่อยูในอํานาจของทหาร (พ.ศ. 2523-2531) เปนยุคที่เรียกวาประชาธิปไตยยังไม

เต็มใบ ความมีเสรีภาพในการทําเพลงยังไมสามารถทําเพลงไดอยางเต็มที่ เพราะมีบทเพลงหลาย

เพลงที่โดนหามออกอากาศ เชน หําเทียม หรืออีกหลายเพลงจะโดนควบคุมถึงความไมเหมาะสม

อยูเสมอจึงอาจทําใหมีผลงานที่เกี่ยวกับการเมืองตรง ๆ นอย สวนเนื้อหาในบทเพลงของ ยืนยง

โอภากุล และวงคาราบาว ดานนโยบายรัฐบาลและผลกระทบจากนโยบายที่เห็นไดชัดเจนนาจะเปน

ชวงของพลเอกชาติชาย ชุณหะวัณ (พ.ศ. 2531-พ.ศ. 2534) ชวน หลีกภัย (พ.ศ. 2535-2538 -

พ.ศ. 2540-2544) พ.ต.ท.ดร.ทักษิณ ชินวัตร (พ.ศ. 2544-พ.ศ. 2549) เปนผูนํารัฐ ที่มีบทบาท

ทางการเปล่ียนแปลงของสังคมไทยดวยนโยบายประชานิยมที่มีความโดดเดนมากกวารัฐบาลชุดอ่ืน ๆ

ภายใตสโลแกน “คิดใหม ทําใหม”

รัฐบาลของพลเอกชาติชาย ชุนหะวัณ (พ.ศ. 2531-2534) ผลงานที่โดดเดนมากของ

รัฐบาลพลเอกชาติชาย ชุณหะวัณ ไดแก การดําเนินนโยบายตางประเทศกับประเทศเพื่อนบาน

โดยเฉพาะในกลุมอินโดจีน เชน การประสานงานใหมีการเจรจารวมระหวางเขมร 4 ฝาย เพื่อยุติ

การสูรบ และสนับสนุนใหมีการจัดต้ังรัฐบาลประเทศกัมพูชาภายใตการนําของสมเด็จสีหนุข้ึน

นโยบายตางประเทศของรัฐบาลพลเอกชาติชาย มีชื่อเรียกที่รูจักกันอยางแพรหลาย คือ นโยบาย

"เปล่ียนสนามรบเปนสนามการคา” มุงพัฒนาดานเศรษฐกิจ แตสงผลใหเกิดการทําลายปาไมและ

122

ส่ิงแวดลอมจํานวนมาก บทเพลงที่คาราบาวสรางสรรคข้ึนในชวงนี้ เชน เพลง “นิค” “เข่ือน”

“สืบทอดเจตนา” เปนตน

เพลง “นิค” เปนนโยบายการบริหารประเทศในรัฐบาลของพลเอกชาติชาย ชุณหะวัณ

ที่จะสรางประเทศไทยใหเปนเมืองอุตสาหกรรมใหม เพื่อเปนเสือตัวที่ 5 ของเอเชียตะวันออกเฉียงใต

มุงเนนระบบสาธารณูปโภค น้ําไหล ไฟสวาง แตเปนการเพิ่มภาระคาปุยและยาฆาแมลงใหกับ

เกษตรกร และยังเปนยุคที่ชาวบานขายที่ดินใหกับตางชาติ ญ่ีปุน ไตหวัน เกาหลี จึงเปนการเตือน

ใหประชาชนใหรูเทาทัน หวงแหนแผนดินที่ปูยาตายายตอสูรักษาไว ชาวนาขายที่ดินสุดทายก็ไป

ขายแรงงานในโรงงานอุตสาหกรรม บทเพลงจึงเปนกระตุนความคิดของประชาชน มีเนื้อหาของ

เพลงดังนี้

“นํ้ายังคงไหล ไฟยังคงสวาง ฝนไปไกลกวาง กวาผูคนเปนอยู จะคิดจะเดิน

เลือกทางใหถูก จะคิดจะไปไตรตรองเสียกอน กอนที่จะไป กอนที่จะไป กอนที่จะ

สายเกินไปฟายังสดใส (ดินยังคงชุมฉ่ํา) นาไรมีทํา (แตคนทําขาดทุน) เกษตรกร

ด้ินรนใชหนี้ เกษตรกรด้ินรนขายที่กอนที่จะไป กอนที่จะไป กอนที่จะขายแรงงาน

นิคคือเมืองอุตสาหกรรมใหม ไทยคือเมืองเกษตรกรลมลุก คลุกอยูกับปุย ยาฆาแมลง

ราคามันแพงกวาราคาผลผลิต (คอรัส) พื้นนาพื้นไร กวาดขายใหตางชาติ เปน

บรรยากาศ สองปที่ผานไป อยุธยาปูยาตายาย สูจนตัวตายจนไดเปนไทย เกาหลีซื้อไร

ไตหวันซื้อนาญ่ีปุนก็พาคนแกมาไวเกี่ยวกันยังไง (ขายที่ขายไรนา) เกี่ยวกับนิคที่ 5

(แหงเซาทอีสเอเซีย) เสียทองเทาหัวไมเสียผัวใหใครแผนดินของเรามีสิทธิ์เสียดายผัว

ยาผัวยาย ผัวยาผัวยาย อยูกันมาหลายชั่วคน เมดอินไทยแลนด (ญ่ีปุนกําไรเพราะ

เปนคนมาลงทุน) เมดอินไทยแลนด (ไตหวันคอยเหยียบ เกาหลีคอยซ้ํา) คนไทยใจดี

ไมเคยใจดํา (แตพวกเขาทํากับเราเกินไป) สินคาของเราทําโดยคนไทย (เขาออก

กฎหมายการคากีดกัน) นิคคือเมืองอุตสาหกรรมใหมไทยคือเมืองเกษตรกรรมเกา

มีขาวในนา มีปลาในนํ้าควรคิดควรทําจากของเดิมใหดี นิคคือเมืองอุตสาหกรรมใหม

ไทยคือเมืองเกษตรกรรมเกา คิดดูใหดี กอนที่จะกาว เงินตุงกระเปาแตตางดาวเต็ม

ดิน...”12

พิจารณาความหมายนัยทางการเมืองจากบทเพลง เพื่อใหรัฐบาลตระหนักถึงการที่

จะเปนผูนําดานอุตสาหกรรมนั้นมันขัดกับภูมิหลังสังคมไทยที่เปนสังคมเกษตรกรรม จะทําให

12เนื้อรองเพลง “นิค,” ผลงานของวงคาราบาว ชุด ทับหลัง เผยแพรเมื่อ พฤศจิกายน

2531.

123

คนไทยตามไมทันนักธุรกิจ มีแตจะมาแยงชิงที่ดิน ซื้อที่ดินจากชาวบานไปสรางโรงงานอุตสาหกรรม

การที่พยายามจะใหไทยเปนเมืองอุตสาหกรรมใหม เพื่อหวังจะเปนผูมีอํานาจทางธุรกิจในภูมิภาค

เอเชียตะวันออกเฉียงใตนั้นอาจเปนเพียงความฝน

เพลง “เข่ือน” บทเพลงที่มีความหมายนัยทางการเมืองที่เกิดจากผลกระทบจาก

นโยบายของรัฐบาลในการสรางสาธารณูปโภค สงผลกระทบตอการทําลายธรรมชาติ ทําลายปา

ทําลายสัตวปา จากนโยบายสรางเข่ือนผลิตกระแสไฟฟา สนองความตองการของมนุษย

ภาคอุตสาหกรรม โดยไมคํานึงถึงมนุษยธรรมตอสัตวและธรรมชาติ การสรางเข่ือนเปนการทําลาย

ธรรมชาติจํานวนมาก ซึ่งอาจไมคุมคากับส่ิงที่สูญเสียกวาที่ธรรมชาติจะสะสมปาไมใหสมบูรณตอง

ใชระยะเวลานานพอสมควร

“เอาเข่ือนมาจากไหน เอาเข่ือนมาทําไม เอาเข่ือนมาทําอะไร เอาเหล็ก หิน ปูน

ทราย เอาโรงปนไฟเขาไปทําลายปา สายน้ําแหงความชุมฉํ่า เปล่ียนเปนสีคลํ้า

ไมเห็นฝูงปลา พืชพรรณไมในราวปา สารสัตวสิงสาไรถิ่นอาศัย เข่ือนมาละโวย เสียง

ชางตะโกน เข่ือนมาละวา เสียงลิงทะโมน เอาเข่ือนมาจากไหน เอาเข่ือนมาทําไม

เอาเข่ือนมาทําอะไร ลองคิดดูในใจ ใครมีกําไร อยูที่ในราวปา สัตวปาเขารักชีวิต

แตขาดความคิด ขาดศัพทภาษา มิอาจชางจํานรรจา ขอรองขอปาขอความเห็นใจ *

เข่ือนมาละโวย เสียงชางตะโกน เข่ือนมาละวา เสียงลิงทะโมน เข่ือนมาละโวย เสียง

ชางตะโกน เข่ือนมาละวา ปาเขาจะวอดวาย เอา เข่ือนพังละโวยไมเหลือชางตะโกน

เอา เข่ือนพังละวา ไมเหลือลิงทะโมน เอาเข่ือนพังละโวย ไมเหลือคนตะโกน เอา

เข่ือนพังแลววา ไมเหลือใครตะโกน”13

รัฐบาลของ นายชวน หลีกภัย (พ.ศ. 2535-2538 และ พ.ศ. 2540-2544) ไมคอยมี

ความโดดเดนในเร่ืองการปฏิรูปที่ดิน นโยบายในสมัยแรกก็เปนในลักษณะของปจจัยพื้นฐานทั่วไป

แตมีภาพลักษณวาซ่ือสัตย มุงปฏิรูประบอบประชาธิปไตย และขจัดการฉอราษฎรบังหลวง แตก็มี

เร่ืองไมชอบมาพากลในการดําเนินการเร่ืองปฏิรูปที่ดิน ทําให พลตรีจําลอง ศรีเมือง ถอนตัวออก

จากพรรครวมรัฐบาล และไดกลับเขามาบริหารประเทศในสมัยที่ 2 ตอจากพลเอกชวลิต ยงใจยุทธ

เนื่องจากเกิดปญหาเศรษฐกิจอยางหนักจนตองปลอยลอยตัวคาเงินบาท กองทัพไมไดตอตาน

การคืนสูตําแหนงอีกคร้ังของนายชวน หลีกภัย ขณะเดียวกันก็ไดรับการสนับสนุนจากพระบาท

สมเด็จพระเจาอยูหัว โดยนายชวน หลีกภัย ไดรับแตงต้ังเปนคณะทํางานดานเศรษฐกิจจนไดรับ

13เนื้อรองเพลง “เข่ือน,” ผลงานของ ยืนยง โอภากุล ชุดโนพรอมแพรม เผยแพรเมื่อ

2533.

124

ความเชื่อถือและเห็นชอบจากสถาบันการเงินนานาชาติและสหรัฐอเมริกา มุงไปสูการฟนตัวทาง

เศรษฐกิจ อีกทั้งเปนรัฐบาลผสมก็เอาชนะความพยายามของฝายคานในการอภิปรายไมไววางใจ

อยางไรก็ตาม เมื่อวิเคราะหบทเพลงที่เกี่ยวของกับนโยบายในรัฐบาลชวน หลีกภัย

พบวา มีเพลงที่สะทอนการทําลายปามากที่สุดต้ังแตเพลงธนาคารโลก ชวนปวย สาละวิน แรงคอย

พยานปา เปาบุนจิ้นกับคนตัดไม ยูคา สงครามปา ขุนเขายะเยือก เพลงเหลานี้แมจะมีเนื้อหา

เกี่ยวกับธรรมชาติส่ิงแวดลอม แตมีนัยทางการเมืองนาจะเปนการบริหารประเทศที่กอใหเกิด

ทําลายปาไมมากที่สุด ภาพสะทอนผูบริหารประเทศที่มีภาพลักษณเปนคนซื่อถือหลักการในมิติที่

ประชาชนมองไมเห็น ซึ่งยืนยง โอภากุล และคาราบาว ไดนํามาสะทอนไวในบทเพลง ซึ่งอาจเปน

อีกมุมหนึ่งที่อยากบอกเลาตอสังคมก็เปนได โดยเฉพาะเพลง “เปาบุนจิ้นกับคนตัดไม”

เปรียบเทียบใหเห็นถึงความซื่อสัตย (คนตัดตนไมมีอํานาจเอง นาจะหมายถึงมีรัฐมนตรีในคณะ

เปนผูทําสัมปทานปาไมเสียเองในขณะนั้น)

เพลง “ธนาคารโลก” เปนเพลงท่ีเรียกรองใหธนาคารโลก ตระหนักถึงการปลอยเงินกู

ใหรัฐบาลนั้นเปนการใหทุนเพื่อทําลายปาไมและส่ิงแวดลอมโดยไมคํานึงถึงภัยธรรมชาติที่จะ

ตามมา เพราะตองมาสรางเข่ือน ผูที่ไดผลประโยชนก็จะเปนนายทุน กูเงินธนาคารโลกดวยเหตุผล

เพื่อการสรางงาน และแหลงน้ําเพื่อเกษตรกร

“ถึงนายธนาคารโลก เพราะโลกมีสวนที่คุณสรางสรรค ปาเขาเราสํามะคัญ

กําลังแยงกันสรางเข่ือนปนไฟ เพื่อเพียงอํานาจช่ัวคราว ที่ไดเขาครองแผนดินแผนนี้

ฝมือทานรัฐมนตรี ปาเขาปนปชางมันปะไร * เมืองไทยมีแคนี้เอง จึงรองเปนเพลง

เพลงเพื่อชีวิต ปาเขามือเราลิขิต มนุษยแหละคิดทําลายตัวเอง เปนคนไดอาศัยโลก

จึงตองมีสวนชวยกันสรางสรรค มิใชเปดธนาคาร ตะปตะบันใหเขากูเงิน ขาดเกินปาเขา

เร่ืองใหญ อากาศเปล่ียนไปฤดูกาลหดถอย เหลือเพียงหนาฝนนิดหนอย หนารอน

ล้ินหอย กับหนารอนฉิบหาย ** ใหปารมเย็นปกคลุมผิวโลกโลกคงไมโศกโศกา

จาบัลย ใหปานี้ คนทุกคนชวยกัน ชวยไปเขาฝนธนาคารโลก ถึงนายธนาคารโลก

กินดอกออกดวงใหหวงจุดหมายธรรมชาติไดโดนทําลาย จนเกิดผลรายกลับมาลง

ทัณฑ ถึงวันตองพิจารณา รักดีหามปารักชั่วหามเสาปลอยเงินทําลายปาเขา ชาวโลก

รองปาวธนาคารรกโลก…”14

14เนื้อรองเพลง “ธนาคารโลก,” ผลงานของวงคาราบาว ชุด สัจจะ 10 ประการ

เผยแพรเมื่อ พฤศจิกายน 2535.

125

เพลง “เปาบุนจิ้นกับคนตัดไม” คนที่มีอาชีพตัดไมเมื่อไดเปนรัฐบาลก็จะรวมหัวกัน

จัดทําขอตกลง หรือตรากฎหมายเพื่อเอ้ือประโยชนในตนเอง จะไดใชสิทธิ์ในการใชประโยชนจาก

ปาไมแตเพียงผูเดียว โดยการเขาสัมปทานปาจากรัฐบาลเสียเอง ความหมายนัยทางการเมืองผูคุม

กฎหมายและผูใชกฎหมายเปนคนกลุมเดียวกัน รัฐมนตรีที่มีธุรกิจดานการทําสัมปทานปาไม และ

มาเปนผูดูแลกระทรวงที่เกี่ยวกับปาไมก็จะแกไขกฎหมายเพื่อประโยชนธุรกิจของตนเอง

“... เมื่อคนตัดไมไดเปนรัฐบาล ผมคิด ผมคาน ผมทวง ผมเถียง กระผมไม

ไววางใจ * (พูด) ปาไมเปนสมบัติของสวนรวม จึงเปนการบังควร ที่จะใหใครถือสิทธิ์แต

เพียงผูเดียว เมื่อคนตัดไมมีอํานาจลนไมมีสิทธิ์โดนโคนออกจากปา ทั้งขุดแรตัดถนน

ตนยูคา เข่ือนไฟ สวนปารีสอรท สนามกอลฟ แลวปาจะเหลืออะไร (พูด) 13

กันยายน พุทธศกราช 2537 คณะขันทีไดมีมติ ใหโอนอํานาจการตัดสินใจ ใชพื้นที่

ปาอนุรักษ มาใหขันทีเกษตรแตเพียงผูเดียว เมื่อเปนเชนนี้ ประชาชนควรจะไดรับ

ฟงเอาไว ฉันขอความเปนธรรมใหกับแผนดิน ขอทานเปาบุนจิ้นชวยพิพากษาวา

กรรมคือเคร่ืองสอเจตนา จงใหรัฐสภาแถลงไข แลวไตสวนตอสาธารณะ ใหฟงเสียง

ปวงประชาชนสวนใหญ แปรญัตติเรงดวนในเร็วไว กอนจะสายเกินไป ไมทัน

คนตัดไม...” 15

“ชวนปวย เอาปาไปสรางเข่ือนตราลูกอกตัญู ดวงใจของใครแหลก แผนดิน

ของใครเศรา อุทยานแหงชาติไทยเราปาและเขา เขาไปสรางเข่ือนช่ือเหมือนยาแกไอ

ปาเขาจะวอดวาย เพียงเพื่อกระแสไฟ หรือเพื่อใครใหเขามาเกิด เหนือที่แกงเสือเตน

เมืองใตสะตอแกรงกรุง อุทยานแหงชาติแมวง ตนน้ําลําหวยขาแขง เขาจะเอาสรางเข่ือน

เขาจะไปสรางเข่ือน ฟงเสียงคนรักปา สืบทอดเจตนาคนตองใชไฟฟา แตไมควร

ทําลายปาเขาโลกกําลังแหงขอด เพราะปาฝนถูกทําราย เรามาชวยกันประหยัดไฟ

ทําไมตองไปสรางเข่ือน ๆ ๆ ๆ ชาตินี้ประชาชนคงทุกขทนสูตามลําพัง มีพรรคใด

ใจหวัง รวมยับยั้งสรางเข่ือนปนไฟ แลวดวงใจของใครแหลก แผนดินของใครเศรา

อุทยานแหงชาติไทยเรา ปาและเขา เขาไปสรางเข่ือน โอยเข่ือน โอยเข่ือน โลกนี้คน

บิดเบือน ปาและเขา เขาไปสรางเข่ือน”16

15เนื้อรองเพลง “เปาบุนจิ้นกับคนตัดไม,” ผลงานของวงคาราบาว ชุด รุนคนสราง

ชาติ เผยแพรเมื่อ ตุลาคม 2537.

16เนื้อรองเพลง “ชวนปวย,” ผลงานของ ยืนยง โอภากุล ชุดโนพรอมแพรม เผยแพร

เมื่อ 2533.

126

บทเพลงเหลานี้ แมวาเนื้อหาจะไมกลาวถึงการเมืองตรง ๆ แตมีนัยทางการเมือง และ

เปนผลกระทบมาจากนักการเมือง นโยบายรัฐบาลยุคที่มีการพัฒนาประเทศจากเกษตรเปน

อุตสาหกรรม นับต้ังแตยุคสมัยของพลเอกชาติชาย ชุณหะวัณ และสมัยของชวน หลีกภัย ตอมา

เร่ือย ๆ อาจกลาวไดวาเปนชวงที่ธรรมชาติถูกทําลายมาก เพราะมุงเนนการสรางความเจริญ

สาธารณูปโภค และสาธารณูปการ ผลงานเพลงดังกลาวเปนผลงานที่ไดสรางสรรคออกมาในชวง

ป พ.ศ. 2531-2538 ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว มีผลงานเกี่ยวกับการทําลายปาไม

คอนขางมาก ซึ่งสอดคลองกับแนวทางการพัฒนาประเทศของรัฐบาลในชวงนั้น นอกจากนี้ ยังมี

อีกหลายเพลงที่ผูวิจัยจัดเขาในกลุมเพลงที่มีเนื้อหาเกี่ยวกับธรรมชาติส่ิงแวดลอม

นอกจากนโยบายรัฐบาลที่เกี่ยวกับการพัฒนาแหลงน้ํา สาธารณูปโภค เพื่อใหเปน

ประเทศอุตสาหกรรม ยังมีนโยบายกระจายอํานาจ ที่นโยบายของชวน หลีกภัย พยายามผลักดัน

เชน เพลง “กํานันผูใหญบาน” และเพลง “จราจรจลาจล” ที่การกระจายอํานาจไมบรรลุ

ความสําเร็จ เพราะแหลงงาน ส่ิงอํานวยความสะดวก โรงเรียนดี ๆ ก็ยังอยูในกรุงเทพฯ คนก็ยัง

หล่ังไหลเขากรุงเทพจนกระทั่งเกิดปญหาการจราจร ดังเนื้อหาเพลง “กํานันผูใหญบาน” นัยทาง

การเมือง คือ บทบาทกํานันผูใหญบานยังคงทําหนาที่และใกลชิดกับประชาชนไดดี การกระจาย

อํานาจจึงไมควรลดบทบาทของกํานันผูใหญบานที่มีมานาน

“... ผมเปนผูใหญ พี่ชายผมเปนกํานัน หนาที่ใหบริการรัฐบาลละเขาจางผมมา

เงินเดือนก็ไมเทาไหร เจ็บปวยพอไดคายา ผูใหญกํานันก็มีคา เคร่ืองแบบตีตรา

กระทรวงมหาดไทย ผมเปนผูใหญ พี่ชายผมเปนกํานัน อยูดงอยูแดนกันดาร

กมหนาทํางานทุมจิตเทใจ ความฝน ความหวัง ความรัก กระจายใหทั่วถิ่นไทย

อํานาจจะ ผูกขาดไวทําไมประชาชนเปนนาย รับใชมวลชน พ.ศ.สองพันหารอยส่ี

ผูใหญลีตีกลองเรียกคนสมัยนี้เรามีเคร่ืองยนต ปนไฟออกไมโครโฟน แตกอนคุยกัน

บนศาลา ก็พัฒนาเปนสภาตําบล ไวปกปองสิทธิคนจน ๆ (ปกปองสิทธิคนจน ๆ)

จากไอพวกฉอฉลปลนทรัพยากรกราบเรียนกระทรวง ทบวง กรม พวกกระผมยังกม

หนารับใชไมดีใหมาโทษผูใหญ ยังไมพอใจใหตอวากํานันถึงการเมืองมีอุปสรรค

แตความรักในหนาที่การงาน แมใครจะมาเปนรัฐบาล ผูใหญกํานันก็ไมเคยนอกใจ”17

เพลง “หลงวัฒน” สะทอนนโยบายรัฐบาลที่ไมกอใหเกิดความสรางสรรค และ

สรางจิตสํานึกในวัฒนธรรมไทย ละเลยศิลปวัฒนธรรมที่เปนของไทย หันไปนิยมชมชอบดนตรี

17เนื้อรองเพลง “กํานันผูใหญบาน,” ผลงานของวงคาราบาว ชุดแจกกลวย เผยแพร

เมื่อ สิงหาคม 2538.

127

แนวร็อค แนวแร็ป ละทิ้ง 3 ชา เปนการเขียนเพลงข้ึนดวยความนอยใจวาใครมาเปนรัฐบาล ใหไป

ดูงานรัฐบาลประเทศลาวที่เขาบริหารอยางไรจึงเขมงวดกวดขันไมใหลูกหลานเขาหลงวัฒนธรรม

ชาติอ่ืนจนเกินไป กอนที่จะไมเหลือความเปนไทยไวเปนเอกลักษณของชาติในภายภาคหนา

“จนปานนี้ ไมมีวี่แวว เปนไปแลวทั้งหญิงและชาย บางก็แร็ป บางก็เปนร็อค

เตนทาช็อค ทาชัก ทาโชค เกิดเมืองนี้ ใชเกิดเมืองไหน เกิดเมืองไทยตองเตนอยางไทย

เตนรําวงสามชาเอาไหม เตนตามประสาคนไทย อันดนตรีไมมีพิษภัย แตยังไง

ใครครวญ คิดดู ลูกและหลาน มีเอกลักษณ ใหฟูมฟกในความเปนไทย *เร่ืองของ

แร็ป เปนเร่ืองคนดํา เร่ืองของร็อค เปนเร่ืองคนขาว อยูเมืองนี้มีแคไทยลาว กินละ

ขาวเจาขาวเหนียว ** ผิดหวัง นิดหนอย นอยใจในความเปนไปไมรูเมื่อไร คนไทยถึง

จะรักของไทย *** รัฐบาล ผูนาสงสาร กมหนาทํางานยังสูพอคาไมไหว เอาแร็ป

เอาร็อค ลางหมองคนไทย คาขายกําไรลูกหลานชางมัน รัฐบาล ผูนาสงสาร ตองไป

ดูงานของรัฐบาลเวียงจันทน ทั้งแร็ปทั้งร็อค เขมงวดกวดขัน เพราะกลัวลูกหลาน

เขาหลงวัฒนธรรม (ของตนเอง) ความเปนไทย ยั่งยืนมานมนานนับพันป แตบัดนี้

กําลังจะถูกหลอมละลาย ความเปนไทยในสายธารแหงโลกาวินาศ มีโอกาสถึง

ลมสลายเพราะนายทุน”18

การตีความหมายนัยทางการเมืองของบทเพลงตามหลักของสัญญะวิทยาดานภาษา

บริบททางสังคม กลาวถึงนโยบายดานสังคมวัฒนธรรมที่รัฐบาลของไทยไมคอยใหความสําคัญ

เพื่อหาแนวทางในการธํารงรักษาคุณคาวัฒนธรรม จึงเปนการแนะนําใหรัฐบาลควรไปศึกษาจาก

รัฐบาลลาว เขาทําอยางไรจึงทําใหเยาวชนยังคงรักษาวัฒนธรรมของลาวไวได ไมวาจะการแตงกาย

คานิยม เพลง ดนตรี เปนตน

รัฐบาลของนายบรรหาร ศิลปอาชา (พ.ศ. 2538-2539) เปนชวงเวลาการบริหาร

ประเทศ 1 ป 4 เดือน แตก็มีเพลงที่เกี่ยวของกับนโยบาย โดยเฉพาะการปฏิรูปการเมืองตาม

นโยบายการหาเสียงไว แตการบริหารประเทศก็ไมราบร่ืนในที่สุดก็ยุบสภา จึงมีเพลงที่เกี่ยวกับ

นโยบายรัฐบาลนี้ เชน เพลง “บุญหมา” เพลง “สายน้ําแหงคําสาป”

เพลง “บุญหมา” การปฏิบัติตามนโยบายกอนหาเสียงกับหลังหาเสียงของผูนํา

รัฐบาล นายบรรหาร ศิลปะอาชา ซึ่งเปนนักการเมืองที่คนสุพรรณใหความรักและศรัทธา เปนที่

ชื่นชมของคนสุพรรณที่ไดไปอวดอางวาเปนคนดีศรีเมืองสุพรรณ โดยเฉพาะการปฏิรูปการเมือง

18เนื้อรองเพลง “หลงวัฒน,” ผลงานของวงคาราบาว ชุด หากหัวใจยังรักควาย

เผยแพรเมื่อ ธันวาคม 2538.

128

เมื่อเปนรัฐบาลผานไปหลายเดือนไมมีพูดถึงเร่ืองการปฏิรูปการเมือง จึงเปนเชิงเหน็บแนววาคนดี

ศรีเมืองสุพรรณอยางนายกบรรหาร ที่คนอยางบุญมา (บุญหมา) อวดนักหนาก็เปนกับเขา

เหมือนกัน มีเนื้อหาดังนี้

“สัญญากันไวจําไดไหมนายกฯ คนดี วาเสร็จเลือกต้ังคร้ังนี้ จะปฏิรูปการเมือง

นี่มันหลายเดือน ก็ยังไมเห็นเปนเร่ือง หรือปฏิรูปการเมือง มีเพียงหนังโฆษณา เสียงแรง

หลงลม เขาช่ืนชมทั่วเมืองสุพรรณฯ ไมนาจะเปนอยางนั้น สุพรรณฯ จะเส่ือมศรัทธา

เพื่อนมันชอบแหย ไหงเอ็งวาแนเลาไอบุญหมา ที่เที่ยวไปโพทนา วาเมืองคนดีเมือง

ศรีสุพรรณฯ * ไดข้ึนสวรรค หอคอยฝมือคุณอา บานเกิดขาพัฒนา หัวใจไอหมา นึกฝน

กราบหลวงพอโต วัดปาเลไลยลือล่ัน วาจาเปนส่ิงสําคัญ คนสุพรรณฯ เขาไวลาย

**สงสารบุญหมาเถิดครับ คุณอาบรรหาร เราเกิดรวมกระแสธาร กอสราง

ประชาธิปไตย บานเมืองจะหวย คนไมเปนมวยเปนใหญ ไมคิดไมทําอะไร ใหมันแจมใส

เหมือนดังวาจา” 19

เพลง “สายน้ําแหงคําสาป” เปนเพลงตอตานโครงการโขง ชี มูล ที่นักการเมืองและ

นักธุรกิจ ที่พยายามผลักดันและดัดแปลงสายน้ํา จึงแสดงความคิดเห็นผานบทเพลงเพือ่ใหรูเทาทนั

เลหเหล่ียมนักการเมืองในคราบรัฐบาล ที่มีจุดมุงหมายเพื่อปนไฟ ปมน้ําเขาสูแมน้ําเจาพระยา

และก็จะกลายเปนแหลงน้ําที่รวมของขยะและสารเคมีจํานวนมากไปตามภูมิภาคของไทย มีเนื้อหา

ดังนี้

ไหลมาจากขุน.......เขาหิมาลัย แยกเปนสามสาย โขงสาละวินเปนแยงซีเกียง

มุงสูเมืองจีนโขงสาละวินขนาบเมืองไทย แมน้ําสามสายหลอเล้ียงผูคน แตกดอกออก

ผลพืชพรรณธัญญา มีธรรมชาติใหความเมตตา มนุษยนากลับเนรคุณ * โครงการ

โขง-ชี-มูล ผันสาละวินหลอเล้ียงพุงใคร(หลอเล้ียงพุงใคร) จุดมุงหมายปนไฟ ปมน้ํา

ไปเติมน้ําเจาพระยา ตํานานไดสาปไว ผูใดรวมสายน้ําในสามสายน้ีเขาดวยกัน

มันผูนั้น มีอันเปนไป (มีอันเปนไป มีอันเปนไป มีอันเปนไป) (มีอันเปนไป มีอัน

เปนไป มีอันเปนไป) ไหลมาจากไหนมันไมเคยสนใจ โลกจะรอนเพียงไหน มันไมเคย

ไยดี ขอเพียงเกิดมาเปนผูมั่งมีบาปกรรมเหลานี้จงสาปแชงมันใหตกน้ําจมหาย

ถูกไฟช็อตตาย ใหนอนหลับฝนรายลืมตาฝาฟาง เปนหิดเปนเหาข้ีทูตกุดถัง ใหมัน

เปนสังคัง สังคมรังเกียจ (พูด) ฮะ...ฮะ...เจามนุษย ผูโลภมากทั้งหลาย ฮะ...ฮะ...นี่

19เนื้อรองเพลง “บุญหมา,” ผลงานของวงคาราบาว ชุดหากหัวใจยังรักควาย 2

เผยแพรเมื่อ ธันวาคม 2538.

129

คือคําสาปของธรรมชาติ ฮะ...ฮะ... คนรวมทองน้ําตองชอกชํ้ารํ่าไห เมื่อเจายักษราย

...อุตสาหกรรม แยงปาแยง เขาแยงดินแยงน้ํา แปลงโลกหมองคลํ้าขยะเคมี 20

จากบทเพลงสายน้ําแหคําสาป มีนัยทางการเมือง นโยบายรัฐบาลที่พยายาม

ดัดแปลงสายน้ํา คือแมน้ําโขงใหมาเชื่อมกับแมน้ําเจาพระยา มีผลประโยชนแอบแฝงเพื่อ

อุตสาหกรรม ซึ่งถาเปนเชนนั้น ก็จะเปนการทําลายธรรมชาติ และก็จะกลายเปนที่ปลอยสารเคมี

ไมตางจากแมน้ําเจาพระยาในปจจุบันนี้

รัฐบาลของ พ .ต .ท .ทักษิณ ชินวัตร (พ .ศ . 2544-2549) เปน รัฐบาลที่มี

การเปล่ียนแปลงทางการเมืองคอนขางมาก นโยบายภายใต “คิดใหม ทําใหม” ต้ังแตการปรับ

โครงสรางดวยการปฏิรูประบบราชการ การกูวิกฤตเศรษฐกิจหลังตมยํากุง เปนรัฐบาลที่มีเสียงขางมาก

และเปนพรรคการเมืองที่ไดรับการยอมรับจากประชาชนคนรากหญามากที่สุด เพราะนโยบาย

ประชานิยมต้ังแต กองทุนหมูบาน 30 บานรักษาทุกโรค โครงการหนึ่งตําบลหนึ่งผลิตภัณฑ (OTOP)

การจัดระเบียบสังคม เปนตน จึงมีเพลงที่เกี่ยวกับนโยบายของรัฐบาลทักษิณ เชน เพลงโอทอป 30

บาทรักษาไมได กองหนี้ทวมบาน ปุระชัยเคอรฟว น้ําตานกเคาแมว อดต๊ิบอดตาย เปนตน

นโยบายการจัดระเบียบสังคมในยุคของรัฐมนตรีปุระชัย เปยมสมบูรณ ที่ใหมีการปด

สถานบันเทิง รานอาหาร คาเฟ ผับบาร ใหเวลาเร็วข้ึน ทําใหผูประกอบการและแรงงานใน

สถานประกอบการเดือดรอน ทําใหไมมีเสรีภาพในการทํามาหากิน เนื้อหาของเพลงจึงเปน

การวิงวอนรัฐบาลใหเห็นแกปากทองผูประกอบการ และผูใชแรงงานในยามคํ่าคืน ไดแก เพลง

ปุระชัยเคอรฟว เพลง อดต๊ิบอดตาย “ไขหวัดนก” “เพลงวัคซีนเพื่อชีวิต” และ“กองหนี้ทวมบาน”

เปนตน ดังเนื้อหาของเพลงตอไปนี้

“…อาจารยใหญ ถือไมเรียวอันใหญ ๆ คือ กฎหมาย (เร็ว ๆ ไปนอน ไดเวลา

นอนแลว)นกเคาแมวออกหากินตอนกลางคืน มันเดือดรอน (เร็ว ๆ ไปนอน ไดเวลา

นอนแลว) ** อิสระภาพการทํากินถูกลิดรอน เสียงเพลงบทนี้เปนเพลงแคคําวิงวอน

หยุดกอน หยุดกอน ดู ปุระชัยเคอรฟวมันดีกวานอนกลางดิน ที่มาหากินกลางคืน

ในยามผูคนเขาต่ืน ตัวเราสูเขาไมไหว ก็เกิดมาแสนอาภัพ รํ่าเรียนกันนอยเกินไป

แตงานหนักงานเบาเราสูไหวดวยหัวใจกองรอยบริการ ...ดีชั่วทํากินกันหลายปเพิ่งจะ

พานพบในครานี้ เขาตีเสนแบงเวลาใหหากิน (เร็ว ๆ ไปนอน ไดเวลานอนแลว)

หยุดกอน ดูกอน ดู ปุระชัยเคอรฟว (เร็ว ๆ ไปนอน ไดเวลานอนแลว) หยุดกอน

20เนื้อรองเพลง “สายน้ําแหงคําสาบ,” ผลงานของวงคาราบาว ชุดหากหัวใจยังรัก

ควาย 2 เผยแพรเมื่อ ธันวาคม 2538.

130

ดูกอน ดู ปุระชัยเคอรฟว *** ยังไมงวงเลยนะยังไมอยากนอน ยังไมงวงเลยฉันยัง

ไมอยากนอน ยังไมงวงเลย เอายังไมอยากนอน ยังไมงวงเลยฉันยังไมอยากนอน

ขอ 1 ชั่วโมงปดตี 3 เพียงแคเพื่อความอยูรอด เพียงแคเพื่อความอยูรอด เพียงแค

เพื่อความอยูรอด...”21

เพลง “ไขหวัดนก” และ “เพลงวัคซีนเพื่อชีวิต” ส่ือถึงนโยบายการกําจัดโรคระบาด

ไขหวัดนก เมื่อป 2541 ประเทศไทยมีโรคไขหวัดนกเขามาระบาด รัฐบาล พ.ต.ท. ดร. ทักษิณ ชินวัตร

โดยรัฐมนตรีเนวิน ชิดชอบ ไดรับมอบหมายใหเปนผูนําปราบปรามไขหวัดนก และมีนโยบายกําจัด

สัตวปกรัศมี 5 กิโลเมตร ตองกําจัดใหหมดเพื่อเปนการตัดไฟเช้ือไมใหแพรหลายออกไป จึงกระทบ

ถึงเกษตรกรผูยากไรที่ตองทํารายสัตวเล้ียงของตัวเอง และกลุมผูเล้ียงไกชนก็เชนกัน จึงไมเห็นดวย

กับแนวทางการทํารายสัตวปกในกลุมที่ยังพิสูจนไมไดวาติดเช้ือโรคหวัดนก และไดเสนอใหฉีด

วัคซีนไกชนเพื่อจะไดรักษาพันธไวและถูกกวาการฝงชิป

เพลง “กองหนี้ทวมบาน” เปนบทเพลงที่มีนัยบรรยายถึงผลกระทบจากนโยบาย

รัฐบาลของ พ.ต.ท. ดร. ทักษิณ ชินวัตร โครงการกองทุนหมูบาน ที่มีการอุดหนุนเงินใหหมูบานละ

1 ลานบาท เพื่อใหชาวบานไดกูยืมในการประกอบอาชีพและมีดอกเบ้ียตํ่า ทําใหเปนที่สนใจของ

ชาวบานมีการกูเงินกันแทบจะทุกครัวเรือน แลวนําไปใชจายอยางไมเปนระบบ และเปนเร่ืองใหมที่

รัฐบาลจัดทําข้ึน สวนหนึ่งไดกู เงินไปเพื่อจับจายในเร่ืองที่ไมมีประโยชน ซึ่งไมเปนไปตาม

วัตถุประสงคของโครงการ เชน กูไปซื้อรถมอเตอรไซด เคร่ืองอํานวยความสะดวกสบาย ทําให

แทนที่จะไดใชดอกผลจากเงินที่กูไปกลับกลายเปนไมมีดอกจะสงคืนเปนหนี้สินเพิ่มพูนกัน

ทั้งหมูบาน มีเนื้อหาดังนี้

ผูคนไมรูวาหนี้มันผิดหรือถูก รูแตมีใช มีกิน มีสุขเฉพาะหนา ดอกเบ้ียก็นอย

ใครเลยจะเมินเฉยได มันยั่วน้ําลายใหไหลใหยอยหนามัน เพราะความจนครอบงํา

หมูบานเรานานโข ทุกขคนไทยอันใหญโตไมตางกัน เมื่อมีเงินมาใหยืมซอมแซม

ความขัดสน เหมือนฟาบันดล ฝนบันดาล มีรัฐบาลใจดี * กองทุนหรือกองหนี้ กองหนี้

หรือกองทุน (ซ้ํา) ใครกูมาคํ้าจุน มีปญญาคืนไหม กูมาแลวรูเปลา จะกูเอามาทําไม

เอามาซ้ือแมงกาไซค หรือโทรศัพทมือถือ (ซ้ํา) ** กองทุนหมูบาน กองหนี้ทวมบาน

(ซ้ํา) เหมือนกอนน้ําตาลเคลือบความขมข่ืน คนไทยวันนี้ ยิ้มหนาระร่ืน ถึงวันมะรืน

จูบลาพื้นนาจากไป ถึงวันมะรืน เหลือเพียงเส่ือผืนหมอนใบ (ซ้ํา*/**) นายทุนเขารูวา

21เนื้อรองเพลง “ปุระชัยเคอรฟว,” ผลงานของวงคาราบาว ชุดสาวเบียรชาง เผยแพร

เมื่อ ธันวาคม 2544.

131

หนี้มันผิดหรือถูก เงินเดือนสะพัด การเงิน การคาเขาได กองหนี้ทวมทนในชนบท

หมูบาน ปลูกฝงสันดานใหคนมือเติบมักงาย พระเจาอยูหัวทรงย้ําเตือนถึงเศรษฐกิจ

พอเพียง เราคนไทยควรนอมเกลาพระหฤทัย 60 ป ทรงเหนื่อยแทนประชาชนมาชา

นาน 60 ลานคนไทยควรกลับตัวกลับใจดวยเศรษฐกิจพอเพียง22 บุคคลสําคัญทางประวัติศาสตรและผูนําความคิดทางการเมือง

การเมืองมีการเปล่ียนแปลงดวยบุคคลในอดีตและมีประวัติศาสตรมายาวนาน ประเทศ

ไทยก็มีการเปล่ียนแปลงหลายครั้ง แตละคร้ังก็จะมีบุคคลสําคัญที่ตอสู ปกปอง รักษาประเทศไวได

กลายเปนบุคคลที่มีความสําคัญทางประวัติศาสตร และบางคนวิธีและแนวคิดทางการเมือง

ที่เปนตนแบบสําหรับคนรุนหลัง ผลการศึกษาพบวา บทเพลงของ ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว

มีการเขียนเพลงถึงบุคคลที่เปนผูนําทางความคิด และบุคคลที่มีบทบาททางการเมือง ทัง้ในประเทศ

และตางประเทศ มีจํานวน 20 เพลง เนื้อหาสวนใหญกลาวถึงบุคคลสําคัญทางประวัติศาสตรไทยที่มี

บทบาทตอการปกปองรักษาแผนดินไว บุคคลที่เกี่ยวกับผูนําทางความคิดดานประชาธิปไตย และ

บุคคลที่เปนนักตอสูเรียกรองประชาธิปไตย ดังนี้

เพลงที่มีเนื้อหาเกี่ยวกับบุคคลสําคัญทางประวัติศาสตรไทยในการปกปองรักษา

แผนดินไทยต้ังแตอดีต เชน เพลง องคดํา เจาตาก นายขนมตม พลจันทรวันเพ็ญ เปนกลุมเพลง

ที่สะทอนใหเห็นถึงความฉลาด ความลําบาก ในการปกปองรักษาแผนดินใหลูกหลานไดอยูอยาง

สบายในทุกวันนี้ พระมหากษัตริยที่ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ไดใหความเคารพ และ

ศรัทธาในพระนเรศวรมหาราช และพระเจาตากสินมหาราช ซึ่งพระนเรศวรมหาราชเปนบุคคลที่มี

เสียสละ ความอดทนอดกล้ันกับการเปนตัวประกันของพระเจาบุเรงนอง ต้ังแตอายุยังเยาววัย

ชวงระยะเวลาที่เติบโตไดใชสติและต้ังมั่นฝกฝนวิชาตาง ๆ รอคอยเวลาท่ีเหมาะสมจึงทําศึกยุทธหัตถี

และพระเจาตากสินมีจิตใจที่เปนนักรบอยางอาจหาญไมยอมเปนทาสพมา และตีฝาทัพพมา

ตีจันทบุรี รวบรวมกําลังพลที่ละเล็กละนอย จนมีจํานวนมากพอจึงกลับไปตอสูกับพมาใหม ทั้ง

2 พระองค เปนผูที่มีบุญคุณตอแผนดินไทยที่ควรเอาอยางและสํานึกในบุญคุณ ดังเพลง “องคดํา”

22เนื้อรองเพลง “กองหนี้ทวมบาน,” ผลงานของ ยืนยง โอภากุล ชุดตะวันตกดิน

เผยแพรเมื่อ 2549.

132

และเพลง “เจาตาก” คนไทยควรใหความเคารพ และเพลงดังกลาวใชเปนส่ือใหคนไทยรักกัน

หวงแหนแผนดินที่บรรพบุรุษไดตอสูมาจนตกทอดถึงคนไทยในวันนี้

เพลง “องคดํา” เนื้อหาของเพลงบงบอกใหรูวาองคดํา (พระนเรศวรมหาราช) ใช

ความพยายามในการฝกฝน จิตใจมุงมั่น เก็บความรูสึกไวในใจ เพื่อที่จะรอเวลาในการกอบกูชาติ

บานเมือง และดวยความฉลาดในการเลือกยุทธหัตถีเปนการสูรบ เปนเร่ืองของศักด์ิศรีและ

สัตยวาจาของคนยุคเกา ความหมายนัยทางการเมืองเพ่ือใหคนในสังคมมีความรักสามัคคีกัน

ในยามที่สังคมมีความขัดแยงกัน และการเมืองมีความแตกตาง ดังนี้

“อัดอ้ันตันใจ ที่เห็นคนไทยถูกหยามหมิ่น พมามายึดแผนดิน โดยมีบิดาใหทาย

เพื่อชนชาติปฐพี เพื่อศักด์ิศรีลูกผูชาย วันนี้สูทนขวนขวาย พิชัยสงครามใหชํานาญ

ใหชํานาญ ลูกกษัตริยขัตติยา ถูกพมาคัดไปจํานํา แมหัวอกตองชอกช้ํา แตจิตใจ

มั่นคงหาวหาญเพื่อคอยลบคําวาเมืองข้ึน กลับคืนเมืองไทยตลอดกาล ไมวาดหวัง

ปาฏิหาริย แตตองพลิกผันดวยมือองคดํา กระทํายุทธหัตถี องคพระนเรศใครวาวิเศษ

จากฟากฟา ดวยความมุงมั่นวิริยะอุตสาหะกูชาติไทยผูยิ่งใหญเหนือสิบทิศ ผูพิชิต

ศัตรูพาย กอวีรกรรมที่ชนชาวไทยเทิดทูนไวในดวงใจ * เทิดทูนพระองคดํา เทิดทูน

พระองคดํา เทิดทูนพระองคดํา เจาพี่จะยืนชางอยูในรมไมทําไม เชิญเสด็จมาทํา

ยุทธหัตถีกันเถิด ใหเปนเกียรติยศสืบกัลปวสานแหงกษัตริยชนชาง เหมือนอยางเรา

จะไมมีแลว เจาพี่จะยืนชางอยูในรมไมทําไม เชิญเสด็จมาทํายุทธหัตถีกันเถิด ใหเปน

เกียรติยศสืบกัลปวสาน แหงกษัตริยชนชาง เหมือนอยางเราจะไมมีแลว เทิดทูน

พระองคดํา/เทิดทูนพระองคดํา/เทิดทูนพระองคดํา”23

เพลง “เจาตาก” เปนเพลงที่เลาถึงประวัติศาสตร การปกปองประเทศสมัยอยุธยาของ

พระเจาตากสินมหาราช ที่ถูกยึดจากพระเจาฝางของพมา ไดรวบรวมพลจากชุมชนตาง ๆ วางแผน

ยุทธศาสตรการทําศึก ต้ังแตอยุธยา เมืองจันทบุรี กรุงธนบุรี จนกระทั่งไดเปนแผนดินไทยในทุกวันนี้

มีเนื้อหาของบทเพลงดังตอไปนี้

“ยุทธศาสตรยิ่งใหญ ความต้ังใจเด็ดเด่ียว มื้อนี้เราจะเค้ียวขาว และทุบหมอขาว

ตีแหกฝาวงลอม ลุยพมาขาศึก นึกถึงความเปนไทย ดีกวาไปเปนทาส * สองมือถือ

ดาบอยางมั่นใจ นักรบไทยของพระเจาตาก ฝากฝงกรุงอยุธยาวันขางหนาขาจะมา

ทวงคืนแผนดินไทยดาลเดือด ทัพขาศึกรุมลอม มัวแตกลอมสตรี เริงโลกียเปนหลัก

23เนื้อรองเพลง “องคดํา,” ผลงานของวงคาราบาว ชุด โฮะ เผยแพรเมื่อ เมษายน

2552.

133

นักรบกลายเปนศพ พบกับความปราชัย เจาตากทนไมได แผนดินไทยเปนหลัก

นักรบคือนักรบ นักสูแหงกรุงศรี ตีฝาทัพตองอู ตายหรืออยูไมสําคัญ คืนนี้จันทร

หลับใหล แหกวงในวงลอม ออมออกจากกรุงศรี ไปเขาตีเมืองจันทน ยึดเมือง

จันทบุรี เปนชุมนุมเจาตาก ตีชุมนุมตาง ๆ ตีเจาฝางใหแตก ทบทวนความพายแพ

แกไขยุทธวิธี รวมชุมนุมที่มีกอนโจมตีเจาฝาง พายแพเปนบทเรียน ทําจากเล็กไปใหญ

เจาฝางชะลาใจ ในไมนานก็แตก จากอยุธยา มาเมืองจันทบุรี มากรุงธนบุรี ไทยจึงมี

เอกราช จากอยุธยา มาเมืองจันทบุรี มากรุงธนบุรี ตากสินหาราช”24

การตีความหมายนัยของบทเพลง “องคดํา” และ “เจาตาก” ตามสัญญะวิทยา

วัจนกรรม และบริบท โดยการหยิบยกบุคคลสําคัญทางประวัติศาสตรที่มีความเสียสละ ตอสูเพื่อ

รักษาแผนดินไทยไวอยางยากลําบาก ความหมายนัยเพื่อใหคนไทยมีสํานึกรักประเทศ รักและ

สามัคคีกัน

เพลงที่มีเนื้อหาเกี่ยวกับผูนําความคิดทางการเมืองและเปนที่ยอมรับนับถือของผูคน

ไดแก เพลง ลุงไฟ พลจันทรเดือนเพ็ญ มองอยางปรีดี ดาวแหงโดม คานธี อองซานซูจี เซ กูวารา

เปนตน บุคคลเหลานี้ เปนผูที่มีบทบาทในการสรางหลักการและอุดมการณของความเปน

ประชาธิปไตย และนักตอสูเพื่อประชาธิปไตยที่เปนที่รูจักทั่วไป ดังตัวอยางบทเพลงตอไปนี้

“...อัศนี พลจันทร อัศนี อัศนี อัศนี อัศนี อัศนี พลจันทร อัศนี อัศนี

อัศนี อัศนี ลุงไฟจุดไฟใหการตอสู สูยอดภู ขุนเขาและสายธารปลุกสํานึก ปลุกคน

ปลุกวิญญาณ อุดมการณเดียวกันไมมีวันจาง จากเด็กนอยนักเรียนนอยคอยเติบ

กลา กําเนิดมากลางตระกูลแหงขุนนางโลกมิอาจ...ปดกั้นความแตกตาง สุดแตทาง

...ของใครจะใฝเดิน สรรเสริญความลําบากผูยากไร โหมแรงไฟใหกลายืนหยัดเผชิญ

โลกใบนี้... มิใชเราเปนสวนเกิน หากสรรเสริญตามความจริงเปนสวนดี ลุงไฟกาวไป

พบความแตกตาง แบงเปนขางเปนฝายใหแตกแยก สามัคคี...เคยมีดีตอนแรก

ลมเหลวแหลกทลาย เพราะใจคนใจของคนวกวนทั้งดีราย ขวาเอียงซาย ซายเอียงขวา

นาฉงน ความแตกแยกมาเยือนยังหมูชน กําลังพลกําลังใจยอมพายแพ แตที่แนแท

24เนื้อรองเพลง “เจาตาก,” ผลงานของวงคาราบาว ชุด ประชาธิปไตย เผยแพรเมื่อ

ธันวาคม 2529.

134

ลุงไฟไมคิดถอย สงเมียรักลูกนอยกลับเมืองแม สูตอไปจนตัวตายวัยเฒาแก เผยธาตุแท

ทานผูนี้มีแตไฟ ธาตุแท ๆ ทานผูนี้...มีแตไฟ”25

“...เมื่อดาวแหงโดมลาลับไป ปฐพีสะอ้ืนรํ่าไห ทะเลเออนองดวยน้ําตา วิหคนกเอย

ไรรัง หัวใจเปยมหวังยังแรงกลา กูแผนดินใหฟนคืนมา ประชาธิปไตยปวงชนลมพายุ

พัดแรงกระหน่ํา ถอยคํามิหวังดีมนุษยไหนหนอชางไรศักด์ิศรีวาปรีดีฆาในหลวง

ทรชนคนถอย หลอกโลก ดวยถอยคําหลอกลวงคนดี ๆ ตองน้ําตารวง คนเลวหัวเราะ

ชอบใจ* เพราะวาสัจธรรมเปนอมตะ แตมักนานนั้นจึงปรากฏ เมื่อคนไทยเขาใจวา

ใครคด ความจริงจะงามงดทศทวี ** เมื่อความดีทุกอยางยังคงอยู ประชาชนยอมรูวา

ที่นี่ มหาวีรบุรุษจะตองมี เมื่อนั้นปรีดีจะกลับมา กลับมา*** ปรีดี ปรีดี ดาวแหงโดม

ที่ ดํารง ปรีดี ปรีดี ปรีดี พนมยงค ปรีดี ปรีดี ปรีดี พนมยงคโลกมนษุยจะงดงาม

ถาผูคนกลาถามกับตัวเองวาช่ัวชีวิตที่โลดบรรเลง มีไหมเจากลาทาอธรรม ปลอยใหโลก

ช้ําหมองไหม เผชิญโชคไปยถากรรม แตคนช่ือปรีดีกลาทําใหจดจําข้ึนใจ...”26

เพลง คานธี เขียนถึงการตอสูดวยหลักอหิงสาของมหาตมะคานธี ตลอดจนการใช

ชีวิตอุทิศตนเพื่อมวลประชาผูทุกขยาก จนไดรับการยกยองของคนทั่วโลก มีเนื้อหาดังตอไปนี้

“จิตใจดังขุนเขา ลึกล้ําราวแมคงคา เมตตาธรรมลนฟา รอยรัดวิญญาประชา

ปวงชน สองนําใจรอยลาน กลายเปนตํานานเลาวน ติดตรึงในใจคน ทุกขทอจงทน

ดังองคคานธี ประกาศคําสอน วิงวอนประชา ออนโยนดวยรัก นําพากาวไป

ใชความสงบ สยบความเคล่ือนไหว มรรคายิ่งใหญ แหงอหิงสาเก็บความรุนรอน

แปรเปนพลัง จิตใจอยาพล้ัง ใชกําลังกาย รอยพันแสนหมื่น อยากลืนอยาหมาย

แสนพันลานพาย จิตใจเสรี * หมหอผาผืนขาว ค้ําไมเทา กาวยางไป เย็นยํ่ากําปอ

กรอฝาย ปลอยวางใจบริสุทธิ์ กําเนิดนี้เพื่อมวลชน กลางเวียงวังวนอมนุษย ขุนโจร

กระชากฉุดแมชีพชนมวายโลกไมเคยลืมหมนอน ความทุกขรอน อาทรมวลชนที่คอย

หมื่นพันเปนรอยลาน ทุกขทอมานานรอวันปลดปลอยแอกยังคอยยึดร้ัง ดวงใจยังคง

รองไห ฝาฟนพายุราย ยิ้มรับความตายนํ้าใจมวนชน ถูกตีทนช้ํา รอวันนําชัย ถูกตีกี่คร้ัง

ทนมันเร่ือยไป ถึงเลือดรินหล่ัง ไมจางไมหาย ชีวีนี้ให แดชาวโลกา ปลอยวางอาวุธ

25เนื้อรองเพลง “ลุงไฟ,” ผลงานของวงคาราบาว ชุด เซยังไมตาย เผยแพรเมื่อ

ตุลาคม 2540.

26เนื้อรองเพลง “ดาวแหงโดม,” ผลงานของวงคาราบาว ชุด สาวเบียรชาง เผยแพร

เมื่อ ธันวาคม 2544.

135

ยุทโธคือใจ ดับความเลวราย สูคมศาสตรา สองมือวางเปลา แหงอหิงสา หัวใจ

หาญกลา มหาตมะคานธีหัวใจหาญกลา มหาตมะคานธี”27

เชนเดียวกับอองซาน ซูจี สตรีที่ตอสูเพื่อประชาธิปไตยในประเทศพมา แมจะถูก

ควบคุมเสรีภาพ แตก็มีจุดยืนเปนของตัวเอง ยืนยง โอภากุล มีเพลง อองซาน ซูจี และไดแตง

เนื้อหาเปนภาคภาษาอังกฤษดวย ซึ่งอองซาน ซูจีไดกลาวขอบคุณคาราบาวและประเทศไทย

ที่เปนกําลังใจให มีเนื้อหาบทเพลง ดังนี้

“ความกลัวมิอาจพลัดพราก ฝากหัวใจเคียงขางปวงชน ตอใหตายเกิดใหมกี่หน ไม

คิดทอถอย เปนเพียงผูหญิงนอย ๆ ในมือ มือทรราช กุมอํานาจขมเหงกดข่ี...ผูคน

ออง...อองซานซูจีอองซานซูจี ออง...อองซานซูจี แผนดินตองทุกขระทม ดังจอมจม

อยูอเวจี ถึงโลกทั้งโลกรูดี ก็ยังไมมีวี่แวว กฎหมูของผูมีปน ในมือ มือทรราช ใช

พิฆาตเขนฆาพี่นอง...ประชาชน * ชั่วชีวิตเดิมพัน มุงสูทางฝนประชาธิปไตย บิดา

ไดเคยสรางไว บัดนี้มีเธอเปนผูสืบสาน ชื่ออองซาน ซูจี วีรสตรีที่โลกกลาวขาน

ยังคงยืนตานเผด็จการ นําชนพมาสูประชาธิปไตย** ขอรวมแรงชาวโลกจงสนับสนุน

อองซานซูจี ขอรวมใจชาวโลกจงชวยพิทักษอองซานซูจี อองซาน”28

พฤติกรรมนักการเมือง

การเมืองเปนเร่ืองของอํานาจและผลประโยชน นักการเมืองไทยจึงมีการคอรรัปชั่น

และการทําการเมืองในลักษณะธุรกิจการเมือง นอกจากนี้ ปจจุบันยังมีกลุมทุนขนาดใหญเขามา

ทํางานการเมือง เพื่อใชอํานาจในการหาผลประโยชนของตนเอง พวกพอง ผลการศึกษาพบวา

เพลงที่เกี่ยวกับพฤติกรรมนักการเมือง มีจํานวน 21 เพลง ซึ่งลักษณะของเนื้อหาก็จะเปนเร่ืองของ

การคอรรัปชั่นทางการเมือง นักการเมืองแยงและแบงปนผลประโยชนกัน การไมยึดมั่นสัจจะวาจาของ

นักการเมือง ละเลยหนาที่ตอประชาชน ไมมีอุดมการณทางการเมืองอยางแทจริง เปนตน ดังตัวอยาง

เพลงตอไปนี้

27เนื้อรองเพลง “คานธี,” ผลงานของวงคาราบาว ชุด หามจอดควาย เผยแพรเมื่อ

มีนาคม 2533.

28เนื้อรองเพลง “อองซานซูจี,” ผลงานของวงคาราบาว ชุด หากหัวใจยังรักควาย 2

เผยแพรเมื่อ ธันวาคม 2538.

136

พฤติกรรมนักการเมืองที่ส่ือสารผานบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว

สวนใหญเปนเพลงเกี่ยวกับการคอรรัปชั่น เปนนักการเมืองเพ่ือหาผลประโยชนใหตนเองไมมี

อุดมการณทางการเมือง หรือเปนนักการเมืองที่มีแตโฆษณาในเวลาหาเสียงเลือกต้ัง เชน เพลง

“นรกคอรรัปชั่น” บทเพลงที่สะทอนการโกหกหลอกลวงของนักการเมือง มีเบ้ืองหนากับเบ้ืองหลัง

ที่ตางกัน เปนการชี้ใหเห็นวาการโกหกจะตกนรก นักการเมืองยิ่งใหญโตยิ่งโกหก ซึ่งในความคาดหวัง

ของประชาชนคนที่ไดเปนใหญเปนโตควรเปนคนดีมีคุณธรรม ใหชาวบานไดพึ่งพา นักการเมืองไทย

ไมเปนเชนนั้น ยิ่งโตมากเทาไรยิ่งโกหก หรือเพลง “ขนม” และ “คลานไปตายดาบหนา” เปนบทเพลงท่ี

สะทอนการโกงกิน คอรรัปชั่นของนักการเมือง อยางไมมีหลักฐานที่เอาผิดได เปรียบไดกับการกินขนม

เปนของอรอยและกินงาย เห็นบานเมืองเปนขนม ตัดแบงแยกกัน เพื่อปกปดประชาชนทําใหพึ่งใคร

ไมได ซึ่งก็ตองทนจนกวาจะถึงการเลือกต้ังใหม และการเลือกต้ังในคร้ังตอไปก็ไมควรไปเลือกต้ังอีก

“...โกหกนั้นตายตกนรก โกหกนั้นตายตกนรก โกหกนั้นตายตกนรก โกหกนั้น

ตายตกนรก อันคนเรา ทุกวันนี้ทุกคน อยูในวงเวียนวนความขัดแยงเกิดเปนคนหากิน

จะตองขันแขง แยงกันชิงกันทําลายกันชิงกันแยงกันทําลายกัน แยงกันชิงกันทําลาย

กัน เขาหลอกกันตมกันโกหกกัน อันสังคมของคนนี้ทุกวัน เขาไลแทงไลฟนกันขาง

หลังทําอะไรก็ไดใหมีตังค ใหยิ่งดังยิ่งเดนเปนยิ่งดี ยิ่งเดนยิ่งดังยิ่งมันดี ถายิ่งดังยิ่ง

เดนเปนยิ่งดี ถายิ่งใหญยิ่งโตยิ่งโกหก...”29

บทเพลงที่สะทอนถึงการโฆษณาชวนเช่ือนักการเมือง และไมรักษาคําสัญญาท่ีใหไว

เชน เพลง “สัญญาหนาเลือกต้ัง” “มนตการเมือง” “จันทรฉาย” “ไอหํา” “สัจจะ 10 ประการ”

เปนตน เพลงเหลานี้จัดเปนกลุมเพลงที่เกี่ยวกับการใหคํามั่นสัญญาของนักการเมือง และไมคอย

รักษาคําพูดที่ใหไวกับประชาชนในชวงการเลือกต้ัง เมื่อผานกระแสการเลือกต้ังไดเปนผูแทนเต็มตัว

แลวก็จะหายไปเลย ไมมาสนใจชาวบานที่เฝาคอยในการเปนตัวแทนเพื่อไปแกปญหาในเร่ืองตาง ๆ

หลอกลวงมากยิ่งข้ึนดังตัวอยางเพลงตอไปนี้

เพลง “สัจจะ 10 ประการ” เปนเพลงที่มีเนื้อหาเกี่ยวกับนักการเมืองที่พึงประสงค ควรมี

ลักษณะ 10 ประการ คือ 1) ควรยึดมั่นในคํามั่นสัญญา 2) ไมยุงเกี่ยวกับธุรกิจการคา 3) มีจิตสํานึก

เกษตรกรเจาของผลผลิต 4) แกความยากจนไมหวังผลคะแนน 5) เนนการศึกษาสงเสริมภูมิปญญา

6) ใหมีสํานึกรับผิดชอบตอธรรมชาติ 7) ไมอยูเบ้ืองหลังบอนการพนันและคาประเวณี 8) ตองมี

ศีลธรรมและสืบสานประเพณี 9) เห็นประโยชนชาติเปนสําคัญ 10) รักคุณธรรมและกลาสูอํานาจ

29เนื้อรองเพลง “นรกคอรรัปชั่น,” ผลงานของคาราบาว ชุด วิชาแพะ เผยแพรเมื่อ

ธันวาคม 2534.

137

เผด็จการ ซึ่งถานักการเมืองมีพฤติกรรมใน 10 ประการนี้ จะนําพาประเทศไปสูการพัฒนาได มีเนื้อหา

บางสวนดังนี้

“… บานเมืองอยูในยุคที่คนใฝหาประชาธิปไตย สังคมสุขสดใสคือกิจวัตรอัน

พึงกระทํา เขาไดเลือกคุณแลวก็อยาใหคนเลือกตองชอกช้ํา นี้คือสัจธรรมเพียง

สิบประการของนักการเมือง หนึ่ง ไมพึงละเลยคําพูดที่เอยคํามั่นสัญญา สอง

ไมยุงการคามันอาจนําพา...กิเลสใสตน สาม มีจิตสํานึกเกษตรกรเจาของผลิตผล

ส่ี แกความยากจน มิเพียงหวังผลคะแนนการเมือง เมืองไทย พัฒนา สัจจะหาเนน

การศึกษาสงเสริมภูมิปญญา ชาวประชาสูความนิยม หก มีจิตสํานึก รับผิดชอบตอ

ธรรมชาติ ดินน้ําปาอากาศ คือสมบัติอันควรหวงแหน...กวาส่ิงใด บานเมืองอยูใน

ยุคที่คนใฝหาประชาธิปไตย สังคมสุขสดใสคือกิจวัตรอันพึงกระทํา เขาไดเลือกคุณ

แลว ก็อยาใหคนเลือกตองชอกช้ํานี้คือสัจธรรม เพียงสิบประการของนักการเมือง

เจ็ด ไมอยูเบ้ืองหลังบอนการพนันคาประเวณี แปด ศีลธรรมตองมีสืบประเพณี

วัฒนธรรม เกา กาวเดินไปหนา ไมเห็นแกวา ฝายคาน ฝายนําสิบ รักคุณธรรม กลา

สูตออํานาจเผด็จการ...”30

เพลง “ทายาทตระกูลหยี่” เปนเพลงที่สะทอนการทํางานของรัฐบาลที่ใหความสําคัญกับ

นักธุรกิจ และนักลงทุนมากกวาการชวยเหลือคนช้ันลางอยางลูกจางในโรงงาน นโยบายตาง ๆ

เห็นแตประโยชนของนักธุรกิจ จึงเปนการวิงวอนใหรัฐบาลเห็นแกคนงาน ลูกจางบาง แทนที่จะเอาใจ

นักธุรกิจพอคาฝายเดียว ซึ่งเนื้อหาของเพลงคลายกับเพลง “ข่ีไก” ที่บรรยายถึงพอคาชอบคบกับผูใหญ

อยางยุคของนายชวน หลีกภัย เ จาสัวธุรกิจสัตวปกก็บอกสนิทกับคุณชวน ใหมีการเล้ียงไกไซดไลน จะ

ใหชาวบานเลี้ยงเปดเล้ียงไก นักธุรกิจก็ยังมองหาชองทางของกําไรอยูดี มีเนื้อหาดังนี้

“แผนดินกวางใหญดันไมไปเกิด ซวยตอไปเถิดเกิดเปนคนไทย รัฐบาลเอาใจแต

พวกนายทุน คงจะรวมทําบุญกันแตกอนมา จนชาวนาตองไปเรียนวิชาแพะ มีชีวิต

ย่ําแยตองไปขายนา ใหกับพวกมีเงินลูกกะตาต่ี ทายาทตระกูลหยีนะแมนา (สรอย)

เอาซายก็หยี ขวาก็หยี ดูใหดีดี ที่ลูกกะตา จะถูกจะผิดก็เปนความจริง ความจริง

ความจริง ก็เปนอยางนี้ บรรพบุรุษฉันก็ยังต่ี ทายาทตระกูลหยีนะแมนา แผนดินส้ิน

ไปขายแรงตอโรงถักโรงทอโรงตุกตา ปญญานอยนิดใหไปคิดดู ลูกหลานเราสูเพื่อ

ผูใด อันคนไทยขายแรงใหกับตางชาติ ทรัพยากรถูกกวาดถูกคัดไป ใครไดกําไร

30เนื้อรองเพลง “สัจจะ 10 ประการ,” ผลงานของคาราบาว ชุด สัจจะ 10 ประการ

เผยแพรเมื่อ พฤศจิกายน 2535.

138

คาขายสงออก คงไมตองบอกตนตระกูลใด คนนั้นก็หยี คนนี้ก็หยี คนรองก็หยี

คนเลนก็หยี ...แผนดินไมไรเทาใบพุทรา ยังพอมีเวลาใหเรารักกัน ทุกชนทุกช้ันทุก

เหลากอ คนไทยเฝารอการบริหาร เร่ิมจากรัฐบาลตองทําจริงใจ เห็นแคคนสวนใหญ

ดวยอุดมการณ อยาเห็นแตลูกหลานตระกูลหยี แผนดินจะปนปนะแมนา อาย หยา” 31

เพลง “เตาหูยี้” เปนเพลงที่สะทอนการจัดต้ังคณะรัฐมนตรี (ค.ร.ม.) ของนายก ในสมัย

ของนายบรรหาร ศิลปะอาชา ซึ่งไมเปนไปตามเนื้อผา ใหเด็กรุนใหมที่ขาดความรูและประสบการณ

และจัดวางไมเหมาะสมกับกระทรวง เพียงใชเงินซื้อตําแหนงทางการเมือง ก็ใหมานั่งบริหารประเทศ

โดยไมคํานึงถึงผลกระทบที่จะตามมา เห็นบานเมืองเปนเร่ืองลอเลน มีเงินก็ข้ึนมาเปนผูบริหารทั้ง ๆ ที่

จะพาประเทศชาติลมจม จึงเรียกวา ครม. เตาหูยี้ ไมมีความสงางาม จึงเรียกรองใหคืนอํานาจ

ประชาธิปไตยใหประชาชน

“(สรอย) รมต.เตาหูยี้ (...ยี้) รมต.เตาหูยี้ (...ยี้) ค.ร.ม.เตาหูยี้ ยี้ ยี้ ประชาชน

หาเชากินคํ่า ตากแดดตัวดําจําไวใหดี เลือกต้ังผานไปแตละทีใครเลาไดดี ใครที่ยัง

ยากจน ผูคนสวนหนึ่งถึงดวงดาว หนาใหมหนาเกาละแคส่ีสิบตน แตที่เหลือหกสิบลาน

คนกลํ้ากลืนฝนทนเขารองบนวายี้ ต้ังไมดูตามาตาเรือ มันจึงไรหางเสือ เหลือแต

สิงหกระทิงแรด หุนถลาด่ิงลงแทด ๆ รอยแปดปญหาก็ลอยมาตามน้ํา เอาครูมาทูซี้คลัง

เร่ืองกระตุงกระตางพังสังคมตกตํ่า คนลงทุนหนาแดงหนาดํา หาเชากินคํ่าลวนชีช้ํา

กะหลํ่าป เอา รมต. คุณคืนไป เอาประชาธิปไตยเราคืนมา (เอารมต.คุณคืนไปเอา

ประชาธิปไตยเราคืนมา) แตงต้ังไมตามเนื้อผา ผลลัพธออกมา...เละเปนเตาหูยี้

บานเมืองมันจะสดจะสวย ดวย ส.ส.เปนมวยมีเขาเขยากึ๋น ไมใชเพียงเด็กเมื่อวานซืน

มีเงินแสนเงินหมื่นทุมซื้อเทเสียง เที่ยวยืนเถียงกันอยูในสภา...”32

เพลง “เซียมหลอตือ” เปนการบรรยายถึงพฤติกรรมนักการเมืองไทยวาเปน

นักการเมืองที่ไมมีอุดมการณ เปนเพียงผูรับเหมาเอาบานเอาเมืองมาอางเรื่องประมูลทําสัญญากูเงิน

ทําบานเมืองปนปจนเมืองไทยมีหนี้สินรุงรัง บริหารบานเมืองไมเปน เพราะมีแตแยงชิงผลประโยชน

ขายไดแมแตตัวและจิตวิญญาณ แขงขันเพื่อเอาชนะกันของผูนําฝายคานและฝายรัฐบาล

กลายเปนชองวางใหนักธุรกิจใชเปนเคร่ืองมือ กลายเปนหมูสยาม (เซียมหลอตือ) ใหบริษัทขามชาติ

31เนื้อรองเพลง “ทายาทตระกูลหยี่,” ผลงานของคาราบาว ชุด ชางไห เผยแพรเมื่อ

กันยายน 2536.

32เนื้อรองเพลง “เตาหูยี้,” ผลงานของคาราบาว ชุด หากหัวใจยังรักควาย 2 เผยแพร

เมื่อ ธันวาคม 2538.

139

และนักธุรกิจ และนับวันจะมีนักการเมืองที่ไมมีอุดมการณจํานวนมากข้ึนเร่ือย ๆ ชาวบานก็จะมีแต

ความลําบากเดือดรอน

สวนเพลง “กระจกวิเศษ” “ตะวันตกดิน” เปนเพลงที่เขียนข้ึนชวงรัฐบาลทักษิณ

สมัยที่ 2 บานเมืองเร่ิมวุนวาย เพราะมีหลายฝายเร่ิมเคลื่อนไหวตอตาน และดวยเปนนักการเมือง

ที่ไมเห็นหัวใคร ใครทัก ใครหามไมคอยฟง มองเห็นแตความดีของตนเอง ผอนปรนตนเอง เขมงวด

กับคนอ่ืน กระจกที่จะสองใหคุณทักษิณเห็นความไมดีของตนเอง คือ ทําเนียบรัฐบาลเทานั้น

เพราะอํานาจเงินทําลายศาล พังทลายกําแพงคุกมาหมดแลว จึงมีการเดินขบวนเกิดข้ึนอีกคร้ัง

แมวาประชาธิปไตยของไทยจะเดินทางมาถึง 80 ป ก็ยังตองมีเหตุการณเดิมเกิดข้ึนเร่ือย ๆ ทั้ง

ตอตานการแกไขรัฐธรรมนูญที่จะอิงประโยชนใหนักการเมือง การแกกฎหมายที่เกี่ยวกับการเล่ียงภาษี

เปนตน เพื่อใหประเทศหลุดพนจากนักบุญใจบาป การเมืองภาคประชาชนก็ไดมีบทบาทอีกคร้ัง

บทเพลงช้ีใหเห็นวา ผูนําทําไดทุกอยางเพื่อประโยชนของตนเอง และไมยอมละทิ้งอํานาจงาย ๆ

เพราะถายุบสภาบานเมืองอาจจะไมวุนวายอยางทุกวันนี้ บางคร้ังการเปนผูนํา หรือเปนนักการเมือง

ตองเสียสละบาง ควรรูสถานการณบานเมือง วาควรทําอยางไรที่เปนประโยชนมากที่สุด มีเนื้อหา

ดังตอไปนี้

“เขาจองมองตัวเองในกระจกเงาทั้งเชาทั้งเย็น มองเทาใดก็ไมเห็น ความผิด

ความชั่วความรายความเลว สองขางหนาขางหลัง สองซายขวาก็เห็นแตความดี คน

มักเปนเชนนี้ เขาขางตัวเองใหรายผูอ่ืน ผอนปรนตนเอง เขมงวดผูอ่ืนอยางไรเหตุผล

ถึงจองมองตัวตน จนกระจกเงาเการาวและแตก มันก็ไมใชเร่ืองแปลก ที่ไดผลลัพธ

ออกมาดูดี กระจกวิเศษบานนี้ ต้ังอยูที่ทําเนียบรัฐบาล ศาลการเมืองสถิตย

ความยุติธรรมคํ้าจุนสังคม หินตกน้ําตองจม แตตุลาการตัดสินวาลอย ฝนหลนลง

จากฟา ศาลกลับวาน้ําระเหยข้ึนไปกอน ชั้นตน ฏีกา อุทธรณ จะตางอะไรกับศาล

พระภูมิกฎเมืองกฎหมาย ไมบังอาจใชกับคนบางคน ศาลไมไดสับสน แต

ผลประโยชนคงดลบันดาล แมแตตุลาการ เขายังเทียบเชิญไปสองกระจก มันเปน

กระจกวิเศษ มีอยูแตในทําเนียบรัฐบาล...”33

การตีความนัยของบทเพลงกระจกวิเศษ การมีอํานาจจะหลงกับอํานาจ ยอมมอง ไมเห็นความเลวหรือจุดบกพรองของตนเอง โดยเฉพาะการตกอยูในอํานาจเงิน ภาระหนาที่ไมมีความหมาย โดยเฉพาะศาลหนวยงานเพื่อพิทักษความเปนธรรม หากกระทําภายใตอํานาจเงินก็ไม

33เนื้อรองเพลง “กระจกวิเศษ,” ผลงานของ ยืนยง โอภากุล ชุด ตะวันตกดิน

เผยแพรเมื่อ 2549.

140

ตางอะไรกับศาลพระภูมิ ความหมายวานักการเมืองมักมีพฤติกรรมเม่ือมีอํานาจแลวมักใชอํานาจในทางที่ผิด และมองไมเห็นความบกพรองของตนเอง ไมยอมรับฟงผูที่คอยตักเตือน หลงใหล ในอํานาจ เพราะอํานาจทางการเมืองนั้นเกี่ยวของกับผลประโยชนจํานวนมาก การสรางความรักสมานฉันทของคนในชาติ

บทเพลงที่เกี่ยวกับการสรางความรักสมานฉันทของคนในชาติ มีจํานวน 19 เพลง

เพื่อสรางความรักชาติ หวงแหนแผนดิน ในยามที่บานเมืองมีปญหา หรือมีการกระทบกระทั่งกัน

ที่รุนแรง ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ก็จะมีเพลงออกมาเพื่อรณรงค เตือนสติใหคิดถึง

ความเปนคนไทย และประเทศไทย เชน เพลง แผนดิน ขวานไทยใจหนึ่งเดียว สามัคคีประเทศไทย

ยังมีประเทศไทย เปนตน ซึ่งเพลงเหลานี้มีนัยทางการเมืองเพื่อใหคนไทยรักใครปรองดองกัน

คิดถึงประโยชนของชาติเปนสําคัญ

เนื้อหาบทเพลง “แผนดิน” มีดังนี ้

“ไมมีดินผืนใดใหไออุน เทากับดินที่คุณถือกําเนิด ไมมีดินผืนใดดูมั่นคงเทากับ

ดินที่ลงสํามะโนครัว ไมมีดินผืนใดใหคุณเดิน เทากับดินที่คุณเดินตอนต้ังไข ไมมีดิน

ผืนใดมีความหมาย เทาแผนดินสุดทายของเผาพันธุ ไมมีชายหญิงใดมีชีวิต หมกมุน

ครุนคิดแคสืบพันธุ ไมมีชายหญิงใดมัวแตฝน ถึงแตตนทุกวันทุกเวลา ไมมีชายหญิงใด

ไมเคยคิด ถึงชีวิตตอไปภายภาคหนา ไมมีชายหญิงใดไมออนลา รวงโรยชราไปตามกัน

** อยามัวแตฝน อยามัวแตคิด ฝนถึงคิดถึงแตประโยชนสวนตัว เห็นแกตัวคนเห็น

แกตัวแผนฟาจะมัวแผนดินจะหมองนองนํ้าตา ไมมีชัยชนะใดยิ่งใหญ เทากับชัยชนะ

เหนือใจตน ไมมีภัยผองใดเหี้ยมโหดราย เทากับภัยผองไทยทําลายตนไมมีเงินไมมี

ทองยังไมหมองเศรา มีแผนดินปลูกขาวเราอยูได ไมมีเงินไมมีทองคอยหาใหมบน

แผนดินสุดทายของไทยทุกคน แผนดินเดือดรอน (ผูคนหมองไหม) ผูคนใจราย

(แผนดินเดือดรอน) แผนดินเหือดหาย (ผูคนหมดสิ้น) หมดสิ้นแผนดิน (หมดสิ้น

เผาพันธุ) ไมมีดินผืนใดมีความหมาย เทากับผืนดินไทยของคนไทย” 34

เนื้อหาเพลง “ขวานไทยใจหนึ่งเดียว” มีดังนี้

“โลกนี้มีมากอนผูคน แตโลกจะทนอยูไดนานสักเทาใด ถาเงินหมื่นแสนลานถูก

ผลาญไปใชสรางอาวุธ มายัดใสมือคน ขวานนี้ มีมากอนเราเกิด คือส่ิงประเสริฐ ที่มี 34เนื้อรองเพลง “แผนดิน,” ผลงานของคาราบาว ชุด อเมริโกย เผยแพรเมื่อ ธันวาคม

2528.

141

บานเปนของตน จะแยกไปทําไม ไรเหตุผล พี่นองประชาชน จะอยูอยางไร * แถบธงแดง

ขาว น้ําเงิน จงโบกนําความเจริญ สูพี่นองผองไทย ใหโลกรับรูวาเราคือใคร ขวานเอย

ขวานไทย ดวงใจเปนหนึ่งเดียว (เปนหนึ่งเดียว) ฟานี้มีโอกาสเปนหนึ่ง ถาคน

คํานึงถึงการเสียสละเหลาบรรพชนพลีชีพแลกมา ตองเสียน้ําตา เลือดเนื้อไปเทาใด

แผนดินยามมีคนคอยยุแหย ระสํ่าย่ําแย บานเมืองลุกเปนไฟ ถึงเวลาตองรวมแรง

รวมใจ ตักน้ําไปดับไฟ ดวยหัวใจยุติธรรม ** ขวานที่ไมมีดาม นําไปใช ยอมไรพลัง

คนไทยไมเคยแบงขาง ไทย แขก จีน ฝร่ังที่เกิดยังเมืองไทย ใตรมบรมโพธิสมภาร

พระเจาอยูหัวฯ พระราชินีฯ ทรงหวงใย ลูกเอย หลานเอย ลวนคนไทยมาสรางฝนวันใหม

ใหขวานไทย ใจหนึ่งเดียว (ขวานไทย ใจหนึ่งเดียว) ขวานนี้ มีมากอนเราเกิด คือส่ิง

ประเสริฐ ที่มีบานเปนของตน จะแยกไปทําไม ไรเหตุผล เราลวนเปนคน เปน

ประชาชนไทย แผนดินยามมีคนคอยยุแหย ระสํ่าย่ําแยบานเมืองลุกเปนไฟ ถึงเวลา

ตองรวมแรงรวมใจ ตักน้ําไปดับไฟ ดวยหัวใจสามัคคี แถบธงแดง ขาว น้ําเงิน จงโบก

นําความเจริญ สูพี่นองผองไทย ใหโลกรับรูวาเราคือใครขวานเอย ขวานไทย ดวงใจ

เปนหนึ่งเดียว (เปนหนึ่งเดียว) ขวานที่ไมมีดามนําไปใช ยอมไรพลัง คนไทยไมเคย

แบงขาง ไทย แขก จีน ฝร่ังที่เกิดยังเมืองไทย ใตรมบรมโพธิสมภาร พระเจาอยูหัวฯ

พระราชินีฯ ทรงหวงใย ลูกเอย หลานเอย ลวนคนไทย มาสรางฝนวันใหมใหขวานไทย

ใจหนึ่งเดียว (ขวานไทย ใจหนึ่งเดียว) ขวานไทย ใจหนึ่งเดียว (ขวานไทย ใจหนึ่งเดียว)

ขวานไทย ใจหนึ่งเดียว”35

ทั้งเพลง “แผนดิน” และเพลง “ขวานไทยใจหนึ่งเดียว” ลวนแตมีนัยเพื่อสรางความรัก

สมานฉันทของคนในชาติ ใหชาวไทยมีสํานึกในบุญคุณของแผนดิน รักสามัคคีกัน รวมเปนน้ําหนึ่ง

ใจเดียวจึงจะเปนพลังที่ยิ่งใหญ

ประเด็นและนัยทางสังคมที่สื่อสารผานบทเพลงของ ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552

ประเด็นและนัยทางสังคมวิเคราะหโดยศาสตรแหงการตีความตามหลักของสัญญะ

วิทยา วัจนกรรม ตามบริบทที่เปนจริงของสังคมในชวงเวลานั้น ๆ เพราะวัจนกรรมที่ปรากฏในบทเพลง

อาจจะมีความหมายซอนเรน ลึกซ้ึงกวาภาษาท่ีเห็น จากการศึกษา พบวา บทเพลงของ ยืนยง

35เนื้อรองเพลง “ขวานไทยใจหนึ่งเดียว,” ผลงานของคาราบาว ชุดสามัคคีประเทศ

ไทย เผยแพรเมื่อ มีนาคม 2548.

142

โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 ไดสรางสรรคบทเพลงที่มีประเด็นและ

นัยทางสังคม จํานวน 214 เพลง ประกอบดวยบทเพลงที่มีเนื้อหาเกี่ยวกับความยากจน จํานวน

28 เพลง ความไมเทาเทียมกันทางสังคม เชน เร่ืองของชนชั้นแรงงานที่ถูกกดข่ีเอารัดเอาเปรียบ

สังคมเมืองและชนบท ชนกลุมนอยและความสัมพันธกับเพื่อนบาน จํานวน 81 เพลง ดาน

จริยธรรมทางสังคม จํานวน 17 เพลง ดานเยาวชนกับการศึกษา จํานวน 18 เพลง ดาน

ศิลปวัฒนธรรม จํานวน 31 เพลง ดานส่ิงเสพติดและอบายมุข จํานวน 11 เพลง และดาน

ธรรมชาติและส่ิงแวดลอม จํานวน 28 เพลง มีรายละเอียด ดังนี้

ดานความยากจน

ความยากจนเปนปญหาสําคัญของประเทศที่รัฐบาลทุกรัฐบาลที่อาสาเขามาบริหาร

ประเทศก็เพื่อแกปญหาความยากจนกันทั้งนั้น แตรัฐบาลก็มีนโยบายที่หลากหลาย แตจนปจจุบัน

ก็ยังแกปญหาไมได ภาพของขอทาน เด็กขายพวงมาลัย คนไรที่อยูอาศัย ชาวไรชาวนายังไม

สามารถลืมตาอาปากได มีหนี้สินลนพนตัว จากผลการศึกษา พบวา วิถีของคนยากจนถูก

ถายทอดผานบทเพลงของ ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 ซึง่เนือ้หา

ของเพลงแยกเปนในลักษณะของการถูกเอารัดเอาเปรียบของชาวไรชาวนา หากินบนความซ่ือของ

ชาวนา บางรายถูกโกงทรัพยสินที่ไรที่นาจนหมด หรือความจนที่ถายทอดออกมาในภาพของเด็ก

เชน เด็กสลัมและเด็กขายพวงมาลัยที่เส่ียงกับการถูกกระทําและการชักนําไปในทางที่ผิด ๆ หรือ

ความยากจนถูกบรรยายในภาพของอาชีพขายบริการทางเพศเพื่อปากทองของครอบครัวหญิงสาว

จํานวนมากที่ทําไดแมกระทั่งขายเรือนรางของตนเอง หรือความจนในภาพของการขายแรงงาน

ในตางแดนก็ยังถูกเอารัดเอาเปรียบและกดข่ีแรงงาน แมวาบทเพลงดังกลาวจะถายทอดมาเปน

เวลายาวนานเกือบ 3 ทศวรรษ ปญหาเหลานี้ก็ยังไมหมดไป ความจนไดถูกหยิบยกไปเปนนโยบาย

ทางการเมืองของพรรคการเมืองตาง ๆ อยูเสมอ แตก็ยังไมสามารถแกปญหาไดอยางเปนรูปธรรม

ในทางกลับกันยิ่งนับวันจะมีแตความรุนแรงเพิ่มข้ึน บทเพลงที่สะทอนถึงความยากจน มีจํานวน

28 เพลง ดังตัวอยางตอไปนี้

“...เหตุการณผันแปรใหแบมือขอทาน รอนเรพเนจรแหลงที่คนพลุกพลาน

รางกายซูบโซผิวตัวดํากราน ตัวส่ันสะทาน...เพราะพิษสุราเร้ือรัง เมื่อคร้ังยังหนุมแก

เคยทํานา มุงเอาหลังสูฟา...ปลูกขาวใหคนกิน หนี้สินลนตัวเพราะมัวแตทาํนา ไมเคย

เรียนรูวิชา...ที่นาก็หลุดลอย มาเปนจับกังที่แบกหามวันยังค่ํา เหน็ดเหนื่อยแทบตายได

แตคาแรงต่ําต่ํา แกเปนคนจน ที่เสียเปรียบเปนประจํา กล้ํากลืนความชอกชํ้า...

143

ถาไมทําก็อดกิน …หมดส้ินปญญาของชาวนาบานนอก รอนเรเขามาเปนจับกังใน

บางกอก สูญส้ินราคา พอแกชราหัวหงอก หาทางออกสุดทาย...ดวยสุราเมรัย

กินเหลาเขาไป ยิ่งเลวรายซ้ําเกา หาเงินมาไดก็เอาไปกินเหลา มันกลุมก็ยิ่งกินยิ่งกิน

ก็ยิ่งเมา รางกายก็ปวดราว โรครายก็คุกคาม* เชาวันหนึ่ง มีคนพบศพ ข้ีเมานอน

ตายอยูที่ใตสะพานลอย”36

บทเพลงนี้สะทอนใหเห็นวาชีวิตชาวนาคนยากจนที่ไปกูหนี้ยืมสินนายทุนจะถูกหลอก

ถูกโกงในที่สุดก็ถูกยึดที่นา ตัวเองก็ตองไปขายแรงงานในเมือง เมื่อในยามแกชราไรเร่ียวแรงก็ไมมี

ที่อยูที่อาศัย สุดทายก็ขอทานในเมืองกรุง กลายเปนคนเรรอนพเนจร ซึ่งมีใหเห็นมากมายในกรุงเทพ

ภาพของคนแกข้ีเมาไดซอนความเจ็บปวดรวดราวไวในใจที่ไมมีใครรูเบ้ืองหลังของการเปนคนข้ีเมา

ในอดีตชาวนาไมมีการเรียกรองตรวจสอบอะไรเลย ซึ่ง “เพลงลุงข้ีเมา” มีนัย คือ เปนเพลงใน

ผลงานชุดแรกของคาราบาว (2524) เปนชวงของการปกครองหลังอํามาตยาธิปไตยใหม ๆ

(ส้ินสมัยของพลเอกเกรียงศักด์ิ ชะมะนันท เขาสูสมัยของ พลเอกเปรม ติณสูลานนท) ประชาชน

จึงยังไมรูจักใชสิทธิในการเรียกรองความชอบธรรม และสามารถใชสิทธิเสรีภาพไดอยางไมเต็มที่

และการศึกษาของประชาชนก็ยังไมดีพออาจทําใหไมกลาที่จะตอสูเรียกรองเอาผิดกับผูมีอิทธิพล

เหมือนสมัยปจจุบัน

ความยากจนสะทอนออกมาในภาพของเด็กที่ยากจน เด็กถูกทอดทิ้งใหอยูตามลําพัง

ไรคนเหลียวแล คุยขยะเพื่อหาเศษอาหารกิน ไมมีคนคอยอบรมส่ังสอน กลายเปนเด็กกาวราว

ที่สังคมรังเกียจ หรือที่พบเห็นบอย ๆ เด็กขายพวงมาลัยตามถนนส่ีแยกไฟแดง ที่เส่ียงตอการถูกรถชน

แตมันเปนอาชีพที่สุจริตของคนจนที่ไมเสียคาเชาที่ลงทุนนอยเพื่อหารายได แมจะเส่ียงแตก็ตองทํา

เด็กคือผาขาวสะอาดที่สังคมคาดหวังในอนาคต เด็กควรไดรับโอกาสทางการศึกษา มีอาหารครบ

ตามหลักโภชนาการเพื่อบํารุงรางกายและสติปญญา ใหเปนมนุษยที่สมบูรณเพื่อพัฒนาประเทศ

ใหมีความเจริญรุงเรือง แตความจริงของสังคมมักสวนทางกับหลักการอยูเสมอ จะเห็นไดวา

ความยากจนมันสงผลกระทบถึงเด็กที่ไมใชวัยที่ตองรับผิดชอบตัวเองก็ตองทํา เชน บทเพลง

“Summer Hill” กับเพลง “มาลัยเส่ียงรถ” ตอไปนี้

“...เด็กตัวนอยตาแตมรอยแหงความหวัง ปลุกภวังคสาธุชนคนเห็นใจ เกิด

กําพราไรนํ้านมประทังกาย หัวอกใคร...จะบอบชํ้าเหมือนดังเด็กตัวนอย ๆ Summer Hill,

Summer Hill, Summer Hill Summer Hill, Summer Hill, Summer Hill เนื้อตัว

ผายผอม ดูสาระรูปมอมแมม ทาทางฉายแวววากาวราวหยาบคาย จากกองหนิทราย

36เนื้อรองเพลง “ลุงข้ีเมา,” ผลงานของวงคาราบาว ชุด ลุงข้ีเมา ตุลาคม 2524.

144

...จากกองขยะ สัมภาระประดับไวเปนเด็กสลัม ไมมีมวลมิตรที่ชุมฉ่ํา ไมมีคนฉอเลาะ

คอยเอาใจ ริมฝงแควนอย...นําเสรีภาพดังรมไทรบนทางสายใหญ รูรับผิดชอบตอ

ตนเอง เปนเด็กตัวนอย ในทุงหญาวัยเยาว เปนดอกไมเถาเหลากอพุทธปรัชญา

ดุจดวงตะวันอันแรงกลา กอเกิดสัมมาชีพสูสังคม Summer Hill, Summer Hill,

Summer Hill Summer Hill, Summer Hill, Summer Hill มาเถิดมวลมิตร ยังมี

ชีวิตผูเยาววัย รอมือมาผอนคลาย...ความเศราโศกหิวโหย เปนผูกอบโกยเพ่ือเด็ก

นอยที่เวทนา ขอขาวขอปลาเพ่ือลูกเด็กเล็กแดง เปนจันทรเจาขาฝาเนินแลง สวน

แหวนทองแดงแบงสันติธรรม ค้ําจุน Summer Hil...”37

“... โครม เสียงรถชนทายดังสนั่นทองถนน มีฝูงชน เขามามุงพากันวิจารณไป

ตาง ๆ นานา วาลูกใครหนอ พอแมปลอยปละละเลย โธเอยเวรกรรม (ทําให

เดือดรอนกันไปทั่ว ***โครมเด็กนอยกระเด็นไปตามแรง ที่รถชน มีผูคนรองโวยวาย

ใหรีบไปตามรถพยาบาล มารับเร็วโอลูกใครหนอ เที่ยววิ่งขายพวงมาลัย ยังเด็กยัง

เล็กเกิน ความลําเค็ญ จากความยากเข็ญ นํามาซ่ึงความอดอยาก...ยากจน

ความเปนคน เมื่อยังมีหนทางเดิน ก็ด้ินไป มาลัยเส่ียงรถ* ปที่แลวเธอเสียลูกชาย

มาวันนี้เธอเสียลูกสาว เธอไมทําก็ไมรูจะเอา เอาอะไรมาเลี้ยงดูกัน ...”38

การขายบริการทางเพศ เปนอีกอาชีพที่ไมมีใครอยากจะทํา และเปนอาชีพที่ถูก

ดูหมิ่นเหยียดหยามของผูหญิง เพราะความยากจน ความหิวและการรอคอยรายไดเพื่อจุนเจือ

สมาชิกในครอบครอบอีกหลายชีวิต การขายเรือนรางก็ไมใชส่ิงที่ตองอายสําหรับคนจน ยืนยง

โอภากุล และวงคาราบาวจึงไดถายทอดภาพของความยากจนในมิติของผูหญิง ความยากจน

ทําใหผูหญิงตองเสียสละความเปนหญิงของตนเองเพื่อครอบครัว ตอบแทนบุญคุณพอแม

ยอมลําบากเพื่อใหพอแมพี่นองสบาย อยางบทเพลง “นางงามตูกระจก” และ “นส.3 ก.” ตอไปนี้

“... สังคมทราม ทรามเพราะคน ความยากจนใครทนได พอก็แกแมไมสบาย

นองหญิงชายวัยกําลังหม่ํา ชํ้าเพราะความที่เธอจน นี่หรือคนสังคมรังเกียจชวยผูชาย

ระบายความเครียด สิบรอยพันยันรัฐมนตรี** เปนนวลนางในอางนํ้า เปนนางงาม

ตูกระจก นํ้าตาตกหัวอกเธอลมเหลว ใครจะรูใครจะเห็น ใครจะเปนผูเห็นใจ ใครจะ

37เนื้อรองเพลง “Summer Hill,” ผลงานของวงคาราบาว ชุด วณิพก เผยแพรเมื่อ

มีนาคม 2526.

38เนื้อรองเพลง “มาลัยเส่ียงรถ,” ผลงานของวงคาราบาว ชุด อเมริกันอันธพาล

เผยแพรเมื่อ ตุลาคม 2541.

145

มาคิดจริงใจ ผานเลยไปไมจริงจัง ทอดถอนใจไมคํานึง หวังวันหนึ่งใหผานไป เพี่อ

พอแมเปนอยูสบาย เพี่อพอแมเปนอยูสบาย นองหญิงชายไดเลาเรียน”39

“ทองที่มีเธอยังหิว ผิวเนื้อนวลนางถึงเปนที่พักกายของชายเปล่ียว นองที่มี

ก็ยังรอ รอเธอกลับมาหานมและเสื้อผา ฝากจากดินแดนไทย มุงคืนสูเมืองเชียงตุง

งานที่ทําก็จําใจ ทอดเนื้อตัวไปใจเจ็บก็เพราะจนต้ังแตเกิด… ฝนอันลองลอย ไรซึ่ง

จุดหมาย บานก็อยูไกล ไรที่พึ่งพิง แสงตะวันรอน ลับลงติดดิน เธอตองขายกิน

นส. 3 ก. ทองที่รอก็ยังหิว สิบนิ้วที่มีไมอาจจะทดแทนคุณกําเนิด สังคมเราก็เทานั้น

ถาจะโทษกันนั้นคงตองแกตาง วาเปนลูกสาวใคร เธอไมใชลูกสาวคุณรองไหไปกับ

ความฝนมันไมใชกรรมใชเวรวรรคใดในชาติกอนชาตินี้เปนอุทาหรณ สอนใจผูคน

นองสาวเปนไทยใหญ เธอดีทั้งหัวใจรางกายและวิญญาณ ก.ที่หนึ่ง กิน ก.ที่สอง

เกียรติ ก.ที่สาม กาม นส. 3 ก. พอเอาไปขาย แมเอาไปคุมเนื้อนุม นมดี กระหร่ีดัง”40

จากบทเพลง “นางงามตูกระจก” เพลง “ นส.3 ก.” ชี้ใหเห็นวาความยากจนจึงทําให

ผูหญิงตองขายตัว เพื่อแลกกับเงินไปใชจายในครอบครัวทั้งคาอาหาร คานม คาเส้ือผา คาเลาเรียน

นอง ๆ บนความสําเร็จของคนในครอบครัว จึงตองเสียสละความเปนหญิงเพราะเปนชองทาง

ที่สามารถหารายไดไดดีกวาอาชีพอ่ืน ๆ แมวาวันเวลาจะผานไปความเจริญมีมากข้ึน อาชีพอยางนี้

ก็ยังมีอยูคูกับสังคมไทย และปจจุบันการขายบริการทางเพศมิไดมีเฉพาะผูหญิงเทานั้น แตยังมี

การขายบริการทางเพศที่เปนชาย พัฒนาการไปตามการเปล่ียนแปลงทางสังคมโลก

นอกจากนี้ ความยากจนเปนภาวะที่ถูกบีบบังคับใหตองด้ินรนไปแมกระทั่งขาย

แรงงานในตางแดน คนที่มีที่ดินก็เอาไปจํานองไปจํานํา เอาไปขายเพื่อเปนคาใชจายในการเดินทาง

ไปหาเงินในตางประเทศที่ไดคาตอบแทนสูงกวาในประเทศ เพื่อความเปนอยูที่สบายของ

ครอบครัว แตมีหลายคนก็ถูกหลอก และหลายคนก็ถูกประเทศที่ไปทํางานบังคับกดข่ีแรงงานไทย

เยี่ยงทาส ไรความมีมนุษยธรรม ดังเพลง “ซาอุดร” และเพลง “สิงคโปร” เปนตน

“เขียนปายไปปกไวบอกคนทั้งหลายวาอยากขายที่นา นําทรัพยสินเงินตราจาก

ขายที่นาตีต๋ัวเคร่ืองบิน จะไปซาอุ บอกเมียและลูกนอย คอยพี่หนอยพอหนอยเถิดหนา

อีกไมนานกลับมา เยี่ยงราชาเงินทองลนกาย จะมีโทรทัศน วิทยุ สเตริโอ บานตึก

39เนื้อรองเพลง “นางงามตูกระจก,” ผลงานของวงคาราบาว ชุด เมด อิน ไทยแลนด

เผยแพรเมื่อ ธันวาคม 2527.

40เนื้อรองเพลง “นส.3 ก,” ผลงานของวงคาราบาว ชุด หามจอดควาย เผยแพรเมื่อ

มีนาคม 2533.

146

หลังโต ๆ โอฮะโอนั่งกินนอนกิน ....ซาอุดิจะแลงจะรอน ระอุปานใดอายก็จะทน จะ

ยอมอดเหลา เอาเงินสะสม จะขมจิตใจไมเลนไฮโล เช่ือพี่เถิดนอง พี่ไมไดรองเพลง

หลอก จะเอาเงินใสกระบอกหอบมาเปนกระบุง ขนมาใหนองฝากธนาคาร ขายที่นาได

แลว เจอคนแจวรับสงคนงาน จายเงินจายหลักฐานไดไมนานเขาพาไปข้ึนเคร่ืองบิน

จะไปซาอุ เกิดมาเปนคนจน ยามคบคนไมเคยเปนตอ คิด ๆ ไปใจทอ คนหนอคนยิ่งจน

ยิ่งเจ็บ เก็บเงินเราไปแลว เรือบินแจวลงจอดบนลาน บนแผนดินอีสานขนานนามวา

ซาอุดร”41

จากเพลงช้ีใหเห็นวาตะวันออกกลางเปนแหลงทํามาหากินของคนอีสานอีกแหลงหนึง่

และเปนคานิยมไปทํางานตางประเทศโดยเฉพาะที่ประเทศซาอุดิอาระเบีย เพราะคนที่ไดไปทํางาน

ในชุดแรก ๆ กลับมาก็จะมีฐานะทางครอบครัวดีข้ึนเนื่องจากไดคาตอบแทนแรงงานสูง เมื่อไปมาก ๆ

ก็มีขบวนการตมตุนชาวบานที่ลําบากยากจนอยูแลว ก็ยังถูกหลอกเอาคานายหนา ถูกลอยแพไมได

ทํางานที่ตางประเทศดังที่ต้ังใจไว ความที่เปนคนซ่ือ ๆ ไมเคยคิดไมดีกับผูมาติดตอ ความดอยทาง

การศึกษา ความยากจน จะถูกเอาเปรียบอยูตลอดเวลา ทําใหที่นาที่เอาไปจํานองไวก็จะถูกยึด

และกลายเปนปญหาสังคมตอไปอีก

“เก็บกระเปากาวขันเรือเปนเสือลําบาก อยูไมไหวสิงคโปรจะจับโบยหวาย

ลีกวนชุง ลูกลีกวนยู ออกกฎเกณฑอยางคนใจราย เหงื่อคนไทย น้ําตาคนไทย ชีวิต

ทองเลียม เอา เก็บเส้ือผากล้ันน้ําตาของลูกผูชาย เกิดเปนไทยที่ยากจน ด้ินรน

ขวนขวาย ขามภูเขาแมน้ําทะเล เซอะกระเซิง คืนสูเมืองไทย อยูยังไงหากไมตายก็

เล้ียงไมโต สิงคโปร สิงคโปร คนไทยตากลม ๆ กล้ิงไปกล้ิงมา โอละหนอ ธาตุแท

ประเทศเมืองทา คิดแตกําไรการคา ไมคํานึงคามนุษยชน เจ็บดวงใจใหจดจํา

คําสิงคโปร บอกลูกหลานเลาเรืองราวตอ ๆ กันไป วาเมืองหนึ่งอดีตกาล กรีดแผน

หลังลูกหลานคนไทย หวดแสหวายหากไมตายก็เล้ียงไมโต ...”42

เพลงนี้สะทอนใหเห็นการกดข่ีแรงงานไทยของประเทศมหาอํานาจอยางสิงคโปร

ที่ออกกฎเกณฑมากดดันผูขายแรงงาน และตลาดแรงงานตางประเทศ ชวงแรกก็จะเปนแถว

ตะวันออกกลางเปนสวนใหญ เมื่อมีปญหาคดีเพชรซาอุ ทําใหตลาดแรงงานไทยหันมาคาแรงงาน

ที่เอเชียดวยกันโดยเฉพาะสิงคโปร ญ่ีปุน ไตหวัน และเกาหลี เปนตน

41เนื้อรองเพลง “ซาอุดร,” ผลงานของวงคาราบาว ชุด อเมริโกย เผยแพรเมื่อ 2528.

42เนื้อรองเพลง “สิงคโปร,” ผลงานของ ยืนยง โอภากุล ชุด ทํามือ เผยแพรเมื่อ

2532.

147

จากการวิเคราะหขอมูล พบวา ประเด็นทางสังคมดานความยากจนที่ส่ือสารผาน

บทเพลงของ ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาวน้ันสะทอนใหเห็นถึงความจนสงผลกระทบถึงคน

ทุกเพศทุกวัย เพราะขาดโอกาสในทุกดาน ทั้งดานการศึกษา อาชีพ และการใชสิทธิที่มนุษยควร

จะมีสะทอนออกมาในภาพของเด็กยากจน อาชีพของคนยากจน เชน ขายบริการทางเพศ ขาย

แรงงาน การตอสูด้ินรนเพื่อปากทองของตนเองและคนในครอบครัว ทั้งถูกหลอก ถูกขาย มีหลาย

รูปแบบที่คนจนไดพบเจอ แลวถูกนํามาถายทอดผานบทเพลงอันเนื่องมาจากปญหาความยากจน

ความไมเทาเทียมกันทางสังคม

บทเพลงของ ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 ที่ส่ือสารถึง

ประเด็นทางสังคมดานความไมเทาเทียมกันทางสังคม มีจํานวน 81 เพลง แยกเปนบทเพลงท่ีมี

เนื้อหาเกี่ยวกับชนช้ันแรงงาน สังคมเมืองและชนบท เร่ืองของคนชนกลุมนอยและความสัมพันธกับ

เพื่อนบาน และกลุมเพศที่สาม เปนตน เชน

1. ชนชั้นแรงงาน ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ไดสรางสรรคบทเพลงที่สะทอน

วิถีชีวิตของชนช้ันแรงงาน ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 ไดแก ซึ่งบทเพลงที่มีเนื้อหาเกี่ยวของกับ

แรงงาน กรรมกร ในภาคเกษตรกรรม โรงงานอุตสาหกรรม งานบริการตาง ๆ มากมาย ดังตัวอยาง

เพลงตอไปนี้

เพลง “จับกัง” เปนบทเพลงที่สะทอนถึงความลําบากของกรรมกรที่มีคาอยูก็ตอเมื่อ

รางกายกําลังที่สามารถทํางานได แบกกระสอบขาวสารสงเล้ียงคนหลายแสนคน เปนคนเจียมตัว

ไมกลาคิดไมกลาทําอะไรเกินตัว ดังเนื้อหาบทเพลง “จับกัง” ตอไปนี้

“ยามเดือนเล่ือนลาคราโลกหลับใหล กล่ินคราบเหงื่อไคล...ยังไมจากจาง

สองแขน สองเขา สองเทายังมีพลัง คนใชแรงงาน พวกฉันนั้นมิเคยหมด เหงื่อ

ที่รินหยดรดรางผานยังพสุธี ดวยหนังหุมเนื้อ กอบเก้ือเอ้ืออารี แรงงาน แรงงาน

มีแจกจายไปทั่วแดน* ใครเคยคิดบาง จับกังอยางพวกฉันเม็ดขาวที่ผานไหลฉันเล้ียง

คนต้ังหลายแสน พวกทานอ่ิมฉันชิมแตความแรนแคน เหนื่อยลา ทองกิ่ว

เมื่อความหิวมันตาม ทวง หากขาดพวกฉันทานคงไดคิด ฉันไมมีสิทธิ์ คิดไกล

ไปใหญหลวง มีขาวปอนปาก...สามมื้อถือไดดังทรวง…”43

43เนื้อรองเพลง “จับกัง,” ผลงานของวงคาราบาว ชุด วณิพก เผยแพรเมื่อ มีนาคม

2526.

148

เพลง “สังกะสี” เปนเพลงที่สะทอนถึงชีวิตกรรมกรกอสราง ที่ถูกเอาเปรียบดาน

สวัสดิการ เร่ืองของความปลอดภัย เมื่อมีการเกิดอุบัติเหตุจนถึงข้ันเสียชีวิต ก็เหมือนกับตายฟรี

ทั้งที่กรรมการกอสรางไดบรรจงสรางตึกมูลคาหลายรอยลาน น้ําใจหรือความมีมนุษยธรรมของ

นายทุนตอชีวิตกรรมกรคนหน่ึงนั้นไมมีเลย ดังเนื้อหาบทเพลง “สังกะสี” ตอไปนี้

“(พูด) เขาทํางานอยางเหนื่อยหนัก เพื่อเก็บเงินซื้ออาหาร ซื้อหยูกยาสารพัน

เส้ือกางเกงไวสวมใส ผิวไหมเกรียมหนังดํากรานสูกับงานสูทนไหว ลูกและเมีย

ดังดวงใจ หนักปานใดไมหวั่นเกรง ยามเย็นลงเขาพรอมหนา ซื้อขาวปลาหุง..หากิน

ทอดปลาทูยอดกระถินเหมือนกินมาแตชาติกอน ลูกและเมียยังยิ้มได สบายใจ

ไมเดือดรอน นี่แหละสุขกรรมกร ทุกขที่กายใจยังสุขคือชางสุข คือชางไม อายุขัย

ไดหาสิบ แกสรางตึกสูงลิบล่ิว แตตัวเองลูกเมียยังเรรอน มือที่สากกวาสนเทา คอย

โนมนาวเหนี่ยวนั่งราน ไตความสูงอยางชํานาญ ดวยวิญญาณของชางเกา เหมือน

ชะตาฟาจะแกลงลมพัดแรงฝนต้ังเคา สังกะสีอันผุเกา ปลิวปะทะรางชางสุข พสุธา

อาแขนไว รางชางไมกับสังกะสี ตกกระทบธรณี เลือดสีแดงกระเซ็นซานเสียงหวีด

รองโกลาหล วามีคนหลนนั่งราน ปากตอปากจากคนงาน คือเฒาสุขเฒาสังกะสี

เหลือแตราง ใหอาลัย ตายจากไป จากโลกนี้ เขาตายไป ไมตายฟรี มีคาศพ

ศพละสองพันหา วันเดือนปผานไป ตึกสูงใหญเสียดฟา ตอสายตาทั่วหลา วาตึกที่

สูงที่สุดงบประมาณการกอสราง หารอยลานกับสองพันหา ที่ไมเห็นคือนํ้าตา ของ

ลูกเมียเฒาสังกะสี ถึงวันงานเปดอาคารมโหฬารมโหฬี มหรสพ ประดามี แขกรับ

เชิญลวนทรงเกียรติ ผนังอาคารเปนหินออน พื้นเปนพรมกํามะหยี่ สุขภัณฑจาก

อิตาลี โคมไฟจากออสเตรีย แพงเทาไรลวนสรรหา เจริญตาประสาเส่ีย สังกะสีกับ

ลูกเมีย อยูตรงไหนใน...ใจคน สังกะสี สังกะสี อยูตรงไหนในใจคน สังกะสี

สังกะสี อยูตรงไหนในใจคน”44

ความหมายเชิงตีความนัยของบทเพลงตามสัญญะวิทยา มีความหมายกรรมกร

คนงานกอสราง เปนบุคคลที่มีความสําคัญตอการพัฒนาประเทศเหมือนกัน แตเปนกลุมคนทีสั่งคม

มองไมเห็นคุณคา ประกอบอาชีพขาดสวัสดิการและบริการที่ดีจากนายจาง การตายในหนาที่

ไมเคยไดประกาศยกยองอยางอาชีพอ่ืน ๆ ความหมายจึงเปนการเรียกรองความเปนธรรมทาง

สังคมใหกับกรรมกรผูใชแรงงาน

44เนื้อรองเพลง “สังกะสี,” ผลงานของวงคาราบาว ชุด เวลคัมทูไทยแลนด เผยแพร

เมื่อตุลาคม 2530.

149

เพลง “คนหนังเหนียว” เปนเพลงที่สะทอนชีวิตผูใชแรงงานในโรงงานอุตสาหกรรม

ที่ไดคาแรงก็ตํ่า บานก็ตองเชา คาน้ําคาไฟ ไมมีเงินเหลือเก็บออมไวใชจายในบ้ันปลายของชีวิต

ซ้ําแลวเมื่อโรงงานปดดวยวิกฤติเศรษฐกิจ หรือปดดวยปญหาใด ๆ ก็ตาม ก็ตองเร่ิมตนใชชีวิต

หางานใหม เร่ิมตนคาแรงข้ันตํ่าใหม เปนวังวนของชีวิตผูใชแรงงานตามโรงงานอุตสาหกรรมทั่วไป

ดังเนื้อหาบทเพลง “คนหนังเหนียว” ตอไปนี้

“ประตูโรงงานปดแลวตัวเรา ปะกะตูปดอีกแลว ก็ถึงคราวหมองหมน หนทาง

มืดมนจะมีกี่คนนั่นนะซิ มาเขาใจเห็นใจ อยูเพื่องานทําเพื่อเงิน ไดกี่ตังคกันเชียวฮะ

...เดือนละไมเทาไหรไมพอยาไสเล้ียงลูกเล้ียงเมีย... ก็มีเมียหลายคนนี่ ไดเปนวัน ๆ

บนจริงจริง และแกอีกตางหาก เปนกรรมกรเรขายแรงงาน ฉันมันแสนลําบาก ชีวิต

ทุกขยากคา หยูกคายา คาโนนคานี่ คาน้ําคาไฟ บานตองเชาละคาขาวคาเหลา

สําคัญนะคาเหลา แลวจะเหลืออะไรละส้ินเดือนสุดทายจะใหทํายังไงไรละมันก็นั่นนะซิ

เพราะเขาเลิกจางแลว * คิดขอทาน...ละอายใจอยูคิดขอทาน..ละอายใจอยู สัตว ๆ

สองมือยังดี (ก็สองมือยังดี) สัตว ๆ สองขายังอยู (สองขาก็ยังอยู) สัตว ๆ สองมือ

ยังดี สองขายังเดิน นั่นเดะแตใจไมกลา (พรอม) อยากตัดใจหวนกลับคืนสูบานนา

ก็หมดปญญาเขาแยงที่นาไปแลว ตึกรามใหญโตถนนมากมาย อีกรถราก็ขวักไขว

ย่ําเดินเร่ือยไปสายตาจับจอง ที่ปายรับคนงาน คํ่าลงแลวรานรวงก็ปด ปดทําไมหะ

ก็นั่นนะซิ โธกลัวโดนปลนมั๊ง แหลงราตรีเบงบานนะซิ สถานบริการสาวนอยทํางาน

ก็จาจะ จาจะ กันตัวเปนเกลียวเปนชายอยางฉันมันนึกนอยใจ เนี่ยะนอยใจ ขายใคร

ไมออก เหมือนถุยบานนอก จะมีก็แรงที่เอาไวไถนา หมดเร่ียวแรงยังเขาโรงฆาสัตว

เจ็บใจจริง ๆ มันยังไดราคา เนื้อหนังมังสาของคนกับควาย ก็นั่นนะซิ แลวใครจะ

เหนียวกวากัน”45

เพลง “ไมไลก็ออก” เปนบทเพลงที่สะทอนใหเห็นเจานายที่เห็นแกเงิน ใหทํางานไม

พักผอน เห็นผูใชแรงเปนเหมือนหุนยนตส่ังงานไดทุกเวลา ไมไดคํานึงถึงความเปนมนุษยของผูใช

แรงงาน หวังเพียงไดรายไดใหกับตัวเจานายเองเทานั้น เปนการกดดันทางความรูสึกที่ยากจะ

ทนทานได ดังเนื้อหาบางสวนของบทเพลง “ไมไลก็ออก” ตอไปนี้

45เนื้อรองเพลง “คนหนังเหนียว,” ผลงานของวงคาราบาว ชุด เวลคัมทูไทยแลนด

เผยแพรเมื่อ ตุลาคม 2530.

150

“ผมอยูไมไหว ยังไงก็ออกไมไลก็ออก ไมตองใหบอกหรอกเจานายไมใชจะลืม

คุณคน แตทนตอไปก็มีแตตายกับตายแนนอน** ผมอยูบานนาเวลาใชควายไถนา

พอบาย ก็ยังตองใหมันพักรอนไมใชหุนยนตนะครับ อดหลับอดนอนปวดหัวตัวรอน

ไมเคยใสใจ*** เอาเหนื่อยไหมเมื่อยไหม เจานายที่รักเงินเปนกระต๊ัก นับเงินเหนื่อย

ไหมเจานายลงทุน งอกเงยกําไรผมเหน่ือยแทบตาย งอกมาแตเขา…” 46

นอกจากนี้ คาราบาวยังมีเพลงที่มีเนื้อหาเกี่ยวกับชาวอีสาน ที่เปนสัญลักษณของผูใช

แรงงาน โดยเฉพาะการอพยพยายถิ่นตามฤดูกาลเขามาขายแรงงานในกรุงเทพ ชาวอีสานมีความอดทน

ความซื่อ เชน เพลงคนนิรนาม เสียงอีสาน บ๊ิกเส่ียว สวรรคบานนา เปนตน

เพลง “คนนิรนาม” มีเนื้อหาเกี่ยวกับการอพยพยายถิ่นเขามาทํางานของคนอีสาน ไม

วางานจะหนักแตไหนก็ทน ขยัน ซื่อสัตย และไมเกี่ยงงาน เปนลักษณะของคนอีสาน

“...อีสานบานเขามันแลง...ดินแตกระแหง ผูคนกระสานซานเซ็น เขา....

ผูพเนจรไมมีมุงหมอน พักผอนกายา สืบเทา...เดินกาวยํ่ามา จุดหมายขางหนา

มุงหางานทํา แดนกรุงผูคนลนหลาม กลายเปนคําถาม ที่ไหนจะมีงานทํา ** อุบล

อุดร หนองคาย กาฬสินธุ สุรินทรและศรีสะเกษ สุดเขต สุดแควนแดนที่ราบสูง สูกรุง

มุงมาดวยความลําเค็ญ ไดรูไดเห็น ไดเปน...คนนิรนาม * งานหนักงานเหนื่อย

งานนาน ไมเปนคนเกียจครานทําไดก็ทําเอา งานเหล็ก งานหนิ งานทราย งานปูน

งานไม ทําไดก็ทําเอางานดี เงินดี งานเบา งานดี เงินดี งานเบา ใครจะจางพวกเขา

คนนิรนาม ฮุย ฮุย ฮุยเลฮุย ...”47

เพลง “สวรรคบานนา” เปนบทเพลงที่สะทอนใหเห็นวา แหลงงานสําหรับผูใช

แรงงานก็คือกรุงเทพและปริมณฑล เมื่อเสร็จจากเก็บเกี่ยวภาคเกษตรแลว ก็จะเคล่ือนยายเขามา

ทํางานรับจางทั่วไป เปนเด็กปม คนขับแท็กซ่ี ขายอาหารบาง เพราะความยากจนและความแหงแลง

ของฤดูแลง ทําใหไมมีรายไดจึงอพยพแรงงานเขามาทํามาหากินในกรุงเทพฯ มีเนื้อหาดังนี้

“จําใจมา...หาเงินทอง เล้ียงปากเล้ียงทองพี่นองในบานนา มุงสูเมืองกรุงหล่ังไหลกันมา ลําบากกายา หวังมาหางานทํา ขายกําลังกายอยูในโรงงาน ขายบริการอยูในปมนํ้ามัน บางขับแท็กซี่ข่ีขับรับกัน รับสงผูโดยสารถึงจุดหมายปลายทาง ศิลปน...ก็ออกเตนกินรํากิน ตระเวนทั่วถิ่นทั่วแควนแดนกันดาร บางออกรานรวงริม

46เนื้อรองเพลง “ไมไลไมออก,” ผลงานของ ยืนยง โอภากุล ชุด ยืนยงต้ังวงเลา

เผยแพรเมื่อ 2550.

47เนื้อรองเพลง “คนนิรนาม,” ผลงานของคาราบาว ชุด ท.ทหารอดทน เผยแพเมื่อ

ธันวาคม 2526.

151

สองขางทาง ขายลาบกอยอีสาน...ขายขาวเหนียวสมตํา โอะ....โอย ทําไปเพราะความจําเปน ...”48

2. สังคมเมืองกับสังคมชนบท จากการวิเคราะหบทเพลงของ ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว พบวา มีบทเพลงที่มีเนื้อหาเกี่ยวกับวิถีชีวิตของสังคมเมืองและสังคมชนบท ในสวนที่เกี่ยวกับชนบทจะเปนการบรรยายถึงความเรียบงาย ความสวยงามของธรรมชาติ เปนตน สวนสังคมเมืองจะบรรยายถึงการดําเนินชีวิตที่มีความเจริญ ทันสมัย ใหความสําคัญกับวัตถุส่ิงของมากกวาเร่ืองของจิตใจ เปนตน เพลง “ชีวิตบานนา” เปนบทเพลงที่สะทอนถึงวิถีชีวิตของชนบทที่มีความลําบาก แตบนความลําบากก็มีความสุขเพราะผูคนไมเห็นแกตัวพึ่งพาอาศัยกันได ทําอยูทํากินตามประสาชาวบาน ไดอยูกับลูกเมีย ซึ่งจะตางจากสังคมเมืองผูคนมีแตตองปนหนาใสกัน มีส่ิงยั่วเยาเมามัวมากมาย ดังเนื้อหาบทเพลง “ชีวิตบานนา” ตอไปนี้

“ชีวิตบานนา อยูตามประสาปาดอย จับคันไถฝาลมแดดรอน นอนสูฟาง มีแตสุขใจ ไมตองกังวลน้ํามันจะข้ึนเทาใดข่ีควายไปถึงไหน ๆ ไกลแสนไกลไมบนสักวัน แรงควายไถนามันกินหญาไมเปล้ืองน้ํามัน ตายก็แกงแบงเนื้อกินกัน คุณของมันก็มีมากหลาย ชีวิตบานนา รักวาจาทั้งหญิงและชาย สูจนเขาวาโงเหมือนควายรูจักอายเจียมใจเจียมตัว ชีวิตบานนาอยูตามประสาพวกเรา หางไกลแสงและสียั่วเยา รักพวกเราเหมือนดังครอบครัว อับจนพึ่งกันหัวใจรักมั่นไมเห็นแกตัว ไมเคยมี ความเมามัวตัวของตัวไดพึ่งตัวเรา ดงดอนบานนาไกลสุดตาขามีขวัญใจซ่ือเหมือนขามอบรักไวใหชีวิตไพรบานนาปาเขา เย็นพักจากนา หุงขาวปลาไวคอยทา เรา ขาวแกงรอนน้ําปลาคาเตาพรอมหนา เอาลูกเมียเคลียคลอ ชีวิตบานนากล่ินโคลน ... สาบควาย ชั่วชีวิตตรากตรํายากเย็นแมเหนื่อยกายขายขาวมา เล้ียงตัวแมไมพอ แผนดินแหงแลง ฟาฝนเหมือนแกลง คอยนํ้าแหงคอดอดยากมากมายมาพอ ชีวิตหนอลําบากยากใจ เจียมตัวทุกคนยังไมพน ผูคนเขาซัง คนหนอคนถูกเขาเรามั่ง ในทองคลั่งเจารูบางไหม ชีวิตบานนาหรือผูดีมั่งมีอยางไร เกิดมาแลวก็ตองดับไป ขอแตตายไปบนความดี” 49

48เนื้อรองเพลง “สวรรคบานนา,” ผลงานของคาราบาว ชุด ท.ทหารอดทน เผยแพร

เมื่อ ธันวาคม 2526.

49เนื้อรองเพลง “ชีวิตบานนา,” ผลงานของ ยืนยง โอภากุล ชุด กนบ้ึง เผยแพรเมื่อ

2533.

152

เพลง “ถนนชีวิต” เปนบทเพลงที่สะทอนถึงวิถีชีวิตของคนสังคมเมืองที่มีแตความเรงรีบ

ชีวิตมีกฎเกณฑในทุกดานไมวาจะเปนการเรียน การทํางาน มีเวลาเปนตัวกําหนดชีวิต ทํางาน

ก็ตองทําตามเวลาที่กําหนด ถาขาดมากสายบอยก็จะทําใหไมไดข้ึนเงินเดือน

“รีบต่ืนกันไวไว ไมทันไปเขาเรียนสาย หลายคร้ังอยาหวังคะแนนดี รีบต่ืนกัน

ไวไว ไมทันไปเขางานสาย... หลายคร้ังอยาหวังเงินเดือนดี รถเมลมีอยูกี่สายคนก็

มากมาย มีถนนอยูกี่สายรถก็มากมี บนถนนทุก ๆ สาย ดูมันวุนวาย ทําอยางไรจะ

ไปทันทํางาน เมื่อกอนมีรถราง แลนพลางก็รองพลาง ฉันถึงที่ทํางานทันเวลา

เด๋ียวนี้มีรถเมลแลนเฉไปเฉมา วา...ยังไมทันเวลางาน มีรถเมลมีอยูกี่สายคนก็

มากมาย มีถนนอยูกี่สายรถมันมากมี บนถนนทุก ๆ สาย ดูมันวุนวาย ทําอยางไร

จะไปทันโรงเรียนมีรถเกงก็รีบไป มีรถเมลก็รีบไป รถแท็กซ่ีก็รีบไป รถสองแถวก็รีบไป

รถตุก ๆ ก็รีบไป มอเตอรไซคก็รีบไป รถสิบลอก็รีบไป รถโดยสารก็รีบไป รถเมลมี

อยูกี่สายคนก็มากมาย ถนนอยูกี่สายรถมันมากมี บนถนนทุก ๆ สายดูมันวุนวาย

ทําอยางไรจะไปทันทํางาน ทําอยางไรจะไปทันโรงเรียน * ขุดถนนก็ขุดไป กลบ

ถนนก็กลบไป ตัดถนนก็ตัดไปซอมถนนก็ซอมไป นํ้าทวมถนนก็สูบไป สรางสะพาน

ก็สรางไป” 50

เพลง “แมงเมา” เปนเพลงที่สะทอนถึงสังคมกรุงเทพที่เปนที่รวมคนที่หลากหลาย

อาชีพ เปนสังคมที่มีความเจริญและมีส่ิงดึงดูดใหคนอยากจะเขามาในกรุงเทพ เพราะเปนแหลงงาน

แหลงเงิน ที่จะสามารถประกอบอาชีพได แตผูคนก็ยังลําบากยากเข็ญ เปรียบเหมือนกับแมงเมา

บินเขากองไฟ คิดวากรุงเทพเปนเหมือนสวรรคบันดาลความตองการไดทุกอยาง ทั้งที่ความจริง

เปนสังคมแกงแยงกันก็เพื่อเงินเพราะทุกส่ิงทุกอยางตองใชเงินซ้ือเอา ผิดกับชนบทพืชผักปลูกกิน

เก็บกินไมตองใชเงินซ้ือทุกอยาง ดังเนื้อหาบางสวนของบทเพลง “แมงเมา” ตอไปนี้

“เขาเมืองกรุงมายี่สิบป เห็นอะไรมันเปลี่ยนไปมาก เด๋ียวนี้เมืองเจริญ แตผูคน

กลับอยูอยางยากลําบากมีแตความระแวงระวังหวาดกลัวตาง ๆ นานา เมืองที่แทบ

จะหาวาจาจริงใจ...ไมไดยิน ...คนหนอคนด้ินรนหากินด้ินไป ด้ินจนแทบจวนส้ินใจ

ที่ใดที่พอไดกินบินเขา....แมงเมา พากันบินเขากองไฟ มารับจางรับใชขายแรง

ขายของ...ขับแท็กซ่ี เก็บเงินไดทั้งปก็หมดไปใชจาย...และใชหนี้ อัตคัดฝดเคืองเพราะ

ฝูงคนตางหลั่งไหลกันเขาเมือง มองเห็นความรุงเรือง ไมตางจากแมงเมาบินเขา

50เนื้อรองเพลง “ถนนชีวิต,” ผลงานของวงคาราบาว ชุด แปะขายขวด เผยแพรเมื่อ

มิถุนายน 2525.

153

กองไฟ บานนามีแตนา แตดิน ปลูกอะไรเก็บอะไรก็กินได อยูกันอยางสบาย ๆ เงินทอง

ไมตองสน มาจับจาย อยากจะกินปลาชอน ปลาหมอปลาไหลก็ไปชายทุง กอนกลับ

เก็บผักบุง ตําลึงมาอีกกํา แถมเปนกําไร (พูด) เฮอ...อยูบานนาดีกวา สบายกวากัน

เยอะ”51 3. ดานชนกลุมนอยและความสัมพันธกับเพื่อนบาน เร่ืองราวของชนกลุมนอย คนชายขอบ และความสัมพันธกับเพื่อนบาน หรือวิถีชีวิต

ของเพื่อนบาน ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ไดนํามาส่ือสารผานบทเพลงใหผูคนไดรับรู

ความเปนมาเปนไปในหลายเร่ือง ทั้งเปนเร่ืองของแงคิด มิติในการมองชนกลุมนอย ดานการตอสู

การรักษาธรรมชาติส่ิงแวดลอมโดยเฉพาะปาไม เชน ไทยใหญ ปกากะญอ หรือแมแตเร่ืองของ

การยอมรับในเพศที่สามของสังคม เปนตน ลวนเปนเร่ืองเก่ียวกับความไมเทาเทียมกันทางสังคม

ที่ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาวใหความสําคัญ โดยไมไดมองวาเปนเร่ืองของคนสวนใหญ หรือ

เปนเร่ืองของคนไทยเทานั้น แตทุกเร่ืองที่ไดรับรูและศึกษามาจะถูกถายขอมูลและบันทึกไวใน

บทเพลงเสมอ เชน เพลง “กอทูเล” “ปกากะญอ”

เพลง “กอทูเล” เปนเพลงที่สะทอนการตอสูเพื่อความเปนเอกราชของชาวกะเหร่ียง

ที่อาศัยอยูลุมแมน้ําสาละวิน มานานกวา 2000 ป เปนแผนดินกอทูเล แตจะถูกพมาขับไลแยงชิง

แผนดินอยูตลอดเวลา จนกลายเปน “สงครามความเกลียดชัง” (กอทูเล คือ แผนดินของชาวกะเหร่ียง

เมื่อป 2492 KNU (องคกรสหภาพแหงชาติกะเหร่ียง หรือ (Karen National Union) ประกาศ

ปลดปลอยตัวเองเปนอิสระ โดยตอสูแบงแยกดินแดนซีกตะวันออกของพมา ตลอดฝงน้ําเมย และ

ลุมน้ําสาละวิน บริเวณชายแดนไทย - พมา เปนเขตปกครองตนเอง พวกเขาเรียกแผนดินผืนนี้วา

กอทูเล (ดินแดนอันบริสุทธิ์ ปราศจากความช่ัวรายทั้งมวล) มีรัฐบาลแหงชาติและกองทัพ

ปลดปลอยแหงชาติเปนตัวแทนทางการเมืองและการทหาร มีเนื้อหารองเพลง กอทูเล ดังนี้

*กะเหร่ียง กระหราง กะเหร่ียง กระหราง กะเหร่ียง กระหราง กะเหร่ียง กะเหร่ียง กระหราง กะเหร่ียง กระหราง กะเหร่ียง กระหราง กะเหร่ียงเขาอยูตรงนั้นมานาน (ตรงนั้น ตรงนั้นมานาน)เขาอยูที่นั่นมานาน (ที่นั่น ที่นั่นมานาน)เขาอยูตรงนั้นมาจนสองพันปผานไป ณ ลุมแมสาละวิน ที่อยู ที่กิน ที่ตาย (ที่อยู ที่กิน) ที่กิน ที่ตาย (ที่อยู ที่กิน) ที่กิน ที่ตาย (ที่อยู ที่กิน) ที่กิน ที่ตายเปนเผามนุษยเดิม ๆ (ตรงนั่น ที่นั่นมานาน) เปนเผามนุษยดี ๆ (ที่นั่น ที่นั่นมานาน) เปนเผามนุษยจน ๆ ซื่อ ๆและจริงใจ ณ ลุมแมสาละวิน แผนดินของกอทูเล กอทูเล

51เนื้อรองเพลง “แมงเมา,” ผลงานของคาราบาว ชุด เซยังไมตาย เผยแพรเมื่อ

ตุลาคม 2540.

154

กอทูเล กอทูเล กอทูเล กอทูเล กอทูเล กอทูเล ** ชนชาวกะเหร่ียง รบเพื่อเอกราช เยี่ยงบรรพบุรุษ ชนชาติมองโกเลีย ชนชาวกะเหร่ียงรบเพื่อกอทูเล มีเพียงพันธมิตรยุงพิษมาเลเรีย แมนํ้าโขงยังคงไหลเชี่ยว ควายเปล่ียวเรียวเขาโคงคม ทางชางเผือก ยังชื่นชม สองเราจะไมลืมสัญญา ใครอยูตรงนั้นมานาน (ตรงนั้น ตรงนั้นมานาน) ใครอยูที่นั่นมานาน (ที่นั่น ที่นั่นมานาน) ใครอยูตรงนั้นมาจน สองพันปผานไป ณ ลุมแมสาละวิน แผนดินของกอทูเล (กอทูเล)...”52

เพลง “ปกากะญอ” เปนเพลงที่สะทอนวิถีชีวิตของชาวปกากะญอ เปน ชนกลุมนอยที่มีวิถีชีวิตผูกพันกับปา เปนผูปกปองดูแลปาดวยวิถีความเช่ือที่สืบตอกันมา แตจะถูกกลาวหาวาเปนผูบุกรุกทําลายปามาตลอด ดวยคนบางกลุมที่สรางกระแสเพื่อที่จะไดเขามาแยงผลประโยชนจากปาเสียเอง บริษัทอุตสาหกรรมขนาดใหญที่มีผูมีอิทธิพลเปนผูอยูเบ้ืองหลังเปน ผูทําลายเสียเอง เพลงนี้จึงช้ีใหเห็นวาชนกลุมนอยเหลานี้ถูกเอาเปรียบทางสังคม มีเนื้อหาของ บทเพลง “ปากะญอ” ดังตอไปนี้

“ผูเฒาจามู อยูมารอยป เปนเปนหมอป บฮูนรกสวรรค ฮู แตวาปา กําเนิดเปนสายธารโคนปาสนวัดจันทร แมแจมธารเหือดหาย กวาจะฮูคิง แมปงก็แหงเหือด นี่คือสายเลือด แหงมูเสคี ดอยแหงขุนน้ํา ปาเขียวขจี ดอยแหงขุนผี ปนน้ําสูนา ปกากะญอ ปาสนรมเย็น เปนตนน้ําแมแจมคืนนั้นจันทรแรม โรงเล่ือยรัฐต้ังรอ ใครเหวยบุกรุก ใครหวาใครหัวหมอ ปกากะญอ สูอยูปาวัดจันทร อยูที่บานวัดจันทร (คอรัส) เหลาะ เหม เหม ผิ เหลาะ ทีทีซี เหลาะ เหม เหม ผิ เหลาะ ทีทีซี เหลาะ เหม เหม ผิ เหลาะ ทีทีซี เหลาะ เหม เหม ผิ เหลาะ ทีทีซี กวนไฟ ไฟดับ กวนน้ํา น้ําแหง (กวนไฟ ไฟดับ กวนน้ํา น้ําแหง) กวนปา ปาแลง ฟาจะหลนทับ ขารูวันหนึ่งขาจะแพ เพราะคนตางเผาเขามามากมาย ลูกหลานของขาไดสูญหาย หนุมสาวออกไปขายแรงและขายตัว ลงเขา เขาเมืองไมกลับมา ทิ้งปาระงมถมไปทั่ว เล่ือยเคร่ืองกังวานนาหวาดกลัว ฟาถลมครอบครัวปกากะญอ (คอรัส) ปกากะญอ ปกากะญอ ปกากะญอ แหงมูเสคี ชีวิตผูคน งามดวยน้ําและดิน ปาเขาเปนถิ่น นาถนอมใช ปกากะญอ คนปามีหัวใจ กับคนเมืองศิวิไลซ คุณวาใครรุกปา คุณวาใครรักปา (คอรัส) …”53

52เนื้อรองเพลง “กอทูเล,” ผลงานของคาราบาว ชุด หามจอดควาย เผยแพรเมื่อ

มีนาคม 2533.

53เนื้อรองเพลง “ปกากะญอ,” ผลงานของคาราบาว ชุด ชางไห เผยแพรเมื่อ

กันยายน 2536.

155

เพลง “เพื่อผูล้ีภัย” เปนบทเพลงที่ส่ือใหพี่นองคนไทยเขาใจผูล้ีภัย วาธรรมชาติของ

มนุษยติดตัวมาคือความมีอิสรภาพ เพื่อหนีความลําบากจากการบุกรุก มาเปนผู ล้ีภัยตาม

แนวชายแดนไทย เพื่อมนุษยธรรมตอเพื่อนมนุษยดวยกัน ควรมีการแบงปนชวยเหลือเพื่อ

ความเปนมนุษยเชนกัน ดังเนื้อหาของเพลงตอไปนี้

“ถาไมอยูทามกลางความทุกขเข็ญ ใยจะรับรูถึง ความรอนเย็นแคเห็นดวยตา

สัมผัสดวยใจ ก็อดสูที่ยืนอยูตรงหนา ลวนพี่นองมีสายใยเกี่ยวดอง ความสัมพันธ

แตบานเกิดเขานั้น ไดถูกรุกราน ดวยสงครามมาพึ่งเย็นเปนอยูผูล้ีภัย ไมมีสิทธิใด ๆ

เพียงแคคนมีชีวิตวัน ๆ อยางไรจุดหมายใหด้ินรนแตยังมีความหวัง ความเชื่อมั่นวา

ชีวิตคนเรา มีศักด์ิศรีเมื่อไมยอมแพ ตอชะตากรรมยอมไมอับจน อิสรภาพนั้นคือชีวิต

ที่คนมี สิทธิ ติดตัวเกิดมา อิสรภาพทุกคนใฝหา อยากมีมากกวาคายกักกัน

REFUGEE ผูอพยพตลอดแนวสันขวานลวนมีวิญญาณมีจิตใจใฝเสรี อยากใหโลกรู

ผานเพลง ๆ นี้วาผูลี้ภัยที่นี่ที่ไหนก็คน นี่คือคํารองตอพี่นองไทยใหรับรูเร่ืองราว

ผูอพยพ นับแสนชีวิต ยังคงรอคอย ดวยความหวัง รอใหความเห็นใจ ชวยผลักดัน

เห็นถึงความสําคัญ คนผลัดถิ่นใหมีชีวิต แหงเสรีภาพมนุษยชน อิสรภาพนั้นคือชีวิต

ที่คนมีสิทธิติดตัวเกิดมาอิสรภาพพวกเราใฝหาที่มีมากกวา... สิทธิแค REFUGEE”54

ดานจริยธรรมทางสังคม

การพัฒนาประเทศที่ผานมามุงเนนการพัฒนาเศรษฐกิจที่ยึดตัวเงินเปนสําคัญของ

ความเจริญ ทําใหขาดการพัฒนาดานจิตใจของคนในสังคมควบคูกันไป ความเจริญทางดานวัตถุ

มีมากขึ้นเทาใด สังคมก็ยิ่งไรจริยธรรมเพิ่มมากขึ้น คนในสังคมเห็นแกตัวเพิ่มข้ึน พี่นองยังตองฆากัน

พอแมยังถูกทอดทิ้ง มีใหเห็นอยูเปนประจํา ผลการศึกษาพบวา บทเพลงของ ยืนยง โอภากุล และ

วงคาราบาว มีเนื้อหาเกี่ยวกับคุณธรรมจริยธรรมของสังคม จํานวน 17 เพลง สวนใหญจะเกี่ยวกับ

การทอดทิ้งคนแก ความไมรับผิดชอบตอสังคม ความโลภของคน เปนตน ทั้งนี้ในสวนที่เกี่ยวกับ

ความไรจริยธรรมของนักการเมือง ผูวิจัยขอยกไปนําเสนอใหหัวขอพฤติกรรมของนักการเมอืง ซึง่ใน

สวนที่เกี่ยวกับจริยธรรมทางสังคมทั่วไป ขอยกตัวอยางเนื้อหาของบทเพลงบางสวน ดังนี้

54เนื้อรองเพลง “เพื่อผูล้ีภัย,” ผลงานของ ยืนยง โอภากุล ชุด คนกับเมาท เผยแพร

เมื่อป 2551.

156

1. บทเพลงที่มีเนื้อหาเกี่ยวของกับการปลอยปละละเลยพอแม หรือผูเฒาผูแก สังคมแย พอแมก็ไมมีคนเลี้ยงดู ถาไมมีทรัพยสมบัติก็ไมมีลูกหลานเล้ียงดู หรือถามีสมบัติ

ก็แกงแยงชิงกัน ฟองรองไมเห็นหัวพอแม เปนภาพที่นาอนาถใจของสังคมไทย เชนเพลง “ผูเฒา”

สะทอนใหถึงการปลอยใหคนเฒาคนแกอยูตามลําพัง เมื่อเล้ียงลูกหลานใหเติบโตไปทํางาน

นอกบานกันหมด จะกลับมาก็ในชวงเทศกาลสงกรานตก็รดน้ําดําหัว ซื้อเส้ือผาใหมให แลวก็คิดวา

เปนการตอบแทนบุญคุณแลว ซึ่งไมรูจะมีลูกหลานสักเทาใดที่คิดถึงหัวอกจริง ๆ ของคนเฒาคนแก

ที่ตองการใหลูกหลานดูแลอยูอยางใกลชิด กลัวการอยูคนเดียวอยางโดดเด่ียว มีเนื้อเพลงผูเฒา

ดังนี้

“ลืมตามาชําเลืองดูโลก เกิดมาเปนทารกสามัญชนธรรมดา หากินกันจนหนัง

หนาเหี่ยว กวาจะไดขบเค้ียวก็ยางวัยชรา ฟนฟางจวนจะหักหมดปาก ตามัวจนตามัว

จนจะมองไมเห็น ร้ิวรอยของความลําเค็ญ ดูที่เสนเอ็นปูดโปน คํานึงถึงคนเฒาคนแก

เมื่อคร้ังเปนพอแมยังเล้ียงดูลูกนอย อดออมวันละนิดละหนอย... เก็บสิบเปนรอย

สงลูกนอยเลาเรียน หวังเพียงเพื่อลูก ๆ เติบโต ไดเปนผูมีการศึกษา หนทางในภาย

ภาคหนา เปนเจาคนนายคน * ผูเฒาเอย...ถึงเนื้อหนังหยอนยาน ถาสมบัติมโหฬาร

...ลูกหลานมาเอาใจ นะผูเฒาเอย...ถึงเนื้อหนังเหี่ยวยน ถาสมบัติมากลน...ยังพอมี

คนเอาใจ ใครเลยเคยคิดถึงผูเฒา ที่เสนผมหงอกขาวและดวงใจอาดูร ค้ําจุนจน

ลูกหลานเติบใหญ ตางตอบแทนนํ้าใจเพียงรดนํ้าดําหัว สังคมทวีความด้ินรน

สอนคนใหคิดเห็นแกตัว คนเฒาที่ฟนหักตามัวกลัวไมมีคนไปเผา”55

ความหมายนัยทางสังคม เพื่อใหลูกหลานมีความรับผิดชอบพอแมในยามแกเฒา

เล้ียงดูในยามเขาสูวัยชรา เหมือนกับที่พอแมเล้ียงลูกมา และยังสะทอนใหเห็นถึงความเส่ือมทาง

จริยธรรมที่มีแตความเจริญทางวัตถุแตจิตใจของผูคนในสังคมไมไดเจริญตามไปดวย

เพลง “ปาต๋ี” นี่ก็เปนอีกเพลงที่ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว สะทอนใหเห็น

ความไรจริยธรรมของคนไทยสมัยนี้ พอลมปวยไมมีใครจะมาเหลียวดู พอใกลจะตายก็มาถกเถียงกัน

เร่ืองมรดกทรัพยสมบัติทั้งที่ยังไมส้ินใจโดยไมมีความเกรงใจพอแมที่เล้ียงดู คนในสังคมเห็นแกวัตถุ

ส่ิงของ แกงแยง แมกระทั่งสายเลือดเดียวกันก็ยังตองฆากันเพื่อมรดก ด่ังเนื้อหาของบทเพลง

บางสวนตอไปนี้

55เนื้อรองเพลง “ผูเฒา,” ผลงานของคาราบาว ชุดท.ทหารอดทน เผยแพรเมื่อ

ธันวาคม 2526.

157

“ปาต๋ีเปนคนแก ที่ขาดคนเหลียวแลแมแตลูกหลาน สมบัติพัสถานตองข้ึนโรง

ข้ึนศาล ใหลูกหลานแยงกัน แยงกัน แยงกัน ตีกัน ตีกัน (ยังไมถึงวันจะเผาผีเลย)

ปาต๋ีนอนลมปวย ยังขาดคนคอยชวยดูแลรักษา ลูกหลานแกหายหนา ตางใชเวลา

ไปไขวความรดก ที่ดิน เงินทอง ไรนา บานชอง ไมยักรวมโลงผี ปาต๋ีเลยไมตาย

มันอดไมไดลูกหลานไมไวหนาเงินทองที่หามา ลําบากกายานั้นชั่วชีวิตเร่ิมคายพิษ

ตอนแก ย่ําแยอีตอนยักยันชากอนนรกสวรรคขอไปจัดสรรไอลูกหลานเวรตะไล

ใหมันแลวแลวกันไป * ปาต๋ียังไมตาย ไดบุญเกาชวยไวคลายปาฎิหาริย ขอใหโลกนี้

เปนพยาน วาคนแกกับลูกหลานเขาคิดกันอยางไร มีเงินแลวตาบอด ใกลโลงแลว

ตาสวาง ดูตัวอยางปาต๋ี ปาต๋ียังไมตาย ปาต๋ียังไมตาย ลูกหลานจําเอาไว ปาต๋ี

ยังไมตาย... ลูกหลานมันทะเลาะกันอยางงี้ ตายไดยังไง (ฮือ...ฮือ...ฮือ...) ใครจะไป

ตายลงคอ ….”56

2. จริยธรรมจรรยาบรรณในวิชาชีพ อีกปรากฏการณหนึ่งของสังคมไทย ทีน่บัวนั

จะหลงลืมกัน แมวาจะเปนผูมีการศึกษาสูงสง ก็ยังควบคุมตัวเองไมได และเสียสละตอวิชาชีพหรือ

อุดมการณเพื่อประชาชนจริง ๆ ด่ังตัวอยางในเพลง “ครูเหลา” และ “หัวหมอ”

เพลง “ครูเหลา” สะทอนภาพของครูติดเหลา ทั้งที่ครูคือผูที่จะไปปลูกฝงคานิยมและ

ชี้นําทางที่ดีใหกับเด็กไทย แตก็ยังเปนทาสของเหลาควบคุมตัวเองไมได ขัดกับจริยธรรมของครู

ที่ควรจะเปน

“เหลามันเปนยาพิษ แตฉันก็ติดไปแลว เหลา...มันเปนยาพิษแตฉันก็ติดไปแลว

เคยกินวันละแกว เด๋ียวนี้วันละกลม เฮอะ บัดซบจริง ๆ เลย เหลา...มันจุดอารมณ

ตองขมใจใหอยู เหลา...มันจุดอารมณ ตองขมหัวใจใหอยู ก็เมาไวเปนครู ส่ังสอน

ลูกศิษยอยาผิดทาง…” 57

เพลง “หัวหมอ” เปนเพลงที่สะทอนการกลับไปรับใชบานเกิดของตนเอง โดย

เฉพาะที่ภาคใตหมอมีนอยมาก เรียนจบแลวไมคอยกลับไปใชชีวิตที่พื้นที่ ก็ยังคงอยูสังคมเมือง

ใหญ ปลอยใหชนบทภาคใตเปนทองที่ที่ขาดหมอในการรักษาคนปวย ดังเนื้อหาของเพลงตอไปนี้

56เนื้อรองเพลง “ปาต๋ี,” ผลงานของคาราบาว ชุด สัจจะ 10 ประการ เผยแพรเมื่อ

พฤศจิกายน 2535.

57เนื้อรองเพลง “ครูเหลา,” ผลงานของคาราบาว ชุด เซยังไมตาย เผยแพรเมื่อ

ตุลาคม 2540.

158

“...เมืองใตหัวหมอแตขาดหมอ ทิ้งฝกสะตอข้ึนรถไฟ พอเรียนจบดอกเตอร

ทําลืมใต พี่นองนอยใจกลับปกษใตเถิดหมอ วาออ ออ ออ ออ กลับปกษใตเถิดหมอ

สังขารคนเรามันไมเที่ยง พล้ังเผลอลูกเนียงดันขวางคอ ตองนําสงโรงบาลไปหาหมอ

พี่นองเฝารอหมอไมมาสักหมอ วาออ ออ ออ ออ หมอไมมาสักหมอ * เห็นหมอไมมา

หมอไมมี อันเมืองใตยามนี้มีแตหัวหมอ เจ็บปวยโรคภัยตองใหนั่งรอ ขาดแตหมอ

รักษานานอยใจ ออ ออ ออหัวหมอ หัวหมอแตขาดหมอ ลูกหลานเมืองตอไหงลืมใต

ใครอยากเปนนายกใหเปนไป แตพี่นองปกษใตยังตองการคุณหมอ พี่นองปกษใต

ยังตองการคุณหมอ พี่นองปกษใตยังตองการคุณหมอ พี่นองปกษใตยังตองการ

หมอ” 58

การศึกษา เด็กและเยาวชน

จากการวิเคราะหเนื้อหาบทเพลงของ ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาวในชวงป

พ.ศ. 2524 -2552 มีบทเพลงที่มีเนื้อหาเกี่ยวกับการศึกษา เด็กและเยาวชน จํานวน 18 เพลง

ไดแก เนื้อหาของเพลงจะเปนในลักษณะจบการศึกษาแลวไมมีงานทํา หรือการตอวาการจัด

การศึกษาที่ไมมีการวางแผน สงเสริมใหสงบุตรหลานเรียนตอในระดับสูงแตไมมีงานใหทํา

กลายเปนบัณฑิตตกงาน การคอรรัปชั่นในระบบการศึกษา การอบรมเล้ียงดูเด็กและเยาวชน

ดังนี้ 1. เพลงที่มีเนื้อหาเกี่ยวกับการศึกษา เพลง “มหาลัย” เปนเพลงที่มีนัยเกี่ยวกับการจัดการศึกษาที่สงเสริมใหมี

การแขงขันกันเรียน มุงสรางตึกสรางอาคารเรียนกลายเปนธุรกิจการศึกษา โดยไมสนใจคุณภาพ

การศึกษาและเตรียมตลาดแรงงานรองรับ เมื่อเรียนจบแลวก็ตกงาน ทุกอยางตองแขงขันกัน

ทั้งการเรียนและการงาน ใชระบบเสนสายฝากฝงกันเขาทํางาน

*มหาลัย มหาหลอก เด็กชายบานนอก เด็กหญิงบานนา ร่ําเรียนรูในวิชา แตจบออกมายังไมมีงานทํา ไมมีงานก็ไมมีเงิน ออกเดินเดินเดินยํ่าสมัครงาน สอบเทาใดยังสอบไมผาน มันหัวปานกลาง เขาเอาแตหัวดี ๆ มีความรูสูเขาไมได เสนเล็กเสนใหญเสนกวยจ๊ับไมมี นามสกุลไมสงาราศี เปนลูกตามีเปนแคหลานยายมา อนาคตคงหมดความหมาย ความหวังฝงใจกระดาษใบนี้ เอาแปะขางฝา

58เนื้อรองเพลง “หัวหมอ,” ผลงานของคาราบาว ชุด หากหัวใจยังรักควาย เผยแพร

เมื่อ ธันวาคม 2538.

159

หาหลวงพอดี ๆ ธูปเทียนก็มีพรอมดอกไมบูชา ใครจะรูอยูไปวัน ๆ กลางคืนหลับฝน กลางวันนั่งดูดยา ธูปเทียนก็หมดดอกไมแหงคาตา เก็บตําหรับตําราช่ังกิโลขาย ใหแขงกันเรียนแลวแขงกันรวย บางไปไดสวย บางไปไดเสีย ออกยํ่าเดินทางรางกายออนเพลีย หัวใจละเหี่ยละโหยหางานทํา ยํ่าจนเทาเปนตุมตาปลา รองเทาบาจายังหมดความทนทาน ไมเห็นเหมือนคนโบร่ําโบราณ จบแลวไดงานเปนเจาคนนายคน ผลิตผลบนความใฝฝน ความจริงเรานั่นหลงลืมกันไป ปริญญางมงายมหาลัยงมเงา 59

เพลง “หรอย” เปนเพลงที่สะทอนถึงตลาดแรงงานไทย นักศึกษาจบปริญญาแลวไมมีงานทํา ตองไปขายแรงงานถึงตะวันออกกลาง ทนความทุกขยากทามกลางทะเลทราย และ ยังสะทอนใหเห็นสภาพเศรษฐกิจสังคมไทยในชวงนั้นมีความรูถึงปริญญายังไมมงีานทาํ นอกจากนี้ยังสะทอนใหเห็นถึงการบริหารประเทศดานการศึกษาวาไมมีการวางแผนเพื่อรองรับตลาดแรงงานนักศึกษาที่จะมา มุงสรางแตอาคารและใหมีคนเรียนจํานวนมาก ๆ มีเนื้อหาดังนี้

“มาฟงกันฮิต เพื่อนนิสิตนักศึกษา ผมมีปริญญาจบมหาวิทยาลัย ร่ําเรียนจนจบต้ังแตตะวันออกเฉียงใต มาทํางานรับใชคนตะวันออกกลาง ถึงมีปริญญายังยื้อแยงแขงขัน หางานทําทั้งวัน มาเปนเวลาหลายป มนุษยโลกนี้ชางด้ินรนขวนขวาย มนุษยโลกนี้ชางด้ินรนสนสาย ไมมีเงินก็อดตายไมมีเสน ก็อดงาน เขาเก็บภาษีมาสอนเปนภาษาจากเมืองใตข้ึนมา จากเมืองเหนือลงมา มาสรางเปนตึกหลังโตสูงใหญ มีนํ้ามีไฟมีติดแอรใหเรียน มาซื้อกระดาษพิมพเปนใบปริญญา แจกจายนักศึกษาตามมหาวิทยาลัย รํ่าเรียนจนจบมีแตกระดาษหนึ่งใบ เลาเรียนจนจบมีแตกระดาษหนึ่งใบ ไมมีงานเมืองไทย จําใจตองจากจร ...รอบตัวฉันนี้มีแตทองเลทราย รอบตัวฉันนี้มีแตทองเลทราย มองไปทิศทางใด มีแตทราย มีแตทราย ไมยักกะหรอย จังฮู แดดรอน ๆ นอนใตตนตะบองเพชร ตัวเปนมันเปนเม็ดมันเผ็ดดังโดนดีปลี มองหาพื้นดินก็มีแตหินกับทราย มีแตอูฐกับควายคือคนไทยถูกลวง คนมีปริญญายังไมรูวามาทําพร้ือ คนอดมื้อกินมื้อจะมีความหวังอะไร..”60

59เนื้อรองเพลง “มหาลัย,” ผลงานของคาราบาว ชุด เมดอินไทยแลนด เผยแพรเมื่อ

ธันวาคม 2527.

60เนื้อรองเพลง “หรอย,” ผลงานของคาราบาว ชุด วณิพก เผยแพรเมื่อ มีนาคม

2526.

160

เพลง “นมหด” เปนเพลงที่มีความหมายนัย คือ การคอรรัปชั่นในวงราชการไทยตอระบบการศึกษา ในยุคที่มีการแจกนมจากสวนกลาง กลาวคือ รัฐบาลมีงบประมาณสําหรับซื้อนมที่มีคุณภาพแจกจายใหเยาวชนไดด่ืมเพื่อพัฒนาสุขภาพทางรางกายและสมองของเด็กไทย แมแตนมเด็กประถมก็ยังแสวงหาผลประโยชนอยางไรสํานึก เปนปญหาของระบบการศึกษา อีกอยางหนึ่ง ดังบทเพลงตอไปนี้

“พี่เอย นองเอย คางคาวขโมยกินกลวย มนุษยเฮงซวยกินนม นมเด็ก ชั้นประถมจับมือใครดม จับมือใครหนอ มันโกงเด็กไดลงคออีแม อีพอระวังใหดี ระวังเดอ อีแมอีพอเอย เด็กไทยเมื่อหลายปกอนมีขาวกระฉอนกินดิน เขาเลามาใหไดยิน อยูกาฬสินธุอึดอยาก เปนเด็กไมเหมือนผูใหญ ยังเจริญวัยกินมาก เนื้อ นม อยาใหขาดปากอด ๆ อยาก ๆ จะไมโต นมเล็ก นมกลาง นมใหญ ลิตรละเทาไรใครไดเสียนมยาย นมแมนมเมีย จะชมจะเชียรตามสบาย นายกตองลุยใหเละ ตองไลตองเตะทั้งเล็กใหญ ปราบมันใหส้ินซากไป ไอตัวกินไก ผูรายกินนม...” 61

2. เพลงที่มีเนื้อหาเกี่ยวกับเด็กและเยาวชน สวนใหญเนื้อหาของเพลงจะเปนการอบรมเล้ียงดู เพราะในยุคของทุนนิยมผูปกครองไมมีเวลาดูแลบุตรหลานทําใหเด็กขาดที่พึ่งและเดินทางที่ผิดและติดยาเสพติด เปนตน เพลง “ลูกแกว” เปนเพลงที่มีนัยหมายความวาชีวิตของเด็กที่ถูกเล้ียงมาอยางตามใจ ใชเงินเปนตัวใหลูกเพื่อจับจายซ้ือของตามที่ตองการ ในสวนลึกแลวมันกลายเปนความสุข ที่ไมมีความอบอุน เพราะพอแมไมมีเวลาอบรมส่ังสอนลูก ทําใหลูกเดินทางผิด ทําตัวเปนอันธพาล คบเพื่อนไมดีติดสุรา เที่ยวเตร ทําใหชีวิตไมประสบความสําคัญ เปนปญหาสังคมที่เห็นมาก ในสังคมเมืองที่ใหแตความสะดวกสบายกับลูกนอย แตไมเห็นคุณคาทางจิตใจ ผูปกครองที่มีฐานะรํ่ารวยควรใหเวลา ใหความอบอุนแกลูก การใหเงิน ส่ิงของนั้นไมใชส่ิงที่ถูกตอง ดังเนื้อหาของ บทเพลงลูกแกว ตอไปนี้

“เกิดเปนลูกคนเดียว พอรักดังดวงใจ อยากจะไดอะไรแมคอยตามใจ ตามใจ ตามใจ ตามใจ ตามใจ ตามใจ ปรารถนาส่ิงใดพอแมตามใจ ฐานะคอนขางรวย หาเงินตัวเปนเกลียว ทําเพื่อหวังส่ิงเดียว นั้นคือเงินตรา เงินตรา เงินตรา เงินตรา เงินตรา เงินตรา ไมคอยมีเวลาส่ังสอน อบรมตักเตือน ลูกชายกําลังโต ขาดที่พึ่งทางใจ ใชกําลังทุน ใหความอบอุนไมได คบเพื่อนพากันเพลิน...เดินลงขวดสุรา เดินลงบองกัญชา เดินลงเข็มฉีดยาโอย ต่ืนข้ึนมากลางคุก

61เนื้อรองเพลง “นมหด,” ผลงานของคาราบาว ชุด นักสูผูยิ่งใหญ เผยแพรเมื่อ

พฤศจิกายน 2545.

161

ลุกข้ึนยืนตาขวาง ใครจับฉันมาขัง พอแมฉันรวย ร่ํารวย ร่ํารวย ร่ํารวย ร่ํารวยชวยที พอแมจาร่ํารวยชวยลูกชายที ขอหาอุฉกรรจ ปลนฆาและขมขืน พรากชีวิตผูอ่ืนตองรับโทษทัณฑ โทษทัณฑโทษทัณฑ โทษทัณฑ โทษทัณฑ โทษทัณฑ คําส่ังศาลประหารตายตกตามกัน ตามกัน ตามกัน นํ้าตารินไหล นึกเสียดายชีวี พอจาลูกลาที แมจาลูกลาตาย พอรักลูกก็รู แมรักลูกเขาใจ ลูกผิดสมควรตาย กาวพลาดไปชางหัวมัน ลูกผิดสมควรตาย ขอลาไปชดใชกรรม” 62

เพลง “วันเด็ก” เปนบทเพลงที่สะทอนการทําตัวของผูใหญเพื่อเปนแบบอยางที่ดี

ใหกับเด็ก สวนใหญเด็กไมดีผูใหญมักจะโทษเด็ก ทั้งที่ในสังคมไทยปจจุบันตัวแบบที่ดีของสังคม

มีนอยมากเด็กจะถูกปลอยปละละเลย ทั้งการใชความรุนแรงในครอบครัว ดังเนื้อหาเพลง วันเด็ก

ตอไปนี้

“วันเด็ก ใหเด็กเดินตามใคร แมต้ังวงไพ พอต้ังวงเหลา ชกกันเหมือนมวย

ตูวันเสาร ตีศอกโยนเขา เอาใหตายใหตาย เสียงดา ไมตองหาคําแปล ดาพอลอแม

ก็ปูยาตายาย หามปรามเด๋ียวจะถูกเลขทายเปนเร่ืองผูใหญ ผัวเมียตีกัน ดีกัน

ก็รวมหัวใชเรา ใชไปซื้อเหลาใชดูตนทาง ทําตัวใหเด็กดูตัวอยางลูกไมไมหางจาก

โคนตนไม วันเด็ก เราเปนเด็กเกเร เพราะสังคมโปเก มีผูใหญนําเรา สรางเธคให

เด็กไดโยกบ้ันเดาดมยาด่ืมเหลาเอาใหเมาเช็ดดิน ลูกหลาน ตองคืบคลานลงเหว

อนาคตเลว ๆ ก็ผูใหญตัวดี คําขวัญเขียนกันไดทุกป เผ่ือผูใหญบางซิ สมดุลกัน *

อันวาคําขวัญเทาที่ฉันผานมา เปรียบเหมือนตัวยาซีมาโลชั่น แตสังคมวันนี้แยยิ่ง

กวาสังคัง เขียนใหเด็กไดฟงมันก็ยังไมพอ** พอกับแมคือยา ปูกะยา ตายาย

และผูหลักผูใหญ มีความหมายทุกคน อยาปลอยเด็กเดินชนโดยตามลําพัง

เพราะสังคมสังคัง ยังไมสมประกอบ เด็ก เด็ก (เด็ก เด็ก) ตองโตเปนผูใหญ

(โตเปนผูใหญ) อนาคตฝากไว (อนาคตฝากไว) ในกํามือเด็ก ๆ (ในกํามือเด็ก ๆ)

ถูกมอมเมาต้ังแตเล็ก ผูใหญหลอกเด็ก เราจะแกที่ใคร เราจะแกที่เด็กหรือแกที่

ผูใหญ เราจะแกที่ใคร เราจะแกที่ใคร...”63

62เนื้อรองเพลง “ลูกแกว,” ผลงานของคาราบาว ชุด เมดอินไทยแลนด เผยแพรเมื่อ

ธันวาคม 2527.

63เนื้อรองเพลง “วันเด็ก,” ผลงานของคาราบาว ชุด ประชาธิปไตย เผยแพรเมื่อ

ธันวาคม 2529.

162

ยาเสพติดและเร่ืองของอบายมุข

บทเพลงที่มีเนื้อหาเกี่ยวกับยาเสพติดและเร่ืองของอบายมุข จํานวน 11 เพลง เนือ้หาของเพลงจะเลาถึงโทษของยาเสพติด และนโยบายดานยาเสพติดของรัฐบาล บทเพลงที่เกี่ยวกับโทษของยาเสพติด ซึ่งยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว สะทอนเห็นพัฒนาการของยาเสพติด ในยุคแรก ๆ เร่ิมจาก กัญชา ทินเนอร ยาบา สุราที่หาซ้ือไดงายปจจุบันกินกันทุกเทศกาล และนําไปสูปญหาตาง ๆ ของสังคม เปนตน เพลง “กัญชา” มีนัยใหเห็นถึงโทษของกัญชาจะทําใหเกิดประสาทหลอนและเปน การทํารายตัวเอง ทําใหจิตเส่ือมรางกายออนแอ สุดทายชีวิตไมมีอะไรดีข้ึน เพราะกัญชาไมไดชวยแกปญหาชีวิตได

“คํ่าคืนนี้ยังมีดวงดาวเจิดจา คราบทองฟายังดูสดใส สุดสวนของขอบฟากวางไกล ไมมีวันใดมืดมิดสนิทนาน ฮูว...คราบรอยยิ้มยังแตมเติมตามใบหนา กล่ินกัญชาโชยมาแตไกล ชั่วชีวิตคิดส้ันทําไม เสพส่ิงจูงใจ ใหรายแกตัวเราเอง * จดจําไวในความทรงจํา ความบอบช้ําของตัวเราเอง ลวงถลํากลํ้ากลืนฤทธ์ิยา ปรารถนา...สรรคสรางส่ิงใด ** เจ็บจําไหมในความเล่ือนลอย จิตเส่ือมถอยนอยคนเห็นใจ หมดเร่ียวแรงทอใจทอกาย ทอถอยไป.....ถอยหลังเขาคลอง คราบรอยยิ้ม ยังแตมเติมตามใบหนา สูบกัญชาหลอกหลอนจิตใจ ชั่วชีวิตคิดส้ันทําไม เสนทางสุดทาย นอนตายใตตนกัญชา”64

เพลง “ทินเนอร” เปนเพลงท่ีมีนัยปญหาของเด็กติดสารระเหยทินเนอร ชี้แนะถึง การหลงผิดใหคิดเดินทางใหม และดูเหตุผลของเด็กที่ดมทินเนอรวามีปญหาอะไร จะไดแกไขไดถูก ในวัยรุนทุกคนก็จะมีสิทธิติดยา หากไดรับชี้แนะที่ถูกตองจะทําใหเยาวชนหลุดพนจากส่ิงเสพติดพวกนี้ได

*เด็กชายคนนั้นดูหงอยเหงา ในมือของเขามีทินเนอร เด็กหญิงคนนั้นดูซึมเซา ทั้งเธอและเขาดมทินเนอร ฉันผานไปพบประสบเจอ จึงร่ํารองบอกเธอถึงอันตราย ดวงตะวันฉายแสงสดใส เขาสะบัดผิวกายบิดแขนขาไหล ที่ซึมเซาเมาพับหลับไป หลังจากดมลมราย...เขารุมลอม หวังมอมดวงจิตดวงใจใหเหนือความวุนวาย..ในสังคมใครชมอยาสมนํ้าหนา ผานมาอยาใหรายเขา ไถถามเหตุผลกลเมา วาหมองเศราส่ิงใดจึงใชดม...จึงใชดม คุณจะเสพส่ิงใดไมวา คุณจะขายจะคาส่ิงใดไมสน ยางกาวของเยาวชนทุกคนมีสิทธิ์ติดยา ปญหาอยูที่จิตใจกาวหนึ่งผิดไปกาวใหมอีกหน

64เนื้อรองเพลง “กัญชา,” ผลงานของคาราบาว ชุด แปะขายขวด เผยแพรเมื่อ

มิถุนายน 2525.

163

งดเสพงดไดดวยตนหลุดพนเยยคนนินทา คือคนละท่ีเดินลุยหนา ผานมาไวเปนบทเรียน...เปนบทเรียน65

ดานศิลปวัฒนธรรม

ผลจาการวิเคราะห พบวา มีบทเพลงที่มีเนื้อหาเกี่ยวกับศิลปวัฒนธรรม มีจํานวน 31

เพลง มีประเด็นที่ส่ือสารในดานศิลปะและดนตรี ศิลปน ความเชื่อ ดังนี้

1. บทเพลงที่มีเนื้อหาเกี่ยวกับศิลปะและดนตรี ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว

ไดสรางสรรคเพลงที่เกี่ยวกับจังหวะดนตรีดวยการหยิบยกลักษณะของแนวดนตรีมาถายทอดผาน

บทเพลง เชน จังหวะสามชา ร็อค หมอลํา และการใชดนตรี ดังตัวอยางเพลงตอไปนี้

เพลง “สามชาจงเจริญ” เปนเพลงที่มีความหมายนัยคุณคาตํานานเพลงจังหวะ

สามชา ที่มีมาแตโบราณและมีการนําไปใชทั้งวงลูกทุง ลูกกรุง เพลงไทยสากล ดนตรีจังหวะสามชา

คูกับวิถีชีวิตคนไทยมานาน ตามงานวัด หรือแมแตครูเอ้ือ สุนทราภรณ สุรพล สมบัติเจริญ ชาตรี ศรีชน

ชาย เมืองสิงห และอีกหลายคน เปนศิลปนที่ใชศิลปะทางดนตรีทํามาหากิน

“... ตํานานสามชาเมืองไทย เปนตํานานของสามชา อันความเปนมากันแต

โบราณ คนรุนเกาเขาชํานาญ มีมาตรฐานการดนตรีไทย จากลาตินทองถิน่กาํเนดิ

เกิดจังหวะที่ชื่อชาชา ดนตรีไทยเราไดเอามา มาพัฒนากันจนข้ึนใจ ทั้งวงการ

เพลงไทยลูกทุง เพลงไทยลูกกรุงเพลงไทยสากล วงคอมโบ ไปตลอด จนฉ่ิงทัวร

ทองทั่วเที่ยวไป แลวรําวงกันตามงานวัดที่รอบละบาทดูสามดารารถไตถัง หรือ

นั่งชิงชา ไดฟงสามชากันจนติดใจ ขอยกไปยังชายเมืองสิงห ชาตรี ศรีชล

ไวพจน เพชรสุพรรณ ละพอเพลงลูกทุง สุรพลเหมือนกัน พุมพวง สายัณห

ยอดรัก สลักใจ วงครูเอ้ือ สุนทราภรณ เปนอนุสรณสีไวโอลิน ทั้งพี่สุเทพ

ธานินทร ชรินทร ละฉันก็เคยไดยินไดฟงมามากมาย เปนตํานานผานมา

สามชาประเทศไทย ศิลปนกับศิลปะ คือคนทํามาหากินกับดนตรี แทบทุกคน

เขารูกันดี วาสามชานี้จังหวะไมตาย …” 66

65เนื้อรองเพลง “ทินเนอร,” ผลงานของคาราบาว ชุด ท.ทหารอดทน เผยแพรเมื่อ

ธันวาคม 2526.

66เนื้อรองเพลง “สามชาจงเจริญ,” ผลงานของคาราบาว ชุด สัจจะ 10 ประการ

เผยแพรเมื่อ พฤศจิกายน 2535.

164

เพลง “หมอลําร็อค” เปนเพลงท่ีเขียนถึงเพลงหมอลําที่มีความหมายนัย

เปนการพัฒนาดนตรีพื้นบานเปนทํานองดนตรีร็อค เนื้อรองเปนภาษาอีสาน เปนการบรูณาการทาง

ดนตรีพื้นบานกับดนตรีสากล โดยมีคํารองเปนภาษาถ่ินอีสาน มีความสนุกสนาน เนื้อหาเกี่ยวกับ

การเกี้ยวพาราศรี

“ฟงเดอนอง ทองใบเนื้อออน ฟงหมอลํารองร็อคแอนดโรล เดอนาง ขอยไป

แอวเฮ็ดหยัง จะไปกันเมริกา ตะวันแดงแสงแดดสาดสอง ฟงขอยแอวเดอนอง

เนื้อทองกานดา ขอยสิมักเจาหลาย ขอยบคลายมักนาง ขอยบมีไผขาง ขอยอยู

อยางเอกา หมอลําร็อค ร็อค ร็อค ๆ ขอบอกมักเจา แมซิเฮ็ดหยังเลา ขอยรอเจา

เมตตา โอแมสมมะดัน กินบมันแสนเปร้ียว ฟงขอยแอวแวบเดียว แหมบอก

เปล่ียววิญญา พอแอวเพลงร็อค ขอยสิบอกวามัก แมซิใหตะวัก ขอยก็กวักเรียกหา

แมทําปากมุบมิม แมกระซิบเหมือนวาใหขอยนี้มา เวลาสองยามก็ยอมแลว..

ฟงเดอนอง ทองใบเนื้อออนฟงหมอลํารองร็อคแอนดรอล เดอนาง ขอยไปแอวเฮ็ดหยัง

จะไปกันเมริกา ตะวันแดงแสงแดดสาดสองฟงขอยแอวเดอนอง เนื้อทองกานดา

ขอยสิมักเจาหลาย ขอยบคลายมักหนาขอยบมีไผขาง ขอยอยูอยางเอกา หมอลํา

ร็อค ร็อค ร็อค ๆ ขอบอกมักเจา แมซิเฮ็ดหยังเลา ขอยรอเจาเมตตาโอแมสม

มะดัน กินบมันแสนเปร้ียว ฟงขอยแอวแวบเดียว แหมบอกเปล่ียววิญญา พอแอว

เพลงร็อค ขอยสิบอกวามัก แมซิใหตะวัก ขอยก็กวักเรียกหา แมทําปากมุบมิม

แมกระซิบเหมือนวา ใหขอยนี้มา เวลาสองยามก็ยอมแลว..” 67

เพลง “อังกอรวัด” บทเพลงที่บรรยายถึงศิลปะของเทวสถานนครวัดที่สรางข้ึนใน

สมัยของพระเจาสุริยะวรมัน ดวยความยากลําบาก และแสดงใหเห็นถึงความรุงเรืองในอดีตกาล

และบทเพลงดังกลาวนาจะเขียนข้ึนในชวงที่เกิดสงครามในเขมร เปนการเรียกรองใหนครวัดเปน

จุดรวมจิตใจของคนในชาติที่บรรพบุรุษไดสรางไว เขนฆากันไปก็เปนคนเผาพันธุเดียวกัน

“โมสิบาย มือที่สรางสรรค ศิลปกรรมยิ่งใหญ ตัดแตงหินทราย

จนกลายเปนเทวสถาน เจาสุริยะวรมัน มีบัญชาพระเณรไพรพล เจาสุริยะวรมัน

ผูใฝฝนตอเทพเบ้ืองบน เจาสุริยะวรมัน สรางส่ิงนั้นไวแดผูคนเขมร แปดรอยปผาน

ดวงวิญญาณยังสิงสู หวงใยหดหู แหงองคเทวรูปโบราณ ลูกหลานยังมัวฆากัน

อุดมการณผูคนแตกตาง ลมหายเลือดเนื้อวิญญาณสรางตํานานแหงทุงสังหาร

67เนื้อรองเพลง “หมอลําร็อค,” ผลงานของ ยืนยง โอภากุล รอยคํารณ เผยแพรเมื่อ

2537.

165

ไมมีผูใดประสาน สันติภาพใหเกิดแกคนเขมร* วางปนลงไป เขนฆากันไดอะไร

วางปนลงไป เขนฆากันไปทําไม วางปนลงไปที่ลมตายนั้น พี่นองรวมเผาพันธุ

เปนเจาของ อังกอรวัด อังกอรวัด มือที่ประสาน สรางตํานานบรรพชน ยิ่งใหญ

กวาคน ชนเผาใดกระทําไว เขมรเปนเพียงชาติเดียวมีนครวัดอันยิ่งใหญ ขมรเปน

เพียงเผาเดียวสรางนครวัดอันเกรียงไกร เขมรเปนคน ๆ เดียวที่จะรักและ

ภาคภูมิใจเขมร”68

2. บทเพลงที่เขียนถึงศิลปนที่มีจิตวิญญาณ เชน เกี่ยวกับคาราวาน จาง แซต้ัง

โกวเลง กีตารคิงส เปนการบันทึกเร่ืองราวของศิลปนที่มีอุดมการณตออาชีพของตน และ

มีเปาหมายเพื่อมวลชน

เพลง “คาราวาน” เปนบทเพลงที่เขียนถึงวงคาราวานในฐานะที่เปนกลุมศิลปน

เพื่อชีวิตที่ใชเสียงเพลงในการตอสูเพื่อประชาชน ซึ่งยืนยง โอภากุล ก็ยกใหเปนครูคนหนึ่งในวงการ

เพลงเพื่อชีวิต บทเพลงของคาราวานที่กลาวถึง เชน เพลงขับไลอเมริกันที่มาต้ังฐานทัพที่เมืองไทย

ในชวงสงครามเวียดนาม เพลงนกสีเหลือง คนกับควาย เปนตน เปนกลุมศิลปนที่ใชความเปน

ศิลปนถายทอดงานศิลปะเพื่อประชาชนโดยไมคํานึงถึงความลําบากของตนเอง ศิลปนรุนใหมควร

เอาเปนแบบอยาง

“...ยี่สิบปของคาราวาน (ยี่สิบปของคาราวาน) คือตํานานเสียงเพลงนักสู

(คือตํานานเสียงเพลงนักสู) ผูยืนอยูขางประชาชน (ผูยืนอยูขางประชาชน)

ผูทุกขทนละพอแมพี่นอง (ผูทุกขทนละพอแมพี่นอง) ตะโกนรองกองหลังปาเขา

(ตะโกนรองกองหลังปาเขา) ถึงเร่ืองราวตานการกดข่ี (ถึงเร่ืองราวตานการกดข่ี)

วาเมืองนี่อเมริกา (วาเมืองนี่อเมริกา) เคยเขามาจัดต้ังฐานทัพ (เคยเขามาจัดต้ัง

ฐานทัพ) รวมไลขับไลเตะออกไป (รวมไลขับไลเตะออกไป) เลยตองยายไปอยูในปา

(เลยตองยายไปอยูในปา) คืนกลับมาดังนกคืนรัง (คืนกลับมาดังนกคืนรัง)

มวลชนยังฝงใจไมลืม (มวลชนยังฝงใจไมลืม) โอ...โฮะ...โอ...โฮะ...โอ...โฮะ...โอ...

โอ...โฮะ...โอ...โฮะ...โอ...โฮะ...โอ..โอ...โฮะ...โอ...โฮะ...โอ...โฮะ...โอ... โอ...โฮะ

...โอ...โฮะ...โอ...โฮะ...โอ.. ยี่สิบปของการทํางาน (ยี่สิบปของการทํางาน)

คาราวานสายธารศิลปะ (คาราวานสายธารศิลปะ) มีภาระอยูเต็มกองเกวียน

(มีภาระอยูเต็มกองเกวียน) ขีดและเขียนถึงความทุกขยาก (ขีดและเขียนถึงความ

68เนื้อรองเพลง ผลงานของคาราบาว ชุด หากหัวใจยังรักควาย 2 เผยแพรเมื่อ

ธันวาคม 2538.

166

ทุกขยาก) ความลําบากเทาที่ผานมา คือตําราของคนรุนใหม เปนหัวใจของคนรุนพี่

คือศักด์ิศรีแหงวีรชน (คือศักด์ิศรีแหงวีรชน) เปนผลิตผลของสังคมไทย (เปน

ผลิตผลของสังคมไทย) กาวตอไปเถิดคาราวาน(กาวตอไปเถิดคาราวาน) ดวย

วิญญาณของชายทั้งหา (ดวยวิญญาณของชายท้ังหา) โดยพี่หงา พี่อืด พี่แดง

(โดยพี่หงา พี่อืด พี่แดง) รวมเร่ียวแรงพี่หวองพี่หมู (รวมเร่ียวแรงพี่หวองพี่หมู)

ยกเปนคุณครูคือคาราวาน (ยกเปนคุณครูคือคาราวาน) ยกเปนตํานานเพลง

ประชาชน ...”69

เพลง “จาง แซต้ัง” เขียนถึงศิลปนวาดภาพ ชื่อจาง แซต้ัง ถึงแมจะจนแตก็ไมยอม

ขายรูปกิน ยึดมั่นในสัจจะที่ไดศึกษามาจากลัทธิเตา มีนัย คือ ความมีอุดมการณและจิตวิญญาณ

ของศิลปนไมยอมขายผลงาน ก็เปรียบไดกับไมขายจิตวิญญาณทางศิลปน มีเนื้อหาของเพลง

ดังตอไปนี้

“จางเปนคนวาดเขียนเสนสาย ระบายพูกันสรางสรรคศิลปะ จางด้ินรนแบก

รับภาระเล้ียงครอบครัวดวยเกกฮวยจางเปนคนขีดเขียนถอยคํา คํา คํา คําย้ําเตือน

ในสัจจะจางศึกษาเรียนรูธรรมะ มีศรัทธาลัทธิเตา * เตา เตา เตา มีจาง แซต้ัง

จาง จาง จาง แซต้ัง มีเตา เตา เตา เตา มีจาง แซต้ัง จาง แซต้ังมีเตา จาง ก็คือ

เตา เตา ก็คือจาง ถึงฟาดินไมยอมเขาขาง จางก็ไมขายรูปกิน”70

เพลง “โกวเลง” เปนบทเพลงที่สะทอนถึงศิลปนอยางโกวเลงของจีน ที่เปนผูสราง

งานเขียนนวนิยายที่แฝงไปดวยปรัชญา ความรัก ศาสนา ความทุกขสุขของมนุษยในโลกนี้

วรรณกรรม ผลงานสรางแสงสวางใหผูคน ละครที่โดงดังของจีนทุกวันนี้มาจากบทประพันธของ

โกวเลง แตชีวิตของนักประพันธมักปดฉากดวยภาพท่ีไมดีเทาไร โกวเลง บ้ันปลายของชีวิตก็จบ

ดวยการติดสุราและสุดทายก็เสียชีวิตลง แตอยางไรก็ตามผลงานก็ยังสรางช่ือไมจางหาย มีเนื้อของ

บทเพลงดังตอไปนี้

“ยุทธจักรมังกรโบราณ สรางผลงานประพันธยิ่งใหญ นวนิยายกําลังภายใน

ไมเพียงแตใหความบันเทิง ยังครอบคลุมไปดวยปรัชญา ชีวิต ความรัก ศาสนา

เขียนถึงทุกขสุขในโลกา เขียนถึงคุณคาคุณธรรม นักดาบไมแนตองฆา คนฆาคน

69เนื้อรองเพลง “คาราวาน,” ผลงานของคาราบาว ชุด รุนคนสรางชาติ เผยแพรเมือ่

ตุลาคม 2537.

70เนื้อรองเพลง “จาง แซต้ัง,” ผลงานของคาราบาว ชุด รุนคนสรางชาติ เผยแพรเมื่อ

ตุลาคม 2537.

167

กลับไมตองใชดาบ ปากกาของใครเลากอบาปวรรณกรรมน้ําเนา มังกรเฒาสราง

เร่ืองราวบูล้ิมใหคนอ่ิมเอมชั่วดี แมชีวิตมังกรนั้นริบหร่ี ทุกวลีชี้นําทางสวางคน*

ปศาจสุรา ขาดสุราไมตางกับปลาที่ขาดน้ําไหนเลยจะมีชีวิตอยูยั่งยืน ปศาจสุรา

ดุจผีเส้ือตายแลวความงามยังเก็บไว ผูคนไดชม ไดหยิบใช นิยายมังกร โกวเลง

น้ําตาและการจําพราก มักเปนฉากละครตอนทายคนเอยเกิดมาเพื่อจากไป

หลงเหลือส่ิงใดคํานึงโกวเลงมังกรโบราณ ชีวิตเปรียบปานเทียนไขสองทาง

โชติชวงในเร็วไว จากไปเรงรีบเร็ววัน”71

ธรรมชาติและสิ่งแวดลอม

บทเพลงของ ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 มีบทเพลง

ที่มีเนื้อหาเกี่ยวกับธรรมชาติและส่ิงแวดลอม สวนใหญจะเปนการสะทอนภาพการทําลาย

ธรรมชาติของมนุษยโดยเฉพาะปาไม ปญหาโลกรอน เร่ืองของสารเคมีจากภาคอุตสาหกรรม

เปนตน และจากผลการวิเคราะห พบวา มีเพลงที่มีเนื้อหาเกี่ยวกับธรรมชาติและสิ่งแวดลอม

จํานวน 28 เพลง ดังตัวอยางของเนื้อหาบทเพลงตอไปนี้

1. บทเพลงที่เกี่ยวกับการทําลายปา ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว มีการเขียน

เพลงเก่ียวกับการทําลายปาไวมาก โดยเฉพาะในยุคที่มีการพัฒนาจากภาคเกษตรเปน

ภาคอุตสาหกรรม ดวยนโยบายของรัฐเองก็มีสวนทําใหเกิดการทําลายปา การไมกลาลุกข้ึนมา

ปกปองของภาคประชาชน ทําใหปาไมถูกทําลายไปมาก เชน เพลงดงพญาเย็น สืบทอดเจตนา เปนตน

เพลง “ดงพญาใจเย็น” เปนเพลงที่มีนัยเพื่อเตือนสติใหคนไทยหันมาให

ความสําคัญกับปาไม และเปรียบเทียบปาดงพญาไฟที่ในอดีตมีปาไมมากมาย ใครเดินผานก็จะ

เปนไขปาเพราะความรกทึบของปา ส่ิงเหลานั้นไมมีใหคนรุนหลังไดเห็นแลว เมื่อปาถูกทําลาย สัตว

ปาก็ลดนอยลง และคงไมมีใครคาดการณวาปาจะหมดไป และไมเขาใจถึงโทษภัยทางธรรมชาติ

บทบาทเพลงจึงใหเห็นความสําคัญของปาไม ดังเนื้อหาของเพลงดงพญาเย็น ตอไปนี้

“ดงพญาไฟ เมื่อกอนใครผานไปก็ตองเปนไขปา ฝาเสือสิงหลิงคาง เกงกวาง ชางชะนี พงพีหนาแนน แดนดงดินถิ่นนี้ มากมีมากมายพันธุไมหลายพันธุ ดงพญาไฟ วันเวลาผานไปพญาไฟมอดดับ หายวับไปส้ิน กลายเปนที่ทํากินพื้นดินเร่ิมเตียนโลง ดู โปรงหูโปรงตา ปาเหลือนอยเต็มทน ดูโปรงหูโปรงตา

71 เนื้อรองเพลง โกวเลง ผลงานของคาราบาว ชุด เซียมหลอตือ เผยแพรเมื่อ

ธันวาคม 2543.

168

เรียกวาดงพญาเย็น ดงพญาเย็น ใครไปเห็นกลางดงก็คงจะนึกได มีผลไมมากมาย พันธุเพาะเรียงรายวางขายขางทาง กลางดงดินถิ่นนี้ ดินดีสีดําทําการเกษตรดี ดงพญาไฟ มลายหายส้ินไปมีใครคิดถึงบาง เหลาเสือสิงหลิงคาง เกงกวางชางชะนีหลบลี้หนีหนา เวลาหมุนเปล่ียนไป สัตวใหญนอยลดลง กงเล่ือยหมุนตอไป พงไพรลดนอยลง คนเราเอาผลประโยชน จากธรรมชาติก็มากมายมาบัดนี้ ธรรมชาติใกลตาย จะเหลืออะไร ถาคนไทยยังมัวใจเย็น”72

2. บทเพลงที่เกี่ยวกับภาวะโลกรอน บทเพลงของ ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ไดสะทอนใหเห็นผลของการทําลายธรรมชาติมากเกินไป เกิดผลตออุณหภูมิของโลก ทําใหโลกรอนข้ึน และสงผลตอการเปล่ียนแปลงตาง ๆ ของระบบโลก ดังบทเพลงตอไปนี้ เพลง “ยังไมสาย” เปนบทเพลงที่ชี้ ให เห็นวาการทําลายส่ิงแวดลอมดวย การทําลายปา ปลอยมลพิษจากโรงงานอุตสาหกรรมมากเกินไปทําใหโลกไดรับความเดือดรอน โลกก็จะมีอาการปวยไมตางจากคน บทเพลงนี้จึงเปนการใหชวยกันรักษาโลกนี้ใหนาอยูตอไป ยังไมสายที่จะปรับเปล่ียนพฤติกรรม บทเพลงมีเนื้อหาดังนี้

“ฟาไมเปนสีฟา น้ําไมมีปลาวาย มวลหมูไมลมตาย สัตวทั้งหลายหายส้ินไป ฝนที่หลนสายมาเปนน้ําตาบอกวาเสียใจ พรุงนี้จะเหลืออะไรหากไมไยดี เมืองยิ่งใหญยิ่งโต คนกับคนย่ิงหาง เดินกันคนละทาง ตางมุงหวังตางเห็นแกตัว โลกถึงคราวออนลา วันเวลานี้ดูนากลัว ธรรมชาติในเงาสลัวของมลพิษ *วันนี้ยังไมสาย โลกปวยไขคนชวยเยียวยา วันนี้ยังไมชา บนผืนฟารุงยังวาดสาย มาเถิดมารวมกัน กอนฝนไปไกลแสนไกล เกี่ยวรอยความหวงใย รักษาโลกไวใหนาน เกี่ยวรอยความหวงใย รักษาโลกไวใหนานเกี่ยวรอยความหวงใย รักษาโลกไวใหนาน”73

เพลง “โลกรอน” และเพลง “world” เปนบทเพลงที่มีนัยใหเห็นถึงผลกระทบของธรรมชาติเปนเร่ืองของทั่วโลก ทุกคนตองชวยกันปกปองรักษา เพราะโลกรอนมาก เปรียบใหเห็นวาโลกมีทุกข คนก็มีทุกข ดังนั้น จึงควรชวยกันคลายทุกขใหโลกดวยกัน ชวยกันปลูกตนไม ลดพฤติกรรมที่เปนเหตุแหงการเกิดโลกรอน มีเนื้อหาของเพลง “โลกรอน” และ “WORLD” ดังตอไปนี้

72เนื้อรองเพลง “ดงพญาใจเย็น,” ผลงานของคาราบาว ชุด วิชาแพะ เผยแพรเมื่อ

ธันวาคม 2534.

73เนื้อรองเพลง “ยังไมสาย,” ผลงานของคาราบาว ชุด ชางไห เผยแพรเมื่อ กันยายน

2536.

169

“โลกมันรอนเสียจนสมองหด นั่งรันทด นับวันมันยิ่งจะรอน คลายดังโลกจะ

แตก มันโคตรรอน จริง ๆ พับผา โลกมันรอนตองนอนเหงื่อไหลหยด น้ําหนักลด

ไมมีแอรติดขางฝา รอนพาเราเส็งเคร็ง โลกบรรเลง เปนแตเพลงรอนแรง ดังรอน

รักมักเศรา ดวงใจรุมเราเรงรอน ใจเย็นสักนิด คิดใหดีกอน โดนตัดตอนรัก อกหัก

นั้นไมหาย อยาเพิ่งตาย (อยาเพิ่งตาย) รอพรอมกันวันโลกแตก โลกมันรอนเสีย

จนคนแทบคลั่ง มันผิดหวัง รอวันโลกแตกสลาย คงอยูไดไมนาน ไมนาน

เราตองตายพรอม ๆ กัน”74

“แมโลกเปนของเรา ปาเขาเปนของใคร ใครเลาปลูกตนไม ใครรดน้ําพรวน

ดินหากโลกมีทุกขทน คนตองเปนทุกขส้ินคนไมรูจักกิน คือคนไมรูจักเกิด IF

THIS IS OUR OWN EARTH WHOES IS NATURE'S WORTH WHO IS

IT GROWS TREES WHO IS IT FILLS SEAS? IF THIS EARTH KNOWS

PAIN, MAN FELLS IT THE SAME DO WE REALIZE WHAT IT'S

WORTH THIS MYSTERY OF OUR BIRTH? เราจะกอดโลกไวรวมกัน เรา

จะปนตอโลกเชนกัน เราจะเก็บโลกไวใหนาน ๆ เพื่อลูกเพื่อหลานของเรา * WE

CAN HOLD THIS WORLD TOGETHER TAKE CARE OF THIS WORLD

TOGETHER KEEP THIS WORLD FOR A LONG, LONG TIME FOR

OUR CHILDREN LIVES WORLD แมโลกเปนของเรา ปาเขาเปนของใครใคร

เลาปลูกตนไม ใครรดน้ํา พรวนดิน หากโลกมีทุกขทน คนตองเปนทุกขส้ินคนไม

รูจักกิน คือคนไมรูจักโลก”75

ประเด็นและนัยทางเศรษฐกิจที่สื่อสารผานบทเพลงของ ยืนยง โอภากุล

และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 ประเด็นและนัยทางเศรษฐกิจ มีความหมายที่ซอนเรนลึกซ้ึง จึงตองใชศาสตร

การตีความตามแนวคิดทฤษฎีสัญญะวิทยา ประกอบกับบริบทของสังคมการเมือง ผลการศึกษา

พบวาบทเพลงของ ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 มีเนื้อหาประเด็น

74เนื้อรองเพลง “โลกรอน,”ผลงานของคาราบาว ชุด ลูกลุงข้ีเมา เผยแพรเมื่อ 2550.

75เนื้อรองเพลง “World,” ผลงานของ ยืนยง โอภากุล ชุด เวิลดโฟลกเซน เผยแพร

เมื่อ 2534.

170

ทางเศรษฐกิจ ซึ่งมีเนื้อหาเกี่ยวกับราคาสินคาเกษตร ระบบเศรษฐกิจ และวิกฤตเศรษฐกิจมีจํานวน

20 เพลง ดังตัวอยางบทเพลงตอไปนี้

ราคาผลผลิตภาคการเกษตรตกตํ่า

บทเพลงของ ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว เปนการเรียกรองการใหความสําคัญ

กับภาคเกษตร โดยเฉพาะชาวนา ทั้งที่คนกินขาวเปนอาหารทั่วโลก และขาวก็เปนสินคาเกษตร

ที่สงขายในหลายประเทศ แตราคาขาวไมสามารถทําใหชาวนาลืมตาอาปากไดเหมือนกับอาชีพ

อ่ืน ๆ อยางเนื้อหาในบทเพลง “หําเฮ้ียน” และ “สงสารชาวนา” เพลงที่สะทอนภาพเศรษฐกิจของ

ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว จึงเปนเปนเพลงที่เกี่ยวกับราคาขาวตกตํ่า ทําใหเกษตรกรยากจน

อันเนื่องมาจากรายไดไมสมดุลกับตนทุน และราคาขาวก็ยังเปนปญหามาจนทุกวันนี้ ตนทุน

ภาคเกษตรก็นับวันจะสูงข้ึนเร่ือย ๆ

เพลง “หําเฮ้ียน” เปนบทเพลงที่ส่ือใหเห็นถึงรายไดของเกษตรกรตํ่ากวาราคาตนทุน

โดยเฉพาะชาวนา นโยบายประกันราคาขาวเปลือกของรัฐบาลมันตํ่ากวาตนทุนที่ชาวนาลงทุนไป

ทั้งคาแรงงาน คายา คาปุย ไมสมดุลกัน จึงวิงวอนไปยังนักการเมืองที่เปนผูแทนของชาวนาใหไป

เปนปากเปนเสียงในสภา เพื่อชวยแกปญหาราคาขาวเปลือก ซึ่งสวนใหญเมื่อไดเปนผูแทนแลวกจ็ะ

หายหนากันไปหมด ความหมายนัยของเพลงเพื่อเรียกรองราคาขาว และใหรัฐบาลประกันราคา

ขาวใหสูงข้ึน มีความเหมาะสมกับตนทุนของเกษตรกร มีเนื้อหาบางสวนของเพลง “หําเฮ้ียน”

ตอไปนี้

“... วิงวอนฝากมาถึงรัฐสภาจากชาวนาไทยคุณนั่งหองแอรมันคงสบาย กล่ิน

โคลนสาบควายยังนองนํ้าตา รางนโยบายซ้ือขายขาวเปลือกประกันราคา เกษตรกร

เขานอนผวา รายไดต่ํากวาราคาลงทุน ดีชั่วตัวคุณเขาสนับหนุนคุณเปนผูแทน

เลือกเอาไปเปนขาเปนแขนอยาปลอยแฟน ๆ ทิ้งไรทิ้งนา หายหัวกบาลจนชาวบาน

เขาเอือมระอาเลือกต้ังคร้ังสมัยหนา ใครเขาจะกลาไปลงคะแนน การเมืองเปนรงเปน

เร่ืองของผลประโยชน ...”76

76เนื้อรองเพลง “หําเฮ้ียน,” ผลงานของคาราบาว ชุดแจกกลวย เผยแพรเมื่อ สิงหาคม

2538.

171

เพลง “สงสารชาวนา” เปนอีกเพลงท่ียืนยง โอภากุล เรียกรองผานบทเพลงแทน

ประชาชนในเร่ืองของราคาขาว และเปนการต้ังขอสังเกตวาขาวเปนสินคาที่สงออก และมีผูบริโภค

ทั่วโลกซ่ึงเปนสินคาสงออกมาเปนเวลานาน แตทําไมเกษตรกรจึงไมรวย และนับวันจะมี

ความลําบากมากข้ึนเร่ือย เพราะหนี้สินเพิ่มข้ึน ดังเนื้อหาตอไปนี้

“*กวาจะเปนขาวแตละเม็ด ใครเหน็ดเหนื่อยทุกขยากสังขาร จงกลืนกินกันดวย

จิตวิญญาณ นึกสงสารชาวนา ...ขาวทุกเม็ดเหงื่อใครนําพา ชุมชโลมอาบกาย ทุกข

ซ้ํารายชาวนา ถูกเขากดราคาคือปญหาชาวนาไทย ไมไดกินกันงาย ๆ แตละเม็ด

ขาวทุกเม็ดเหง่ือใครนําพา ชุมชโลมอาบกาย ทุกขซ้ํารายชาวนา ถูกเขากดราคา

อนาถหนาชาวนาไทย สงออกไปไกลถึงอเมริกา ถึงจีนเกาหลี อาหรับ อินเดีย อัฟริกา

ขาวเปนสินคาออกอันดับหนึ่งเร่ือยมา เปนขุมทองของไทย แตเหตุไฉนหนี้ยังทวมนา ขาว

เปนสินคาอันดับหนึ่งเร่ือยมา แตชาวนาของประเทศ มีเหตุไฉน หนี้สินยังทวมนา”77

ดานวิกฤตเศรษฐกิจ

ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ไดสรางสรรคเพลงที่มีเนื้อหาเกี่ยวกับวิกฤตเศรษฐกิจ

ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 เชน วิกฤติตมยํากุง วิกฤตแฮมเบอรเกอ ภาวะเงินเฟอ จะมีบทเพลง

ที่ส่ือถึงวิกฤตทั้งในลักษณะของการใหกําลังใจ การปรับมาใชของไทย มีดังนี้

เพลง “เงินกรอย” เปนภาวะเงินเฟอทําใหราคาขาวของแพงเพราะคาของเงิน

มันถูก ซื้อสินคาไดนอย มีเนื้อหาเพลง “เงินกรอย” ตอไปนี้

“มันเปนยังไงกันต้ังแตลืมตา ขาวของราคามันมีแตแพง ๆ เงินเดือนส้ินเดือน

ก็แทบจะไมเหลือแถมข้ึนแตละเต้ือยข้ึนมานิดหนอยงานกรอย เงินกรอย เงินกรอย

กรอยเงินเดือนส้ินเดือนก็แทบจะไมเห็น ตองจายนี้ที่เซ็น ละคาแชร คาเชา คาน้ํา

คาขาว คาเบียร คาเหลา คายา คาโอย * เรามีความจริงเปนความจน คือความ

ขัดสนจนเงินทอง เรามีชีวิตตามครรลองของกระแสเงินเฟอจนฝดเคืองมันเปนอยางนี้

ต้ังหลายปผานมา น้ําเงินลดคาแตขาวปลามันแพง เงินดาวน เงินผอนดอกเอาไปกนิ

ตองกูหนี้สินเขามาใชสอย งานกรอย เงินกรอย เงินกรอยกรอยเงินเดือนส้ินเดือนก็

แทบจะไมเห็นเนื้อตัวเปนเอ็น กมหนารับกรรม และดวงใจชอกชํ้า จําทนหมนหมอง

77เนื้อรองเพลง “สงสารชาวนา,” ผลงานของคาราบาว ชุดอเมริโกย เผยแพรเมื่อ

ธันวาคม 2528.

172

ทองหิวอีกแลว (สรอย) น้ําปลา น้ําเปลา น้ํามัน น้ําเมา ข้ึนเอาข้ึนเอา น้ําเงินมัน

กรอย น้ําปลา น้ําเปลา น้ํามัน น้ําเมา ข้ึนเอาข้ึนเอา (คาเงินมันนอย)”78

เพลง “เมดอินไทยแลนด” เปนเพลงที่สรางความโดงดังใหกับคาราบาวเปนอยางมาก

เพราะมียอดขายมากท่ีสุดในป พ.ศ. 2527 และเพลงเมดอินไทยแลนดนี้ ไดถูกสรางสรรคข้ึนใน

3 ภาค (3 เวอรชั่น) กลาวคือ เมดอินไทยแลนด คร้ังแรกในป พ.ศ. 2527 เปนเพลงที่ออกมาตอตาน

สินคาญ่ีปุน เพราะชวงนั่นเปนคานิยมสินคาญ่ีปุนคอนขางแรง ป พ.ศ. 2540 มีเมดอินไทยแลนด

40 ออกทามกลางวิกฤตเศรษฐกิจตมยํากุง และป พ.ศ. 2552 มี “เมดอินไทยแลนด 52” ออกมา

ในชวงของวิกฤตแฮมเบอรเกอร มีนัยเพื่อเตือนใหคนไทยมีสติในการใชจาย และใหเห็นคุณคาใน

สินคาและความเปนไทย นําสินคาในไทยมาคาขายและชวยกันซื้อ ชวยกันเที่ยวในเมืองไทยรายได

จะไดหมุนเวียนในไทย ใชวิกฤตใหเปนโอกาส ไมตองวิ่งตามโลกาภิวัตนมากจนเกินไปอยางที่ผานมา

เพราะประเทศไทยยังมีสินคาภาคการเกษตรที่สามารถผลิตไวกินไวใชภายในประเทศไมตองพึ่งพิง

ตางชาติ

เพลง “เมดอินไทยแลนด” เปนบทเพลงที่มีนัยเพื่อตอตานสินคาตางประเทศของ

คนไทย ทั้งที่มีสินคาหลายชนิดผลิตที่ประเทศไทย เพียงไปตีตราตางประเทศ โดยเฉพาะประเทศญ่ีปุน

เพียงแคตราสินคาก็ทําใหสินคานั้นขายไดขายดี สวนตราสินคาที่เปนของคนไทยนั้นขายไมได

เปนบทเพลงรวมสมัยดานเศรษฐกิจทุนนิยมอีกเพลงหนึ่งของคาราบาว ผลประโยชนทางเศรษฐกิจ

จึงตกเปนของชาติมหาอํานาจตลอด ซึ่งเพลงนี้ออกเผยแพรเมื่อป พ.ศ. 2527 ซึ่งคนไทยกําลังนิยม

สินคาญ่ีปุนเปนอยางมาก ซึ่งเพลงเมดอินไทยแลนดนี้ มองอีกมิติก็เปนเพลงที่เขากับกลุมการเมืองได

เพราะเกี่ยวกับนโนบายการรณรงคสงเสริมคานิยมใหใชสินคาไทย

“เมดอินไทยแลนด แดนดินไทยเรา เก็บกันจนเกา เรามีแตของดีดี มาต้ังแต

กอนสุโขทัย มาลพบุรี อยุธยา ธนบุรี ยุคสมัยนี้ เปน กทม. เมืองที่คนตกทอ

(ไมเอาอยาไปวาเขานา) เมดอินไทยแลนด แดนไทยทําเอง จะรองรําทําเพลง

ก็ล้ําลึกลีลา ฝร่ังแอบชอบใจ แตคนไทยไมเห็นคา กลัวนอยหนา วาคุณคานิยม

ไมทันสมัย เมดอินเมืองไทย แลวใครจะรับประกันฮะ (ฉันวามันนาจะมีคนรับผิดชอบ

บาง) เมดอินไทยแลนด แฟนแฟนเขาใจ ผลิตผลคนไทยใชเองทําเอง ตัดเย็บเส้ือผา

กางโกงกางเกง กางเกงยีนส (ชะหนอยแน) แลวข้ึนเคร่ืองบินไปสงเขามา คนไทยไดหนา

(ฝร่ังมังคาไดเงิน) เมดอินไทยแลนด พอแขวนตามรานคา มาติดปายติดตราวา

78เนื้อรองเพลง “เงินกรอย,” ผลงานของ ยืนยง โอภากุล ชุดคนกับเมาท เผยแพรเมื่อ

2550.

173

เมดอินเจแปน ก็ขายดิบขายดีมีราคา คุยกันไดวามันมาตางแดน ทั้งทันสมัย มาจาก

แม็กกาซีน เขาไมไดหลอกเรากิน หลอกเรา นั่นหลอกตัวเอง...เอย”79

เพลง “เมด อิน ไทยแลนด 52” เปนเพลงที่มีนัยเพื่อสะทอนถึงความลมเหลวของทุน

เสรีนิยม และการเมืองเปนอีกกลไกหนึ่งทําใหเศรษฐกิจลมเหลวไปดวย เมดอินไทยแลนด 52 จาก

การสัมภาษณยืนยง โอภากุล (แอด คาราบาว) เจาของบทเพลงดังกลาว เมื่อวันที่ 27 พฤษภาคม

2552 เ ขียนเพลงเมดอินไทยแลนด ในบริบทที่ตางกัน แต เปนการสะกิดเ ตือนคนไทย

ทุกคร้ังวา ไทยเรายังมีของดีดีอีกมากมาย ไมวาจะเปนคานิยมสินคาตางประเทศ และใหเห็น

เปนบทเรียนวาการเดินตามมหาอํานาจก็ใชวาจะเปนทางที่ถูกตองเสมอไป หันหาวิถีไทย ๆ

ใชเศรษฐกิจพอเพียงหลอเล้ียงสังคมควบคูไปกับการคาขายกับตางประเทศ คนไทยอาจจะไมตอง

บอบช้ํามากอยางทุกวันนี้ ดังบทเพลง “เมด อิน ไทยแลนด 52” ตอไปนี้

“...เมด อิน ไทยแลนด แดนไทยวันนี้ โดนการเมืองบดบี้ โดนทุนเสรีส่ังสอนวา

วิ่งตามตูดฝร่ัง ตองยั้งคิดกันกอน วิกฤตนี้เปนอุทาหรณ สอนคนไทยใหจดจํา จดจํา

จดจําวิกฤตแฮมเบอรเกอร(คนไทยอยามัวเซอรวิ่งตามเคานะ) เมด อินไทยแลนด

กับแผนการวันนี้ เราตองนําของดี ๆ มาคาขายใหกันเองชวยกันซ้ือหาเที่ยวทอง แลว

เงินทองมันจะไปไหนก็แคไหลเวียนในเมืองไทย ใหเศรษฐกิจพอเพียง หลอเล้ียงเมือง

และรากหญา ควบคูกับคาไปตางแดน (เออ..วิธีนี้เขาทาเนอะ) ...เมด อินไทยแลนด

คือแควนความสุขของชีวิต ความสงบของสังคม และอารยธรรมสูงสง ไวเปนชีวิตที่กําไร

ดีกวามุงหาแตเงินทอง วิ่งตามโลกาภิวัตน สํานึกแหงมวลมนุษยชาติ เพื่อชนชาติ

ทุกชนชาติ นี่คือโอกาสของคนไทย นําโลกสูแสงสวาง ยังเมด อิน ไทยแลนด”80

เพลง “โฮะ” เปนเพลงที่มีนัยเพื่อสรางกําลังใจและหาทางแกปญหารวมกันจาก

ปญหาวิกฤตเศรษฐกิจ โดยการเปรียบเทียบกับแกงโฮะ ที่เอาผักหลาย ๆ อยางที่มีอยูมารวมกัน

ก็จะแกปญหาความหิวได เชนเดียวกับวิกฤติเศรษฐกิจแฮมเบอรเกอร เมื่อโลกาภิวัตนสหรัฐอเมริกาพัง

เราคนไทยควรหันมาหาเศรษฐกิจแบบพอเพียง ใชของไทย กิน เที่ยว ในเมืองไทย หันหนา

เขาหากันชวยกันคนละไมคนละมือก็จะเปนทางออกใหไทยเราอยูรอดได เนื่องจากประเทศไทยเรา

79เนื้อรองเพลง “เมดอินไทยแลนด,” ผลงานของคาราบาว ชุดเมดอินไทยแลนด

เผยแพรเมื่อ ธันวาคม 2527.

80เนื้อรองเพลง “เมดอินไทยแลนด 52,” ผลงานของคาราบาว ชุดโฮะ เผยแพรเมื่อ

เมษายน 2552.

174

มีพืชผัก มีขาว มีภูมิปญญามากมายท่ีสามารถนํามาบริโภคโดยไมตองซื้อหาจากตางแดนก็จะ

สามารถผานวิกฤตไปได มีเนื้อหาดังนี้

“โฮะคือแกงทั้งหมด ที่กินเหลือแลวเอามาปน เติมผักใหพอแลวคน เอาคน ๆ ๆ

ใหเขากันมันคือความสําเร็จของคนเพ่ือถนอมอาหาร สังคมไทยเวลานี้มันเปนแบบ

นั้น ตองหันหนาเขาหากัน พึ่งพาอาศัย *โฮะแปลวารวมกันเนอ ถึงดูเลอะเทอะแต

รวมกันได โฮะเปนภูมิปญญาไทยถอยทีถอยอาศัย อยูกันไปแบบโฮะ โฮะ โฮะโฮะ

แกงโฮะ โฮะจึงไมมีใครเดน เนนเอกลักษณโดยรวม เมื่ออเมริกันภิวัฒนอวม ไทย

แลนดตองรวมพลัง มุงหวังเศรษฐกิจพอเพียง กินใชพึงสังวรระวัง เมืองไทยกินเที่ยว

ทั่วหรือยัง ไยตองถอสังขารไปผลาญตังถึงตางแดน **โฮะ คือเทใจรวมกัน ในปญหา

สารพัน มันตองมีทางออก ตราบใดที่คนไมยอมจนตรอก ซอกซอกแซกแซก เด๋ียวก็

เจอมอเตอรเวย ชีวิตถึงเล้ียวผิดสักกี่คร้ัง รวมสติสตังคต้ังตรงไวอยาใหเปกินแกงโฮะ

ฟงเพลงโฮะ เด๋ียวมีเฮ กินแกงโฮะ ฟงเพลง โฮะ เด๋ียวมีเฮ กูชีวิตโปเก ตองกูกันแบบ

โฮะ โฮะ โฮะ โฮะ แกงโฮะ” 81

ดานระบบเศรษฐกิจ

ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว สรางสรรคผลงานเพลงที่มีเนื้อหาเกี่ยวกับระบบ

เศรษฐกิจ ทั้งที่เปนระบบเศรษฐกิจแบบทุนนิยมที่ประเทศมหาอํานาจเปนผูควบคุมเศรษฐกิจอยาง

สหรัฐอเมริกาหรือสิงคโปร ที่ทุกประเทศลวนทําเพื่อประโยชนของตนเอง เชน เพลง “อเมริโกย”

หรือเพลง “โจรสลัดสิงคโปร” เปนตน และมีเพลงที่สะทอนวิถีชีวิตของผูคนทามกลางระบบ

เศรษฐกิจทุนนิยม ที่มีสวนกระตุนใหเกิดพฤติกรรมของคนในสังคมวัตถุนิยม ผูมีรายไดนอยก็จะมี

การกูยืมผอนชําระเพื่อใหไดส่ิงของที่ตนตองการ เชน เพลง “ดอกเบ้ีย” “ราชาเงินผอน” และ

นอกจากนี้ ยังไดนําเสนอบทเพลงที่เกี่ยวกับเศรษฐกิจพอเพียง เชน เพลง “ทํามือ” เพลง “พออยูพอกิน”

เปนตน

เพลง “อเมริโกย” เปนบทเพลงที่มีนัยทางการเมืองการใชอํานาจของประเทศ

มหาอํานาจอยางสหรัฐอเมริกาเพื่อฉกชิงผลประโยชนดวยรูปแบบตาง ๆ ที่เปนการสราง

ภาพลักษณในทางที่ดีใหกับตัวเอง เปรียบเสมือนกลืนไมเขาคายไมออก เพราะความเกรงกลัว

ในอํานาจ กลัวอํานาจทางการเมืองส่ันคลอน ส่ิงดีดีที่ประเทศมหาอํานาจอยางสหรัฐอเมริกา

81เนื้อรองเพลง “โฮะ,” ผลงานของคาราบาว ชุดโฮะ เผยแพรเมื่อ เมษายน 2552.

175

เจาผูควบคุมระบบเศรษฐกิจโลกไดฉกชิงไป เชน ขาวหอมมะลิ แรฐาน ปาไม แลวใหคนไทย

ต้ังโรงงานผลิตเส้ือผา โรงปนทอ วันใดที่ประเทศมหาอํานาจอยากจะคว่ําบาตรก็ไมซื้อสินคา เปน

กลยุทธทางเศรษฐกิจที่ประเทศเล็ก ๆ ไมอาจจะตามทันได เปนบทเพลงที่สะทอนใหเห็นวาตราบใด

ที่ประเทศไทยไมสามารถยืนดวยตัวของตัวเอง ยังตองอาศัยประเทศมหาอํานาจอยาง

สหรัฐอเมริกามากเกินไป ก็จะถูกกดข่ีอยูตลอดเวลา ดังเนื้อหาบางสวนของบทเพลง “อเมริโกย”

ตอไปนี้

“อเมริกา อเมริโกยลิเก ...อเมริกา เลนลิเกปลูกขาวเจา คน คนรูเร่ืองขาวจาก

เมืองไทย หลอกไปแลกแจกกระดาษทําดอกเตอร ดอกเตอร ดอกเตอร ดอกแหมมัน

นาภูมิใจเปนขาวไทยพันธุทางกลางเท็กซัส อเมริกาโยนหมัดควํ่าไทยลงได กระแทก

พุงยุงฉางขาวไทยกระเพื่อม จนชาวนาส่ันสะเทือนพลัดตกหลังควาย อเมริกาเลน

ลิเกขุดแรธาตุ อยางแกสกาซธรรมชาติกลางอาวไทย วาโชติชวงชัชวาลบาน

เบอเรอเทอ ใครฉลาด ใครเซอใครตมใคร แกสกาซของใหมไทยไมถนัด ถาโคนปา

เผาถานมาพอฟดกันไหว อเมริกาโดดทิ่มไทยไดสองตอ มีปลายนวมติดคอฉันจะพูด

ไดอยางไง ศึกขาวเจาชิงแชมปเปยนโลก ไทยถูกชกลงไปนอนนับสิบ ศึกแรธาตุชิง

แชมปเปยนโลก ไทยถูกชกแพ ที.เค.โอ. อเมริกาเลนลิเกแกผาผอน ฉันทนา

เดือดรอนใครสนใจ ทั้งส่ิงทอไหมไทย รวมทั้งผาดิบ บีบเสียจนหนาเขียวเสียวตับไต

ไทยตองเลิกขายผาเอาหนารอด อยาหวังแตคิดสวมกอดเขาเพ่ือล้ีภัย เปนคนไทย

มวยไทยเรายังเปนตอ เขาไมใชพันธุแมพันธุพอกลัวญาติเขาทําไม…”82

ระบบเศรษฐกิจแบบทุนนิยม ทําใหเกิดกิจกรรมทางธุรกิจการกูยืม เชาซื้อ สงผลให

ประชาชนมีหนี้สิน โดยนายทุนเปนผูรับดอกเบ้ียหรือดอกผลจากตนทุนที่ลงไป เชน การผอนชําระ

คาสินคา เพื่ออํานวยความสะดวกของตนเอง ซึ่งเห็นไดชัดในปจจุบันมีการพัฒนาเปนระบบ

บัตรเครดิต ผูมีรายไดสวนใหญนิยมใชบัตรเครดิต บางคร้ังทําใหมีหนี้สินลนตัว หรือกรณีถูกทวงหนี้

ในลักษณะที่เหี้ยมโหด เปนตน ดังเนื้อหาของบทเพลง “ดอกเบ้ีย” และเพลง “ราชาเงินผอน”

ตอไปนี้

“ดอกเอยดอกเบ้ียเอย เจาไมเคยเหี่ยวเฉาซักที บานเบงชั่วนาตาป แตดอกทวีบาน

อยูที่ธนาคารในทุงนากวางใหญไพศาล เหลืองตระการดังทุงรวงทอง เปนขาวเขียว

ยังไมเกี่ยวลงมากอง ก็ติดจํานองมาซื้อปุยซ้ือยา มาในเมืองอยากมีบานมีรถ มีเงินสด

82เนื้อรองเพลง “อเมริโกย,” ผลงานของคาราบาว ชุดโฮะ เผยแพรเมื่อ เมษายน

2552.

176

ไมพอยังมีปญญา มีเงินดาวนเอาไปดาวนเขาออกมาที่เหลือผอนเร่ือยมากินเวลาจน

เปนปูน ดอกเอยดอกเบ้ียเอย เจาไมเคยเหี่ยวเฉาซักที บานเบงชั่วนาตาปแตดอก

ทวีบานอยูที่ธนาคาร นั่นแนะแบงคกรุงศรี ตรงนี้แบงคกสิกรไทย ตรงโนนฟองซิเออร

หลังใหญบานอยูทั่วไปไมมีวันรวงโรย เมื่อวานรอยละหาสลึง วันนี้รอยละหกสลึง

พรุงนี้รอยละเจ็ดสลึง พอถึงมะรืนกลายเปนสิบสลึง ดอกเอยดอกเบ้ียเอย เจาไมเคย

เหี่ยวเฉาซักที บานเบงชั่วนาตาป แตดอกทวีบานอยูที่ธนาคาร …”83

เพลง “ราชาเงนิผอน” มีนัยบรรยายวถิีชีวิตของผูคนในสังคมบริโภค สําหรับผูมีรายไดตํ่า

จะมีการซื้อสินคาในระบบผอนสง มีเนื้อหาของบทเพลงดังนี ้

“เจียมเพราะจนเปนคนอยางขา เกิดเปนราชาเงินผอนเมืองไทย ทํางานทําเงิน

ทําเกินเงินเดือน เศรษฐกิจคลาดเคล่ือน เงินเดือนไมพอใช ใหเราทํางานทําแลก

เงินตรา แตตอตีราคาต่ํากวาความเปนไป การคาการขายก็คิดใหมีเงินผอน ดาวน

ไมเดือดรอนผอนตามสบาย ขาวของเคร่ืองใชก็ซื้อไดดวยดาวน ผอนกันยาว ๆ

ดอกเบ้ียบานตะไท ดอกทวีคูณก็หมุนเดือนชนเดือน เขาคอยมาเตือนวาผอนชา

เกินไป ก็อยากจะใชแตส่ิงของจําเปน เอย... หนทางจะเดินหนทางใด อันเมืองไทย

ใหญอุดมเอย...ดินดีสมเปนนาสวน เพื่อนเอยเราชักชวน ตองชวยกันมุงหมั่นทํา” 84

ระบบเศรษฐกิจพอเพียง นับจากวิกฤติฟองสบูแตกชวงป พ.ศ. 2540 กระแสเศรษฐกิจ

แบบพอเพียงเร่ิมมีบทบาทตอการพัฒนาประเทศ และรัฐบาลไดนํามาเปนนโยบายของรัฐบาล เพื่อ

สนองแนวทางตามพระราชดําริพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว และถูกบรรจุไวในแผนพัฒนา

เศรษฐกิจและสังคมแหงชาติฉบับที่ 9 และฉบับที่ 10 ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ไดนําเพลง

เพื่อสงเสริมสนับสนุนการใชชีวิตบนวิถีของความพอเพียง และนําภูมิปญญาเพื่อพัฒนาเศรษฐกิจไทย

ใหมีความยั่งยืน เปนการนําทฤษฎีใหมเผยแพรผานบทเพลง ดังเพลง “พออยูพอกิน” ตอไปนี้

“ทํานาเพียง 5 ไร ไดขาวกินตลอดป พืชไรไมผลดี แฟงแตงกวา 5 ไรพอบอน้ํา

3 ไรนั้น เล้ียงพืชพันธุปลาในบอ 2 ไรเปนเรือนหอ พอใหมาทฤษฎีใหม *ตราบใดที่

ยังมีดินเรายังมีกินมีอยูตลอดไปบรรพบุรุษคนไทยเอาหลังสูฟาเอาหนาสูดิน **ตราบใด

ที่ยังมีแรงจะแปลงไรนาเปนผลิตผล พอเพียงใหเล้ียงตัวตนเปนพลเมืองพออยูพอกิน

83เนื้อรองเพลง “ดอกเบ้ีย,” ผลงานของคาราบาว ชุดลุงข้ีเมา เผยแพรเมื่อ ตุลาคม

2524.

84เนื้อรองเพลง “ราชาเงินผอน,” ผลงานของคาราบาว ชุดเมดอินไทยแลนด เผยแพร

เมื่อ ธันวาคม 2527.

177

พอแมยกใหมาที่ปูยาเคยทํากินนาไรคือทรัพยสิน จิตวิญญาณบรรพชน ลูกหลานเร

ไปขาย นาละอายซ้ือของโจร หวนกลับมาเล้ียงดูตน เปนกรรมกรจะกินอะไร สหกรณ

เปนการรวมหมู กูเศรษฐกิจพึ่งพาตนเอง สหกรณรวมกันเปนเมืองเมืองสหกรณ

เกษตรเพียงพอ สอดประสานเขาในสวนกลาง สรางความเปนธรรมผูผลิตบริโภค

หากมีเหลือคอยไปจําหนาย สงออกไปขาย สรางความมั่นคง ตราบใดที่ยังมีแรง

จงแปลงไรนาเปนผลิตผล หลอเล้ียงคนไทยทุกคน ใหพลเมืองพออยูพอกินพลเมือง

พออยูพอกินพลเมือง...พออยูพอกิน ไชโย...สนุกจังเลย ...”85

85เนื้อรองเพลง “พออยูพอกิน,” ผลงานของคาราบาว ชุด พออยูพอกิน เผยแพรเมื่อ

ธันวาคม 2541.

178

บทที่ 7

ทัศนคติของประชาชนท่ีมีตอบทเพลงของคาราบาว การศึกษาคร้ังนี้ผูวิจัยไดสํารวจความคิดเห็นของประชาชนตอบทเพลงของยืนยง

โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 โดยกลุมประชากรเปนชาวกรุงเทพมหานคร

จํานวน 508 คน ซึ่งมีประเด็นที่ศึกษา 3 ประเด็น ไดแก ความคิดเห็นตอกระบวนการสรางสรรค

บทเพลง บริบททางสังคมที่มีอิทธิพลในการสรางสรรคบทเพลง ประเด็นและนัยทางการเมือง

ประเด็นและนัยทางสังคม ประเด็นและนัยทางเศรษฐกิจที่ส่ือสารผานบทเพลงของยืนยง โอภากุล

และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 โดยนําเสนอรายงานดวยสถิติจํานวน รอยละ คาเฉลี่ย

(mean) และคาเบ่ียงเบนมาตรฐาน (Standard Deviation) รายละเอียดดังตารางที่ 7.1-7.4

ขอมูลทัว่ไปของผูตอบแบบสอบถาม

การศึกษาคร้ังนี้ ไดสํารวจประชาชนในเขตพ้ืนที่กรุงเทพมหานคร และผูที่ชื่นชอบ

วงดนตรีคาราบาว ดวยแบบสอบถาม จํานวน 508 คน ประกอบดวยดังนี้

เพศ ผูใหขอมูลเปนเพศชาย รอยละ 53.5 เพศหญิง รอยละ 46.5

สถานภาพ สวนใหญมีสถานภาพโสด รอยละ 67.1 สมรส รอยละ 31.5 หมาย/

หยาราง รอยละ 1.4

อาชีพ ผูใหขอมูลสวนใหญประกอบอาชีพเปนพนักงานบริษัทเอกชน รอยละ 36.2

เปนนักศึกษา รอยละ 35.8 รับราชการ/พนักงานรัฐวิสาหกิจ รอยละ 10.2 รับจางทั่วไป รอยละ

11.6 และอ่ืน รอยละ 6.1

อายุ สวนใหญผูใหขอมูลมีอายุอยูในชวง 20-24 ป รอยละ 23.4 รองลงมา คือ อายุ 25-

29 ป รอยละ 20.1 อายุตํ่ากวา 20 ป รอยละ 19.4 อายุ 40 ปข้ึนไป รอยละ 15 อายุ 30-34 รอยละ

11.8 และอายุ 35-39 รอยละ 10 รายละเอียดตามตารางที่ 7.1

179

ตารางที่ 7.1

คุณลักษณะทางประชากรของผูตอบแบบสอบถาม

N = 508

คุณลักษณะทางประชากร จํานวน รอยละ

เพศ

ชาย 272 53.5

หญิง 236 46.5

สถานภาพ

โสด 341 67.1

สมรส 160 31.5

หมาย/หยาราง 7 1.4

อาชีพ

นักเรียน/นักศึกษา 182 35.8

พนักงานบริษัท/ภาคเอกชน 184 36.2

รับราชการ/พนกังานรัฐวิสาหกิจ 52 10.2

รับจางทั่วไป 59 11.6

อ่ืน ๆ 31 6.1

อาย ุ

ตํ่ากวา 20 ป 100 19.7

อาย ุ20-24 ป 119 23.4

อาย ุ25-29 ป 102 20.1

อาย ุ30-34 ป 60 11.8

อาย ุ35-39 ป 51 10

อาย ุ40 ปข้ึนไป 76 15

180

ความคิดเห็นของประชาชนตอบทเพลงของ ยืนยง โอภากลุ และวงคาราบาว

ตารางที่ 7.2

ระดับความคิดเห็นตอกระบวนการสรางสรรคบทเพลงของ ยนืยง โอภากุล

และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552

ขอคําถาม Mean S.D. ระดับ อันดับ

1. เนื้อหาบทเพลงของยนืยง โอภากุล ใชภาษาที่เขาใจ

งายส่ือความหมายตรงไปตรงมา เปนภาษา

ชาวบาน ๆ ทีฟ่งแลวเขาใจไดดี เชน ไอหํา ลางบาง

กนโดง เปนตน

4.27 0.79 มากที่สุด 5

2. แนวเพลงของยืนยง โอภากลุ และวงคาราบาว

เปนแนวเพลงที่เหมาะกับทกุยุคทกุสมัย

4.26 0.82 มากที่สุด 6

3. วงคาราบาวมีการนําดนตรีไทยมารวมบรรเลงเสมอ

เชน ซอ ขลุย เปนตน

4.32 0.82 มากที่สุด 4

4. ทาํนองเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว

มีทํานองดนตรีที่สนุกสนาน เชน จงัหวะ 3 ชา หรือ

มีลักษณะจังหวะทาํนองเพลงพืน้บาน เชน

เพลงฉอย เพลงอีแซว จงัหวะหมอลํา เปนตน

4.24 0.82 มากที่สุด 7

5. จังหวะทาํนองเพลงของยืนยง โอภากุล และจังหวะ

ทํานองเพลงของวงคาราบาว มีจงัหวะที่เราใจ

กระตุนความรูสึกรวมของผูฟงเพลง

4.37 0.76 มากที่สุด 1

6. เมื่อทานฟงบทเพลงของยืนยง โอภากุล และ

วงคาราบาว ทาํใหเขาใจสภาพสังคม การเมอืง และ

เศรษฐกิจ ในชวงเวลานั้นไดดีข้ึน

4.23 0.79 มากที่สุด 8

7. บทเพลงของ ยนืยง โอภากุล มีผลตอการโนมนาว

ผูฟงใหเกิดความรักชาติ และเห็นคุณคาของความเปน

ไทย เชน เมดอินไทยแลนด ทาํมือ สามัคคีประเทศไทย

เปนตน

4.35 0.82 มากที่สุด 2

181

ตารางที่ 7.2 (ตอ)

ขอคําถาม Mean S.D. ระดับ อันดับ

8. บทเพลงของวงคาราบาวเปนวงดนตรีเพือ่ชีวิตที่ม ี

เอกลักษณในการสื่อสารทางการเมือง และไดรับ

ความนิยมตลอดมา

4.33 0.80 มากที่สุด 3

9. บทเพลงของยนืยง โอภากุล และวงคาราบาว มี

หลายเพลงเปนเพลงตองหามเพราะการใชภาษา

และส่ือความหมายอยางตรงไปตรงมาแตก็ยังไดรับ

ความนิยม เชน เพลงหําเทยีม กัญชา ทนิเนอร

4.11 0.99 มาก 10

10. บทเพลงของ ยนืยง โอภากุล และวงคาราบาว

แสดงถึงการมสีวนรวมรับผิดชอบตอสังคม

4.17 0.90 มาก 9

รวม 4.26 0.58 มากที่สุด

จากตารางที่ 7.2 ความเห็นของประชาชนตอกระบวนการสรางสรรคบทเพลงของ

ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว พบวา โดยภาพรวมมีความคิดเห็นตอกระบวนการสรางสรรค

บทเพลงอยูในระดับมากที่สุด โดยมีความคิดเห็นตอจังหวะทํานองเพลงของยืนยง โอภากุล และ

จังหวะทํานองเพลงของวงคาราบาว มีจังหวะที่เราใจ กระตุนความรูสึกรวมของผูฟงเพลง มากที่สุด

(คาเฉลี่ย 4.37) รองลงมา คือ บทเพลงของยืนยงโอภากุล มีผลตอการโนมนาวผูฟงใหเกิดความรัก

ชาติ และเห็นคุณคาของความเปนไทย เชน เมดอินไทยแลนด ทํามือ สามัคคีประเทศไทย (คาเฉล่ีย

4.35) และบทเพลงของวงคาราบาวเปนวงดนตรีเพื่อชีวิตที่มีเอกลักษณในการสื่อสารทางการเมือง

และไดรับความนิยมตลอดมา (คาเฉล่ีย 4.33)

จะเห็นไดวาขอมูลจากการสํารวจประชาชนทั่วไป มีความเห็นสอดคลองกับความเห็น

ของนักวิชาการ อยางขจร ฝายเทศ1 ที่กลาววา การที่เพลงคาราบาวไดรับความนิยมในกลุมวัยรุน

นั้น สวนหนึ่งอาจมาจากการทําเพลงแนวร็อค เมื่อไดรับอิทธิพลจากฟลิปปนส แตเปนร็อคที่มี

ความเปนไทย ประกอบกับเนื้อหาเพลงเกี่ยวของกับประชนทั่วไปที่เปนคนสวนใหญ สะทอนภาพใน

มิติตาง ๆ ของสังคม และในสวนของเพลงที่มีผลตอการโนมนาวผูฟงใหเกิดความรักชาติ เห็นคุณคาใน

1สัมภาษณ ขจร ฝายเทศ, วนัที ่12 กรกฎาคม 2552.

182

ความเปนไทยนั้นก็สอดคลองกับแนวคิดของศาสตราจารย ดร.ลิขิต ธีรเวคิน2 ที่เสนอไววา “เพลงมี

สวนสําคัญในการสรางคานิยม และปลูกจิตสํานึกในการรักชาติ สรางเอกลักษณ สรางศิลปะทาง

วัฒนธรรม และบอกเลาเร่ืองราวของสังคม”

ตารางที่ 7.3

ระดับความคิดเห็นตอบริบทที่มีอิทธพิลในการสรางสรรคบทเพลง

ของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว

ขอคําถาม Mean S.D. ระดับ อันดับ

1. การเปลี่ยนแปลงทางสังคม วฒันธรรม เศรษฐกิจ

และการเมือง มีอิทธิพลตอการสรางสรรคบทเพลง

ของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว

4.08 0.88 มาก 10

2. “ถึกควายทุย” เปนตัวละครส่ือความหมายใน

เร่ืองตาง ๆ ผานผลงานเพลงของวงคาราบาว เชน

สะทอนความเดือดรอน ความไมเทาเทยีมกันทาง

สังคม เชน เพลงถึกควายทยุ บัวลอย มะโหนก

ไอถุยแถลงการณ เปนตน

4.15 0.85 มาก 9

3. สภาวการณขาวไมมีราคาหรือผลผลิตภาคเกษตร

ตกตํ่าทาํใหชาวไร ชาวนา เดือดรอน ยืนยงโอภากุล

และวงคาราบาว นาํมาเปนบริบทในการแตง

เพลง เชน เพลงหาํเทยีม หําเฮี้ยน ชีวิตชาวนา

เปนตน

4.22 0.84 มากที่สุด 7

4. กระแสทนุนิยมเขามามีอิทธพิลตอวิถชีีวติของคนไทย

อํานาจเงนิเปนใหญ ทาํใหผูคนด้ินรนเพื่อหาเงิน

จํานวนมาก ซึง่ยนืยง โอภากลุ และวงคาราบาว นาํ

เร่ืองเกี่ยวกับปญหาสังคมมาแตงเปนเพลง เชน

เพลง แมสาย นางงามตูกระจก ซาอุดร เปนตน

4.29 0.83 มากที่สุด 3

2สัมภาษณ ลิขิต ธีรเวคิน, วนัที ่2 กรกฎาคม 2552.

183

ตารางที่ 7.3 (ตอ)

ขอคําถาม Mean S.D. ระดับ อันดับ

5. การทาํลายปาสรางเข่ือนเพื่อทําถนนใหม ี

ความเจริญตามนโยบายรัฐบาล เพื่อที่จะไดเปน

เสือแหงเอเชีย เปนบริบททีน่าํมาแตงเปนเพลง

ของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว เชน เพลง

เข่ือน สนัน่ปา หลวงตาประจักษ เปนตน

4.24 0.83 มากที่สุด 4

6. ทุนนิยมอเมริกาเขามามีบทบาทตอสังคมไทย

ดานวัตถุนยิม เนนความทนัสมัย เปนบริบทที่

นํามาสูการสรางสรรคบทเพลงของยืนยง โอภากุล

และวงคาราบาว เชน อเมริโกย ราชาเงินผอน

4.19 0.86 มาก 8

7. นโยบายรัฐบาลมีอิทธพิลในการสรางสรรค

บทเพลงของยนืยง โอภากุล และวงคาราบาว

เชน เพลงโนพรอมแพร็ม นคิ 30 บาทรักษาไมได

โอท็อป เวลคัมทูไทยแลนด เมาไมขับ เปนตน

4.22 0.82 มากที่สุด 7

8. ความยากลําบากของผูคนในสังคม ยนืยง

โอภากุล และวงคาราบาว นําเร่ืองราวมาแตง

เปนเพลง เชน เพลงยายสําอาง เพลงวณิพก

เปนตน

4.30 0.83 มากที่สุด 2

9. ปญหาสังคมทีเ่กี่ยวกับเยาวชนดานส่ิงเสพติด

มีอิทธพิลตอการแตงเพลงของยืนยง โอภากุล

และวงคาราบาว เพื่อสะทอนปญหาสังคม เชน

กัญชา ทนิเนอร

4.34 0.78 มากที่สุด 1

10. การเปลีย่นแปลงทางการเมืองที่สําคัญ ๆ ไมวาจะ

เปนปฏิวัติรัฐประหารหรือการเรียกรองประชาธิปไตย

มีสวนผลกัดันใหเกิดแรงบันดาลใจในการ สรางสรรค

บทเพลงของยนืยง โอภากุล และวงคาราบาว

4.23 0.85 มากที่สุด 5

รวม 4.23 0.62 มากที่สุด

184

จากตารางที่ 7.3 ความคิดเห็นของประชาชนตอบริบทที่มีอิทธิพลในการสรางสรรค

บทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว พบวา โดยภาพรวมมีความคิดเห็นอยูในระดับ

มากที่สุด (คาเฉลี่ย 4.23) เมื่อพิจารณาในรายขอแลว พบวา ขอที่มีคะแนนสูงที่สุด คือ ปญหาสังคม

ที่เกี่ยวกับเยาวชนดานส่ิงเสพติด มีอิทธิพลตอการแตงเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว

เพื่อสะทอนปญหาสังคม เชน กัญชา ทินเนอร (คาเฉล่ีย 4.34) รองลงมา คือ ความยากลําบาก

ของผูคนในสังคม ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว นําเร่ืองราวมาแตงเปนเพลง เชน เพลงยายสําอาง

เพลงวณิพก เปนตน (คาเฉลี่ย 4.30) กระแสทุนนิยมเขามามีอิทธิพลตอวิถีชีวิตของคนไทย อํานาจเงิน

เปนใหญ ทําใหผูคนด้ินรนเพื่อหาเงินจํานวนมาก ซึ่งยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว นําเร่ือง

เกี่ยวกับปญหาสังคมมาแตงเปนเพลง เชน เพลงแมสาย นางงามตูกระจก ซาอุดร เปนตน

(คาเฉลี่ย 4.29) การทําลายปาสรางเข่ือนเพื่อทําถนนใหมีความเจริญตามนโยบายรัฐบาล เพื่อที่จะ

ไดเปนเสือแหงเอเชีย เปนบริบทที่นํามาแตงเปนเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว เชน

เพลงเข่ือน สนั่นปา หลวงตาประจักษ เปนตน (คาเฉลี่ย 4.24)

ความคิดเห็นขางตนมีความสอดคลองกับการวิเคราะหบทเพลง เพลงที่เกี่ยวกับ

ยาเสพติด ยืนยง โอภากุล จะแตงเพลงตามพัฒนาการของสิ่งเสพติด ในยุคแรก ๆ ก็จะเปนกัญชา

ทินเนอร (สารระเหย) และมาในยุคปจจุบันก็จะเปนยาบา อยางเพลง เสพตายขายติดคุก ตาม

นโยบายรัฐบาล พ.ต.ท.ดร.ทักษิณ ชินวัตร ดานปญหายาเสพติดโดยเฉพาะยาบา สวนเพลง

ที่เกี่ยวกับความทุกขยากลําบากของคนช้ันลางนั้นมีเปนจํานวนมาก เพราะเพลงของคาราบาว

เปรียบเสมือนพื้นที่สาธารณะสําหรับคนที่ไมมีปากมีเสียง และการทําลายปาไมและสิ่งแวดลอม

ก็เปนอีกกลุมเพลงที่มีจํานวนมากเชนกันทั้งมาจากโครงการตาง ๆ ของรัฐบาลเอง หรือการใช

อํานาจของผูมีอิทธิพล เปนตน

ตารางที่ 7.4

ระดับความคิดเห็นตอการส่ือสารทางการเมืองผานบทเพลงของ

ยืนยง โอภากลุ และวงคาราบาว

ขอคําถาม Mean S.D. ระดับ อันดับ

1. บทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาวส่ือสาร

ถงึระบบประชาธิปไตย เชน เพลงประชาธิปไตย

4.34 0.75 มาก

ที่สุด

1

2. บทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว สะทอน

การทํางานของระบบรัฐสภา

4.07 0.88 มาก 8

185

ตารางที่ 7.4 (ตอ)

ขอคําถาม Mean S.D. ระดับ อันดับ

3. บทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว มีบทบาทตอการส่ือสารถึงหลักการประชาธปิไตยผานระบบตัวแทน เชน เพลงผูทน

4.11 0.90 มาก 6

4. บทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว มีบทบาทตอการส่ือสารถึงการทํางานของรัฐสภา

3.97 1.00 มาก 10

5. ทานเหน็วาบทเพลงของยนืยง โอภากุล และวงคาราบาว มีบทบาทตอการส่ือสารถงึการออกกฎหมาย

3.86 1.10 มาก 12

6. บทเพลงของยืนยง โอภากุล สามารถส่ือสารเกี่ยวกับ การเมืองมากกวาบทเพลงในภาพรวมของวงคาราบาว

3.93 1.02 มาก 11

7. บทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว สะทอน พฤติกรรมของนักการเมืองที่ปลอยปละละเลย ประชาชนเมื่อผานการเลือกต้ังไปแลว

4.16 0.92 มาก 2

8. บทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ส่ือสาร เกีย่วกบัผูนาํทางความคิดทางการเมือง เชน อองซานซูจี เนลยัง เซ กูวารา เปนตน

4.02 1.00 มาก 9

9. บทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว สะทอน ภาพลักษณของนักการเมือง เตาฮูยี ้เจาตาก มหาจําลอง รุน 7 โนพรอมแพรม เปนตน

4.13 0.91 มาก 5

10. บทเพลงของยืนยง โอภากุล ส่ือสารถึงคุณลักษณะของ นกัการเมอืงทีพ่ึงประสงค เชน เพลงสัจจะ 10 ประการ

4.15 0.89 มาก 3

11. ทานคิดวาบทเพลงของยนืยง โอภากุล และ วงคาราบาว เปนเสมือนตัวแทนของประชาชนในการ

ส่ือสารนกัการเมือง หรือรัฐบาลใหรับรูปญหาตาง ๆ

4.15 0.90 มาก 4

12. นโยบายรัฐบาล ที่ถูกถายทอดผานบทเพลงของ ยนืยง โอภากุล และวงคาราบาว ทําใหเขาใจนโยบายรัฐบาล

ไดดียิ่งข้ึน

4.09 0.98 มาก 7

รวม 4.08 0.73 มาก

186

จากตารางที่ 7.4 ระดับความคิดเห็นตอการส่ือสารทางการเมืองผานบทเพลงของ

ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว พบวา ความคิดเห็นของประชาชนตอการสื่อสารทางการเมือง

ผานบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว โดยรวมอยูในระดับมาก (คาเฉล่ีย 4.08) เมื่อ

พิจารณาในรายขอแลวพบวา ขอที่มีระดับคะแนนสูงที่สุด คือ ขอที่ 1 บทเพลงของยืนยง โอภากุล และ

วงคาราบาวส่ือสารถึงระบบประชาธิปไตย เชน เพลงประชาธิปไตย (คาเฉลี่ย 4.34) รองลงมาคือ

ขอ 7 บทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว สะทอนพฤติกรรมของนักการเมืองที่ปลอยปละ

ละเลยประชาชนเม่ือผานการเลือกต้ังไปแลว (คาเฉล่ีย 4.16) ขอ10 บทเพลงของยืนยง โอภากุล

ส่ือสารถึงคุณลักษณะของนักการเมืองที่พึงประสงค เชน เพลงสัจจะ 10 ประการ และขอ 11 บทเพลง

ของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว เปนเสมือนตัวแทนของประชาชนในการส่ือสารนักการเมือง

หรือรัฐบาลใหรับรูปญหาตาง ๆ มีระดับคะแนนเทากัน (คาเฉลี่ย 4.16)

ตารางที่ 7.5

ระดับความคิดเห็นตอการส่ือสารทางสังคมผานบทเพลงของ

ยืนยง โอภากลุ และวงคาราบาว

ขอความ Mean S.D ระดับ อันดับ

1 บทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว

สะทอน ความยากจนของประชาชน

4.06 0.97 มาก 9

2 ชีวิตชาวนาถูกหลอกถูกโกงถายทอดผาน

บทเพลงของยนืยง โอภากุล และวงคาราบาว

4.20 0.86 มาก 3

3 บทเพลงของยนืยง โอภากุล และวงคาราบาว

ถายทอดการถูกเอาเอาเปรียบของชนช้ันแรงงาน

4.01 1.00 มาก 10

4 บทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว

ถายทอดเร่ืองราวของชนกลุมนอย

4.15 0.87 มาก 5

5 บทเพลงของยนืยง โอภากุล และวงคาราบาว

มีเนื้อหาเกี่ยวกับจริยธรรมทางสังคม

4.13 0.96 มาก 6

6 บทเพลงของยนืยง โอภากุล และวงคาราบาว

มีการถายทอดถึงปญหาเด็กและเยาวชน

4.22 0.83 มากที่สุด 1

187

ตารางที่ 7.5 (ตอ)

ขอความ Mean S.D ระดับ อันดับ

7 บทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาวส่ือสาร

เกี่ยวกับการศึกษา เชน บัณฑิตตกงาน หรือ

การคอรรัปชั่นในวงการศึกษา เปนตน

4.19 0.86 มาก 4

8 บทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว

ส่ือสารถึงปญหายาเสพติด

4.07 0.96 มาก 8

9 บทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว

ถายทอดเกี่ยวกับศิลปะวัฒนธรรมของไทย

4.11 0.95 มาก 7

10 บทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว

ส่ือสารถึงปญหาธรรมชาติและส่ิงแวดลอม

4.20 0.85 มาก 2

รวม 4.13 0.55 มาก

จากตารางที่ 7.5 ความคิดเห็นตอการส่ือสารทางสังคมผานบทเพลงของยืนยง โอภากุล

และวงคาราบาว พบวา ประชาชนมีความคิดเห็นตอการส่ือสารทางสังคมผานบทเพลงของยืนยง

โอภากุล และวงคาราบาว โดยภาพรวมอยูในระดับมาก เมื่อวิเคราะหในรายขอแลวพบวา ขอที่มี

คะแนนมากที่สุด คือ ขอ 6 บทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว มีการถายทอดถึงปญหาเด็ก

และเยาวชน อยูในระดับมากที่สุด (คาเฉล่ีย 4.22) รองลงมา คือ ขอ 10 บทเพลงของยืนยง

โอภากุล และวงคาราบาว ส่ือสารถึงปญหาธรรมชาติและส่ิงแวดลอม อยูในระดับมาก (คาเฉลี่ย

4.20) ขอ 2 ชีวิตชาวนาถูกหลอกถูกโกงถายทอดผานบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว

(คาเฉล่ีย 4.20) และขอ 7 บทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาวส่ือสารเกี่ยวกับการศึกษา เชน

บัณฑิตตกงาน หรือ การคอรรัปชั่นในวงการศึกษา (คาเฉลี่ย 4.19)

188

ตารางที่ 7.6

ระดับความคิดเห็นตอการส่ือสารทางเศรษฐกิจผานบทเพลงของ

ยืนยง โอภากลุ และวงคาราบาว

ขอความ Mean S.D ระดับ อันดับ

1 บทเพลงของยนืยง โอภากุล และวงคาราบาว เปน

กระบอกเสียงในการเรียกรองราคาผลผลิตทาง

การเกษตร

4.16 0.84 มาก 3

2 บทเพลงของยนืยง โอภากุล และวงคาราบาว เสนอ

เนื้อหาเกีย่วกบัวิกฤตทางเศรษฐกิจไทยและ

ตางชาติ

4.06 0.96 มาก 7

3 บทเพลงของยนืยง โอภากุล และวงคาราบาว ให

กําลังใจในยามที่เกิดวิกฤติเศรษฐกิจที่รุนแรง

4.10 0.91 มาก 5

4 บทเพลงของยนืยง โอภากุล และวงคาราบาว

ถายทอดเกี่ยวกับปรัชญาเศรษฐกิจพอเพยีง

4.03 0.99 มาก 9

5 บทเพลงของยนืยง โอภากุล และวงคาราบาวสะทอน

ใหเหน็ถงึพฤติกรรมการใชชวีิตของสังคมทุนนิยม

4.22 0.80 มากที่สุด 1

6 บทเพลงของยนืยง โอภากุล และวงคาราบาวมี

เนื้อหาเกีย่วกบัการรณรงคในการใชสินคาไทย

4.08 0.91 มาก 8

7 บทเพลงของยนืยง โอภากุล และวงคาราบาวมีเพื่อ

ตอตานสินคาตางประเทศ

4.09 0.91 มาก 6

8 บทเพลงของยนืยง โอภากุล และวงคาราบาวมี

เนื้อหาเกีย่วกบัการอพยพแรงงานงานชนบท

4.05 0.96 มาก 8

9 บทเพลงของยนืยง โอภากุล และวงคาราบาวส่ือสาร

เกี่ยวกับนโยบายทางเศรษฐกิจของรัฐบาล

4.16 0.89 มาก 4

10 บทเพลงของยนืยง โอภากุล และวงคาราบาว สะทอน

ถึงการเอารัดเอาเปรียบของประเทศมหาอํานาจ

4.22 0.80 มากที่สุด 1

รวม 4.12 0.53 มาก

189

จากตารางที่ 7.6 ระดับความคิดเห็นตอการส่ือสารทางเศรษฐกิจผานบทเพลงของ

ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว พบวา มีความคิดเห็นโดยรวมอยูในระดับมาก (คาเฉลี่ย 4.12)

เมื่อวิเคราะหในรายขอ พบวา ขอที่มีคะแนนสูงที่สุด คือ ขอ 10 บทเพลงของยืนยง โอภากุล และ

วงคาราบาว สะทอนถึงการเอารัดเอาเปรียบของประเทศมหาอํานาจ อยูในระดับมากที่สุด (คาเฉลี่ย

4.22) รองลงมา คือ บทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาวสะทอนใหเห็นถึงพฤติกรรม

การใชชีวิตของสังคมทุนนิยม (คาเฉลี่ย 4.22) และขอ 1 บทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว

เปนกระบอกเสียงในการเรียกรองราคาผลผลิตทางการเกษตร (คาเฉลี่ย 4.16)

ตารางที่ 7.7

ขอเสนอแนะอ่ืน ๆ ตอบทเพลงของยนืยง โอภากุล และวงคาราบาว

ความคิดเหน็ จํานวน รอยละ

สะทอนใหเห็นถึงเหตุการณตาง ๆ ที่เกิดข้ึนในสะทอนสังคม 15 25.86

ชอบคาราบาวมากและอยากใหทาํเพลงเพื่อรับใชสังคมตอไป 14 24.14

ใชภาษาที่เขาใจงายตอสะทอนภาพของสังคม การเมือง และ

เศรษฐกิจ

13

22.41

เพลงของคาราบาวสามารถปลุกใจคนฟงเกิดความรักชาติ

สมานฉันท และเคารพบรรพบุรุษเชน พระเจาตาก พระนเรศวร 12 20.69

อยากใหเขียนเพลงที่สะทอนการเมืองตรง ๆ ชัดเจน และมีบทเพลง

เกี่ยวกับการเมืองเพิม่ข้ึนกวาเดิม 10 17.24

บทเพลงมีความสรางสรรคและเปนประโยชนตอสังคม 10 17.24

มีจังหวะทํานองดนตรีผสมร็อคที่สนุกสนาน 6 10.34

ควรยึดถือตามแนวดนตรีเดิม เพื่อรักษาเอกลักษณของตนไมควร

เอาดนตรีออเครสตรามาผสมกับคาราบาว 5 8.62

บทเพลงมีสวนปลุกระดม/กระตุนความคิดของประชาชนตอการเมือง 5 8.62

เพลงเปนเสียงสะทอนความขัดแยงทางการเมือง 5 8.62

190

ตารางที่ 7.7 (ตอ)

ความคิดเหน็ จํานวน รอยละ

บทเพลงสะทอนความแตกตางของอุดมการณ และความแตกตางทาง

ความคิดในการแกไขปญหาสังคม 4 6.90

เนื้อเพลง/บทเพลง มีบางคําบางคําที่แรงมผีลกระทบตอสังคม 2 3.45

เปนการกระตุนการทํางานของรัฐบาล/การดูแลประชาชน/

ความรับผิดชอบในหนาที ่ 2 3.45

อยากใหยนืยง โอภากุล (แอด คาราบาว) เปนนายกรัฐมนตรี 2 3.45

บทเพลงมีสวนกระตุนใหรัฐบาลสนใจเกษตรกรมากข้ึน 1 1.72

ลักษณะเพลงแยกเปนเปน 3 ระยะ คือ ระยะแรก พ.ศ. 2524-2540

มีความเปนตัวเองสูง กลาพดูตรง ๆ ระยะกลาง พ.ศ. 2540-2550

หายเร่ืองการเมืองไปพักใหญ ระยะปลาย พ.ศ. 2550-2552 ไม

แสดงออกอยางตรงไปตรงมา 1 1.72

มีความรับผิดชอบตอเนื้อเพลง/บทเพลงทีแ่ตงข้ึน 1 1.72

แนวเพลงเปนตัวอยางใหกบัผูสนใจไดดี 1 1.72

อยากใหมีผลงานดานอนุรักษธรรมชาติ 1 1.72

ดนตรีมีความหลากหลายไมจําเจ 1 1.72

ไมควรทําเพลงเก่ียวกับการเมือง 1 1.72

ทํางานเพลงใหละเอียดมากขึ้น 1 1.72

อยากใหเยาวชนมาสนใจเพลงคาราบาวมากกวาไปทองโลก

อินเตอรเน็ต 1 1.72

ศิลปนคาราบาวไมควรอยูขางใดขางหนึ่งของพรรคการเมือง 1 1.72

เพลงมีสวนกระตุนเตือนใหรัฐบาลไมโกงกินบานเมือง/คอรรัปชั่น 1 1.72

การทาํเพลงปจจุบันของคาราบาวเปนเร่ืองของธุรกิจ การเมือง และ

ความเกรงใจ ทําใหไมเปนตัวของตัวเอง 1 1.72

อยากใหแตงเพลงใหกําลังใจ และการติเตียนเพื่อใหเกิดพลังที่จะตอสู

กับชีวิต 1 1.72

รวม 58 100.00

191

จากตารางที่ 7.7 พบวา มีขอเสนอแนะเพิ่มเติมที่นาสนใจ คือ บทเพลงสะทอนใหเห็น

ถึงเหตุการณตาง ๆ ที่เกิดข้ึนในสังคม รอยละ 25.86 ชอบคาราบาวมากและอยากใหทําเพลงเพื่อ

รับใชสังคมตอไป รอยละ 24.14 การใชภาษาที่เขาใจงายตอการสะทอนภาพสังคม การเมืองและ

เศรษฐกิจ รอยละ 22.41 สามารถปลุกใจคนฟงใหมีความรักชาติ สมานฉันท และเคารพบรรพบุรุษ

เชน พระเจาตาก พระนเรศวร รอยละ 20.69 บทเพลงมีความสรางสรรคและเปนประโยชนตอสังคม

รอยละ 17.24

192

บทที่ 8

สรุป อภิปรายผล และขอเสนอแนะ

การศึกษาเร่ือง การสื่อสารทางการเมืองผานบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว

ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 โดยใชวิธีวิจัยเชิงคุณภาพ (qualitative research) ผสมผสานกับ

การวิจัยเชิงปริมาณ (quantitative research) มีวัตถุประสงคของการวิจัย ดังนี้

1. เพื่อศึกษากระบวนการสรางสรรคบทเพลงและบริบทที่มีอิทธิพลตอการสรางสรรค

บทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552

2. เพื่อศึกษาประเด็นและนัยทางการเมือง สังคม และเศรษฐกิจที่ ส่ือสารผาน

บทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552

3. เพื่อศึกษาความคิดเห็นของประชาชนตอบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว

ในชวงป พ.ศ. 2524-2552

การเก็บรวบรวมขอมูล การวิจัยเชิงคุณภาพโดยการสัมภาษณเจาะลึกศิลปนเพลง

เพื่อชีวิต นักวิชาการและส่ือมวลชน ตามรายช่ือในภาคผนวก และการวิเคราะหบทเพลงของ

ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ที่เปนผลงานชุดปกติ ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 รวมบทเพลง

ทั้งส้ิน 452 เพลง สวนการวิจัยเชิงปริมาณ ไดสํารวจความคิดเห็นของประชาชน จํานวน 508 คน

สรุปผลการศกึษา

กระบวนการสรางสรรคบทเพลงและบริบทที่มีอิทธิพลตอการสรางสรรคบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 1. กระบวนการสรางสรรคบทเพลงยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 พบวา กระบวนการสรางสรรคบทเพลง ประกอบดวย ดังนี้

1.1 เนื้อหาของเพลง หรืออาจกลาวไดอีกอยางคือแกนสาระของบทเพลงที่

ผูประพันธตองการจะบอกเลาใหประชาชนรับรู ซึ่งโดยพื้นฐานจะเกิดจากความรูสึกของผูประพันธ

ในขณะนั้นวามีความรูสึกอยางไรตอส่ิงที่พบเห็นหรือความจริงที่ปรากฏ แลวนําไปรอยเรียงเนื้อหา

ดวยภาษาของกวี เนื้อหาของบทเพลงจึงเกิดมาจากบริบททางสังคม เศรษฐกิจ การเมือง และ

เหตุการณสําคัญ ๆ ที่เกิดข้ึนในชวงเวลานั้น ๆ ซึ่งเนื้อหาเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว

193

มีหลากหลายทั้งเกี่ยวกับสังคม เศรษฐกิจ การเมือง ความรัก การใหกําลังใจ ปรัชญา ธรรมะ เปนตน

สวนเพลงที่เกี่ยวกับการเมืองจะเปนผลงานของยืนยง โอภากุล (แอด คาราบาว) เปนสวนใหญ

เพลงที่เกี่ยวกับครอบครัว เด็ก และปรัชญา จะเปนผลงานของปรีชา ชนะภัย (เล็ก คาราบาว)

สวนบทเพลงที่เกี่ยวกับผูหญิง ความรัก การใหกําลังใจ วิถีชีวิตทั่ว ๆ ไปจะเปนแนวการเขียน

เพลงของเทียร่ี เมฆวัฒนา (ร่ี คาราบาว) แตกตางกันตามบุคลิกของแตละคน

ดานภาษา สวนใหญจะใชภาษาไทยงาย ๆ ตรง ๆ ไทยพื้นบาน หรือมีการ

ใชภาษาถิ่นในบางเพลง ใชภาษาไทยที่เขาใจงายไมตองแปลไทยเปนไทย เพราะคนฟงเพลงคาราบาว

สวนใหญเปนชาวบาน และการออกเสียงตรงหลักภาษา เสียง “ร” เสียง “ล” ตองมีความชัดเจน

นอกจากนี้ สมาชิกวงคาราบาวโดยเฉพาะยืนยง โอภากุล เปนผูที่ชอบการอานหนังสือ และเขียน

หนังสือ จึงทําใหเกิดการพัฒนาคําใหม ๆ ข้ึนอยูเสมอ ภาษาที่นํามาใชจึงเปนภาษากวีที่มี

ความโดดเดนเฉพาะของศิลปนแตละคน

1.2 ทํานองดนตรี วงคาราบาว มีการใชจังหวะดนตรีที่เราใจในรูปแบบของร็อค

และมีการผสมดนตรีที่หลากหลาย เนื่องจากวงคาราบาวเปนวงดนตรีที่ประกอบดวยนักดนตรี

ที่หลากหลาย มีการผสมผสานดนตรีทั้งดนตรีไทยและดนตรีสากล เชน ขลุย ซอ กลองยาว และ

ทํานองดนตรีของวงคาราบาวก็มีต้ังแตเพลงพื้นบานจนถึงร็อค อยางไรก็ตาม การเลือกใชดนตรีจะ

ดูความเหมาะสมกับเนื้อหาของบทเพลง เชน เพลงเวลคัมทูไทยแลนด ก็มีการนํากลองยาวมารวม

เพื่อเชิญชวนนักทองเที่ยว จุดขายอยูที่วัฒนธรรมไทย เปนตน การทําดนตรีปจจุบันมีการใช

เทคโนโลยีเขามาชวยในเร่ืองของการกําหนดจังหวะดนตรีเพื่อใหมีความละเอียดความถี่ของเสียง

สม่ําเสมอกัน โดยใชคอมพิวเตอรมาจัดระบบเสียง ทําใหเสียงดนตรีมีคุณภาพมากข้ึน แลว

นักดนตรีก็นํามาฝกเลนตามทํานองดนตรีที่ทําดวยระบบคอมพิวเตอร นับเปนการประยุกตใช

นวัตกรรมใหมในกจิกรรมดนตรีตามเทคโนโลยีสมัยใหมไดอยางเหมาะสม

1.3 รูปแบบ บทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ลักษณะของเพลง

จัดอยูในกลุมเพลงเพื่อชีวิต สวนใหญมีรูปแบบเปนเพลงสองทอนที่มีการรองซ้ํา เพราะเปนเพลง

ที่ผูแตงเขียนไวเพื่อสะทอนภาพของสังคม การเมือง หรือเพื่อชวยเหลือคนชั้นลางที่ถูกเอารัด

เอาเปรียบ ใชบทเพลงเปนส่ือในการส่ือสารเร่ืองราวตาง ๆ

1.4 ผลกระทบตอผูฟงเพลง การสรางสรรคบทเพลงจะมีการคํานึงถึงผูฟงวา

เพลงแตละเพลงส่ือความหมายในเร่ืองใด ความเหมาะสม และเพลงควรจะมีคุณคา เชน

ใหสุนทรียะเกิดความสนุกสนาน ผอนคลาย ใหรูขาวสารที่เปนประโยชน เพลงของยืนยง โอภากุล

และวงคาราบาว สามารถสรางคานิยมวัฒนธรรม บันทึกเร่ืองราวทางประวัติศาสตรของสังคม

194

และการเมือง หรือเหตุการณสําคัญ ๆ เพลงจึงสามารถบอกเลาเร่ืองราวทางสังคมในดานตาง ๆ

ตามกาลเวลา

กระบวนการสรางสรรคบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงป

พ.ศ. 2524-2552 นั้น มีองคประกอบสําคัญ 4 ดาน คือ เนื้อหาเพลง ทํานองดนตรี รูปแบบของ

เพลง และผลกระทบตอผูฟงเพลง ทั้งนี้ ไมมีรูปแบบที่แนนอน ลําดับข้ันตอนสรางสรรคเพลง

อาจจะสลับกัน หรืออาจทําทํานองกอนหรือเขียนเนื้อหากอน หรืออาจจะวางโครงรางไวกอนก็ได

ข้ึนอยูกับความสะดวกและความรูสึกขณะนั้น ๆ ของผูแตงเพลง 2. บริบทที่มีอิทธิพลตอการสรางสรรคบทเพลงของ ยืนยง โอภากุล ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 การที่จะสรางสรรคบทเพลงแตละเพลงนั้นตองอาศัยบริบทเพ่ือเปนแรงบันดาลใจ

ทั้งดานสภาวการณการเปล่ียนแปลงทางสังคม เศรษฐกิจ การเมือง เร่ืองราวชีวิตผูคนที่พบเห็น

หรือแมแตเห็นบรรยากาศทางธรรมชาติ ก็สามารถกระตุนใหเกิดความรูสึก และนํามาเขียนเปน

เพลงได บทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว จึงเปรียบเหมือนกับการรายงานขาว

หนังสือพิมพ บอกเลาเร่ืองราวตาง ๆ ที่ปรากฏข้ึนในสังคมตามชวงเวลาที่แตกตางกัน เปนปฏิทิน

บอกเลาเหตุการณตาง ๆ ที่เกิดข้ึนในสังคมไทยและในสังคมโลก ระบบการเมือง เกี่ยวโยงกับสังคม

และเศรษฐกิจ จึงใชบริบทของการเมืองเปนการอธิบายบริบททางการเมือง สังคมและเศรษฐกิจที่มี

อิทธิพลตอการสรางสรรคบทเพลง โดยแบงเปนชวงแรกระบอบการเมืองประชาธิปไตยครึ่งใบ

(พ.ศ. 2520-2531) ชวงที่สอง การเมืองระบอบประชาธิปไตยระบบตัวแทนที่แฝงดวยธนาธิปไตย

(พ.ศ. 2531-2552) ซึ่งทั้งสองชวงเวลามีเหตุการณทางการเมือง สังคม และเศรษฐกิจที่มี

การเปลี่ยนแปลงสงผลตอการสรางสรรค บทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว อาทิ การ

เรียกรองเพื่อใหไดมาซึ่งประชาธิปไตยเต็มใบ โดยนายกรัฐมนตรีควรมาจากการเลือกต้ัง เชน

ผลงานชุด “ประชาธิปไตย” เหตุการณพฤษภาทมิฬ “พฤษภาทมิฬ” การพัฒนาประเทศที่เนน

การเติบโตทางเศรษฐกิจหรือเศรษฐกิจฟองสบู สรางความเจริญยึดเงินเปนตัวต้ังของการพัฒนา

ทําใหดานสังคมไมเขมแข็ง เปนสังคมบริโภคนิยม นิยมสินคาตางประเทศ ก็จะมี “เมด อิน ไทยแลนด”

ผูคนเห็นแกตัวมากเงิน จิตสาธารณะตอสวนรวมนอยลง จริยธรรมเส่ือม ต้ังแตระดับประชาชน

จนกระทั่งนักการเมือง ก็จะมี “สัจจะ 10 ประการ” นอกจากนี้ วิกฤติเศรษฐกิจที่เกิดข้ึนอยูเปนระยะ

เชน ฟองสบูแตก วิกฤติแฮมเบอรเกอร เชนผลงาน “พออยูพอกิน” “โฮะ” ส่ิงเหลานี้เปนบริบท

ที่เกิดข้ึน มีอิทธิพลตอการสรางสรรคบทเพลงเพื่อเปนชองทางการส่ือสารการเมืองในลักษณะของ

การแจงขอมูลขาวสาร ใหขอคิด เสนอแนะหาทางออก ตลอดจนการประชดประชัด เสียดสี

การใหกําลังใจ เปนตน

195

ประเด็นและนัยทางการเมือง สังคม และเศรษฐกิจที่สื่อสารผานบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 1. ประเด็นและนัยทางการเมืองที่สื่อสารผานบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว มีจํานวน 119 เพลง ประกอบไปดวย มีเนื้อหาเพลงที่เกี่ยวกับหลักการและ

กระบวนการทางการเมือง นโยบายรัฐบาลและผลกระทบจากนโยบายรัฐบาล บุคคลสําคัญทาง

ประวัติศาสตรและผูนําความคิดทางการเมือง พฤติกรรมนักการเมือง และการสรางความรักและ

สมานฉันทในชาติ

หลักการและกระบวนการประชาธิปไตย สวนใหญจะมีเนื้อหาเพื่อเสริมสรางให

ระบบการเมืองไทยมีความเปนประชาธิปไตยมากย่ิงข้ึน เชน เรียกรองใหนายกมาจากการเลือกต้ัง

โดยประชาชนเปนผูเลือกเขามาจึงจะเปนไปตามหลักการของประชาธิปไตย และการรณรงคไมให

มีการซื้อสิทธิขายเสียงในการเลือกต้ัง เปนตน เชน เพลงประชาธิปไตย ตามดูผูแทน นายกอ

คืนหมาหอน ตํานานวีรชน มนตการเมือง เวนวรรค ประชาธิปตวย พลังเทียน เปนตน

ในสวนที่เกี่ยวกับนโยบายรัฐบาลและผลกระทบจากนโยบายรัฐบาล มีการนําเสนอ

แนวนโยบายและผลกระทบจากนโยบายรัฐบาล เพราะคาราบาวมีผลงานในชวงป พ.ศ. 2524

ผลงานที่สะทอนนโยบายชัดเจนในชวงการบริหารประเทศของสมัยของพลเอกชาติชาย ชุณหะวัณ

นโยบายเปล่ียนสนามรบเปนสนามการคา การพัฒนาโครงสรางพื้นฐาน น้ําไหลไฟสวาง ตอดวย

การพัฒนาประเทศเปนประเทศอุตสาหกรรมใหม ในยุคของรัฐบาลชวน หลีกภัย ก็จะมีการทําลาย

ธรรมชาติมาก ตอดวยนโยบายภายใตรัฐบาลของ พ.ต.ท.ดร.ทักษิณ ชินวัตร อาทิ โอท็อป การจัด

ระเบียบสังคม กองทุนหมูบาน 30 บาทรักษาทุกโรค เปนตน นโยบายตาง ๆ ยืนยง โอภากุล และ

วงคาราบาว ไดนํามาแตงเปนเพลงและนําเสนอในแตละชวงเวลาที่ผานมา เชน เพลงนิค

ธนาคารโลก ปุระชัยเคอรฟว โอท็อป กองหนี้ทวมบาน เปนตน

บทเพลงที่มีเนื้อหาเกี่ยวกับบุคคลสําคัญทางประวัติศาสตรและผูนําความคิดทาง

การเมือง ยืนยง โอภากุล ไดเขียนถึงบุคคลสําคัญทางการเมืองทั้งในประเทศและตางประเทศ เชน

เขียนถึง เจาตาก พระนเรศวรมหาราช นายปรีดี พนมยงค ลุงไฟ อองซานซูจี คานธี

เซ กูวารา เปนตน ซึ่งเปนบุคคลที่มีวิถีแหงการตอสูเพื่อประชาธิปไตย และเปนผูที่มีความสําคัญใน

การปกปองประเทศชาติในอดีตของไทย

พฤติกรรมนักการเมือง เปนการหยิบยกพฤติกรรมนักการเมืองอาทิ นักการเมืองที่

มีพฤติกรรมคอรรัปชั่น ความไมมีอุดมการณ การใชอํานาจเพื่อประโยชนตนเอง เชน เพลงนรก

คอรรัปชั่น สัจจะ 10 ประการ สัญญาหนาเลือกต้ัง เปนตน สวนการสรางความรักสมานฉันทของ

196

คนในชาตินั้น เกิดข้ึนในชวงที่สังคมการเมืองมีความขัดแยง แบงแยกกัน เปนบทเพลงท่ีส่ือให

คนไทยมีความรักสามัคคีกัน เชน ขวานไทยใจหนึ่งเดียว สามัคคีประเทศไทย ยังมีประเทศไทย

เปนตน 2. ประเด็นและนัยทางสังคมท่ีสื่อสารผานบทเพลงของยืนยง โอภากุล และ วงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 มีจํานวน 214 เพลง ประกอบดวย 7 ประเด็น ไดแก 1)

ความยากจน 2) ความไมเทาเทียมกันทางสังคม เชน ชนชั้นแรงงาน สังคมเมืองและชนบท

ชนกลุมนอย และเพลงที่เกี่ยวกับเพศที่สาม 3) จริยธรรมทางสังคม 4) การศึกษา เด็กและเยาวชน

5) ยาเสพติดและอบายมุข 6) ศิลปวัฒนธรรม และ 7) ธรรมชาติและส่ิงแวดลอม ซึ่งประเด็นทาง

สังคมท่ีส่ือสารผานบทเพลงดังกลาวนี้ มีนัยทางสังคมสวนหนึ่งเปนผลมาจากทางการเมืองที่เกิด

จากนโยบายการพัฒนาประเทศของรัฐบาล การเปล่ียนแปลงทางการเมือง สงผลตอการเกิด

ปญหาดานสังคม 3. ประเด็นและนัยทางเศรษฐกิจท่ีสื่อสารผานบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 มีจํานวน 20 เพลง บทเพลงสะทอนถึงระบบ

เศรษฐกิจของประเทศไทย และวิกฤตเศรษฐกิจที่เกิดข้ึนไมวาจะเปนวิกฤตตมยํากุง ที่เกิดข้ึนในชวง

ป พ.ศ. 2540 หรือวิกฤตแฮมเบอรเกอร ที่เกิดข้ึนในชวงป พ.ศ. 2551 เชน เมดอินไทยแลนด 2552

หรือการนํานโยบายรัฐบาลทางดานเศรษฐกิจ เชน เพลงเวลคัมทูไทยแลนดเปนการเอาทองเที่ยว

มานําเศรษฐกิจ เปนตน

ผลสํารวจความคิดเห็นของประชาชนตอบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงปพ.ศ. 2524-2552

พบวา ความเห็นของประชาชนตอกระบวนการสรางสรรคบทเพลงของยืนยง โอภากลุ

และวงคาราบาว พบวา โดยภาพรวมมีความคิดเห็นตอกระบวนการสรางสรรคบทเพลงอยูในระดับ

มากท่ีสุด โดยมีความคิดเห็นตอจังหวะทํานองเพลงวามีจังหวะที่เราใจ กระตุนความรูสึกรวมของ

ผูฟงเพลงมากที่สุด รองลงมา คือ บทเพลงของยืนยง โอภากุล มีผลตอการโนมนาวผูฟงใหเกิด

ความรักชาติ และเห็นคุณคาของความเปนไทย เชน เมดอินไทยแลนด ทํามือ สามัคคีประเทศ

ไทย เปนตน และบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาวเปนวงดนตรีเพื่อชีวิตที่มีเอกลักษณ

ในการสื่อสารทางการเมืองและไดรับความนิยมตลอดมา

ความคิดเห็นของประชาชนตอบริบทที่มีอิทธิพลในการสรางสรรคบทเพลงของยืนยง

โอภากุล และวงคาราบาว พบวา โดยภาพรวมมีความคิดอยูในระดับมากที่สุด (คาเฉล่ีย 4.23)

197

ปญหาสังคมที่เกี่ยวกับเยาวชนดานส่ิงเสพติด มีอิทธิพลตอการแตงเพลงของยืนยง โอภากุล และ

วงคาราบาว เพื่อสะทอนปญหาสังคม เชน กัญชา ทินเนอร รองลงมา คือ ความยากลําบากของ

ผูคนในสังคม ซึ่งยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว นําเร่ืองราวมาแตงเปนเพลง เชน เพลงยายสําอาง

เพลงวณิพก เปนตน และบริบทของกระแสทุนนิยมที่เขามามีอิทธิพลตอวิถีชีวิตของคนไทย

ใชอํานาจเงินเปนใหญ ทําใหผูคนด้ินรนเพื่อหาเงิน เปนการนําบริบทเก่ียวกับปญหาสังคมมาแตง

เปนเพลง เชน เพลงแมสาย นางงามตูกระจก ซาอุดร เปนตน

ความคิดเห็นขางตนมีความสอดคลองกับการวิเคราะหบทเพลง เพลงที่เกี่ยวกับ

ยาเสพติด ซึ่งยาเสพติดมีการพัฒนาความรุนแรงและรูปแบบ ในยุคแรก ๆ ก็จะเปนกัญชา

ทินเนอร (สารระเหย) และมาในยุคปจจุบันก็จะเปนยาบา ยืนยง โอภากุล จะแตงเพลงตาม

พัฒนาการของส่ิงเสพติด อยางเพลง เสพตายขายติดคุก สวนเพลงที่เกี่ยวกับความทุกขยาก

ลําบากของคนช้ันลางนั้นมีเปนจํานวนมาก เพราะเพลงของคาราบาวเปรียบเสมือนพื้นที่สาธารณะ

สําหรับคนที่ไมมีปากมีเสียง และการทําลายปาไมและส่ิงแวดลอมก็เปนอีกกลุมเพลงที่มีจํานวน

มากเชนกัน ทั้งมาจากโครงการตาง ๆ ของรัฐบาลเอง หรือการใชอํานาจของผูมีอิทธิพล เปนตน

ความคิดเห็นของประชาชนตอการส่ือสารทางการเมืองผานบทเพลงของยืนยง โอภากุล

และวงคาราบาว โดยรวมอยูในระดับมาก (คาเฉล่ีย 4.08) โดยขอที่มีระดับคะแนนสูงที่สุด คือ

บทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาวส่ือสารถึงระบอบประชาธิปไตย เชน เพลง

ประชาธิปไตย รองลงมา คือ บทเพลงสะทอนพฤติกรรมของนักการเมืองที่ปลอยปละละเลย

ประชาชนเมื่อผานการเลือกต้ังไปแลว ส่ือสารถึงคุณลักษณะของนักการเมืองที่พึงประสงค เชน

เพลงสัจจะ 10 ประการ และบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว เปนเสมือนตัวแทนของ

ประชาชนในการส่ือสารใหนักการเมืองหรือรัฐบาลรับรูปญหาตาง ๆ

ความคิดเห็นของประชาชนตอการสื่อสารทางสังคมผานบทเพลงของยืนยง โอภากุล

และวงคาราบาว โดยภาพรวมอยูในระดับมาก บทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว

มีการถายทอดถึงปญหาเด็กและเยาวชน อยูในระดับมากที่สุด รองลงมา คือ ส่ือสารถึงปญหา

ธรรมชาติและส่ิงแวดลอม ชีวิตชาวนาถูกหลอกถูกโกง และบทเพลงส่ือสารเกี่ยวกับการศึกษา

เชน บัณฑิตตกงาน หรือ การคอรรัปชั่นในวงการศึกษา

ความคิดเห็นตอการส่ือสารทางเศรษฐกิจผานบทเพลงของยืนยง โอภากุล และ

วงคาราบาว พบวา มีความคิดเห็นโดยรวมอยูในระดับมาก (คาเฉล่ีย 4.12) โดยขอที่มีคะแนน

สูงที่สุด คือ บทเพลงสะทอนถึงการเอารัดเอาเปรียบของประเทศมหาอํานาจ รองลงมา คือ

บทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาวสะทอนใหเห็นถึงพฤติกรรมการใชชีวิตของสังคม

ทุนนิยม และบทเพลงเปนกระบอกเสียงในการเรียกรองราคาผลผลิตทางการเกษตร เปนตน

198

อภิปรายผล กระบวนการสรางสรรคบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552

พบวา กระบวนการสรางสรรคบทเพลงนั้นประกอบดวย เนื้อหาของเพลง ทํานอง

ดนตรี รูปแบบ และผลกระทบตอผูฟงเพลง เปนไปตามข้ันตอนของการสรางสรรคบทเพลงตาม

แนวทางของสุกรี เจริญสุข1 และ ปญญา รุงเรือง2 ประกอบดวย

1. เนื้อหาเพลง ซึ่งเปนแกนสาระสําคัญของบทเพลง เกิดจากความรูสึกของศิลปนที่

เกิดจากบริบททางสังคม เศรษฐกิจ และการเมืองที่มีอิทธิพลตอการกระตุนความคิดของศิลปน ให

บันทึกเร่ืองราวหรือส่ือสารดวยภาษากวี ซึ่งสวนใหญใชภาษาไทยงาย ๆ ส่ือสารอยางตรงไปตรงมา

อาจเนื่องมาจากผูฟงเพลงของคาราบาวสวนใหญเปนประชาชนทั่วไป ทํานองดนตรี จะใชทํานอง

ดนตรีร็อคผสมกับดนตรีพื้นบาน ไดความสนุกสนานเราใจของทํานองดนตรีร็อคและยังไดกล่ินอาย

ของความเปนไทย ซึ่งทํานองดนตรีร็อคอาจไดรับอิทธิพลมาจากฟลิปปนส เนื่องจากยืนยง โอภา

กุล ไดไปศึกษาและเลนดนตรีที่ฟลิปปนส

การประพันธเพลงตองหาแกนสาระของเพลงกอน จากนั้นหาบริบทมาประกอบ

ใสรายละเอียดดวยภาษาผูกรอยถอยคํา และนําทํานองเขามาจะเปนเพลงที่มีสารและใหความรูสึก

เพลงเปนการส่ือสารที่ใหทั้งความเขาใจเหตุการณและความรูสึก สอดคลองกับแนวการแตงเพลง

ของครูชินกร ไกรลาศ ที่ใหความสําคัญกับเนื้อหาที่เปนแกนสาระที่ตองการจะส่ือสารใหคนฟงรับรู

แตมีแนวเพลงตางกัน สําหรับครูชินกร จะมุงเนื้อหาเพื่อใหความสุข ใหมองอีกมุมของปญหา

ใหเห็นความงามและคุณคาของปญหา ซึ่งศิลปนสวนใหญคนแตงเพลงมาจากความทุกขยากของ

ผูคน คาราบาวเองก็เขียนเพลงจากความทุกขยากของผูคน ประชาชนคนช้ันลาง เพลงรักอกหัก

ความไมเทาเทียมกันทางสังคมบาง เพลงจึงมักมาจากความกระวนกระวาย ความเดือดเนื้อรอน

ใจของผูคนเสมอ

สวนภาษาในเนื้อหาเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว สวนใหญแลวจะ

ใชภาษาที่ส่ือสารเขาใจงาย เปนคําพื้น ๆ ภาษาของชาวบาน หรือบางเพลงก็มีการใชภาษาถิ่น

1สุกรี เจริญสุข, ดนตรีชาวสยาม (Music Of Siam) (กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัยมหิดล,

2538).

2ปญญา รุงเ รือง , หลักวิชามานุษยดุริยางควิทยา (กรุงเทพฯ : มหาวิทยาลัย

เกษตรศาสตร, 2546), น. 25-27.

199

ภาษาไทยพื้นเมือง ที่ไมมีความซับซอน เชน “ไอหํา” “รูเบอเรอ” “นางงามตูกระจก” “กัญชา” “ยี้”

“หอย” เปนตน เปนการใชภาษาที่คําอยางตรงไปตรงมาของชาวบาน หรือเปรียบเทียบภาษา

ที่เขาใจงายตอภาพของเหตุการณที่ตองการส่ือสารออกมา เนื่องจากแฟนเพลงของคาราบาว

สวนใหญเปนชาวบาน สอดคลองกับผลการศึกษาของวรุณ ฮอลลิงกา (2536)3 ที่ไดศึกษารูปแบบ

การประพันธคํารองเพลงเพื่อชีวิตในชวงป พ.ศ. 2516-2534 วามีการใชภาษาคํางาย ๆ การใชคําซ้ํา

ภาษาถิ่น คําประพันธอาจไมตรงกับฉันทลักษณเดิม

2. ทํานองดนตรี เพลงของยืนยง โอภากุล และเพลงของคาราบาว เปนจังหวะที่มี

ความเราใจ เพราะมีจังหวะทํานองที่มีความเปนพื้นบานผสมร็อค อาจเปนไปไดวายืนยง โอภากุล

ไดรับอิทธิพลดนตรีร็อคจากฟลิปปนสเมื่อคร้ังไปศึกษาและไดมีโอกาสเลนดนตรีที่ฟลิปปนส4

จึงทําใหคาราบาวไดรับความนิยมในกลุมวัยรุนมาเปนเวลายาวนาน ตางจากวงดนตรีเพื่อชีวิตอ่ืน ๆ ที่

สวนใหญจะมีดนตรีในแนวดนตรีโฟลก เพลงสวนใหญของคาราบาวที่เปนผลงานภาคปกติ

กวา 95 เปอรเซ็นต เปนผลงานของยืนยง โอภากุล สะทอนใหเห็นถึงมีความเปนศิลปนสูง และ

เพลงที่เกี่ยวกับการเมืองก็จะเปนผลงานของยืนยง โอภากุล เปนสวนใหญ เพราะเปนผูที่ตามขอมูล

ขาวสารการเมืองตลอดเวลา ตองมีการศึกษาหาความรูเพิ่มเติม ยืนยง โอภากุล เปนคนที่ชอบอาน

หนังสือมาก วิถีชีวิตสวนหนึ่งทุกวันตองอานหนังสือจึงทําใหเพิ่มพูนความรูอยูเสมอ นอกจากนี้

ยังไดนําผลงานของศิลปนที่ชื่นชอบกลับมาทําซ้ํา หรือนํามาทําใหมตามแนวเพลงของคาราบาว

เปนการผลิตซํ้าทางวัฒนธรรม (Reproduction) จนไดแนวเพลงที่เปนสไตลของตนเอง5 การผลิต

ซ้ําทางวัฒนธรรมเปนการบมเพาะจนเกิดภาพลักษณของศิลปน อยางยืนยง โอภากุลก็จะเปน

สัญลักษณของศิลปนเพลงเพื่อชีวิต และกลาที่จะเขียนเพลงเกี่ยวกับการเมือง การเรียกรองตอตาน

เสียดสี ประชดประชันรัฐบาล ศิลปนจึงเปนตัวแทนของประชาชน หรือผูยากไร เชนเดียวกับ

มารกซที่มีการผลิตซํ้าของพลังการผลิต (แรงงาน) โดยจัดใหมีสวัสดิการแรงงาน การผลิตซ้ําทาง

วัฒนธรรมเปนการถายทอดคานิยมอุดมการณของคน 6

3วรุณ ฮอลลิงกา, “การวิเคราะหเพลงเพื่อชีวิตระหวาง พ.ศ. 2516- พ.ศ. 2534,”

(วิทยานพินธปริญญาการศึกษามหาบัณฑิต มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ ประสานมิตร), 2536.

4สัมภาษณ ขจร ฝายเทศ, วนัที ่12 กรกฎาคม 2552.

5สัมภาษณ ขจร ฝายเทศ, วนัที ่12 กรกฎาคม 2552.

6สุภางค จันทวานิช, ทฤษฎีสังคมวิทยา (กรุงเทพฯ: จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย,

2551), น. 241.

200

3. รูปแบบ เพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว สวนใหญมีรูปแบบเปนเพลง

สองทอนที่มีการรองซํ้าทอนแรก บางเพลงมีเนื้อหาไมยาวมากแตมีใจความหรือความหมายกินใจ

การรองซ้ําทอนเพลง เปนเสมือนจุดเนน หรือย้ําใหผูฟงไดคิดถึงประเด็นและนัยที่ตองการสื่อสาร

ออกไป เพราะเพลงจัดอยูในประเภทเพลงเพื่อชีวิต กลาวคือ เปนเพลงท่ีสะทอนปญหาสังคม

การเมือง หรือการนําเสนอเร่ืองราวเหตุการณสําคัญ ๆ ในแตละสถานการณตาง ๆ รูปแบบเพลงจึง

มีลักษณะเปนเพลงสองทอนเปนสวนใหญ และเพลงทอนเดียว ซึ่งเนื้อหาไมยาวจนเกินไปรองซ้ํา

กันไปมา นาจะมีวัตถุประสงค เพื่อการส่ือความหมายของเพลงมากกวาความยาวของ

เนื้อเพลง

4. ผลกระทบตอผูฟงเพลง เนื่องจากเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว

เปนการบันทึกเร่ืองราวตาง ๆ ที่ปรากฏข้ึนในสังคม เพลงคาราบาวจึงเปนเสมือนรายงานขาว

หนังสือพิมพบอกเลาเร่ืองราว เหตุการณตาง ๆ ที่เกิดของสังคมในชวงเวลาที่ผานมา เชน

การเปลี่ยนแปลงทางการเมือง เหตุการณพฤษภาทมิฬ 2535 การทํารัฐประหาร นโยบายหรือ

โครงการของรัฐบาล และวิกฤตเศรษฐกิจ เปนตน เนื้อหาของเพลงเปนการเสนอความจริงที่ปรากฏ

การสอดแทรกความคิด กระตุนเตือน ปลุกจิตสํานึกใหรักชาติบานเมือง หรือการใชเพลงเปนส่ือ

ในการตอตาน เรียกรอง และสนับสนุนแนวคิดหรือนโยบายของรัฐบาล ส่ิงเหลานี้ลวนแลวแตเปน

บทบาทที่ยืนยง โอภากุล และสมาชิกวงคาราบาวไดสรางสรรคไวกับบทเพลงในชวงเวลาที่ผานมา

กวา 3 ทศวรรษ เพลงของคาราบาวจึงเปนปฏิทินบันทึกเหตุการณสําคัญ ๆ ของสังคมและของโลก

สอดคลองกับแนวคิดเห็นของศาสตราจารย ดร. ลิขิต ธีรเวคิน ที่ไดกลาวถึงประโยชนของเพลงวา

เพลงสามารถบรรยายถึงสภาพบานเมือง ประวัติศาสตร เหตุการณสําคัญ สงคราม เร่ืองตาง ๆ

มากมาย ไมวาจะเปนการเปล่ียนแปลงทางการเมือง ความยากจน ชีวิตผูคนในสังคมขณะนั้น 7

เชนเดียวกับส่ือมวลชนอยาง ภัทราภร สังขพวงทอง ที่มองวาเพลงจะทําหนาที่หรือแสดงบทบาท

ในการบันทึกและสะทอนภาพการเมือง สังคม และเศรษฐกิจในเวลานั้นอยูแลวดวยคุณสมบัติ

พื้นฐานของเพลงเอง แตที่มากกวานั้นคือนักแตงเพลงหรือนักรองเจตนาหรือจงใจที่จะเลือกเพลง

ใหทําหนาที่หรือแสดงบทบาทในการสะทอนภาพความเปนไปของการเมือง เศรษฐกิจ และสังคม

ซึ่งเจตนาแบบนี้จะเกิดข้ึนชัดเจนในเพลงเพื่อชีวิต เชน การใชเพลงเพื่อชีวิตในการส่ือสารทาง

การเมือง ในยุค 14 ตุลาคม 2516 หรือ การใชเพลงเพื่อชีวิตในการสะทอนหรือรณรงคเกี่ยวกับ

7สัมภาษณ ลิขิต ธีรเวคิน, วันที่ 2 กรกฎาคม 2552.

201

สถานการณดานส่ิงแวดลอม การบันทึกเหตุการณพฤษภาทมิฬ หรือ ภัยพิบัติสึนามิ ผานบทเพลง

ของคาราบาว เปนตน8

บริบทที่มีอิทธิพลตอการสรางสรรคบทเพลงของยืนยง โอภากุลและวงคาราบาวนั้น

ไดอาศัยบริบททางดานการเมือง สังคม และเศรษฐกิจ เปนแรงบันดาลใจใหเกิดความรูสึก

ความคิด ที่จะนําเสนอเร่ืองราวตาง ๆ ที่เกิดข้ึนในขณะนั้น ในลักษณะของการนําเสนอขอมูล

ขาวสาร การลอเลียน การประชดประชัน การตักเตือนชี้แนะ เปนตน ดวยระยะเวลากวา 3

ทศวรรษ นับต้ังแตต้ังวงคาราบาวถึงปจจุบัน (พ.ศ. 2520-2552) มีเหตุการณทางการเมืองเกิดข้ึน

มากมากทั้งแนวทางการปกครอง นโยบายในแตละรัฐบาล ผูนําทางการเมืองที่มีการเปล่ียนแปลง

อยูตลอดเวลา ยุคแรก ๆ ของวงคาราบาว การเขียนเพลงจะอิงกับชวงประชาธิปไตยของไทยยังไม

เต็มใบ กลาวคือ นายกรัฐมนตรียังมาจากฐานอํานาจของทหาร ชวงนี้จะเปนชวงที่ผูคนในสังคม

ยังไมมีอิสระในการดําเนินชีวิต เพราะเพลงของคาราบาวหลายเพลงจะถูกหามไมใหออกอากาศ

บทเพลงสวนใหญจึงเปนในลักษณะของการนําเสนอเร่ืองราวของสังคม ความทุกขยาก การถูก

เอารัดเอาเปรียบของประชาชน และเพลงเรียกรองประชาธิปไตย เปนตน หลังจากนั้นยุคที่

ประชาธิปไตยเต็มใบ แตยังแฝงดวยอํามาตยาธิปไตย การเมืองมีการแยงชิงอํานาจมากข้ึนเพราะ

พลเรือนเร่ิมเขามามีบทบาท อํานาจทหารถูกตัดรอน กอใหเกิดการทํารัฐประหารโดยคณะรักษา

ความมั่นคงแหงชาติ (รสช.) และแตงต้ัง พลเอกสุจิดา คราประยูร เปนนายกรัฐมนตรี ประชาชน

เกิดการตอตานอยางรุนแรงนําสูเหตุการณพฤษภาทมิฬ ชวงนี้ก็จะมีผลงานชุดพฤษภาทมิฬ และ

เปนชวงที่ยืนยง โอภากุล ไดรวมข้ึนเวทีขับไลเผด็จการ จนกระทั้งการทํารัฐประหารอีกคร้ังในชวง

ป พ.ศ. 2549 การเมืองแตกแยกประชาชนก็แบงแยกดวยเกมการเมือง ก็มีเพลงหยุดทําราย

ประเทศไทย หรือสามัคคีประเทศไทย

ดานสังคมและเศรษฐกิจ การพยายามเปลี่ยนสังคมเกษตรเปนสังคมอุตสาหกรรม

สรางถนน สรางเข่ือน ปาไมถูกทําลาย โดยมีเปาหมายเพื่อเปนเสือเศรษฐกิจของเอเชีย มีแรงงาน

อพยพจากชนบทเขาสูเมือง ขณะเดียวกันก็เกิดการคอรัปชั่นกันมาก ผลงานที่สะทอนจะเห็นไดจาก

เพลงนิค สนั่นปา นรกคอรัปชั่น เปนตน สวนเศรษฐกิจมุงเนนเศรษฐกิจแบบฟองสบู การขยายตัว

ทางเศรษฐกิจสูงและเติบโตอยางรวดเร็ว และคานิยมสินคาตางประเทศ สุดทายฟองสบูแตก

เมดอินไทยแลนด (พ.ศ. 2527 และ พ.ศ. 2552) พออยูพอกิน โอท็อป (พ.ศ.2541) จะเห็นวา

บทเพลงของยืนยง โอภากุลและวงคาราบาว จะอิงบริบททางการเมือง สังคม และเศรษฐกิจเสมอ

เพราะเปนวิถีของผูคนในสังคมที่ไดรับผลกระทบรวมกัน

8สัมภาษณ ภัทราภร สังขพวงทอง, วนัที่ 19 สิงหาคม 2552.

202

นอกจากนี้ ความเปนศิลปนของยืนยง โอภากุล อาจมาจากภูมิหลังที่ไดรับอิทธิพล

ทางดนตรีจากพอ (นายมนัส โอภากุล) ชาวไทยเชื้อสายจีน ที่มีบรรพบุรุษขามน้ําขามทะเลมาจาก

ประเทศจีน พอชอบเลนกีตารและมีกีตารเปนของตนเอง เมื่อ 70 กวาปที่ผาน (ราคา 100 บาท)

ขณะนั้นทองคําราคาบาทละ 25 บาท หรือขาวเกวียนละ 25 บาท ในขณะนั้น และไดเปนหัวหนา

วงดนตรี ช.ส.พ. ซึ่งสมาชิกวงสวนใหญเปนขาราชการมีเพียงพอที่เปนพอคา วง ช.พ.ส. รับใช

ชาวสุพรรณในงานบุญ งานมงคลตาง ๆ และไดมีโอกาสแสดงหนาพระที่นั่งในพระบาทสมเด็จ

พระเจาอยูหัวและสมเด็จพระนางเจาพระบรมราชินีนาถ เมื่อคร้ังเสด็จประพาสจังหวัดสุพรรณบุรี

20 กันยายน 2498 และยังไดรับพระราชทานถุงเงินจํานวน 1 ตําลึง พรอมรับส่ังใหฝกฝนตอไป

สรางความปลาบปล้ืมใหกับพอเปนอยางมาก และไดสอนกีตารใหกับลูกชาย อ๊ีด และแอด ลูกชาย

ฝาแฝดสุดทอง แตแอดจะเปนผูที่สนใจดนตรีโดยเฉพาะกีตารมาก เมื่ออายุประมาณ 12-13 ป แม

จึงตองซ้ือกีตารใหมเพื่อจะไดไมแยงกีตารพอเลน จากนั้นจะไปไหนมาไหนแอดก็จะมีกีตารคูกาย

เสมอ เขาเรียนที่โรงเรียนอุเทนถวาย และไปเรียนตอที่ฟลิปปนส ก็จะเอากีตารไปดวยเสมอ สุดทาย

ก็ประสบความสําเร็จทางดานงานเพลงงานดนตรี ทั้งที่ไมคาดคิดวาจะเปนการบมเพาะศิลปนนอย ๆ

วันนั้นใหกลายเปนศิลปนที่โดงดังมีชื่อเสียงระดับประเทศในวันนี้ 9 และจากการใหขอมูลของ

ชัยยุทธ ล้ิมลาวัลย ผูจัดการเว็บไซต คาราบาวดอทเน็ต กลาววา ในชวงที่สุรพล สมบัติเจริญ

ยังเปนศิลปนที่โดงดังก็มีการแวะเวียนหาพอของยืนยง โอภากุล (นายมนัส โอภากุล) เพื่อ

ปรึกษาหารือกันเกี่ยวกับบทเพลงอยูบอยคร้ัง10

ดังนั้น ภูมิหลังของศิลปน ครอบครัวโดยเฉพาะพอมีสวนหลอหลอมบมเพาะตนกลา

ของศิลปนเพื่อชีวิตไดรับอิทธิพลทั้งการเลนกีตาร เพลงพื้นบานจากการเปนคนบานนอกพื้นถิ่น

ภาคกลางที่ไดรับอิทธิพลจากเวทีรําวง เพลงอีแซว จนกลายเปนศิลปนที่มีความรูความสามารถ

เปนที่ยอมรับของประชาชนทั้งประเทศ และเปนตนแบบใหกับเยาวชนและประชาชนทั่วไป และ

แนวทางการประพันธเพลงที่มีลักษณะเกี่ยวกับการเมืองก็อาจเกิดมาจากบุคคลที่เปนแบบอยาง

ซึ่งยืนยง โอภากุล จะมีความเคารพศรัทธาในพระนเรศวร พระเจาตากสิน เปนอยางมาก และ

ตนแบบศิลปนที่ใชบทเพลงเปนเคร่ืองมือในการชวยเหลือคนที่ถูกเอารัดเอาเปรียบ ชนชั้นกรรมกร

เปนปากเปนเสียงใหกับคนจนผูยากไร อยางเนลยัง ศิลปนที่ใชดนตรีและเสียงเพลงเพื่อชวยเหลือ

โลกที่สาม ที่ปรากฏในเพลง “ยืนยงเอาอยางเนลยัง” สอดคลองกับแนวคิดของศาสตราจารย

9มนัส โอภากุล, อนุสรณในงานพระราชทานเพลิงศพเปนกรณีพิเศษ นางจงจินต

โอภากุล (กรุงเทพฯ: เพชรนครการพิมพ, 2552), น. 91-99.

10สัมภาษณ ชยัยุทธ ล้ิมลาวัลย, วันที่ 15 กรกฎาคม 2552.

203

ดร.ลิขิต ธีรเวคิน ที่กลาววา การที่จะเขียนเพลงใหลึกซ้ึงและมีความหมายไดดีนั้น พื้นฐานหรือ

รากเหงาของศิลปนมีสวนสําคัญในการสรางสรรคผลงาน เชน การเปนคนไมชอบความไมยุติธรรม

การชื่นชมวีรบุรุษในอดีต ส่ิงเหลานี้ทําใหมีแรงบันดาลใจในการแตงเพลง11

ประเด็นและนัยทางการเมือง สังคมและเศรษฐกิจที่สื่อสารผานบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 1. ประเด็นและนัยทางการเมืองที่สื่อสารผานบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 ประกอบดวย ประเด็นเกี่ยวกับหลักการ

ประชาธิปไตย นโยบายและผลกระทบจากนโยบายรัฐบาล บุคคลสําคัญทางประวัติศาสตรและ

ผูนําความคิดทางการเมือง พฤติกรรมนักการเมือง และการสรางความรักสมานฉันทของ

คนในชาติ ซึ่งบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว มีสวนสงเสริมสนับสนุนการปกครอง

ระบอบประชาธิปไตยที่ใหมีความสมบูรณตามหลักการประชาธิปไตย ผานระบบตัวแทนที่มาจาก

ภาคประชาชน ดังที่เห็นไดจากการเรียกรองใหนายกมาจากการเลือกต้ัง ไมใชมาจากฐานอํานาจ

การสนับสนุนของทหาร หรือกลุมอํานาจใดกลุมอํานาจหนึ่ง เชน เพลง “ประชาธิปไตย” ในยุค

ประชาธิปไตยคร่ึงใบ สมัยของรัฐบาล พลเอกเปรม ติณสูลานนท ที่การปกครองอยูภายใตอํานาจ

ทหาร เปนเวลายาวนานกวา 8 ป12 หรือ เพลง “ประชาธิปตวย” หรือ “นายประชา” ในยุคของ

ประชาธิปไตยระบบตัวแทนแตยังแฝงดวยธนาธิปไตย สังเกตไดจากการถูกกลาวหาของรัฐบาล

แตละชุด อาทิ Grand –Dinner Cabinet หรือบางรัฐบาลก็ถูกเรียกวา Buffer Cabinet หรือรัฐบาล

Fast-Food Cabinet บาง ส่ิงเหลานี้สะทอนใหเห็นวาการเมืองไทยยังมีความเปนธนาธิปไตย

แฝงอยู13 เพราะอํานาจทางการปกครองที่ไดมานั้นไมเปนไปอยางบริสุทธิ์ยุติธรรม ยังมีการซื้อเสียง

เพื่อใหไดเสียงขางมากมาบริหารประเทศแลวก็อางวาเปนประชาธิปไตย ซึ่งยืนยง โอภากุล มองวา

มันไมใชประชาธิปไตยที่แทจริง นัยความหมายของเพลงเปนการติเตือน และเรียกรอง

ประชาธิปไตยที่มาจากประชาชน ปราศจากการซ้ือสิทธิขายเสียง หรือการใชอํานาจเงินเขามา

11สัมภาษณ ลิขิต ธีรเวคิน, วนัที ่2 กรกฎาคม 2552.

12ลิขิต ธีรเวคิน, วิวัฒนาการการเมืองการปกครองไทย (กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัย

ธรรมศาสตร, 2548), น. 283.

13จุมพล หนิมพานิช, พัฒนาการทางการเมืองไทย อํามาตยาธิปไตย ธนาธิปไตย

หรือประชาธิปไตย (กรุงเทพฯ: สํานักพิมพจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, 2548), น. 264.

204

เกี่ยวของ พรอมกับสงเสริมประชาธิปไตยในระดับรากหญาอยางจริงจัง เพราะประชาธิปไตย

ที่แทจริงตองมาจากประชาชนและเพื่อประชาชน

กระบวนการทางประชาธิปไตยมีทั้งการเลือกต้ัง การเรียกรองเดินขบวน ตอตานเมื่อ

ผูมีอํานาจใชอํานาจไมเปนไปตามหลักประชาธิปไตย ซึ่งนําไปสูเหตุการณสําคัญที่บทเพลงของ

ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ไดบันทึกเร่ืองราวตาง ๆ และส่ือสารตอสาธารณชน ดวยแงมุม

ที่หลากหลาย อาทิ เหตุการณพฤษภาทมิฬ เมื่อวันที่ 12-17 พฤษภาคม 2535 รัฐบาลใช

ความรุนแรงกับกลุมผูชุมนุมจนทําใหมีผูคนลมตาย ซึ่งยืนยง โอภากุล ไดข้ึนเวทีตอตานขับไล

รัฐบาลของ พลเอกสุจินดา คราประยูร และมีบทเพลงออกมาเรียกรองใหมีผูรับผิดชอบตอ

การสูญเสียในคร้ังนี้ เชน เพลง “ใครฆาประชาชน” หรือกอนจะเกิดการรัฐประหาร 19 กันยายน

2549 การเมืองเร่ิมมีความขัดแยงกัน ประชาชนแยกเปนสองฝาย คือ ฝายสนับสนุน พ.ต.ท.

ดร.ทักษิณ ชินวัตร กับฝายตอตานระบบทักษิณคือ ฝายพันธมิตรที่มีนักวิชาการสนับสนุน

ที่มองเห็นความไมโปรงใสในการบริหารประเทศ การขายธุรกิจของชาติ และการแกไขกฎหมาย

ที่เอ้ือประโยชนใหธรุกิจในครอบครัว ซึ่งมีเพลง “เวนวรรค” “สมภารเซงโบสถ” ทําใหคนไทยตอสู

กันเอง และมีบทเพลงเพื่อสรางความรักสมานฉันทของคนในชาติ เชน ชุด “สามัคคีประเทศไทย”

อาทิเพลง “ขวานไทยใจหนึ่งเดียว” หลังการทํารัฐประหารเกิดความขัดแยงที่รุนแรงมากข้ึนนําไปสู

การยึดทําเนียบรัฐบาล และสนามบินสุวรรณภูมิของฝายพันธมิตร ก็จะมีเพลง “ยังมีประเทศไทย”

หรือเหตุการณถลมตึกเวิลดเทรดของสหรัฐอเมริกา จะปรากฏในเพลง “เดือน 9 เชาที่ 11” เปนตน

เปนสงครามความเชื่อระหวางอาหรับกับอเมริกาที่พยายามใชอํานาจครอบคลุมโลกใหอยูภายใต

อํานาจของสหรัฐอเมริกาแตเพียงผูเดียว จึงเกิดการตอตานทางความคิดและนํามาสูความรุนแรง

ที่ไมมีใครคาดคิดมากอน

นโยบายของรัฐบาลและผลกระทบจากนโยบายรัฐบาล ในแตละยุคสมัยมีทั้งเหมือน

และตางกันบาง แตที่คลายกันนาจะเปนการมุงพัฒนาเพื่อสรางความเจริญดานวัตถุ การคมนาคม

เนนเร่ืองของสาธารณูปโภค และสาธารณูปการ ต้ังแตการเมืองในระบอบประชาธิปไตยคร่ึงใบ

และการเมืองในระบอบประชาธิปไตยระบบตัวแทนที่ยังแฝงดวยธนาธิปไตย สวนใหญจะมุงพัฒนา

ดานเศรษฐกิจ ในบางสมัยมีอัตราการขยายตัวทางเศรษฐกิจกวารอยละ 10 พยายามจะเปนเสือ

เศรษฐกิจตัวที่ 5 ของเอเชียตะวันออกเฉียงใต จึงพัฒนาประเทศใหเปนประเทศอุตสาหกรรมใหม

(นิค) ซึ่งยืนยง โอภากุล ไดหยิบยกเอานโยบายมาเขียนเปนเพลง “นิค” เนื้อหาในเชิงติเตือนวา

เปนความฝน เพราะสุดทายชาวไรชาวนาก็ยังมีความลําบาก และเดือดรอนจากกระบวนการผลิต

เพื่ออุตสาหกรรมตองใชตนทุนสูง ทั้งคาปุยและคายา แตคนตางชาติทั้งญ่ีปุน เกาหลี เขามีซื้อที่ดิน

เปนจํานวนมาก สังคมไทยเปนสังคมเกษตรอาจจะตามไมทันนักธุรกิจตางชาติ นอกจากนี้

205

นโยบายรัฐบาลยังมีสวนทําลายทําธรรมชาติ ปาไม สัตวปา ระบบนิเวศถูกทําลาย เพื่อสรางถนน

สรางเข่ือน ปนไฟฟาปอนโรงงานอุตสาหกรรม ปรากฏดังเพลง “เข่ือน” “สนั่นปา” “เปาบุนจิ้นกับ

คนตัดไม” “ชวนปวย” หรือแมแตโครงการโขงชีมูล “สายน้ําแหงคําสาป” เปนตน บทเพลงของ

ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว จึงมีทั้งสวนในการตอตานโครงการบางอยางของรัฐบาลที่สงผล

ตอการทําลายส่ิงแวดลอม หรือการใชอิทธิพลบุกรุกปา เปนตน การเมืองเปนเร่ืองของอํานาจ และ

การใชความสัมพันธทางอํานาจในบังคับใชและการปฏิบัติตาม ผูที่มีอํานาจจึงพยายามที่จะรักษา

อํานาจไวเพื่อแสวงหาผลประโยชน ดังทัศนะทางการเมืองของอริสโตเต้ิลที่เคยกลาวไว 14

นโยบายประชานิยมโดยรัฐบาล พ.ต.ท. ดร.ทักษิณ ชินวัตร ซึ่งเปนรัฐบาลอํานาจทุน

มีนโยบายดานประชานิยมคอนขางมากและก็ทําตามที่ รับปากไวกับประชาชน ทําใหไดรับ

ความนิยมอยางมาก ไมวาจะเปน โครงการ 30 บาท รักษาทุกโรค กองทุนกูยืมเงินหมูบานละ

1 ลานบาท เพื่อใหประชาชนไดกูยืมอยางสะดวกในการประกอบอาชีพ ซึ่งในทางกลับกันก็เปน

การสนับสนุนการสรางหนี้สินใหกับประชาชน ดังเพลง “30 บาทรักษาไมได” หรือ “กองหนี้ทวมบาน”

ในบางเรื่องบทเพลงก็มีการสนับสนุนเชน นโยบายดานเศรษฐกิจพอเพียง ที่เปนการรณรงคให

ประชาชนดําเนินวิถีชีวิตตามหลักเศรษฐกิจพอเพียงของในหลวง เชน เพลง “พออยูพอกิน” เพลง

“โอท็อป” เปนตน จะเห็นไดวาบทเพลงมีการกลาวถึงนโยบายและผลกระทบจากนโยบายของ

รัฐบาลอยางตอเนื่อง เพื่อส่ือสารใหประชาชนไดรับรู ซึ่งผูที่นิยมเพลงของคาราบาวสวนใหญก็จะ

เปนประชาชนทั่วไป

บุคคลสําคัญทางประวัติศาสตร และผูนําความคิดทางการเมือง มีบทเพลงที่ส่ือถึง

บุคคลสําคัญทางประวัติศาสตร เชน พระนเรศวรมหาราช พระเจาตากสินมหาราช เพราะเปน

บุคคลสําคัญทางประวัติศาสตรที่ไดรับการกลาวขานจากคนไทย ที่ไดใชความพยายามตอสู

ปกปองแผนดินไทยนี้ไวใหชนรุนหลังไดอยูอยางสบาย นัยทางการเมืองการสรางสรรคเพลง

“เจาตาก” หรือ เพลง “องคดํา” เพื่อใหคนในชาติมีความรักสามัคคีกัน และหวงแหนแผนดิน

ที่บรรพบุรุษไดตอสูปกปองมาดวยความยากลําบาก เกิดพลังในการสรางคานิยมของความรักชาติ

เพราะทั้งสองพระองคเปนตนแบบของการปองกันตนเองไมยอมเปนเมืองข้ึนของใคร นอกจากนี้

ยังมีบทเพลงที่กลาวถึงผูนําความคิดทางการเมือง และนักตอสูเพื่อประชาธิปไตย เชน คานธี

อองซานซูจี ปรีดี พนมยงค เปนตน เปนผูนําที่มีอุดมการณตอสูอยางสันติ และไมเกรงกลัวตอ

14จุมพล หนิมพานิช, กลุมผลประโยชนกับการเมืองไทยแนวเกาแนวใหมและ

กรณีศึกษา (พิมพคร้ังที่ 2), (กรุงเทพฯ: จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, 2552), น. 69.

206

คําถูกกลาวหาตาง ๆ ใหกระบวนการพิสูจนขอเท็จจริง บุคคลเหลานี้นาจะเปนแบบอยางใน

การตอสูโดยมีเปาหมายเพื่อคนสวนใหญ หรือเพื่อประชาชนผูไมมีอํานาจในการตอรอง

พฤติกรรมนักการเมือง เมื่อพิจารณาบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว

จะพบวา มีเพลงที่บรรยายถึงพฤติกรรมนักการเมืองไทยไวคอนขางมาก สวนใหญจะเปนการใช

อํานาจในการคอรรัปช่ัน การไมรักษาคํามั่นสัญญาที่ใหไวกับประชาชน การไมมีจุดยืนและ

อุดมการณทางการเมือง ใชเงินซ้ือเสียงเพื่อที่จะไดเขามาดํารงตําแหนงทางการเมือง นักการเมือง

ไรจริยธรรม เชน เพลง “นรกคอรรัปชั่น” “ตามดูผูแทน” “สัจจะ 10 ประการ” เปนตน โดยมีนัยทาง

การเมืองนักการเมืองไมควรมีพฤติกรรมที่แสวงหาผลประโยชนสวนตน บทเพลงจึงเปนการส่ือถึง

พฤติกรรมของนักการเมืองใหประชาชนไดรับรูและไมควรเลือกเขามาเปนตัวแทนในการบริหาร

ประเทศอีกตอไป ปญหาการคอรรัปชั่นของนักการเมืองนั้นอยูคูกับนักการเมืองมาเปนเวลานาน

และไดพัฒนาใหมีความซับซอนมากยิ่งข้ึน ดังที่อาจารยสังศิต พิริยะรังสรรค ไดทําการศึกษาไว

พบวา บุคคลที่เกี่ยวของการคอรรัปชั่น คือ ขาราชการ นักการเมือง และนักธุรกิจ ในลักษณะของ

การแขงขัน ตอรอง และรวมกันทั้ง 3 ฝาย โดยวงจรเร่ิมจากนักธุรกิจเปนผูริเร่ิมและสนอง

ผลประโยชน มีขาราชการเปนฝายชงเร่ือง และนักการเมืองเปนผูอนุมัติ มีการกระทํากันอยางเปน

ระบบและหาทางเอาผิดไดยาก เพราะเปนกลุมคนที่มีฐานะทางสังคมสูง โครงการขนาดใหญที่มี

งบประมาณจํานวนมากเพราะไดบวกงบประมาณที่จะเสียใหกับนักการเมือง ขาราชการระดับสูง

ไวดวยแลว15 ทําใหการเมืองไทยพัฒนาไดไมไกลเทากับที่คาดหวัง กระบวนการทุจริตคอรรัปชั่น

มีพัฒนาการอยางเขมแข็ง และสวนทางกับกระบวนการประชาธิปไตยที่นับวันจะแยลง ดังที่

ธีรยุทธ บุญมี กลาววา ประเทศไทยมีรัฐธรรมนูญที่เปนสัญลักษณของสังคมประชาธิปไตยมานาน

เทาใด “การเมืองไทยยิ่งเส่ือม คอรรัปชั่นยิ่งพัฒนา” ขัดกับส่ิงที่ควรจะเปน16

จากการอภิปรายขางตนจะเห็นไดวา บทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว

ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 นั้นไดมีบทบาทในการส่ือสารทางการเมือง ตลอดจนไดบันทึกเร่ืองราว

ทางประวัติศาสตร เหตุการณสําคัญที่เกิดข้ึนในสังคมไทยและสังคมโลก ซึ่งเปนการทําหนาที่ใน

2 บทบาท คือ บทบาทแรกส่ือขาวสารทางการเมือง เชน เรียกรองประชาธิปไตย หลักการ

ประชาธิปไตยที่ควรจะเปน และบทบาทที่สอง คือ การรณรงคเพื่อนําไปสูการเปล่ียนแปลง

15สังศิต พิริยะรังสรรค, การคอรรัปชั่น: ขาราชการ นักการเมือง และนักธุรกิจ (กรุงเทพฯ:

บริษัท พี เพรส จํากัด, 2547).

16ธีรยุทธ บุญมี, ความคิดสองทศวรรษวิเคราะหแนวโนมการเมืองไทย (กรุงเทพฯ:

สํานักพิมพมติชน, 2550), น. 52.

207

พฤติกรรม การสรางคานิยมทางประชาธิปไตย เชน การรณรงคสงเสริมการไปใชสิทธิเลือกต้ัง

การไมขายสิทธิขายเสียง เพลงส่ือถึงการสรางความรักสมานฉันทของคนในชาติ สอดคลองกับ

ผลการศึกษาของธีระวัฒน ประกอบบุญ17 ที่ไดศึกษาเพลงเพื่อชีวิตกับภาพสะทอนทางสังคมไทย :

วิเคราะหเนื้อหาเพลงเพื่อชีวิต ในชวงป พ.ศ. 2535-2540 พบวา เพลงมีอิทธิพลพลตอการตอสูทาง

การเมืองสงผลถึงเปล่ียนแปลง เชนเดียวกับ ขจร ฝายเทศ พบวา ที่ไดศึกษาการส่ือสารทาง

การเมืองในเพลงลูกทุง ชวงป พ.ศ. 2507-2547 พบวา เพลงลูกทุงมีบทบาทในการส่ือสารการเมือง

ในเร่ืองแนวคิดที่เกี่ยวกับระบบการเมืองการปกครองโดยตรง คือ ความรักชาติ ซึ่งประเด็นการเมือง

ที่พบสวนใหญจะเปนเ ร่ืองของชาตินิยมสนับสนุนระบบการเมืองในขณะนั้นมากกวา

การวิพากษวิจารณและเสียดสีการเมือง18 ซึ่งอาจจะขัดแยงกับแนวเพลงของยืนยง โอภากุล และ

วงคาราบาว จะเปนในลักษณะการวิพากษวิจารณ เสียดสี และลอเลียนการเมืองเปนสวนใหญ

สังเกตไดจากช่ือเพลง “ประชาธิปตวย” “กองหนี้ทวมบาน” หรือ “เตาหูยี้” เปนตน 2. ประเด็นและนัยทางสังคมท่ีสื่อสารผานบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 สะทอนวิถีของคนยากคนจน ความไมเทาเทียมกันทาง

สังคม เกี่ยวกับเด็กและการศึกษา ปญหายาเสพติดและอบายมุข จริยธรรมทางสังคม

ศิลปวัฒนธรรม และธรรมชาติและส่ิงแวดลอม ความยากจนนําไปสูการถูกกดข่ีและการถูกเอารัด

เอาเปรียบของชาวนา เชน ลุงข้ีเมา ที่ถูกนายทุนหลอกเอาที่นาจนตัวเองตองมาใชชีวิตรับจางขาย

แรงงานในเมืองหลวง เมื่อถึงวัยแกชราก็ตองมาขอทานด่ืมเหลาจนกลายเปนคนติดเหลา ไรทีพ่กัพงิ

และตายอยางอนาถา บทเพลงของคาราบาวทําหนาที่ส่ือสารชีวิตของผูคนชายขอบที่ไมมีปาก

มีเสียง ใหสังคมเขาใจถึงภาพลักษณการมองคนไมวาจะเปนข้ีเมา เด็กติดยา ผูหญิงขายตัว

“นางงามตูกระจก” ลวนแลวแตมีสาเหตุและเบ้ืองหลังของความเปนมาทั้งส้ิน

ชีวิตชาวนา และกรรมกร ก็เปนอีกกลุมคนที่ไมวาบานเมืองเขาจะเจริญสักปานใด

ชีวิตก็ยังลําบาก ราคาผลิตก็ยังตกตํ่าอยูอยางเดิม ชีวิตที่ไมเคยไดรับการยกยองเชิดชูของกรรมกร

17ธีระวัฒน ประกอบบุญ, “เพลงเพื่อชีวิตกับภาพสะทอนทางสังคมไทย : วิเคราะห

เนื้อหาเพลงเพื่อชีวิต ในชวงป พ.ศ. 2535-2540,” (วิทยานิพนธปริญญาวารสารศาสตรมหาบัณฑิต

(ส่ือสารมวลชน), คณะวารสารศาสตรและส่ือสารมวลชน, มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร, 2546).

18ขจร ฝายเทศ, “การส่ือสารทางการเมืองในเพลงไทยลูกทุง พ.ศ. 2507-2547,”

(วิทยานิพนธปริญญาปรัชญาดุษฎีบัณฑิต (ส่ือสารมวลชน), คณะวารสารศาสตรและส่ือสารมวลชน,

มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร, 2548).

208

ซึ่งเปนกําลังสําคัญในการพัฒนาประเทศ เชน เพลง “บรรพบุรุษชาวนา” “เพลงสังกะสี”

“คนหนังเหนียว” เพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว จึงเปรียบไดดังกระบอกเสียงที่จะส่ือ

เร่ืองราวความทุกขยากไปยังผูมีอํานาจใหเห็นความสําคัญ และหันมาแกไขปญหาอยางจริงจัง

สังคมที่มีแตการแกงแยงชิงกันเร่ืองผลประโยชน พี่นองสายเลือดยังตองแยงกัน สังคมไมมี

จริยธรรม ทอดทิ้งพอแมและเด็ก อาจเนื่องมาจากการพัฒนาประเทศที่มุงไปในเร่ืองของ

การขยายตัวทางเศรษฐกิจแตขาดการพัฒนาดานสังคม ทําใหสังคมมีความเจริญแตไมพัฒนา

หมายถึง การพัฒนาดานจิตใจของผูคนในสังคมใหควบคูไปดวย เชน เพลง “ผูเฒา” “Summer

Hill” ที่สะทอนถึงการปลอยทิ้งเด็กและคนชรา หรือเพลง “ปาต๋ี” ที่ลูกหลานแยงมรดกกันทั้งที่ยังไม

ส้ินใจ เปนตน ส่ิงเหลานี้แสดงใหเห็นถึงความเส่ือมทางจริยธรรมของสังคม

ปญหาธรรมชาติและส่ิงแวดลอม เปนอีกปญหาหนึ่งที่ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว

ส่ือสารเกี่ยวกับธรรมชาติและส่ิงแวดลอม เชน เพลงดงพญาเย็น สาละวิน ยังไมสาย ลําพูน

ชางไมมีปา น้ําทวม World เนื้อหามีทั้งเปนการนําเสนอใหหยุดทําลายปา ใหเห็นความสําคัญ

ของธรรมชาติ หรือการปลอยกาซพิษหรือสารเคมีของโรงงานอุตสาหกรรมทําใหชาวบานไดรับ

ความเดือดรอน เปรียบเสมือนปากเสียงในการเรียกรองความชอบธรรมใหกับประชาชน

การตอตานนายทุนและระบบอุตสาหกรรมที่กอใหเกิดการทําลายปา ทําลายแหลงน้ําและอากาศ

หรือกรณีหลวงพอประจักษที่ถูกจับขังเด่ียวทั้งที่เปนผูปกปองปาดงใหญ ที่อําเภอประคํา จังหวัด

บุรีรัมย เปนตน

ในทางสังคม เพลงของยืนยง โอภากุล มีสวนส่ือสารปญหาสังคมในเร่ืองตาง ๆ ใหกับ

ผูที่เกี่ยวของไดแกไข การใหกําลังใจ และการรณรงคเพื่อเปล่ียนแปลงพฤติกรรมบางอยางของ

คนในสังคม ชวยตอตานการทําลายปาและส่ิงแวดลอม ตอตานการสรางอุตสาหกรรมใหกับชุมชน

และยังเปนปากเปนเสียงใหชาวบานและผูถูกรังแกหรือถูกกลาวหาวาบุกรุกปา สอดคลองกับ

บุญยงค สิทธิวิโรจน19 เพลงเพื่อชีวิตสรางข้ึนเพื่อระบายความรูสึกของชีวิต เพื่อบรรเทาความทุกข

และดูดด่ืมกับความสุขในเวลาเดียวกัน และสะทอนปญหาสังคม การเรียกรองความเปนธรรม

ในสังคม และสอดคลองกับ ดร.อดิศร เพียงเกษ ไดใหความหมายเพลงเพื่อชีวิตไววา เปนเพลง

สะทอนถึงชีวิตมนุษยตามความเปนจริง ไมไดเอาส่ิงที่เพอฝนหรือส่ิงที่วาดวิมานเอามาเปนหลักใน

19บุญยงค สุทธิวิโรจน, “ความเปนมาของธุรกิจเทปเพลงไทยสากล,” โลกดนตรี

(กุมภาพันธ 2530).

209

การแตงเพลง เพลงเพื่อชีวิตจึงมีนัยส่ือสารถึงความเจ็บปวด หรือความจริงที่ปรากฏในสังคม หรือ

อาชีพใดอาชีพหนึ่ง20 3. ประเด็นและนัยทางเศรษฐกิจท่ีสื่อสารผานบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 ในชวงระยะเวลากวา 3 ทศวรรษ ระบบเศรษฐกิจ

ไทยไดกาวเขาสูทุนนิยมเสรี มุงเนนการขยายตัวทางเศรษฐกิจ นับต้ังแตนโยบายเปล่ียนสนามรบ

เปนสนามการคา ในสมัยของพลเอกชาติชาย ชุณหะวัณ โครงการสรางสาธารณูปโภค “น้ําไหล

ไฟสวาง ทางสะดวก” การพยายามจะเปนเสือทางเศรษฐกิจในเอเชียตะวันออกเฉียงใต ลักษณะ

เศรษฐกิจแบบฟองสบู เพื่อพัฒนาเปนประเทศอุตสาหกรรมใหม (Nic) การพัฒนาประเทศจาก

สังคมเกษตรเปนสังคมอุตสาหกรรม ดังเชน เพลง “นิค” “ธนาคารโลก” ราคาสินคาภาคเกษตรกรรม

ก็เปนอีกปญหาหนึ่งของประเด็นทางเศรษฐกิจที่ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ที่ใชบทบาทของ

เพลงส่ือสารถึงผูมีอํานาจในลักษณะของการรองเรียน ประชดประชัด เสียดสี เชน “ฮําเหี้ยน”

“สงสารชาวนา”

นอกจากนี้ การเกิดวิกฤตทางเศรษฐกิจในแตละครั้ง ก็จะมีบทเพลงเพื่อเปนกําลังใจ

หรือการเสนอแนวคิดหาทางออกเพื่อแกปญหา เชน วิกฤตเศรษฐกิจตมยํากุง ชวงป พ.ศ. 2540

หรือวิกฤตแฮมเบอรเกอร 2551 มีการนําหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงมาใชพัฒนาประเทศ เชน

เพลง “เมดอินไทยแลนด” “พออยูพอกิน” “โอท็อป” “โฮะ” เปนตน เพื่อชี้แนะและการใหกําลังใจ

ในชวงวิกฤต เปนตน

การวิเคราะหบทเพลงตามแนวคิดทฤษฎีทางการส่ือสาร บทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 สามารถสื่อสารทางการเมือง เศรษฐกิจ และสังคม ในชวงเวลาที่ผานมาไวอยางหลากหลาย ซึ่งสามารถวิเคราะหตามหลักทฤษฎีการสื่อสาร เบอรโล (Berlo)21 ผูสง (Sender) คือศิลปนเปนผูที่มีทักษะความชํานาญในการสื่อสาร โดย "การเขารหัส" (encode) ในที่นี้หมายถึงนักประพันธเพลง ซึ่งเปนผูถายทอดความคิดเร่ืองราวตาง ๆ ออกมา รูปของบทเพลงที่ประกอบดวยคํารอง ทํานอง ที่ผูประพันธอาจแตงทั้งคํารองและทํานอง เพื่อใหคนเขาใจแนวความคิดของผูประพันธ ขอมูลหรือสาร (message) คือ บทเพลง (song) ของ นักประพันธเพลงมีองคประกอบหลัก ไดแก จังหวะ (rhythm) ทํานอง (melody) รูปแบบ (form) และคํารอง (lyric) บทเพลงจึงมีลักษณะเปน “สารผสม” (composite message) ของสารที่เปน 20ธีระวัฒน บุญประกอบ, อางแลว, น. 2-3.

21David K. Berlo, The Process of Communication (New York: Holl, Reneheart

and Winston, Inc., 1960), pp. 40-71.

210

ดนตรี และขอความหรือบทเพลงที่เปนวรรณกรรมของศิลปน ผูรับ (receiver) ตองเปนผูใชทักษะความชํานาญในการสื่อสาร สามารถ "ถอดรหัส" (decode) ทางภาษาวรรณกรรมที่ผูศิลปนเปน ผูสรรคสรางไว และการใชสัญญะวิทยาในการแตงเพลง เพราะสวนใหญบทเพลงของยืนยง โอภากุล ใชสัญญะทางภาษาคอนขางมาก เชน “นางงามตูกระจก” “รมต.เตาหูยี้” “เปาบุนจิ้นกับคนตัดไม” “กัญชา” ลวนแลวแตตองใชศาสตรของการตีความเพื่อจะแปลและสื่อความหมายใหตรงตามเจตนาของศิลปนเจาของผลงาน อาทิ “กัญชา” ความหมายไมใชเพียงแตยาเสพติด แตอาจหมายถึงความมีอิสระ หรือ พวกเฮฟวี่เมธัล หรือ “เปาบุนจิ้นกับคนตัดไม” เปาบุนจิ้น หมายถึง นายชวน หลีกภัย คนตัดไม หมายถึง รัฐมนตรีที่มีธุรกิจเกี่ยวกับสัมปทานปาไม หรือ “สมภารเหล่ียม” หมายถึง พ.ต.ท.ทักษิณ ชินวัตร การวิเคราะหเพลงจึงตองวิเคราะหใหกวางขวางถึงความหมายทางสังคมไดหลากหลายประเด็น22 การวิเคราะหเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ใชศาสตรแหงการตีความตามแนวทางของไฮเดกเกอรและกาดาเมอรประกอบ จึงตองทําความเขาใจในตัวบท และบริบทเพื่อตีความหมายตามเจตนาของผูแตงเพลง 23 บทเพลงเปนส่ือศิลปะในสาขาวรรณกรรมที่มีความสัมพันธกลมกลืนกับศิลปะสาขาคีตศิลป บทเพลงที่ดีจึงตองมีความงาม ความไพเราะ ใหอารมณ ความรูสึก และความหมายที่ดี สอดคลองกับ เนาวรัตน พงษไพบูลย 24 ไดกลาวไววา “กาพยกลอนเปนภาษาของอารมณความรูสึกโดยแท กลาวคือ มีอารมณความรูสึกเปนองคนํา มีเนื้อหาเปนเปาหมายหลัก หัวใจของบทกวีอยูที่ความงาม ความไพเราะ และใหอารมณความรูสึกกับความหมายที่ดี” บทเพลงจึงมีบทบาทในการส่ือความหมายวิถีชีวิตของมนุษยสุดแทแตจะปรารถนาที่ทําใหเกิดจินตนาการ และทําใหเกิดอารมณสุนทรียะของมนุษย โดยอาศัยจังหวะ ทวงทํานอง ผสมกับภาษาวรรณกรรม ที่นํามาเรียบเรียง บทเพลงจึงคุยใหเกิดอารมณความรูสึก สนุกสนาน หดหู เศรา เสียดสี ประชดประชัน รวมถึงการปลุกใจใหเกิดความภาคภูมิใจ และสอดคลองกับ สลา คุณวุฒิ ที่ไดกลาวไววา

22กาญจนา แกวเทพ, ส่ือสารมวลชนทฤษฎีและแนวทางการศึกษา (พิมพคร้ังที่ 3)

(กรุงเทพฯ: จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, 2545), น. 59.

23โชติสา ขาวสนิท, “การศึกษาเปรียบเทียบประชาธิปไตยตัวแทนและประชาธิปไตย

ทางเลือกวาดวยธรรมชาติมนุษย,” (วิทยานิพนธปริญญารัฐศาสตรดุษฎีบัณฑิต (สาขารัฐศาสตร),

จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, 2548), น. 42-43.

24เนาวรัตน พงษไพบูลย, เรียงรอยถอยคํา (กรุงเทพฯ: สํานักพิมพ ก.ไก, ม.ป.ป.),

น. 26-27.

211

“นักแตงเพลงสามารถสะทอนภาพสังคมที่เกิดข้ึนในสังคมรวมสมัยไดเปนอยางดี

โดยหยิบยกปญหาชีวิต ความเปนอยูของคนทุกระดับ เหตุการณที่ เกิดข้ึนใน

ชีวิตประจําวันมาตีแผ เพลงจึงเปรียบเสมือนจดหมายเหตุที่บันทึกเร่ืองราวของสังคม

วิถีชีวิตผูคนในสังคมทุกยุคทุกสมัย เลาเร่ืองของสังคม เลาเร่ืองของคน”25

ศิลปนจึงเปนผูสรางสรรคสังคม ดังที่ ชนาดอฟ (A. Zhdanov) เคยกลาวไววา ภารกิจ

ของศิลปนในฐานะวิศวกรผูสรางวิญญาณมนุษย เปนการชักนําศิลปะเขาสูการเปนสวนหนึ่งของ

การเผยแพรอุดมการณทางการเมือง ตามแนวคิดทางปรัชญาอัตถสังคมนิยม (social realism) ใน

ยุคของสตาลิน และในคํากลาวของวี.ไอ.ลิน (V.I. Lenin) เมื่อป ค.ศ. 1905 วา วรรณกรรมจะตอง

รับใชประชาชนผูใชแรงงานเรือนแสน เรือนลาน26 เปนบทสะทอนศิลปะ วรรณกรรม กับการเมือง

ไดเปนอยางดี สอดกับเบอรนารด ชอว (George Bernard Shaw) กลาวไววา “คุณใชกระจกเงาไว

สําหรับดูหนา ขณะเดียวกันคุณก็ใชผลงานศิลปะสองดูสังคม” 27

ความคิดเห็นของประชาชนตอบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว

สวนใหญประชาชนมีความเห็นวาบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว มี

จังหวะทํานองเพลงที่เราใจ กระตุนความรูสึกรวมของผูฟงเพลง เนื่องจากจังหวะทํานองเพลงของ

ยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว มีแนวดนตรีเปนดนตรีร็อค และยังเปนร็อคผสมผสานกับความ

เปนพื้นบานไทย โดยเฉพาะการนําทํานองดนตรีหมอลําบาง เพลงฉอยบาง รําตัดบาง จึงเปน

จังหวะทํานองเพลงที่มีความเขาใจสนุกสนาน ขณะเดียวกันก็เกิดความรูสึกถึงความเปนไทยทําให

ผูฟงเพลงไดหวนคิดคํานึงถึงพื้นเพรากเหงาของตัวเองที่ฝงลึกอยูในตัวตนของคนไทยทุกคน

25สลา คุณวุฒิ, อางถึงใน วิภา ปานประชา, “การศึกษาภาพสะทอนทางสังคมและ

วัฒนธรรมในวรรณกรรมเพลงลูกทุงของ สลา คุณวุฒิ,” (กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัยรามคําแหง,

2549), น. 115.

26สมิทธ ถนอมศาสนะ, “แนวคิด “ศิลปะเพื่อชีวิต” ในทศวรรษ 2490 กับการวจิารณ

วรรณกรรม,” บทความการประชุมวิชาการระดับชาติ เร่ืองเวทีวิจัยมนุษยศาสตรไทย, มหาวิทยาลัย

เชียงใหม วันที่ 10 สิงหาคม 2548 ณ โรงแรมโลตัสปางสวนแกว เชียงใหม, 2548, น. 4.

27สุกรี เจริญสุข, ดนตรีชาวสยาม (Music Of Siam) (กรุงเทพฯ: มหาวทิยาลัยมหิดล,

2538), น. 47.

212

ทํานองดนตรีเพลงจึงเปนนวัตกรรมทางดนตรีที่ทําใหไดรับความนิยมตลอดมาเพราะฟงไดทุก

ชวงเวลา แมจะผานมาเปนเวลายาวนานแลวก็ตาม

บทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาวมีผลตอการโนมนาวผูฟงใหเกิดความรัก

ชาติและเห็นคุณคาของความเปนไทย อาจเนื่องมาจากบทเพลงสวนใหญเปนลักษณะของการ

เตือนสติ กระตุนใหคิด มีการนําปญหาของสังคมสวนใหญมาตีแผ ไมวาจะเปนเร่ืองของคานิยม

วัฒนธรรม หรือความหลงใหลวัฒนธรรมอ่ืน เชน คานิยมสินคาตางชาติ การดําเนินชีวิตที่ฟุมเฟอย

ก็จะมีการบอกกลาวในลักษณะของการช้ีแนะเตือนสติ หรือกระตุนความคิดใหผูฟงเพลงไดคิด

วิเคราะหไตรตรอง เพื่อปรับเปลี่ยนพฤติกรรม นอกจากนี้ยังมีการนําเร่ืองราวทางประวัติศาสตรที่

บรรพบุรุษมีการตอสู ปกปองประเทศมาดวยความยากลําบาก ไมวาจะเปนในสมัยของพระนเรศวร

พระเจาตากสินมหาราช หรือชาวบานบางระจัน เปนตน เปนการยอประวัติศาสตรใหมองเห็นภาพ

ของความเสียสละของบรรพบุรุษ ก็จะทําใหผูฟงเพลงเกิดสํานึกที่จะรักและหวงแหนประเทศไดดี

หรือแมแตการนําเร่ืองเกี่ยวกับยาเสพติดที่เปนปญหาเยาวชนมาบอกกลาวถึงโทษและพิษภัยของ

ยาเสพติด ไมวาจะเปนกัญชา สารระเหย เฮโรอิน จนถึงยาบา ก็จะมีการนํามาสรางสรรคเปนเพลง

เพื่อใหเกิดการโนมนาวใจผูฟงเพลงใหเกิดความรักชาติเสมอมา

สําหรับประเด็นของบทเพลงยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว เปนแนวเพลงเพือ่ชวีติที่

เอกลักษณในการสื่อสารทางการเมืองและไดรับความนิยมตลอดมา อาจเนื่องมาจากเนื้อหาของ

เพลงสวนใหญเพื่อประโยชนของคนสวนใหญ เปนปากเปนเสียงใหกับชาวบานที่อยูในระดับราก

ของสังคม มีจุดยืนที่ชัดเจน คือ การกลาที่จะนําเสนอเนื้อหาเกี่ยวกับการเมืองทั้งในลักษณะของ

การเสนอขาวสาร การลอเลียน ประชดประชัน หรือออกในแนวประทวงรัฐบาล จะเห็นไดจากใน

อดีตมีหลายเพลงที่ถูกหามออกอากาศ แตก็ไมหยุดที่จะทําหนาที่ของส่ือในการเผยแพรขอมูลผาน

บทเพลง นอกจากนี้การใชภาษาการเมืองผานบทเพลงดวยภาษาที่เขาใจงาย ประกอบกับจังหวะ

ทํานองเพลงที่สนุกสนานของความเปนร็อคเปนที่สนใจของเยาวชน เพลงของยืนยง โอภากุล และ

วงคาราบาว จึงเปนพื้นที่สาธารณะในการแสดงความคิดเห็น การวิพากษวิจารณการเมือง

พฤติกรรมนักการเมือง ของประชาชนคนสวนใหญของสังคม และขณะเดียวกันก็เปนพื้นที่ขาวอีก

อยางหนึ่งสําหรับประชาชนที่สามารถรับรูขอมูลขาวสารทางการเมืองไดอยางทั่วถึง จึงทําใหเพลง

ของยืนยง โอภากุลและวงคาราบาวไดรับคามนิยมมากวา 3 ทศวรรษในการเสนอเพลงการเมือง

ผลการศึกษาคร้ังนี้ พบวา ประเด็นและนัยทางการเมือง สังคม และเศรษฐกิจ

ที่ส่ือสารผานบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 ในดาน

การเมือง ประกอบดวยประเด็นหลักการและกระบวนการทางประชาธิปไตย นโยบายและ

ผลกระทบจากนโยบายรัฐบาล บุคคลสําคัญทางประวัติศาสตรและผูนําทางความคิด พฤติกรรม

213

นักการเมือง และการสรางความรักสมานฉันทของคนในชาติ สวนดานสังคมประกอบดวยประเด็น

ความยากจน ความไมเทาเทียมกันทางสังคม การศึกษา เด็กและเยาวชน ปญหายาเสพติด

ปญหาจริยธรรม ตลอดจนส่ิงแวดลอม เปนตน สวนดานเศรษฐกิจ พบวา มีประเด็นระบบ

เศรษฐกิจ วิกฤติเศรษฐกิจที่เกิดข้ึน และยังมีบทเพลงที่เกี่ยวกับความรัก ปรัชญาและธรรม

ผลการศึกษาดังกลาวสอดคลองกับงานวิจัยของ ขจร ฝายเทศ (2548) ที่ไดวิเคราะหเพลงลูกทุง

ในชวงป พ.ศ. 2507-2547 มีบทเพลงที่ส่ือสารถึงการเมืองในประเด็นความไมเทาเทียมกันในสังคม

ความสัมพันธเชิงอํานาจ และความรักชาติ ประยูร ล้ิมสุข (2542) วิเคราะหบทเพลงของ

วงคาราวาน พบวามีบทเพลงที่เกี่ยวกับการเมือง สังคม ความรัก ปญหาแรงงานกรรมกร เสรีภาพ

และสันติภาพ และมีองคประกอบของเพลง คือ เนื้อรอง ดนตรี ทํานองดนตรีพื้นบานมาใช มีลีลา

จังหวะแบบชาวบานไดรับอิทธิพลจากลีลาจังหวะดนตรีแบบตะวันตก เชน วอลซ ชา ชา ชา ซึ่ง

แตกตางจากทํานองดนตรีของคาราบาว ที่เปนร็อคผสมพื้นบาน มีจังหวะลีลาที่เราใจครึกคร้ืน

สนุกสนาน ซึ่งอาจเปนไปไดวาทําใหวงคาราบาวไดรับความนิยมในกลุมวัยรุนดวย

นอกจากนี้ ผลการศึกษายังสอดคลองกับ วรัตต อินทสระ28 ไดศึกษาวิเคราะห

บทเพลงของคาราบาว จากอุดมการณสูเสนทางทุนนิยม ซึ่งพบประเด็นคลาย ๆ กัน เพียงแตแยกยอย

ในรายละเอียดอาจแตกตางกัน ประเด็นหลัก ๆ ประกอบดวย สะทอนสังคม ปรัชญา เพลงรัก

เพลงที่เกี่ยวกับชนช้ันแรงงาน นามบุคคล เกี่ยวกับธรรมชาติ เพลงเพื่อผูหญิง และเพลงเกี่ยวกับ

สงครามและเสรีภาพ เปนตน และสอดคลองกับ ธีระวัฒน ประกอบบุญ29 เพลงเพื่อชีวิตกับภาพ

สะทอนทางสังคมไทยในชวงป พ.ศ. 2535-2540 เพลงเพื่อชีวิตจะสะทอนการเมือง สังคม และ

เศรษฐกิจ รอยละ 44.66 โดยมีเนื้อหาสะทอนสังคมมากที่สุด เชนเดียวกับเพลงของคาราบาวก็จะ

สะทอนสังคมมากกวาดานอ่ืน ๆ

28ววัตต อินทสระ, “การเดินทางของคาราบาวจากยุคอุดมการณสูเสนทางทุนนิยม,”

(ดุษฎีนิพนธปริญญาศิลปศาสตรดุษฎีบัณฑิต, บัณฑิตวิทยาลัย, มหาวิทยาลัยราชภัฏสวนดุสิต,

2550).

29ธีระวัฒน ประกอบบุญ, “เพลงเพื่อชีวิตกับภาพสะทอนทางสังคมไทย : วิเคราะห

เนื้อหาเพลงเพื่อชีวิต ในชวงป พ.ศ. 2535-2540,” (วิทยานิพนธปริญญาวารสารศาสตรมหาบัณฑิต

(ส่ือสารมวลชน), คณะวารสารศาสตรและส่ือสารมวลชน, มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร, 2546).

214

ขอสังเคราะห

ขอสังเคราะหจากงานวิจัย อันเปนองคความรูใหมใน “การส่ือสารทางการเมือง”

(political communication) สรุปได 4 ประการ ดังนี้

1. เพลงเปนรูปแบบการส่ือสารทางการเมืองที่มีประสิทธิภาพและสามารถเขาถึงกลุมเปาหมายท่ีเปนประชาชนสวนใหญไดเปนอยางดี โดยเฉพาะผูที่ฟงเพลงเพื่อชีวิตเปนกลุมคนในชนบทหรือคนสวนใหญของประเทศ และชองทางในการสงตอสารมีหลายชองทาง เชน การแสดงคอนเสิรต วิทยุ โทรทัศน เพลงจึงส่ือสารไดอยางกวางขวาง 2. เพลงสามารถบันทึกเร่ืองราวทางประวัติศาสตรการเมืองอีกรูปแบบหนึ่ง เพราะเพลงที่สรางสรรคออกมาจะอิงบริบททางการเมือง สังคมและเศรษฐกิจในหวงเวลานั้นๆ แมเวลาลวงเลยไปนานเทาใดบทเพลงก็ยังคงอยูสืบไป 3. เพลงสามารถกระตุน รณรงค สงเสริมคานิยมวัฒนธรรมดานประชาธิปไตยของสังคมได การเมืองที่ส่ือสารกันในลักษณะของเอกสารวิชาการเกินไปอาจจะทําใหเยาวชนไมใหความสนใจ แตหากนํามาเสนอผานบทเพลงจะทําใหมีความสนใจ ไมวาจะเปนการกระตุน ปลุกใจใหเกิดความฮึกเหิมรักชาติบานเมือง และเขาใจความหมายมากข้ึน 4. เพลงเปนบทสะทอนความรูสึก นึกคิดของประชาชนตอรัฐบาลหรือผูเกี่ยวของในการแกไขปญหาตางๆ เนื่องจากประชาชนอาจจะมีชองทางในการส่ือสารถึงผูบริหารหรือรัฐบาลไดนอย และเร่ืองของความปลอดภัยของประชาชนเองจึงไมกลาแสดงความคิดเห็นทางการเมือง เพลงจึงเปนบทสะทอนความคิดเห็นของประชาชนตอสภาพการเมืองในหวงของการเปล่ียนแปลงของแตละชวงเวลา อยางไรก็ตามการส่ือสารทางการผานบทเพลง จะมีประสิทธิภาพไดนั้น ข้ึนอยูกับศิลปนผูสรางสรรคผลงานที่มีอุดมการณและจุดยืนที่ชัดเจน ตลอดจนเปนผูที่มีความรูและความสนใจทางการเมืองคอนขางดี จึงจะทําใหผูรับสารเขาใจความหมายของสารไดดี ดวยการใชภาษาของสารที่เขาใจงายและเลือกใชภาษาที่มีความเหมาะสมกับกลุมเปาหมายไดเปนอยางดี

ขอเสนอแนะ จากการศึกษาเร่ือง “การสื่อสารทางการเมืองผานบทเพลงของยืนยง โอภากุล และ วงคาราบาว ในชวงป พ.ศ. 2524-2552” (Political Communication through Music of Yuenyong Opakul and Carabao Band during B.E. 2524-2552) พบวา บทเพลงเปนสารที่มีสาระทางการเมืองที่หลากหลาย เปนแหลงขอมูลที่บันทึกเร่ืองราวประวัติศาสตรทางการเมือง

215

สังคม และเศรษฐกิจ ภายใตบริบทของการเปล่ียนแปลงตาง ๆ ที่เกิดข้ึน ผูวิจัยมีขอเสนอแนะตอการสื่อสารผานบทเพลงดังตอไปนี้ ขอเสนอแนะทั่วไป 1. การสื่อสารทางการเมืองผานบทเพลงสามารถส่ือสารไดในวงกวาง เพราะสามารถ

ส่ือสารไดหลายชองทางทั้งส่ือมวลชน การสื่อสารโดยตรงจากศิลปนผานการแสดงคอนเสริตหรือ

ผานส่ือมัลติมีเดียในรูปของเทป ซีดี ดีวีดี จึงทําใหผู รับขอมูลคือประชาชนสามารถเลือกได

หลากหลาย

2. บทบาทของเพลงสามารถสะทอนปญหาการเมือง สังคม และเศรษฐกิจ และยัง

เปนการบันทึกเร่ืองราวทางประวัติศาสตร เหตุการณสําคัญที่เกิดข้ึนในชวงเวลาที่ผานมา ใชเปน

แหลงขอมูลในการศึกษาคนควาไดเปนอยางดี

3. การส่ือสารทางการเมืองผานบทเพลงจะนําไปสูการยนระยะเวลาของการสื่อสาร

เนื่องจากบทเพลงที่มีขอความไมยากจนเกินไป แตสามารถส่ือสารใหเขาใจไดเปนอยางดี ขอเสนอแนะเชิงนโยบาย

1. การสื่อสารผานบทเพลง เปนการส่ือสารที่สามารถเขาถึงประชาชนในภาพ

ที่กวาง กลาวคือกลุมเปาหมายเปนประชาชนคนรากหญาที่เปนสวนใหญของประเทศ การนําเสนอ

ขอมูลขาวสารที่เกี่ยวกับปญหาตาง ๆ เชน ปญหาสังคม ปญหาการเมือง และปญหาเศรษฐกิจ

โดยเฉพาะเพลงในกลุมเพลงเพื่อชีวิต มีบทบาทในการรับใชสังคม สะทอนปญหาสังคม การเมือง

ไปยังผูบริหารประเทศหรือรัฐบาลได หรือแมกระทั่งการใชจิตวิญญาณของศิลปนในบทบาท

ส่ือมวลชนที่มีความเปนกลาง ดังนั้น การสื่อสารผานบทเพลงจึงเปนอีกวิธีการหนึ่งของการส่ือสาร

ทางการเมืองที่มีประสิทธิภาพ รัฐบาล หรือหนวยงานท่ีเกี่ยวของในการจัดทําส่ือตาง ๆ ควรจะใช

ชองทางการส่ือสารผานบทเพลงในการนําเสนอนโยบาย โครงการสําคัญ เพื่อสรางความรู

ความเขาใจใหกับประชาชนไดในวงกวาง

2. บทเพลง เปนส่ือที่สามารถโนมนาวจิตใจ สรางจิตสํานึกและคานิยมใหรักชาติ

รักวัฒนธรรมไทย ควรใหหนวยงานท่ีเกี่ยวของกับการรณรงคสงเสริมคานิยมอยางกระทรวง

วัฒนธรรม หรือกระทรวงศึกษาธิการ ควรใชชองทางการส่ือสารผานบทเพลงของคาราบาว เพื่อ

รณรงคสงเสริมคานิยมตาง ๆ สําหรับเยาวชน นอกจากนี้ ศิลปนยังเปนตนแบบใหกับเยาวชนได

216

อีกดวย การผสมผสานศาสตรดานวรรณกรรมกับคีตศิลป ทําใหการสื่อสารผานบทเพลงไดรับ

ขอมูลขอเท็จจริง เขาถึงอารมณความรูสึกรวม โดยมีเปาหมายหลักอยูที่เนื้อหาและมีความงาม

ความไพเราะของภาษากวีและดนตรีใหความรูสึกทางอารมณที่สนุกสนาน ขอเสนอแนะเชิงปฏิบัติการ

1. หนวยงานหรือองคกรที่เกี่ยวของกับการผลิตผลงานเพลง ควรมีการสรางสรรค

ศิลปนเพื่อชีวิต เพื่อจะไดสรางสรรคบทเพลงสะทอนสังคม การเมือง และการส่ือสารผาน

บทเพลง ทําใหเขาใจความหมายทางการเมืองไดงาย เพราะบทเพลงมีการนําภาษาพื้นบานหรือ

ภาษาถิ่น ซึ่งเปนภาษาที่มีความใกลเคียง คุนเคย กับประชาชนทั่วไปมากกวาภาษาทางวิชาการ

จึงทําใหการสื่อสารทางการเมืองผานบทเพลงเปนที่ตองการของประชาชน

2. หนวยงานทางการศึกษา ควรนําบทเพลงที่เต็มไปดวยองคความรูดานการเมือง

สังคม และเศรษฐกิจ ไปเปนส่ือการเรียนการสอนเพื่อเรียนรูดานประวัติศาสตร บุคคลสําคัญ และ

คานิยมวัฒนธรรม ผานบทเพลง ขอเสนอแนะในการวิจัย

การศึกษาคร้ังนี้ เปนการวิเคราะหบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ซึ่ง

พบวา บทเพลงมีบทบาทในการส่ือสารทางการเมือง สังคม และเศรษฐกิจ ในหลายประเด็น

อยางไรก็ตามยังมีขอเสนอแนะเพื่อประโยชนในการวิจัยในคร้ังตอไป ดังนี้

1. การศึกษาคร้ังนี้เปนการวิเคราะหบทเพลงของยืนยง โอภากุล และวงคาราบาว ซึ่ง

ในสวนของผลงานวงคาราบาวมีขอบเขตในศึกษาคร้ังนี้เฉพาะเปนผลงานชุดปกติ แตบทเพลงของ

วงคาราบาวยังมีอีกจํานวนมากในผลงานแสดงคอนเสิรตและผลงานชุดพิเศษ ในการศึกษาคร้ัง

ตอไป ควรมีการศึกษาบทเพลงจากการแสดงคอนเสิรตและผลงานชุดพิเศษ เพราะจะมี

วาทกรรมทางการเมืองในงานคอนเสิรต และผลงานชุดพิเศษอาจเปนผลงานที่จัดทําข้ึนเพื่อ

เหตุการณสําคัญ ๆ ของสังคมและการเมือง จึงควรทําการศึกษาวิจัยในขอบเขตการวิจัยดังกลาว

ในคร้ังตอไป

2. การศึกษาคร้ังนี้ เปนการวิเคราะหบทเพลงของศิลปนกลุมเดียว คือ วงคาราบาว

ในชวงป พ.ศ. 2524-2552 การวิจัยคร้ังตอไป ควรมีการศึกษาเปรียบเทียบกับศิลปนแนวเดียวกัน

217

กลุมอ่ืนในเร่ืองของการส่ือสารทางการเมือง จะไดองคความรูเกี่ยวกับการส่ือสารผานบทเพลงเพิ่ม

มากข้ึน และเห็นส่ิงที่เหมือนและส่ิงที่แตกตางของศิลปนเพลงเพื่อชีวิต

217

บรรณานุกรม หนังสือ

กาญจนา แกวเทพ. (2545). มองส่ือใหม มองสังคมใหม. กรุงเทพฯ: จฬุาลงกรณมหาวิทยาลัย.

. (2545). ส่ือสารมวลชนทฤษฎีและแนวทางการศึกษา. (พิมพคร้ังที่ 3). กรุงเทพฯ:

จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย.

ครอบครัวโอภากุล. (2552). อนุสรณในงานพระราชทานเพลิงศพเปนกรณีพิเศษนางจงจินต

โอภากุล. กรุงเทพฯ: เพชรนครการพิมพ.

จินตนา ดํารงเลิศ. (2533). วรรณกรรมเพลงลูกทุง : ขนบธรรมเนียมประเพณี คานิยมและการ

ดําเนนิชีวิตของชาวชนบทไทยท่ีปรากฏในเพลงลูกทุงไทย ต้ังแตหลังสงครามโลก

คร้ังที่สองจนถึงปจจุบัน. กรุงเทพฯ: สํานักพิมพมหาวทิยาลัยธรรมศาสตร.,

จุมพล หนิมพานิช. (2548). พัฒนาการทางการเมืองไทย อํามาตยาธิปไตย ธนาธิปไตย หรือ

ประชาธิปไตย. กรุงเทพฯ: จฬุาลงกรณมหาวทิยาลัย.

. (2550). การวิจัยเชิงคุณภาพในทางรัฐศาสตรและรัฐประศาสนศาสตร.กรุงเทพฯ:

จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย.

. (2552). กลุมผลประโยชนกับการเมืองไทยแนวเกาแนวใหมและกรณีศึกษา.

(พิมพคร้ังที่ 2). กรุงเทพฯ: จฬุาลงกรณมหาวทิยาลัย.

ไชยรัตน เจริญสินโอฬาร. (2551). ภาษากับการเมือง/ความเปนการเมือง. กรุงเทพฯ: โรงพมิพ

มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร.

ธีรยุทธ บุญม.ี (2550). ความคิดสองทศวรรษวิเคราะหแนวโนมการเมืองไทย. กรุงเทพฯ: สํานักพิมพ

มติชน.

ธีระศักด์ิ จันทรสงแสง. (2549). ชีวิตและตํานานของชายผูเปนเอกทุกอยาง. กรุงเทพฯ: สํานกัพิมพ

สารคดี.

นันทนา นนัทวโรภาส. (ม.ป.ป.). ชนะเลือกต้ังดวยพลังการตลาด. กรุงเทพฯ: สํานักพิมพขอคิด

ดวยคน.

เนาวรัตน พงษไพบูลย. (ม.ป.ป.). เรียงรอยถอยคํา. กรุงเทพฯ: สํานักพิมพ ก.ไก.

บริษัท วอรนเนอร มวิสิค (ประเทศไทย). (2550). รวมฮิต 25 ป บาวเบญจเพส. กรุงเทพมหานคร :

บุญธรรม กิจปรีดาบริสุทธิ์. (2540). ระเบียบวิธีการวิจยัทางสังคมศาสตร. (พิมพคร้ังที่ 8).

กรุงเทพฯ: จามจุรีโปรดักท,

218

บุญยงค สุทธวิิโรจน. (กมุภาพนัธ 2530). “ความเปนมาของธุรกิจเทปเพลงไทยสากล.” ใน โลก

ดนตรี.

ปญญา รุงเรือง. (2546). หลักวิชามานุษยดุริยางควิทยา. กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร.

ลิขิต ธีรเวคิน. (2539). เมืองไทยในป 2560 : อนาคตเมอืงไทยในสองทศวรรษหนา. กรุงเทพฯ:

บริษัท ซัคเซสมีเดีย จาํกัด.

. (2549). วิวฒันาการการเมืองการปกครองไทย. (พมิพคร้ังที่ 9). กรุงเทพฯ:

สํานักพิมพมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร.

เลิศชาย คชยทุธ. (2538). ไทยลูกทุง. กรุงเทพฯ: สํานักพิมพมติชน.

วัฒน วรรลยางกูร. (2550). คีตกวีลูกทุง ไพบูลย บุตรขัน. (พิมพคร้ังที ่3). กรุงเทพฯ: สํานักพมิพ

แพรว.

วิชัย นภารัศม.ี (2546). หลากชีวิต จิตร ภูมิศักด์ิ. กรุงเทพฯ: สํานักพิมพฟาเดียวกัน.

สมิทธ ถนอมศาสนะ. (2548). แนวคิด “ศิลปะเพื่อชวีิต” ในทศวรรษ 2490 กับการวจิารณ

วรรณกรรม. บทความ การประชุมวิชาการระดับชาติ เร่ือง เวทวีิจัยมนษุยศาสตรไทย

มหาวิทยาลัยเชียงใหม วันที่ 10 สิงหาคม 2548 ณ โรงแรมโลตัสปางสวนแกว

เชียงใหม.

สังศิต พิริยะรังสรรค. (2547). การคอรัปชั่น: ขาราชการ นักการเมือง และนักธุรกิจ. กรุงเทพฯ:

บริษัท พี เพรส จํากัด.

สุกรี เจริญสุข. (2538). ดนตรีชาวสยาม (Music Of Siam). กรุงเทพฯ: มหาวทิยาลัยมหิดล.

สุภางค จันทวานิช. (2551). ทฤษฎีสังคมวิทยา. กรุงเทพฯ: จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย.

สุรชัย จนัทิมาธร. (2546). เนื้อนัย (เพลง). กรุงเทพฯ: สํานักพิมพสามญัชน.

สุรพงษ โสธนะเสถียร. (2542). ส่ือสารกับการเมือง. กรุงเทพฯ: ประสิทธิภัณฑ แอนด พร้ินต้ิง.

เสถียร เชยประทับ. (2540). การสื่อสารกบัการเมืองเนนสังคมประชาธิปไตย. กรุงเทพฯ:

จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย.

เสถียร เชยประทับ. (2551). การสื่อสาร การเมืองและประชาธิปไตยในสังคมพัฒนาแลว.

กรุงเทพฯ: จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย.

. (2551). การส่ือสาร การเมอืงและประชาธิปไตยในสังคมพัฒนาแลว. กรุงเทพฯ:

จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย.

อภิรมย สีดาคํา. (2540). มนุษยกับสังคม. กรุงเทพฯ: จฬุาลงกรณมหาวทิยาลัย.

อรวรรณ ปลันธนโอวาท. (2546). การสื่อสารเพื่อการโนมนาวใจ. (พมิพคร้ังที่ 3). กรุงเทพฯ:

จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย,

219

อํานาจ เยน็สบาย. (2546). ส่ือพื้นบานโครงการนาํวฒันธรรมและอัตลักษณมาเปนกระบวนการ

ในการคุมครองสิทธเิสรีภาพ และการไกลเกล่ียระงับขอพิพาท. กรุงเทพฯ: สํานักงาน

กิจการยุติธรรม. วิทยานิพนธ

ขจร ฝายเทศ. (2548). การสื่อสารทางการเมืองในเพลงไทยลูกทุง พ.ศ. 2507-2547. วทิยานพินธ

ปริญญาปรัชญาดุษฎีบัณฑิต (ส่ือสารมวลชน), คณะวารสารศาสตรและ

ส่ือสารมวลชน มหาวทิยาลัยธรรมศาสตร.

จรูญรัตน สุวรรณภูสิทธิ์. (2531). “การศึกษาเพลงเพื่อชวีิตกับขบวนการนักศึกษาในชวง 2516-

2519.” วิทยานิพนธปริญญามหาบัณฑิต, มหาวทิยาลัยธรรมศาสตร.

แจมจิต สรเดโช. (2531). “ภาพสะทอนจากวรรณกรรมเพลงเพื่อชีวิตในชวง พ.ศ. 2516 ถึง

2528.” วทิยานิพนธปริญญาครุศาสตรมหาบัณฑิต, มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ.

ชัยวัฒน หอวรรณภากร. (2544). “การสื่อความหมายและอุดมการณในเพลงมหาวทิยาลัย.”

วิทยานิพนธปริญญานเิทศศาสตรมหาบัณฑิต, จฬุาลงกรณมหาวทิยาลัย.

โชติสา ขาวสนทิ. (2548). “การศึกษาเปรียบเทยีบประชาธิปไตยตัวแทนและประชาธิปไตยทางเลือก

วาดวยธรรมชาติมนษุย".” วทิยานพินธปริญญารัฐศาสตรดุษฎีบัณฑิต (สาขา

รัฐศาสตร), คณะรัฐศาสตร, จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย.

ญาณิกา ออมณฑา. (2548). “การศึกษาภาพสะทอนสังคมจากบทเพลงของสลา คุณวุฒิ ที่ขับ

รองโดย ไมค ภิรมยพร.” สารนิพนธปริญญาการศึกษามหาบัณฑิต, มหาวิทยาลัย

ศรีนครินทรวิโรฒ.

ธิดารัตน อเนกะเวยีง. (2548). “วาทกรรมวิเคราะหของสนธิ ล้ิมทองกลุในรายการเมืองไทยราย

สัปดาห.” วิทยานพินธปริญญานิเทศศาสตรมหาบัณฑติ, สาขาวาทวิทยา ภาควิชา

วิทยาและส่ือสารการแสดง, คณะนิเทศศาสตร, จุฬาลงกรณมหาวทิยาลัย.

ธีระวัฒน ประกอบบุญ. (2546). “เพลงเพือ่ชีวิตกับภาพสะทอนทางสังคมไทย : วิเคราะหเนื้อหา

เพลงเพื่อชีวิต ในชวงป พ.ศ. 2535-2540.” วทิยานพินธปริญญาวารสารศาสตร

มหาบัณฑิต (ส่ือสารมวลชน), คณะวารสารศาสตรและส่ือสารมวลชน,

มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร.

220

ประยูร ล้ิมสุข. (2542). “การวิเคราะหเพลงเพื่อชีวิตวงคาราวาน.” วิทยานิพนธปริญญา

ศิลปศาสตรมหาบัณฑิต วชิาเอกมานษุยดุริยางควทิยา, มหาวิทยาลัยศรีนครินทร

วิโรฒ ประสานมิตร.

เพิ่มพร ธนสีสังกูร. (2544). “วิเคราะหวรรณกรรมเพลงของสลา คุณวฒุิ.” วทิยานพินธปริญญา

ศิลปศาสตรมหาบัณฑิต สาขาภาษาไทย (กลุมวรรณคดี), มหาวทิยาลัย

มหาสารคาม.

รุงสุริยา เมอืงเหลา. (2537). “ภาพสะทอนสังคมอีสานซ่ึงปรากฏในบทเพลงที่พรศักด์ิ สองแสงขับรอง.”

วิทยานิพนธปริญญาศิลปศาสตรมหาบัณฑิต, มหาวทิยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ.

วรุณ ฮอลลิงกา. (2536). “การวิเคราะหเพลงเพื่อชวีิตระหวาง พ.ศ. 2516- พ.ศ. 2534.”

วิทยานิพนธปริญญาการศึกษามหาบัณฑติ, มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ

ประสานมิตร.

ววัตต อินทสระ. (2550). “การเดินทางของคาราบาวจากยุคอุดมการณสูเสนทางทนุนยิม.”

วิทยานิพนธปริญญาศิลปศาสตรดุษฎีบัณฑิต, บัณฑติวิทยาลัย, มหาวิทยาลัย

ราชภัฏสวนดุสิต.

วิภา ปานประชา. (2549). “การศึกษาภาพสะทอนทางสังคมและวัฒนธรรมในวรรณกรรมเพลง

ลูกทุงของ สลา คุณวุฒ.ิ” วทิยานพินธปริญญาศิลปกรรมศาสตรมหาบัณฑิต

(ไทยศึกษา), มหาวิทยาลัยรามคําแหง.

สินินุช วิบูลรัตน. (2548). “การสื่อสารทางการเมืองกับการมีสวนรวมทางการเมืองของประชาชน

ที่มีสิทธิเลือกต้ังในเขตกรุงเทพคลองเตย.” วิทยานพินธปริญญาศิลปศาสตร

มหาบัณฑิต (รัฐศาสตร), มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร.

สุธีศักด์ิ ภักดีเทวา. (2542). “การวิเคราะหเพลงในละครของหลวงวิจิตวาทการ.” วิทยานพินธ

ปริญญาศิลปศาสตรมหาบัณฑิต วิชาเอกมานษุยดุริยางควิทยา, มหาวิทยาลัย

ศรีนครินทรวิโรฒ ประสานมติร.

สุรพงษ สังฆมณี. (2541). “คานิยมที่ปรากฏในวรรณกรรมเพลงลูกทุงอีสาน พ.ศ.2533-2539.”

อัมพร จิตรักษา. (2543). “ศึกษาภาพสะทอนทางสังคมและวัฒนธรรมที่ปรากฏในเพลงลูกทุงที่ขับ

รอง โดยเอกชัย ศรีวิชัย.” วทิยานพินธปริญญาศิลปศาสตรมหาบัณฑิต,

มหาวิทยาลัยทักษิณ.

221

ขอมูลซีดี

ซีดีเพลง แอด คาราบาว ชุด “รอยคํารณ.”

ซีดีเพลงคาราบาว ชุด “เมดอินไทยแลนด.”

ซีดีเพลง คาราบาว ชุด “โฮะ.”

ซีดีเพลง คาราบาว ชุด “ลูกลุงข้ีเมา.”

ซีดีเพลงรวมฮิตคาราบาว ชดุ “ควายทอง.”

ซีดีเพลงรวมสุดยอดบทเพลงคาราบาว ชดุ “กินใจ คาราบาว.”

ซีดีเพลงยืนยง โอภากุล ชุด “ซึม เศรา เหงา แฮงก.”

ซีดีบันทกึการแสดงคอนเสิรต ชุด “20 ป คาราบาว.”

ซีดีบันทกึการแสดงคอนเสิรต ชุด “25 ป คาราบาว.”

หนังสือเพลง

“คูหู คูฮิต ยนืยง โอภากุล พงษเทพ กระโดนชํานาญ.” กรุงเทพฯ: สํานักพมิพวรรณสาสน.

“3 ทศวรรษ คาราบาว.” กรุงเทพฯ: บริษัท วนาศิลป พับบลิชชิ่ง จํากัด.

สื่ออิเล็คทรอนิกส

ชัยยุทธ ลิมลาวัลย. ประวัติยนืยง โอภากุล (แอด คาราบาว). สืบคนเมื่อวันที่ 25 ธนัวาคม 2551,

จาก http://www.carabao.net/Biography/ad.htm.

ไทยอี-นวิส ออนไลน. สืบคนเมื่อวันที่ 20 มถิุนายน 2552, จาก

http://thaienews.blogspot.com/2006/11/blog-post_34.html,

“เพลงกล่ินโคลนสาบควาย.” สืบคนเมื่อวนัที ่20 มิถนุายน 2552, จาก

http://www.maemaiplengthai.com/webboard.

222

วัฒน วรรลยางกูร. รําลึกไพบูลย บุตรขัน เขียนงานบูชาครู 3. สืบคนเมื่อวันที่ 20 มถิุนายน 2552,

จาก http://www.maemaiplangthai.com.

สถานเีพลงเพือ่ชีวิต. สืบคนเมื่อวันที่ 12 เมษายน 2552, จาก http://musicstation.kapook.com

สารานกุรมเสรีวิกิพีเดีย. “ซานหมินจูอ้ี.” สืบคนเมื่อวนัที่ 20 มิถุนายน 2552, จาก

http://th.wikipedia.org/wiki/.

สืบคนเมื่อวนัที่ 10 เมษายน 2552, จาก http://www.kapook.com

สืบคนเมื่อวนัที่ 12 สิงหาคม 2552, http://www.kzshare.com

http://music.thaicool.com สัมภาษณ นักวิชาการ

ศาสตราจารย ดร.ลิขิต ธีรเวคิน. ราชบัณฑติ. สัมภาษณ, วนัที ่ 2 กรกฎาคม 2552.

ดร. ขจร ฝายเทศ. นักวิชาการ. สัมภาษณ, วนัที่ 12 กรกฎาคม 2552.

ศิลปน

นายชินกร ไกรลาศ. ศิลปนแหงชาติ. สัมภาษณ, วนัที ่12 กรกฎาคม 2552.

นายเทยีร่ี เมฆวัฒนา (ร่ี คาราบาว). ศิลปน สมาชิกวงคาราบาว. สัมภาษณ, วันที่ 27 มิถุนายน

2552.

นายปรีชา ชนะภัย (เล็ก คาราบาว). ศิลปน สมาชิกวงคาราบาว. สัมภาษณ, วนัที ่27 มิถุนายน

2552.

นายยืนยง โอภากุล. ศิลปน และผูกอต้ังวงคาราบาว. สัมภาษณ, วันที่ 27 พฤษภาคม 2552.

นายลือชัย งามสม (ดุก คาราบาว). ศิลปน สมาชิกวงคาราบาว. สัมภาษณ, วันที่ 27 มิถุนายน

2552.

นายอนพุงษ ประถมปทมะ (ออด คาราบาว). ศิลปน สมาชิกวงคาราบาว. สัมภาษณ,

วันที่ 27 มถิุนายน 2552.

223

กลุมผูใกลชดิวงคาราบาว

นายชัยยทุธ ลิมลาวัลย. ผูจัดการเว็ปไซตคาราบาวดอทเน็ต (www.carabao.net). สัมภาษณ,

วันที่ 15 กรกฎาคม 2552.

ปอง คาราบาว. ผูดูแลยนืยง โอภากุล ในเร่ืองของอาหารการกิน. สัมภาษณ, วันที่ 27 พฤษภาคม

2552. สื่อมวลชน

นายทวีสิน สถติรัตนชีวิน (อวน อรชร). บรรณาธิการหนงัสือพิมพไทยโพสต. สัมภาษณ,

วันที่ 29 กรกฎาคม 2552.

นายปรีชา สอาดสอน. บรรณาธิการหนงัสือพิมพเนช่ันกรุป. ส่ือมวลชน. สัมภาษณ,

วันที่ 22 กรกฎาคม 2552.

นายสันทัด ศักด์ิสูง. บรรณาธิการหนังสือพิมพเชียงใหมนิวส. สัมภาษณ, วนัที่ 5 กนัยายน 2552.

นายกฤษณะ ไชยรัตน. พิธีกรรายการกวนขาวเชาวนัหยดุ. สัมภาษณ, วนัที่ 22 กรกฎาคม 2552.

นางสาวรวิตา ปญญามงคล (แหมม). นกัจดัรายการวทิย ุคล่ืน FM 95. สัมภาษณ,

วันที่ 4 สิงหาคม 2552.

นางสาวภัทราภร สังขพวงทอง. พธิีกรเดินเร่ืองรายการคนคนคนและรายการกบนอกกะลา.

สัมภาษณ, วนัที ่19 สิงหาคม 2552.

Books

Austin, J. L. (1975). “How to do things with words.” In Sbisa, Marina and Urmson, J. O.

editors. USA: Harvard University Press.

Barthes, R. (1973). Mythologies. St. Albans : Grannada.

Berlo, David K. (1960). The Process of Communication. New York: Holl, Reneheart and

Winston, Inc.

Best, John W. (1970). Research in Education. 4th edition. New Jersey: Prentice-Hall,

Inc.

224

Dunaway, David King. (1987). “Music as Political Communication in the United States.”

In Popular Music and Communication. California: Sage Publication, Inc.

Friedrich, J.C. (1966). An introduction to political theory : Twelve lectores at harrard.

New York, Haper & Row.

Raymond W., Gibbs, Jr. (1994). The Poetics of Mind : Figurative Thought, Language

and Understanding. New York: Cambridge University press.

Lasswell, H.D. (1966). “The Structure and Function of Communication in Society.” in

Public Opinion and Communication. New York: Free press.

Leech, Geoffrey N. (1983). Principles of Pragmatics. London: Longman.

Levi-Strauss, Claude. (1968). Structural anthropology. London: Allen Lane.

Denton, Jr., Robert E. and Woodword, G.C. (1990). Political Communication in America.

New York: Preager.

509

ประวัติผูวิจยั

ชื่อ นายเชาววัจน พาณิชยเสรีวศิิษฐ

วันเดือนปเกดิ 7 มกราคม พ.ศ. 2511

การศึกษา นิติศาสตรบัณฑิต มหาวิทยาลัยเชียงใหม

รัฐศาสตรมหาบัณฑิต สาขาส่ือสารการเมอืง

วิทยาลัยส่ือสารการเมือง มหาวิทยาลัยเกริก