a versión poética de hes.op.1-53 por aquilino iglesia alvariño · acto de comunicación, é unha...

Madrygal, 2015, 18, Nm. Especial 243-253 ISSN: 1138-9664http://dx.doi.org/10.5209/rev_MADR.2015.v18.48541

A versin potica de Hes.Op.1-53 por Aquilino Iglesia Alvario

The Poetic Version of Hes.Op.1-53 by Aquilino Iglesia Alvario

Amelia Pereiro PardoUniversidade de Santiago de Compostela

Departamento de Latn e Grego

[email protected]

[recibido 31/10/2014, aceptado 27/01/2015]

RESUMO

En 1986 foron publicadas unhas traducins inditas de Aquilino Iglesia Alvario, co gallo de celebrarse o Da das Letras Galegas na sa honra. Unha delas corresponda a unha versin potica en lingua galega do comezo do poema Traballos e Das de Hesodo. A lectura e traducin dos clsicos grecolatinos constitua un dos alicerces da sa poesa. Por esta razn, o obxecto deste traballo estudar esta versin de Hesodo para afondar no coecemento da sa actividade tradutora.palabras chave: Aquilino Iglesia Alvario, Hesodo, traducin literaria ao galego, literatura comparativa.

RESUMENEn 1986 fueron publicadas unas traducciones inditas de Aquilino Iglesia Alvario, con motivo de celebrarse el

Da das Letras Galegas en su honor. Una de ellas corresponda a una versin potica en lengua gallega del comienzo del poema Trabajos y Das de Hesodo. La lectura y traduccin de los clsicos grecolatinos constitua uno de los cimientos de su poesa. Por esta razn, el objeto de este trabajo es estudiar esta versin de Hesodo para profundizar en el conocimiento de su actividad traductora.palabras clave: Aquilino Iglesia Alvario, Hesodo, traduccin literaria al gallego, literatura comparativa.

ABSTRACTIn 1986 some unpublished translations of Aquilino Iglesia Alvario were edited in view of the celebration of the

Da das Letras Galegas in his honour. One of them was a Galician poetic version of the beginning of the poem Works and Days of Hesiod. The reading and translation of the Greek and Latin classics was one of the foundations of his poetry. Therefore, the aim of this work is to study this version of Hesiod and to learn more about his translations.key words: Aquilino Iglesia Alvario, Hesiod, Galician literary translation, comparative literature.

Pereiro Pardo, A. (2015): A versin potica de Hes.Op.1-53 por Aquilino Iglesia Alvario, Madrygal (Madr.), 18, Nm. Especial: 243-253.

SUMARIO: 1. Introducin: presuposto metodolxico. 2. Datos biogrficos. Reflexin sobre a traducin. 3. A traducin dos vv. 1-53 de Traballos e Das. 4. As das rides, vv. 11-26. 5. Conclusins. 6. Referencias bibliogrficas.

Amelia Pereiro Pardo A versin potica de Hes.Op.1-53 por Aquilino Iglesia Alvario

Madrygal, 2015, 18, Nm. Especial 243-253244

1. INTRODUCIN: PRESUPOSTO ME-TODOLXICO

A traducin non un simple traballo de substitucin, senn unha operacin creativa caracterizada por tres trazos esenciais: un acto de comunicacin, unha operacin entre textos e un acto cognitivo. Esta tripla carac-terizacin leva a Hurtado (2001: 41) a pro-poer definir a traducin coma un proceso interpretativo y comunicativo consistente en la reformulacin de un texto con los medios de otra lengua que se desarrolla en un contexto social y con una finalidad determinada.

A traducin como proceso comprende polo menos das linguas distintas coas sas respec-tivas culturas, unha variedade de dominios de definicin e a problemtica intervencin dun tradutor (Hewson e Martin 1991: 3). Este non un axente cultural neutro, senn que, no mo-mento que escolle e transfire un texto ao seu sistema cultural, proporcinalle nova vida o que Lefevere (2003: 234-242) denomina re-escritura; e converte a actividade tradutora nunha actividade subxectiva que pode xogar un papel cultural na sociedade receptora ao introducir novos conceptos, novos xneros e novos mecanismos, sobre todo naquelas so-ciedades en que era necesario fomentar o seu sistema literario, como era o caso na poca do noso autor.

Polo tanto, todo estudo e valoracin dunha traducin necesita coecer a figura do tradu-tor: saber quen, que tipo de textos traduciu e por que, en que poca viviu e que criterios o guan no seu traballo (reproducir a forma da mensaxe ou buscar a resposta do lector a esa mensaxe, a sa teora da traducin, a sa ac-titude cara lingua). Desde esta formulacin metodolxica valorarase a versin que Iglesia Alvario fixo dos cincuenta e tres primeiros versos de Traballos e Das do poeta grego Hesodo.

2. DATOS BIOGRFICOS. REFLEXINS SOBRE A TRADUCIN

Aquilino Iglesia Alvario (Seivane-Abadn, 1909) cursou estudos no Seminario de Mondo-edo, onde iniciou a sa actividade potica en lingua galega. Neses anos foi un gran lector, sobre todo de poesa, na que cabe salientar a sa achega aos clsicos Virxilio, Ovidio e Ho-racio, grazas sa fonda formacin na lingua latina. No vern de 1931, tras superar brillan-temente o terceiro curso de Sagrada Teoloxa, interrompe os seus estudos no Seminario que abandonar en 1934 tras establecerse como profesor no Colexio Len XIII en Vilagarca de Arousa. Desde entn compaxinar a do-cencia coa poesa e os estudos filolxicos. En 1944 obtn a Licenciatura en Filosofa e Le-tras pola Universidade de Santiago de Com-postela. Elixido membro numerario da Real Academia Galega en 1947, dous anos despois, en 1949, le o seu discurso de ingreso titulado A lengua dos poetas do norte de Lugo. Nese mesmo ano obtn a Ctedra de Latn. O seu primeiro destino foi o Instituto Feminino de Lugo, de onde pasou ao Instituto de Ponte-vedra, cidade na que residir durante cinco anos. En 1954 trasldase ao Instituto Rosala de Castro de Santiago de Compostela. Nesta cidade morrer no mes de xullo de ano 19611.

A sa actividade literaria desenvlvese no marco da Xeracin de 1936, que foi a ponte que enlazou a brillante actividade cultural das dcadas anteriores Guerra Civil coa Xera-cin da Posguerra. Iglesia Alvario foi un bo coecedor das correntes literarias do seu tempo como da obra dos clsicos europeos e grecolatinos, polo que a sa obra conxuga clasicismo e modernidade, sen faltar nunca sa propia identidade. Pero o seu apego ao mundo clsico fixo que fora interpretado coma persoa allea s modas literarias, pois para el a poesa non unha moda senn intentar conse-guir un modo propio (Rodrguez 1994: 397).

1 Para unha informacin biogrfica mis detallada, vxase Iglesia Alvario (2011: 9-26, 27-53 e 141-162), Rodrguez (1994: 21-48) e Fraguas Fraguas (1986: 7-9).


Madrygal, 2015, 18, Nm. Especial 243-253 245

Na procura dese modo propio ocupou tempo en verter sa lingua materna unha significa-tiva seleccin de textos grecolatinos. Aquilino tia unhas ideas moi claras de como encarar esa actividade e pxoas por escrito.

O dez de febreiro de 19482, no diario composteln La Noche e baixo as sas ini-ciais A.I.A., publicou por primeira vez unha traducin ao galego feita na sa poca de es-tudante (Iglesia Alvario 1948a: 3). Trtase da versin en prosa dunha pasaxe da Ilada (8.261-334), na que Homero describe un com-bate de Teucro Telamn contra os troianos. O Prof. Rabanal (1948: 4)3 na sa columna ha-bitual do mesmo diario gabou dous das mis tarde a dita versin, pero discrepaba que se dixera do heroe, cando era conducido ferido cara ao campamento aqueo, que arquexaba coma un boi. Pois se ben esta interpreta cin do sintagma (v.334) lle pareca excelente desde o punto de vista da lingua termo (Sencillamente estupendo. Ms homrico que el propio Homero), opon-lle reparos filolxicos e suxire a A.I.A. outra traducin: (...) lloraba o dejaba escapar del pecho herido una profunda quejumbre?. Ra-banal no final do seu artigo apela a Iglesia Al-vario, como amigo dos dous e bo coecedor de ambas as das linguas, o grego e o galego, a que manifeste o seu parecer.

Iglesia Alvario (1948b), na sa contes-tacin de meses mis tarde no mesmo xornal,

expn sobre a traducin uns criterios que subscribira, sen dbida, a Tradutoloxa ac-tual. Empeza recoecendo as dificultades que entraa a traducin literaria, pero observa que as traducins correntes nas que se traducen as palabras, categora por categora e cargadas de notas, tal vez consigan levarnos a travs dun mundo estrao e arqueolxico, pero nun-ca conservarn a armona musical en que las palabras se equilibran mgicamente en com-pases de silencios (1948b: 4). Pois la tra-ducin est en la penetracin de los silencios sobre todo, de lo que no se dice, pero que es ritmo y nmero de lo que decimos (id.), que o que produce emocin cando se le unha com-posicin. Afirma que unha traducin que se limite ao texto ser o famoso tapiz del revs e recoece que o tradutor nunca poder repe-tir a mesma resonancia do texto orixinal, pero que iso non importa, pois o que vale crear un texto na lingua de chegada que conserve o sentido e que produza tanta emocin como o orixinal: o caso non matar as palabras e manter os silencios. Est seguro Aquilino de que a primeira traducin que lle veu mente ao aprendiz de tradutor, A.I.A., foi o sabido daba grandes suspiros, suspiraba profunda-mente, que un desir llano aceptable, pero no una traduccin; e, por iso, buscando y rebuscando entre los decires gallegos A.I.A. escolleu a expresin de maior resonancia homrica. Remata dicindo que cada pueblo tiene su traduccin, cada generacin la suya. Y cada espritu enciende tambin su llama

2 Esta publicacin, segundo di na introducin, en honor de Portela Paz (Iglesia Alvario 1948a). Por-tela Paz, co obxecto de render homenaxe vila de Pontevedra, editara en 1947 un libro de artigos baixo o ttulo Pontevedra, boa vila. O segundo traballo Teucro de paso por aqu da autora de Aquilino, que revela cal foi o verdadeiro papel de Teucro Telamonio na fundacin desa vila. No ano anterior, en 1947, pu-blicara Cmaros Verdes, o seu primeiro libro de poemas tras a parntese que supuxera para el o perodo que seguiu Guerra Civil. Nunha poca na que se chegou incluso a multar a correspondencia en galego, Iglesia Alvario empeza a publicar poesas en galego desde 1945 nalgunhas revistas (Iglesia Alvario 2011: 49). No seu labor tradutor anterior s publicara unha versin ao casteln dun poema de Horacio (Iglesia Alva-rio 1936) e animara a dous alumnos seus a publicaren a traducin ao galego de poemas latinos e ingleses, prologada por el (Porto Gonzlez e Alvs 1936). interesante sinalar que a ltima traducin ao galego dun texto grego remntase a unha traducin dos versos 96-137 dos Fenmenos de Arato polo autor santiagus Barcia Caballero (Amado Rodrguez 2010: 477).

3 Manuel Rabanal era naquela poca catedrtico de Grego no Instituto composteln Rosala de Castro e profesor na Facultade de Filosofa e Letras da Universidade de Santiago de Compostela.



nueva (1948b: 4). Pdese deducir, polo tan-to, nesta alegacin que para Iglesia Alvario a traducin non era un simple traspaso dun cdigo lingstico a outro cdigo lingstico, senn que era un acto de natureza comunicati-va, transcultural, pois vai dirixido a uns desti-natarios que viven nun contexto sociocultural determinado. A traducin, polo tanto, ten que manter a intencin comunicativa do texto de partida, pero xa un texto diferente inmerso noutro sistema cultural e lingstico.

Tres anos mis tarde sau do prelo a sa tra-ducin en verso dos Carmina de Horacio4. No prlogo (Iglesia Alvario 1951: ix-xii) volve incidir no feito de que non un fillogo que quere facer revivir os poemas orixinais, po-lo que advirte que da sa lectura de Horacio xurdiron non propiamente traducins, imita-cins ou glosas, senn poemas nacidos a bei-ra dos Carmina. E desenvolve por extenso unha idea xa apuntada no artigo do peridico La Noche: tratar de mudar a potica dominante no sistema literario galego da sa poca, que tenda a callar na linguaxe e nas frmulas fixas do Cancioneiro medieval. O que intentar coas traducins dos clsicos ser anchear os vellos vocabularios, a vella sintaxis, os vellos temas poticos (Iglesia Alvario 1951: x), dicir, introducir novos conceptos, novos xneros e mecanismos proponse actuar as como un axente cultural con poder de transformacin. Neste mesmo prlogo presenta outros datos moi valiosos, como o da sa eleccin pola va-riante do galego oriental, argumentando que a do seu falar e que non hai un mdulo literario que se impoa con forza. Expn tamn a sa opinin de que o rexistro literario do galego se ten que nutrir da lingua que se fala nos campos e ribeiras; por ese motivo afstase das feituras literarias anovadas e das xa mortas (Iglesia Alvario 1951: x-xi), e escolle, as mis das veces, as formas vivas anda que sexan caste-lanismos. Remata o prlogo sinalando as tres

edicins sobre as que baseou a sa traducin: a sa formacin obrgalle a ser moi exquisito na escolla das mellores edicins do texto orixe.

Esta traducin dos Carmina de Horacio suscitou reaccins diversas, anda que coinci-dentes no recoecemento unnime da riqueza e aire fresco que achegaba lingua potica. Salvador Lorenzana (1963: 40) e Carballo Calero (19752 / 19813: 747-748) sancionan o labor de Iglesia Alvario fronte a outros erudi-tos. Quintela Ferreiro (1964: 80) considera que o noso poeta logrou plenamente o seu empeo de dar maior flexibilidade e riqueza ao galego potico, o que explica as liberdades tomadas, pero non lle gusta o ton excesivamente rstico.

En 1960 no Suplemento da revista da So-ciedade Espaola de Estudos Clsicos canle diferente das utilizadas nas das traducins anteriores publica a sa edicin do poema latino Pervigilium Veneris coa sa versin en galego. Realiza as un traballo filolxico, an-da que, como advirte no prlogo, na versin se serve do galego falado no interior de Galicia, cos inevitables cultismos (cisnes, claustro, ninfas, etc.) e as formas anovadas (deus, deusa, dona, doncela e raa), porque na lingua fa-lada estn castelanizadas. O uso das formas anovadas probable que sexa unha concesin ao contexto da publicacin. Informa, ademais, que renuncia a verter en tetrmetros galegos imposibles o ritmo dos tetrmetros trocaicos latinos, pero que si mantivo o seu sistema de aliteracins, anforas e asonancias caracters-ticos (Iglesia Alvario 1960a: 336). Contina fiel, polo tanto, s sas ideas da lingua e da importancia de manter a emocin.

Nestes tres textos manifstase a moderni-dade das ideas do noso poeta: a sa negativa a que a traducin sexa un simple transvase de palabras dunha lingua a outra; a sa defensa de que a traducin xa outro texto e outra lite-ratura e non debe mirar por revivir o texto ori-xe, senn a emocin, valndose sempre da

4 En 1949 aparecen en La Noche traducins sas da obra do poeta ingls John Masefield, e en 1950 a sa versin galega en verso do Galliciense Carmen de Venancio Fortunato. Sen prlogo e s informa na p. 3 que un Tributo Pontevedrs al Congreso Bracarense del XIV Centenario de San Martn de Dume.



sa formacin filolxica na escolla das mello-res edicins do texto orixe; a intuicin de que hai tantas traducins dun texto como persoas, xeracins e sociedades polo tanto, da impor-tancia do contexto social e histrico; e, por ltimo, a plena consciencia de que todo tra-dutor pode influr na evolucin ou no cambio do sistema literario, no momento en que pensa que as versins dos clsicos ao galego poden ser o eixo transmisor de novos modos lings-ticos e temas poticos como xa sucedera na maiora das literaturas europeas. As pois, coa finalidade de privilexiar a cultura de chegada, pero sempre enfrontndose ao texto orixe des-de a sa formacin filolxica, encarou o seu labor tradutor5.

Entre 1960 e 1961, os dous ltimos anos da sa vida, realiza unha intensa actividade de publicacin da sa obra. Ademais da xa citada edicin do Pervigilium Veneris, en 1960 publi-ca De da a da6 no que a maiora dos poemas aparecen precedidos por citas traducidas de autores do sculos XIX e XX e sobre todo dos poetas Sfocles, Lucrecio e Virxilio:

todas as citas (...) xogan un papel gua na lectura temtica dos poemas do libro (...); con-figuran, pois, un deseo editorial significativo e nada caprichoso, como nunha primeira achega ao poemario se poidese sospeitar: unha compe-netracin total entre cita e texto na sa andadu-ra temtica. (Rodrguez 1994: 270)

O seguinte poemario, Lanza de soled (1961), un libro de formacin clsica, de re-cursos clsicos e soamente tocado polo prop-sito moderno de, como dixo Cunqueiro, botar vio novo en odres vellos (Lorenzo Baleirn 1985: 166). A maiora dos poemas levan ci-tas coa mesma funcionalidade que en De da a da, nas que predominan tamn os clsicos grecolatinos. A terceira ltima parte do libro leva como ttulo De remate. Esta seccin

est constituda por un nico poema en hen-decaslabos brancos A despedida de yax, que se corresponde cos vv. 845-865 da traxedia iax de Sfocles, e as o sinala o autor ao p do poema. Son as derradeiras palabras que pro-nuncia o heroe Telamonio, antes de morrer, ao despedirse dos seus pais e da sa terra e que o poeta de Seivane fai sas como despedida po-tica e vital (Pereiro Pardo 2002: 1745-1746).

A sa ltima obra potica, publicada en vi-da, Nenias, unha homenaxe aos seus poetas con pezas que van desde 1946 ata 1961. O poe-mario est dividido en das partes: a primeira, Terra do corazn (anos 1947-1961), est de-dicada aos poetas galegos; e a segunda, Vento da alma (anos 1946-1961), aos poetas estran-xeiros. Comeza esta segunda parte co fermoso poema Polos vellos poetas que foron datado en 1946, no que o motivo das Idades do Home, que cantou Hesodo no seu poema Traballos e Das, conforma o marco no que lle rende ho-menaxe a toda unha familia potica que vai desde os poetas grecolatinos ata os mis prxi-mos ao seu tempo (Rodrguez 1999: 390-391, Moralejo lvarez 1992: 102); e contina con dous poemas que celebran a Catulo (1947) e a Tibulo (1947) respectivamente7.

En 1961 publica As meigas, versin galega do idilio II de Tecrito, na Appendix Poetica da revista Euphrosyne baixo o apartado de Carmina Gallaeca e Lusitana. Non presenta ningunha nota filolxica nin prlogo. Tras a sa morte, foi publicada en 1962 a sa versin da Aulularia de Plauto, que leva coma ttulo A comedia da olia.

3. A TRADUCIN DOS VV. 1-53 DE TRABALLOS E DAS

Daz y Daz publicou na revista Grial en 1986 unhas traducins inditas de Aquilino Iglesia, co gallo de celebrarse o Da das Letras

5 En 1958 colabora nun libro de homenaxe a Otero Pedrayo co poema dramtico Segunda vocacin de Adrin Silva, que unha recreacin intertextual de pasaxes das Bacantes de Eurpides (Amado Rodrguez 2002).

6 Neste libro recompilou poemas, a maiora deles datados, que van desde a dcada dos 30 ata 1960.7 Estes tres poemas apareceran xa na terceira parte de Cmaros Verdes.



Galegas en honor do poeta de Seivane. Infr-manos o Prof. Daz na introducin que a fami-lia do escritor lle entregara moitos papeis do escritor con notas e informacins arranxadas para as investigacins que estaba a realizar; e entre eses papeis atopou uns textos, que poi-deran decirse en limpo, con catro traducins de latn e unha do grego, ao meu ver inditas (Daz y Daz 1986: 194). Polo que di nunha nota dedcese que estes estaban mecanografa-dos (ibid. 193-194 e n. 1). A orde de publica-cin dos inditos a seguinte: primeiro van os que corresponden aos catro poetas latinos, pe-ro, como o poema de Tibulo consta de versin en verso e en prosa, as traducins van numera-das desde o n 1 ata o n 5. Correspndelle, po-lo tanto, ao texto grego o lugar n 6. Advrtese que se publica este texto coas rectificacins e variantes que fixo Iglesia Alvario e que van no seu correspondente verso en notas a rodap (Daz y Daz 1986: 196). A traducin leva co-ma ttulo Hesodo: Os Traballos e os Das, e debaixo del na marxe esquerda un lugar e unha data (Barcelona, 1-V-61), cunha nota do Prof. Daz que indica que as estaba no orixi-nal (1986: 201 n. 1).

O texto galego corresponde realmente traducin dos cincuenta e tres primeiros versos do poema grego Traballos e Das. Estamos an-te un traballo incompleto8 que probablemente a morte do poeta impediu a sa finalizacin. O poema grego consta de 828 hexmetros dac-tlicos e obra do poeta Hesodo, que puido vivir na segunda metade do sculo VIII a.C. ou na primeira metade do sculo VII a.C. O ttulo, non orixinal do autor senn posterior, corresponde propiamente a das seccins do poema: os Traballos (vv. 286-694), onde se in-forma de como dispoer os traballos agrcolas

de acordo cos ciclos das estacins e da mellor poca para a navegacin, e os Das (vv. 765-828), que un calendario sobre os das do mes que son faustos e infaustos para o traballo agrcola e para as restantes actividades. Este poema, xunto ca Teogona, chegou ata os no-sos das a travs de manuscritos bizantinos, o que proba unha tradicin ininterrompida e de gran difusin na Antigidade (Rodrguez Adrados 2008: 66-68).

Como ben di o mesmo autor (2008: 67) es-te poema ofrece por primeira vez un pequeno cadro familiar. Hesodo, fillo dun emigrante de Asia, pertence a unha familia de labregos que s traballando duramente ergue para riba a facenda, en traducin de Aquilino Iglesia do v. 23 (Daz y Daz 1986: 202), e que depende duns reis que poden abusar del. Este poe-ma grego canta un tema universal e atraente para o poeta de Seivane, pois sempre estivo moi unido sa raigame labrega (Fernndez del Riego 2003: 15). De feito, pdese rastrexar na sa obra potica a sa lectura de Hesodo. O poema Polos vellos poetas que foron, co-ma xa se indicou, ten como referente o mito das Idades do Home (Hes.Op.106-201). No prlogo de Lanza de Soled fala das persoas desesperadas das que Deles o baduar da noite e o rilar da voutre que non ten cabo (Iglesia Alvario 1961a: 13). Esta voutre remtenos a Prometeo (Rodrguez 1994: 322), cuxo mito nolo relata Hesodo na Teogona e nos Traballos e Das. E no libro De da a da, no poema, sen data, titulado Epstola a D. Ramn Otero Pedrayo9, establece unha fer-mosa comparacin entre a uniformidade dos maraos que deixan os gadaeiros trala sega e os versos dos :

8 Daz e Daz (1986: 196) observa que: Anda incompleta e inacabada, ten de seu moito inters polo esforzo que supn no traductor, e Alonso Montero (1986: 14) informa que: Nunha bibliografa de ur-xencia que redactou para min Aquilino, Iglesia Ferreiros, consgnase: Os traballos e os das. Hesodo. Indito e inacabado.

9 Este poema unha versin da carta-poema datada o 26 do mes da sega de 1951 e que Aquilino Iglesia enviara en agradecemento a Ramn Otero Pedrayo (Alonso Montero 1986: 168-170); de feito, os versos comentados non aparecen no orixinal. Otero Pedrayo nun artigo publicado o 10 de xuo de 1951 no diario composteln La Noche acolla con ledicia a pronta sada do Horacio galego do poeta de Seivane.



Os menceres desprtanse coa xordacancin dos gadaeiros. Atrs deles

queda a herba en maraos ben medidos,de braza en braza, coma os versos dondos e redondos dos Erga kai jemerai.(vv.40-44)

Os dez primeiros versos corresponden ao proemio, no que Hesodo comeza exhortando s Musas de Pieria en Macedonia a que cele-bren a Zeus. Contina cun eloxio do deus e cunha peticin para que restableza as leis divi-nas mediante a sa xustiza. Remata o proemio dicindo que vai cantar catro verdades ao seu irmn Perses. Nos seguintes 16 versos cumpre o prometido e avisa a Perses da importancia da xustiza de Zeus e do traballo a travs do mito das das rides ou Discordias unha mala que incita loita e outra boa que incita emula-cin polo traballo. Na pasaxe seguinte (vv. 27-52) Hesodo increpa o seu irmn Perses para que non intente preitear con el pola herdanza do seu pai. Flalle da dificultade da vida dos homes e da necesidade do traballo e conta co-mo Prometeo roubou o fogo a Zeus. A tradu-cin remata no verso 53 cando Zeus cheo de coraxe se encara con Prometeo.

Os primeiros cincuenta e tres versos do ori-xinal corresponden cos cincuenta e tres ver-sos da traducin, cuxa pausa versal coincide, salvo excepcins10, coa unidade de sentido do verso orixinal. Reprodcese o ritmo do hex-metro dactlico coa tirada rtmica de hepta-decaslabos dactlicos con acento rtmico do tipo 1.4.7.10.13.1611. Os versos 6, 7, 23, 31 e 37 son octodecaslabos dactlicos con acentos rtmicos en 2.5.8.11.14.17. Os versos 26 e 52 estn compostos cada un de 20 slabas. O pri-meiro, con claro ritmo dactlico, remata coa pasaxe das rides (Tn as o pbre do pbre cubza e o cgo do cgo cantr), e o segundo

verso conta como Prometeo lle roubou o fogo a Zeus (drento dunha cana de sabugueiro, enganando a Zeus que lostrega). O v. 21 po-de ser un hexadecaslabo (Bota o trafego de menos un cando mira pra outro): 8 (1.4.7) + 8 (1.4.7). E, finalmente, o v. 48 (porque o en-ganou Prometu retorto) un hendecaslabo dactlico que, anda que unha nota do autor di Repetir (?), pode intensificar o porqu de agochar Zeus o fogo aos homes.

Non se pode saber se este anisosilabismo tera sido corrixido no caso de ser publicada esta versin polo seu autor. Na traducin do II Idilio de Tecrito, reproduciu tamn os hex-metros dactlicos do orixinal nunha tirada de heptadecaslabos dactlicos con algn octode-caslabo dactlico.

Non hai ningunha informacin respecto do texto grego utilizado, pero partindo da sa prctica habitual ben se pode asegurar que se servira de boas edicins. Estes cincuenta e tres primeiros versos non presentan moi-tos problemas de lectura, pero basendonos na traducin do verso 21, bota o trafego de menos un cando mira pra outro, e a do verso 37, Ben certo que a herencia partimos; mais ti arrapiando barullo, probablemente se-guiu a lectura da edicin da Loeb Classical Library realizada por Evelyn-White para o verso 21 ( , que tamn ofrece P. Mazn, fronte a outras edicins que presentan a lectura e ) e para o verso 37 ( , fronte s demais que len ).

4. AS DAS RIDES, VV. 11-2612

Escllese a pasaxe das das rides para amosar uns trazos da versin de Iglesia Alvario:

10 Nos vv. 4 e 16 engade respectivamente as palabras son e frzaos, que corresponden aos versos precedentes. No v. 37, arrapiando pertence ao verso seguinte.

11 O v. 21 pode ser un hexadecaslabo Bota o trafego de menos un cando mira pra outro: 8 (1.4.7) + 8 (1.4.7).

12 Reprodcese aqu o texto de Iglesia Alvario xunto co texto grego da edicin de Evelyn-White.



para conseguir algn ben, a diferenza da tra-ducin habitual de Discordia. No verso 11 traduce (...) por un-ha sola ralea de loitas. O termo ralea ten un valor despectivo que non pose a palabra grega que significa liaxe, estirpe. Pode que tea presente que na Teogona (v. 226) Heso-do fala dunha soa ride e que esta (odiosa). interesante deterse no versos 12 e 13, nos que Hesodo describe a reaccin que cada unha produce nos homes. Da ride posi-tiva di: (...) unha o que a conoza, ha lauda-la. Iglesia Alvario reflicte ben o verso grego coa ampliacin lingstica o que a conoza por , pero no v. 13, no que se fala da ride negativa, substite a oracin nomi-nal , cuxa traducin literal a outra censurable, pola interxeccin ai, f! o cambio da funcin ilocutiva reforza a reaccin negativa que debe producir esta ride nos homes.

No v. 17 mantense o sentido pero non a or-de de palabras nin a sintaxe do grego. intere-sante resaltar a traducin de , literalmente Noite tenebrosa, sombra, pola expresin Noite pechada. No v. 24 o adxec-tivo est entre das cesuras, o que lle da unha nfase especial; Iglesia Alvario man-tn ese valor enftico conservando a posicin central do adxectivo e traducindo ben boa.

Remata esta pasaxe cos versos 25 e 26: no primeiro muda o quiasmo do orixinal polo pa-ralelismo sintctico, mentres que no verso 26 mantn o paralelismo do verso grego. Tradu-ce o verbo , literalmente envexar, por cubizar, verbo que ten quizais un senti-do non tan negativo como o verbo orixinal. Ao traducir por o cego do cego cantor, co adxectivo cantor, probable que aluda a Homero, o cantor cego segundo a tra-dicin.

5. CONCLUSINSAs pois, pdese conclur, por unha parte,

que Iglesia Alvario enfoca sempre a sa ta-refa de tradutor lingua termo, o galego, pero partindo de boas edicins do texto orixe. Non intenta unha traducin filolxica, pero ten unha boa formacin filolxica que se reflicte

As duas loitas

No houbo unha sola ralea de loitas. Por riba da terra tpanse das: unha, o que a conoza, ha laudala. A outra, ai f! O seu sentir teen de cada seu lado. .

Esta a que ceba na guerra e nas leas que en mal se rematan, 15 ela e malina. Ningun dos que viven a ama. Con todo frzaos mandado dos dioses adorar esta loita tan dura. .

Foi a primeira filla a outra da noite pechada. . Pxoa o Cronida do alto, que vive nos pazos do aire xunta s races da terra e do mellor para os homes. , 20 Ela envereda traballo desganzado, que sea. . Bota o trafego de menos un cando mira pra outro rico que boura labrando, ou ben espetando bacelos, e ergue pra riba a facenda. Cubiza o vecio o vecino, cando se afana por tere. Ben boa esta loita pra os homes. . 25 Rifa asi o oleiro co oleiro, e rifa o ubreiro co ubreiro. Ten asi o pobre do pobre cubiza e o cego do cego cantor. .

Cada un dos versos galegos coincide co seu correspondente hexmetro grego, coa excep-cin do v. 16 (vid. nota n. 10). Os quince ver-sos son heptadecaslabos dactlicos, excepto o v. 23 que un octodecaslabo dactlico e o verso 26 que cerra a pasaxe que consta de 20 slabas, pero mantn o ritmo dactlico como o resto. Reprodcese, polo tanto, na versin ga-lega o ritmo dactlico do orixinal. Cando co-rresponde mantn o encabalgamento (vv. 12, 22). Pero no verso 15 non o conserva, pois traduce o adxectivo nunha oracin copulativa independente.

Iglesia Alvario na marxe dereita intitula a pasaxe como As das loitas. Evita o cul-tismo de rides e talvez escolle o termo de Loita polo que pode ter de esforzo positivo



6. REFERENCIAS BIBLIOGRFICAS

Alonso Montero, Xess (1962): Aquilino Iglesia Alvario, traductor de textos latinos y griegos, Estudios Clsicos 6, pp. 582-583.

(1986): Aquilino Iglesia Alvario. Poesa galega completa. Vigo: Xerais.

Amado Rodrguez, Mara Teresa (2002): Ecos dionisacos en la Segunda vocacin de Adrin Silva de Aquilino Iglesia Alvario, en J. M. Maestre Maestre, J. Pascual Barea e L. Charlo Brea (eds.), Actas del III Congreso Internacional de Humanismo y Pervivencia del mundo clsico. Homenaje a Antonio Fontn. Madrid: Ediciones del laberinto, vol. 4, pp. 1785-1798.

(2010): La traduccin de los clsicos en Galicia, en F. Garca Jurado, R. Gonzlez Delgado e M. Gonzlez Gonzlez (eds.), J. C. Mainer (pro.), La historia de la literatura grecolatina durante la Edad de Plata de la cultura espaola (1968-1936). Mlaga: Universidad, pp. 461-485.

Carballo Calero, Ricardo (19813 [19752]): Historia da literatura galega contempornea. Vigo: Galaxia.

Daz y Daz, Manuel C. (1986): Unhas traduccins inditas de Aquilino Iglesia Alvario, Grial. Revista galega de cultura 24, pp. 193-203.

Evelyn-White, Hugh G. (19362, reimpr. 1954): Hesiod. The Homeric Hymns and Homerica. Cambridge, Massachusetts / London: Harvard University Press / William Heinemann Ltd.

Fernndez del Riego, Francisco (2003): Co poeta na sa montaa, Culturas. La Voz de Galicia 11/10/2003, p. 15.

Fraguas Fraguas, Antonio (1986): Aquilino Iglesia Alvario. Vida e obra. Escolma de textos. A Corua: Real Academia Gallega.

Hewson, Lance e Jacky Martin (1991): Redefining Translation. The Variational Approach. London / New York: Routledge.

Hurtado Albir, Amparo (2001): Traduccin y Traductologa. Introduccin a la Traductologa. Madrid: Ctedra.

Iglesia Alvario, Aquilino (1936): La cancin del siglo de Horacio: Versin que se hace para la conmemoracin del bimilenario del Natal de Augusto. Vilagarca de Arousa: Tipografa Jos Paz Gmez.

[asinado A.I.A.] (1948a): Fundote Teucro valiente. Semblanza do caporal de homes e de xentes que arribou a Moureira. Arquexaba coma un boi, La Noche: nico diario de la tarde de Galicia 10/02/1948, p. 3.

(1948b): Traduttore, traditore, La Noche: nico diario de la tarde de Galicia 13/08/1948, pp. 4-2.

(1950): Venantii Fortunati Galliciense Carmen. Versin galega. Pontevedra: Grficas Torres [4 Ventos ou Quatro Ventos: revista lusada de literatura e arte 1, 1954, pp. 5-8].

alimenta a sa propia poesa ao mesmo tempo que lle axuda, dado o seu compromiso vital coa lingua galega, a introducir novos temas, novos modos na poesa galega.

no seu traballo. Doutra parte, rene na sa per-soa a figura de tradutor axente e tradutor ini-ciador, pois escolle os textos que lle interesan. Por ltimo, a lectura dos clsicos grecolatinos



(1951): Q. Horatii Flacci Carmina. Santiago de Compostela: CSIC / Instituto Padre Sar-miento de Estudios Gallegos.

(1958): Segunda vocacin de Adrin Silva, Ramn Otero Pedrayo: a sa vida e a sa obra: Homaxe da Galicia Universal. Caracas: Centro Galego, pp. 91-95.

(1960a): Pervigilium Veneris: A Vixilia de Venus, Suplemento de Estudios Clsicos 15, pp. 335-343.

(1960b): De da a da: poesas. Vilagarca de Arousa: Celta, D. L.

(1961a): Lanza de Soled. Ourense: La Edicin Comercial.

(1961b): Nenias. Vigo: Salns.

(1961c): O Segundo Idilio de Tecrito As Meigas. Versin galega en verso, Euphrosy-ne 3, pp. 569-574.

(1962): A comedia da olia. Aulularia de T. M. Plauto. Vigo: Galaxia.

(2011): Autobiografa, Nota editoral e Documentos, Poemas Castellanos. Seivane: Edicis A Pedrosa, pp. 9-26, 27-53 e 141-162.

Lefevere, Andr (1985): Why Waste our Time on Rewrites? The Trouble with Interpretation and the Role of Rewriting in an Alternative Paradigm, en Th. Hermans (ed.), The Manipu-lation of Literature. Studies in Literary Translation. Londres / Sydney: Croom Helm, pp. 215-243.

Lorenzana, Salvador (pseudnimo de Francisco Fernndez del Riego) (1963): Iglesia Alvari-o: poeta e humanista, Grial. Revista galega de cultura 1, pp. 28-42.

Lorenzo Baleirn, Eusebio (1985): Tradicin e modernidade na obra potica en galego de Aquilino Iglesia Alvario, Grial. Revista galega de cultura 23, pp. 161-170.

Mazon, Paul (1928): Hsiode. Togonie-Les Travaus et les Jours-Le Bouclier. Paris: Les Belles Lettres.

Moralejo lvarez, Juan Jos (1992): Variantes textuais nun poema de Cmaros verdes de Aquilino Iglesia Alvario, Boletn Galego de Literatura 7, pp. 97-102.

Otero Pedrayo, Ramn (1973): O Horacio galego de Iglesia Alvario, en Obras selectas: Parladoiro. Artculos. Vigo: Galaxia, pp. 261-263.

Pereiro Pardo, Amelia (2002): Aquilino Iglesia Alvario, traductor de textos griegos al galle-go, en J. M. Maestre Maestre, J. Pascual Barea e L. Charlo Brea (eds.), Actas del III Con-greso Internacional de Humanismo y Pervivencia del mundo clsico. Homenaje a Antonio Fontn. Madrid: Ediciones del laberinto, vol. 4, pp. 1739-1748.

(2006): A traduccin do Idilio II de Tecrito polo poeta Aquilino Iglesia Alvario, en V. Soares Pereira e A. L. Curado (org.), A Antiguidade Clssica e ns. Herana e identidade cultural. Actas. Braga: Universidade do Minho / Centro de Estudos Humansticos, pp. 481-487.

Portela Paz, Agustn (1947): Pontevedra, boa vila. Pontevedra: Grficas Torres.

Porto Gonzlez, J. e Armenio Alves (1936): Traducins, Ovidio, Virxilio, Francis James. Vi-lagarca de Arousa: Imprenta i-Encuadernacin de Bendaa e Paz (Coleicin Renacencia 13).

Quintela Ferreiro, Luis Jos (1964): Una traduccin de Horacio, en Aspectos econmicos y jurdicos de Galicia. Vigo: Galaxia, pp. 80-82.



Rabanal lvarez, Manuel (1948): Arquexaba coma un boi (Coloquio con Iglesia Alvario en torno a Iliad., VIII, 334), La Noche: nico diario de la tarde de Galicia 12/02/1948, p. 4 [Nebulosas y otros escritos. Santiago de Compostela: Editorial Compostela, 1992, pp. 33-34].

Rodrguez, Luciano (1994): A poesa de Aquilino Iglesia Alvario. Lugo: Deputacin Provin-cial de Lugo.

Rodrguez Adrados, F. (20084 [1988]): Hesodo, en J. A. Lpez Frez, Historia de la litera-tura griega. Madrid: Ctedra, pp. 66-86.

Santamarina, Antn (coord.) (2006-2013): Dicionario de Dicionarios. Corpus lexicogrfico da lingua galega (dispobel en: http://sli.uvigo.es/DdD/index.html). Vigo / Santiago de Com-postela: Seminario de Lingstica Informtica, Grupo TALG / Instituto da Lingua Galega.

a versión poética de hes.op.1-53 por aquilino iglesia alvariño · acto de comunicación, é unha...

Documents