A Restauración

•1-O réxime da Restauración borbónica:• Afonso XII: Apoio de Cánovas, Martínez Campos e a oligarquía• Obxectivos: Asegurar o trono ós borbóns e evitar as loitas internas entre liberais• Principios básicos do sistema canovista ou réxime da Restauración borbónica

–A Coroa e as Cortes:–Monarquía constitucional doutrinaria–Fabricación de maiorías – Fraude – Caciquismo–Alternancia pacífica entre dous grandes partidos: Conservadores e Liberais

•1.1-Reinado de Afonso XII e rexencia de María Cristina de Habsburgo• 1875-1902 – Quenda ou turnismo pacífico entre Cánovas (Conservador) e Sagasta (Liberal)

–1-A Constitución de 1876:• Cortes constituíntes por sufraxio universal masculino:

–Abstención das forzas opositoras–Fraude electoral

• Monarquía constitucional doutrinaria conservadora• Poder executivo: O Rei a través do seu goberno (responsable ante as Cortes)• Poder lexislativo: Compartido entre as Cortes e a Coroa

–Cortes bicamerais: Congreso (deputados elixidos), Senado (senadores nomeados)–Papel subordinado á Coroa

• Poder xudicial: Xuíces e tribunais• Dereitos e liberdades: Redacción xenérica para concretar en leis• Relixión: Catolicismo de estado – Recoñecemento da liberdade de conciencia e culto

–2-A pacificación do reino e a abolición dos privilexios forais vascos:• Guerra carlista: Toma de Montejurra e Estella – Fin da Terceira Guerra Carlista en 1876• Guerra de Cuba:

–Martínez Campos – Paz de Zanjón /1878)–Guerra Chiquita (1879)–Supresión da escravitude

• Abolición dos privilexios forais vascos– Imposición dun modelo unitario e centralista–Fixación dos concertos económicos (recadación das deputacións que logo pagan un cupo)

• Control dos concellos:–Desaparición da autonomía dos concellos e elección de alcaldes (Lei Municipal de 1877)–Nomeamento polo goberno ou polos Gobernadores civís

1

A Restauración

–3-A quenda pacífica – Gobernos de Cánovas e Sagasta:–Alternancia pacífica no poder:

» Partido Conservador: Moderados e da Unión Liberal» Partido Liberal (fusionista): progresistas, demócratas, radicais, republicanos moderados» Coñecidos como partidos dinásticos, gubernamentais e da quenda (turnismo)

–Sistema de fraude e caciquismo:» Disolución das Cortes polo Rei» Eleccións amañadas para ter maioría» Trunfo do fraude e caciquismo (encadramento)» Marxinación do resto das forzas políticas

•Reinado de Afonso XII:–1875-1881-Gobernos iniciais de Cánovas:

» Interpretación restrictiva de dereitos e liberdades» Sufraxio censitario moi reducido» Restricción das liberdades de prensa, reunión e asociación

–1881-1885-Inicio do turnismo (quenda): Sagasta» Nova lei de imprenta» Actividade legal das forzas da oposición

•Rexencia de María Cristina de Habsburgo:–Pacto do Pardo: Acordo para continuar o turnismo–1885-1890-Goberno de Sagasta: As reformas:

» Lei de asociación – Legalización das organizacións obreiras» Lei de xuízos por xurado» Código civil de 1889» Lei do sufraxio universal masculino

–1890-1902: Continuidade no turnismo a pesar dos numerosos problemas:» Nacionalismo en Cataluña, País Vasco e Galicia» Presenza dos movementos obreiros coa conflictividade laboral» Violencia do anarquismo: Atentados terroristas

2

A Restauración

–4-Fraude electoral, oligarquía e caciquismo:• Sistema organizado piramidalmente, de arriba para abaixo:

–Cúspide: Oligarquía dirixente (senadores, deputados, ministros, propietarios de periódicos, etc.)– Intermedio: Gobernador civil – Encadramento, alcaldes, Garda Civil–Base: O cacique, persoa influínte na súa área

• Manipulación:–Distribución das circunscricións electorais: Uninominais e cidades–Voto fundamentalmente rural facilmente manipulable (caciques e terratenentes)–Manipulación do censo, falsificación de identidades, compra de votos, ameazas, alteración de horarios e convocatorias,

encarceramento dos revoltosos, pucheirazo, etc. –Fabricación de resultados electorais–Distritos enfeudados (controlados sempre pola mesma familia)

• Obxectivos:–Control do poder polas clases dominantes–Marxinación política das clases populares

–5-O desastre de 1898:• Insurrección de Cuba e Filipinas:

–1895-Cuba: Grito de Baire – José Martí e Partido Revolucionario Cubano–1896-Filipinas: Andrés Bonifacio e Emiliano Aguinaldo–Envío de tropas mal armadas e pouco efectivas–Apoio de USA ós insurrectos

• Enfrontamento con USA:–Explosión do Maine–Ultimatum dos EEUU–Declaración de guerra–Derrotas estrepitosas en Santiago de Cuba, Cavite e Manila

• Tratado de París: –Cesión de Cuba, Porto Rico, Filipinas e Guam a USA–Venda de Marianas e Carolinas a Alemaña–Compensación económica de USA–Desaparición dos últimos restos do Imperio Colonial español en América e Asia

• Desastre do 98:–Aparición dunha reflexión crítica sobre España–Frustración no exército e desconfianza nos políticos

3

A Restauración

–6-O rexeneracionismo e a xeración do 98:• Corrente intelectual, política e literaria:

– Crítica co sistema da Restauración– Intento de renovar e modernizar a política e a economía española

» Sanear e democratizar o estado» Reforzar a estructura productiva

• Xaquín Costa:– Programa renovador dende enriba: Escola e despensa– Proposta dun cirurxián de ferro

• Idade de prata – Xeración do 98:– Visión crítica, pesimista e renovadora de España– Valle-Inclán, Unamuno, Azorín, Machado, etc.

–7-Reorganización e división republicana:• Enfrontamento entre distintos grupos e personalidades• 1881-1885: Reorganización das forzas republicanas:

– Federais: Pi i Margall – Definición e concreción dunha futura república federal» Primeira formulación política dun Estado propio para Galicia

– Progresistas: Ruiz Zorrilla – República unitaria» Confianza no afundimento da Monarquía por un pronunciamento

• 1886-1906: Intentos fracasados de unión dos republicanos:– Sufraxio universal en 1890 – Coalición con pouco éxito– Paso de moitos republicanos ó partido Liberal de Sagasta

•1.2. A Galicia dos caciques:–Arraigo profundo do caciquismo en Galicia:

• Predominio do rural e atraso económico• Dispersión da poboación e debilidade do Estado• Turnismo pacífico e fraude electoral• Vicerreinados e vicerreis

–Creación de redes clientelares: Favores por votos–Control por moi poucas familias:

• Conservadores. Bugallal e González Besada• Liberais:Montero Ríos e Gasset

4

A Restauración

•1-O reinado de Afonso XIII:•1902: Maioría de Idade de Afonso XIII•Forte intervención nos asuntos políticos, especialmente no exército•Períodos:

–1902-1923: Crise da Restauración e quebra da Monarquía Constitucional–1923-1930: Dictadura de Primo de Rivera–1930-1931: Caída da Monarquía

–2.1. Crise da Restauración borbónica (1902-1923)–Excesivas e desafortunadas intervención de Afonso XIII–Descomposición dos partidos dinásticos ou turnantes:–Crecente papel do exército con intereses corporativos e posturas conservadoras–Mantemento do sistema caciquil e do fraude electoal–Crecente contestación política de republicanos e nacionalistas–Incremento da conflictividade social (PSOE, UGT e CNT)–Atentados anarquistas–Crecente anticlericalismo (republicanos e organizacións obreiras)–Sucesivas derrotas militares en Marrocos

•1. A Lei de xurisdiccións:–Malestar no exército despois da crise do 98–Asalto a Cu-Cut e La Veu de Catalunya–Lei de xurisdiccións:

»Sometemento ó código militar dos delitos contra o exército»Defensa de intereses corporativos»Convírtense en salvadores da patria e da unidade nacional

•2. As reformas de Maura:–Revolución dende arriba para evitar a revolución dende abaixo

»Lei de reforma electoral: Polémico artigo 29»Lei de administración local: Creación de mancomunidades (non se chegou a aplicar)

5

A Restauración

•3. A Semana Tráxica de Barcelona:–1909-Desastre do Barranco do Lobo–Mobilización de reservistas–Folga xeral en Barcelona: Socialistas e anarquistas–Radicalización da protesta obreira:

»Construcción de barricadas»Queima de conventos, igrexas e escolas relixiosas

–Control da sublevación polo exército–Represión brutal: Fusilamentos de Montjuic–Fusilamento de Francisco Ferrer Guardia–Caída de Maura

•4. As reformas de Canalejas:»Intento de ampliar a base social do sistema»Problemas: Social, relixioso, rexionalista, laboral

–1910-Lei de asociacións relixiosas (lei do cadeado):»Limitación do establecemento de novas ordes relixiosas»Oposición dos conservadores, católicos e Vaticano

–1911-Lei de mancomunidades provinciais:»Maior autonomía para os concellos»Reducida autonomía rexional»Creación da Mancomunidade de Cataluña (1914)

–1912-Lei de recrutamento:»Servicio militar obrigatorio»Abolición da redención ou libramento do servicio»Establecemento dos soldados de cota (liberación parcial do servicio)

–Laboral: Imposición da arbitraxe estatal nos convenios laborais–1912- Morre asasinado por un anarquista

6

A Restauración• 5. A crise de 1917:

»1914-Primeira Guerra Mundial. Neutralidade española»División entre aliadófilos (intelectualidade e esquerda) e xermanófilos (conservadores e capital)»Desenvolvemento industrial ó subministrar a ámbolos dous bandos

- Aumento dos prezos dos productos de primeira necesidade- Aumento menor dos salarios: Perda de poder adquisitivo

»Conflictos internos: Militares, políticos e sociais–A crise militar: As Xuntas de Defensa:

»1916-Barcelona-Xuntas de Defensa militares:- Oficiais de media e baixa graduación- Carácter corporativo para defensa de interesas profesionais (salarios)- Extensión a toda España

»Ascensos por antigüidade»Salvagardo honor e dignidade castrense»Inimigos: Socialismo, anarquismo e separatismo»Ilegalización de Dato»Rebelión militar e novo recoñecemento: Atención ás reivindicacións»Intervención no nomeamento de ministros e garantes da orde pública»O exército continúa cos problemas tradicionais:

- Orzamentos insuficiente e equipamento deficiente- Exceso de mandos e división interna: Xuntistas (antigüidade) e africanistas (méritos de guerra)

»Intento doutros ministerios con xuntas semellantes (rapidamente prohibidas)–A crise política: a Asemblea de Parlamentarios:

»Debilidade do goberno e desprestixio do Rei»Cambó (Liga Rexionalista) – Reformas democráticas e autonomía»Convocatoria de tódolos deputados e senadores cataláns para unha convocatoria de cortes constituíntes»Asemblea de Parlamentarios (19-07-1917)»Dvisión interna – Marcha atrás da Liga – Fracaso da Asemblea

–Acrise social: a folga revolucionaria:»Malestar popular polo encarecemento dos productos básicos»Convocatoria de folga xeral revolucionaria pola UGT e o PSOE co apoio da CNT»Éxito en Madrid, Barcelona, Valencia, País Vasco e Asturias»Represión brutal: Exército e armas de guerra»Fracaso da folga no seu intento revolucionario (derrocamento do réxime e convocatoria de Cortes constituíntes)

7

A Restauración•6. A quebra do turnismo e da monarquía constitucional:

»Debilidade dos gobernos:- Descomposición dos vellos partidos dinásticos- Formación de gabinetes de concentración- Goberno dos idóneos

»Conflictividade social:- Movemento obreiro estimulado polo trunfo bolxevique en Rusia- Numerosos conflictos en Barcelona, Estremadura e Andalucía- Radicalización, especialmente na CNT (asasinatos de políticos e empresarios)

»Actividades republicanas:- Mantemento da coalición republicano-socialista dende 1909- Posicionamento fronte ó sistema

»Movementos rexionalistas e nacionalistas:- Cataluña, País Vasco e Galicia- Liga Rexionalista – Autonomía política para Cataluña- Partido Nacionalista Vasco – Aumenta o seu peso nas tres provincias- Irmandades da Fala – Defensa da autonomía integral para Galicia

•7. A oposición republicana:–Minoría política con máis peso na opinión pública ca na realidade–Forte división ideolóxica e organizativa–Alexandre Lerroux – Partido Republicano Radical

»Anticlerical, antirrexionalista, forte apoio obreiro–Conxunción republicano socialista:

»Elección de Pablo Iglesias»Organización autónoma de Valencia – Blasco Ibáñez»Organización autónoma de Cataluña – Francisco Maciá

–Republicanismo en Galicia:»Solidariedade galega»Partido Republicano Autónomo (Coruña)

- Xosé Martínez Fontenla- Santiago Casares Quiroga

8

A Restauración•8. A cuestión marroquí e o desastre de Annual:

–1912-Establecemento dun protectorado no norte de Marrocos–Dificultade no Rif (cabilas rifeñas): Lexión e Regulares–1921-Desastre de Annual – Xeneral Silvestre – Afd-el-Krim–Proclamación da independencia da República do Rif–Expediente Picasso

•2.2. A Ditadura de Primo de Rivera• 13-09-1923-Golpe de Estado de Miguel Primo de Rivera: Causas:

–Fracasos na Guerra de Marrocos–Ataques á Monarquía–Radicalización do catalanismo–Auxe do terrorismo anarquista e da patronal–Medo á subversión política e social–Incapacidade dos gobernos para controlar a situación

•Dimisión do goberno e aceptación de Alfonso XIII do golpe de estado•Situación semellante a varios países europeos•Aceptación popular como garante da paz•Colaboración do PSOE e UXT•Réxime autoritario, populista e paternalista

–1-O Directorio Militar (1923-1925):•Goberno formado exclusivamente por militares•Rexeneración da vida política: Medidas:

–Suspensión da Constitución de 1876–Destitución das autoridades vixentes (gobernadores civís, alcaldes)–Creación dos delegados gobernativos (información dos problemas dos partidos xudiciais)–Reforma normativa electoral (non se aplicou)–Novos estatutos municipais e provinciais–Unión Patriótica – Partido político afín ó réxime

9

A Restauración•Restablecemento da orde pública:

–Control e represión do movemento obreiro–Extensión a toda España do Somatén–Diminución de folgas e atentados

•Defensa da unidade da patria:–Persecución de calquera tipo de nacionalismo–Exaltación da simboloxía española (himno, bandeira, lingua castelá)

•A fin da guerra de Marrocos:–Colaboración franco-española–Desembarco de Alhucemas – 1925–Conquista do Rif – 1926–Fin da guerra – 1927

–O Directorio Civil:•Goberno maioritariamente civil – Unión Patriótica• Intento de instauración dun réxime corporativo:

–Asemblea Nacional:»Carácter consultivo»Representa ás diferentes corporacións: Deputacións, concellos»Formada polos representantes do poder económico e da Unión Patriótica»Proxecto de Constitución:

- Organización territorial unitaria e centralizada- Cortes ou Asemblea de composición tripartita(deputados elixidos, designados e corporativos)

–Organización corporativa do traballo:»Comités paritarios: Participación dos sindicatos católicos e da UXT»Lexislación laboral e social: Mellora das condicións laborais – Código de Traballo

- Distribución de comida e roupa, construcción de casas baratas- Formación profesional de obreiros, subsidios ás familias numerosas- Regulación laboral (horarios, descansos, etc.)

10

A Restauración

•Potenciación do desenvolvemento económico:–Forte proteccionismo arancelario–Regulamentación da producción e da competencia–Control do mercado interior e dos prezos–Fomento da producción: Facilidades de crédito e encargos estatais–Formación de monopolios: petróleo (CAMPSA), e teléfonos–Potenciación das obras públicas:

»Ferrocarrís e estradas»Pantanos e regadíos

–Intento de reforma fiscal: Fracasado pola oposición dos poderosos–Logros económicos favorecidos polas condicións internacionais–Non se solucionan os problemas, simplemente se aprazan

•Incremento da oposición e caída de Primo de Rivera–Escasa oposición ata 1926: Blasco Ibáñez e Unamuno–Alianza republicana (1926) – ORGA en Galicia–Demanda dos vellos políticos de volta ó sistema constitucional – Sanjuanada–Creación da FUE (Federación Universitaria Escolar): Oposición estudiantil–Creación da FAI (Federación Anarquista Ibérica): Rama política da CNT–Oposición dos nacionalismo periféricos–Ruptura da unidade militar: Disolución do Corpo de Artillaría (ascensos)

•Dimisión de Miguel Primo de Rivera o 29 de xaneiro de 1930

11

A Restauración

–2.3. A fin da Monarquía. 1930-1931:•Goberno de Dámaso Berenguer – A ditabranda

–Intento de voltar á normalidade constitucional–Ampla oposición social–Pacto de Lestrove – Formación da FRG (Formación Republicana Galega)–Pacto de San Sebastián (republicanos, monárquicos, nacionalistas, socialistas)

»Derrocar a monarquía e establecer a república»Garantir a liberdade política e relixiosa»Convocar eleccións a Cortes constituíntes»Recoñecementos da autonmía política das rexións»Goberno provisional formado por un comité revolucionario»Frear os intentos de sublevación militar

–Intentos frustrados de establecer a república:»Xaca: Fermín Galán e García Hernández»Catro Ventos: Queipo de Llano e Ramón Franco

•Goberno de Xoán Bautista Aznar:–Convocatoria de eleccións municipais–Victoria moral republicana e caída da Monarquía

12

A Restauración

•3-Nación e nacionalismo en España:–Múltiples definicións:Comunidade política, pobo, individuos vencellados por lazos comúns.

–Elementos constitutivos: Territorio, historia, lingua, etnia, cultura, economía, leis, dereitos políticos, mentalidade, etc.

–Vontade e soberanía da nación como elemento básico de lexitimidade política:•Fascismo: Líder carismático e estado•Tradicionalismo: Institucións tradicionais•Liberalismo doutrinario: Rei e parlamento•Liberalismo democrático: Vontade popular•Marxismo, comunismo e anarquismo: Masas traballadoras (críticos co nacionalismo)

•3-1-A cuestión nacional en España:•Nacionalismo español. Unha sola nación, España•Nacionalismos periféricos: Cataluña, País Vasco e Galicia; nacións diferenciadas de España.

–1-O nacionalismo español:•Xurde coa revolución incruenta das Cortes de Cádiz:

–Definición da Nación Española–Igualdade xurídica para tódolos territorios e tódolos cidadáns–Supresión de calquera privilexio territorial ou feudal

•Nacionalismo español conservador:–Domina durante o século XIX e XX (moderados, conservadores e tradicionalistas)–España: Entidade colectiva froito da historia (visigodos, Reconquista, RRCC, Castela)–Elementos de identidade: Coroa, Catolicismo, Península Ibérica–Centralismo que garante a unidade da Patria

•Nacionalismo liberal-democrático: Demócratas e republicanos:–España froito da vontade dos individuos a través da historia–Participación democrática do pobo–Descentralización e autonomía compatible coa unidade da Patria–Anarquistas, socialistas e comunistas: Rexeitamento do nacionalismo periférico

13

A Restauración

–2-Rexionalismos e nacionalismos periféricos:•Existencia de nacións propias diferenciadas da española (Cataluña, País Vasco e Galicia)• Inicio: Intelectuais e eruditos interésanse pola historia, lingua e cultura da súa comunidade•Continuación: Aspiración política a conseguir cotas de autogoberno•Rexionalismo: Movementos políticos e culturais que reivindican unha descentralización administrativa e formas de autgoberno.

•Nacionalismo: Recoñecemento da comunidade como unha nación con dereito a soberanía política. Prat de la Riba, Sabino Arana, Vicente Risco.

•Factores que favorecen o desenvolvemento do nacionalismo:–Diversidade cultura e lingüística–Imposición dun novo estado liberal: Centralizador e uniformador–Desigual desenvolvemento industrial e capitalista–Débil nacionalización española:

»Falta de consenso sobre o sistema político e símbolos nacionais»Fracaso da política nacionalizadora e uniformadora: Educación, exército, burocracia.

–Desilusión e descontento pola marcha do país

•3.2- O catalanismo:•Movemento en defensa dos intereses cataláns en tódolos campos•Ampla variedade ideolóxica: Do tradicionalismo conservador ó federalismo republicano•Ampla base social: Burguesía, proletariado urbano e campesiñado•Estratexias moi variadas: Colaboración co Estado, autgoberno e independencia.

–1-A personalidade diferencial de Cataluña:•Historia: Fueros de Aragón e Cataluña – Decretos de Nova Planta – Revolución industrial•Elementos e factores do nacionalismo catalán:

–Lingua catalana: Falada por tódalas clases sociais – Renaixença – Prensa catalana–Dereito consuetudinario: Costumes e normas diferentes a outras rexións do Estado–Conciencia dun pasado histórico glorioso (Almogávares, Generalitat, Corpus de Sangue, etc.)–Desenvolvemento industrial diferente do resto do Estado–Marxinación política (toma de decisión que afectan a Cataluña feitas por Madrid)–Reivindicación dun estado con goberno propio

14

A Restauración

–2-Rexionalismo catalán:•Tendencia progresista e laica:

–Valentí Almirall: Reivindicación da modernización e transformación do país (Diari Catalá, Centre Catalá, Lo catalanisme, Memorial de agravios)

•Tendencia conservadora e tradicionalista:–Liga de Cataluña (Prat de la Riba, Puig i Cadafalch, Cambó)–Unión Catalista: Bases de Manresa (proxecto autonomista de carácter conservador)

–3-Nacionalismo catalán:–Nacionalismo catalán conservador: Sectores burgueses e tradicionalistas

•Prat de la Riba: Identificación de Cataluña como nación•Fórmula de federación de diferentes nacionalidades constitutivas do Estado español•Liga rexionalista de Cataluña: Forza electoral decisiva en Cataluña.•Solidaridade Catalá: Unión da Liga con republicanos e carlistas.•Mancomunidade de Cataluña: Francisco Cambó

–Nacionalismo catalán progresista e republicano: •Rovira i Vrigile: Estado catalán republicano e laico

–Catalanismo de esquerdas: Francisco Maciá•Esquerra Republicana de Cataluña

15

A Restauración

•3.3- O nacionalismo vasco:• Dereitos e privilexios forais• Aduanas internas• Restricción das obrigas militares• Limitación do poder real: pase foral

–1-Carlismo e foralismo:• Apoio dos vascos ó carlismo: Xuramento dos dereitos forais por Carlos María Isidro• Convenia de Vergara: Acordo ambiguo de respecto ós privilexios• Navarra: Solución parcial do enfrontamento coa Lei pactada de 1841 (Navarra convértese nunha provincia con

autonomía fiscal e administrativa)• Provincias vascas 1839-1872: Alternancia no respecto e na supresión dos dereitos forais• Despois da Terceira Guerra Carlista (apoio de vascos e navarros) suprímense os privilexios pero concédese o

Réxime de concerto económico• A abolición do dereitos forais e a forte industrialización provocou a aparición dun nacionalismo independentista e

belicoso encabezado por Sabino Arana.–2-Sabino Arana Goñi:

• Carlista, tradicionalista e contrario ó liberalismo e a industrialización• Promove a independencia dos territorios vascos de Francia e de España: Euzkadi• Un lema: Deus e as leis antigas; unha bandeira: A Ikurriña; unha lingua: o euskera; un inimigo: os maketos.

–3-O Partido Nacionalista Vasco:• Fundado por Sabino Arna en 1895• Creación do Euzkadi Buru Batzar (órgano de goberno do PNV)• Creación do sindicato Solidariedade de Traballadores Vascos (Euzko Langille Alkartasuna)-ELA-STV• División entre colaboracionistas (Comuñón Tradicionalista Vasca) e inbependentistas (aberrianos)• Reunificación despois da Dictadura de Primo de Rivera

16

A Restauración

•3.4- O galeguismo:–Xorde a partir da metade do século XIX–Escasa implantación na sociedade–Limitado a círculos minoritarios de intelectuais e políticos–Provincialismo, Rexionalismo e Nacionalismo

–1-Os alicerces do galeguismo (Provincialismo):• Inicio na década dos 40 influido polo romanticismo•Descubremento de Galicia: Xeración de 1846: Antolín Faraldo•Pronunciamento de 1846: Miguel Solís – Mártires de Carral•Rexurdimento:

–Rosalía, Pondal, Curros, Añón – Defensa do galego como lingua popular e literaria.–Benito Vicetto e Manuel Murguía: Historia de Galicia – Celtismo

–2-O rexionalismo galego:•Liberal: M. Murguía – Descentralización administrativa e económica•Conservadora: Alfredo Brañas – Defendeu a idea da dobre patria (a grande a pequena)•Organizacións de tipo galeguista: Asociación Rexionalista Galega, Liga Galega, Real Academia Galega

•Periódicos: A Rexión Galega, A Patria Galega, A Nosa Terra•Solidariedade Galega: Escaso éxito electoral – Asembleas Agrarias de Monforte

–3- O nacionalismo galego:•Afirmación de que Galicia é unha nación: Antón Vilar Ponte, Vicente Risco, Ramón Villar Ponte, Castelao

• Ideario común básico dos nacionalistas galegos:–Denuncia do atraso económico de Galicia–Denuncia da opresión cultural por Castela–Apoloxía da modernización agropecuaria–Defensa da autonomía de Galicia–Rexeitamento do separatismo–Federación ibérica (reintegración de Portugal)

17

A Restauración

•Nacionalismo tradicionalista: Vicente Risco, Otero Pedrayo–Ideario católico–Hexemonía política da fidalguía–Preeminencia dos valores culturais

•Nacionalismo democrático: Castelao, Bóveda–O pobo como referente político–Democracia compatible co pleno autogoberno de Galicia

•Irmandades da Fala:–Defensa da lingua galega–Solucións para os problemas económicos e políticos de Galicia–I Asemblea Nacionalista (1918): Autonomía integral de Galicia–División entre Irmandade Nacionalista Galega (Vicente Risco) e a Irmanda de Coruña (Lois Peña Novo)

•Xeración Nós: –Revista Nós – Vicente Risco–Seminario de Estudios Galegos

•Organización Republicana Galega Autónoma (ORGA) – 1929•Partido Galeguista 1931

18

Don Afonso XII, pola graza de Deus, reí constitucional de España, a todos os que as presentes visen e entendesen, sabede: Que en unión e de acordo coas Cortes do reino, actualmente reunidas, viñemos en decretar e sancionar a seguinte Constitución da Monarquía española (...):

Art. 71. A relixión católica (...) é a do Estado (...). A naciónobrigase a manter o culto e os seus ministros. Ninguén serámolestado no territorio español polos súas opiniónsrelixiosas nin polo exercicio do seu propio culto, agás o respecto debido á moral cristiá. Non se permitirán, porén, outras manifestacións públicas que as da relixión do Estado.

Art. 13. Todo español ten dereito de emitir libremente as súas ideas e opinións, xa de palabra, xa por escrito (...), de reunirse pacificamente (...), de asociarse para fins da vida humana (...), de dirixir peticións individual ou colectivamen te ao rei, ás Cortes (...).

Art. 18. A potestade de facer as leis reside nos Cortes corei.

Art. 19. As Cortes están formadas por dous corpos colexisladores iguais en facultades: o Senado e o Congreso dos Deputados.

Art.20. O Senado está formado de (...) senadores por dereitopropio, de senadores vitalicios nomeados polo Coroa, de senadores elixidos polos Corporacións do Estado e os maiores contribuintes no forma que determine a lei. (..)

Art.27. O Congreso dos Deputados está formado polos que nomeen as xuntas electorais na forma que determine a lei.

Art.28. Os depurados elixiranse e poderán ser reelixidosindefinidamente polo método que determine a lei.

Art.50. A potestade de facer executor as leis reside no rei(..).

Tercera Guerra Carlista (1872-1876)El pretendiente Carlos VII, nieto de Carlos Maria Isidro (V, en la sucesión carlista),

movilizó unos 45.000 hombres armados. Devolvió los fueros catalanes, aragoneses y valencianos (16 de junio de 1872) suprimidos por Felipe V y creó un gobierno en Estella, embrión de un Estado carlista con Ayuntamientos y Diputaciones organizados según el régimen foral, impulsores de las lenguas locales y las instituciones tradicionales anteriores a 1700.

La insurrección tuvo éxito en Cataluña, Navarra, País Vasco y puntos aislados del resto de España. Las tropas carlistas controlaron las zonas rurales, pero no las ciudades, y el estado carlista necesitaba ocupar una ciudad importante para crear un estado fuerte.

El ejército carlista sitió la ciudad invicta de Bilbao pero esta resistió hasta la llegada de las tropas alfonsinas. La derrota carlista se produjo en 1876, una vez que se superaron las dificultades del periodo revolucionario y se restauró una monarquía liberal de Alfonso XII.

El nuevo régimen alfonsino armó un ejército de 150.000 hombres para enfrentarse a unos escasos 33.000 voluntarios carlistas mal armados y organizados. Las victorias alfonsinas se suceden hasta la caída final de Montejurra y la toma de Estella el 16 de febrero de 1876 por las tropas dirigidas por el general Primo de Rivera.

El pretendiente Carlos VII se retiró a Francia y puso fin a la guerra carlista. Las consecuencias de la derrota carlista se centraron en la supresión de los fueros vascos (1876), creando el caldo de cultivo del que nacería poco después otro movimiento político, el nacionalismo vasco.

Caricatura satírica del semanario La Flaca que ironiza sobre la farsa electoral. Con Sagasta al frente, aparece una comitiva de caciques, sicarios, fuerzas del orden público, campesinos y obreros prisioneros y la manipulación de las papeletas haciendo votar a los muertos.

OLIGARQUÍA Y CACIQUISMO: "EL PUCHERAZO"."En España las elecciones no son más que una farsa. Lo

mismo si el sufragio es universal que restringido, nunca hay más que un solo y único elector: el ministro de la Gobernación. Éste con sus gobernadores de provincia prepara, ejecuta y consuma las elecciones.

Para hacer las listas de electores se ponen en ellas algunos nombres verdaderos perdidos entre una multitud de imaginarios, y sobre todo de difuntos. La representación de estos últimos se da siempre a agentes disfrazados de paisano para ir a votar.

El autor de estas líneas ha visto repetidas veces que su padre, fallecido ya algunos años, iba a depositar su voto en la urna bajo la figura de un barrendero, o de un policía. Los individuos que componen las mesas de los colegios electorales presencian muy a menudo semejantes transmigraciones de las almas de sus propios padres.

Este sistema de elecciones por medio de la resurrección de los muertos no es, sin embargo, el peor de los medios empleados, y lo que hacen es sencillamente aumentar el número de votos emitidos hasta tener asegurada la elección del candidato. Para que los lectores extranjeros puedan hacerse una pequeña idea de lo que ocurre, citaremos el caso de un candidato ministerial por el distrito de Berga, que obtuvo más de un millón y medio de votos, a pesar de que el distrito sólo contaba con varios miles de habitantes...

Al partido liberal se debe, sin lugar a duda, la creación de la Partida de la Porra, que salpicó de sangre las calles de muchas ciudades que se atrevieron a oponer resistencia a la voluntad de los que dirigían las elecciones...

Otras veces se colocaba la urna en el piso superior de una casa,cuyo portal quedaba cerrado; los electores entraban por una ventana con ayuda de una escalera que sólo se facilitaba a los amigos...

El ministro de la Gobernación es quien hace los diputados ministeriales; más, como un Gobierno no puede vivir sin oposición, él es también quien designa los candidatos de la oposición que han de salir…"

ALMIRALL, V., España tal como es. 1889.

Tengo el sentimiento de poner en el conocimiento de V. E. que la Escuadra de Filipinas ha sido destruida por la americana. A medianoche del día de ayer, consiguió forzar el puerto sosteniendo fuego con las baterías de entrada. Antes del amanecer se presentó en línea la escuadra enemiga compuesta de ocho buques. A las siete y media incendió proa «Reina Cristina», poco después la popa y roto el servomotor, transbordé con mí Estado Mayor al «Cuba». A las ocho, incendiado completamente «Cristina», igualmente «Castilla»; demás buques averiados, refugiados ensenada Bacoor, fue preciso ir echándolos a pique para evitar cayeran en poder enemigo. A éste pidiólecomandante general del Arsenal cesara bombardeo; puso condición quemar los buques; me consultó y acepté para evitar más pérdidas de vidas y edificios. Se calcula que las pérdidas ascenderán a unas 400 bajas; muertos capitán de navío Cadarso, capellán Novo y otros. Ha sido un desastre que lamento profundamente. Lo presentí y anunciésiempre por la falta absoluta de fuerzas y recursos.

Manila, a primero de mayo de 1898.

Fracasada la política de reconciliación de Martínez Campos, Cánovas le eligió para someter la insurrección (1896). Empleó una táctica de guerra total: organizó campos de concentración para los campesinos, destruyó los edificios que pudieran servir de refugio a los sublevados, prohibió la zafra, etc.

Los norteamericanos le dieron entonces los calificativos de "carnicero" y "tigre de Manigua". Sobre el general Weylerse tejió una leyenda negra que ha llegado a nuestros días. Fue un militar íntegro que enviaron a Cuba a su pesar, para que ganara la guerra.

Sus procedimientos guerreros, concentración de poblaciones en lugares determinados, las trochas y otras innovaciones , las llevaron exactamente igual a cabo los norteamericanos en su guerra de Secesión, en la I Guerra Mundial, en Corea y en Vietnam.

Entre 1896 y 1897 cayó sobre Weyler la primera campaña periodística de la historia; una obra maestra de William Hearst, el inventor de la prensa amarilla y de la calumnia rentable. Pese a haber alcanzado algunos éxitos militares, su política cerró el paso a la negociación y facilitó la intervención de EEUU. Muerto Cánovas, Sagasta le destituyó (oct.1897).

A Valeriano Weyler - Eduardo Pondal

Muitos qu'ás tuas ordes pelearon,E as suas roxas faixas che deberon,

En cuanto os sumos grados atingeron,Pol-os pátridos eidos suspiraron.

Alguns, brandos afectos acuciaronDo seu deixado lar, e esmoreceron;Outros á uns lindos ollo se renderon;

Todos á doce patria retornaron.Tan só tí, Weyler forte, non tornastes

Da dura luita e militar desterro,E o vasto incendio intrépido afrontastes.

E contra a tua obra alta e sin erro,E contra a nobre gloria que alcanzastes

¡Nada podrán envidia, e fogo e ferro!

«En cumplimiento de las órdenes de V. E., salí ayer mañana de Cuba con toda la Escuadra, y después de un combate desigual contra fuerzas más que triples de las mías, toda mi Escuadra quedó destruida, incen-diados y embarrancados el "Teresa", "Oquendo" y "Vizcaya"; el "Colón", según informes de los america-nos, embarrancado y rendido; los cazatorpederos a pique. Ignoro aún las pérdidas de gente, pero seguramente

sumen más de 600 muertos y muchos heridos, aunque no en tan grande proporción. Los vivos somos prisioneros de los americanos. La gente toda rayando a una altura que ha merecido los plácemes más entusiastas de los enemigos. Al comandante del "Vizcaya" le dejaron su espada. Estoy muy agradecido a la generosidad e hidalguía con que nos tratan. Entre los muertos está Villaamil y creo que Lazaga; entre los heridos, Concas y Eulate. Hemos perdido todo y necesitaré fondos. - Cervera. - 4 de junio de 1898.»

Art. 1. Os deberes que a Constitución política impuxo sempre a todos os españois: a obriga de acudir ao servizo das armascando a lei os chama, e de contribuir en proporción dos seus haberes aos gastos do Estado, estenderanse, como os dereitosconstitucionais se estenden, aos habitantes das provincias de Biscaia, Guipúscoa e Álava do mesmo modo que ás demais da Nación. (...)

Art. 2. As tres provincias quedarán obrigadas, desde a publicacióndesta lei, a presentar nos casos de quintas ou recrutamentos ordinarios e extraordinarios do exército, o cupo de homes que llescorresponda, de acordo coas leis.

Art. 3. Quedan igualmente obrigadas as provincias de Biscaia, Guipúscoa e Álava a pagar, na proporción que lles corresponda e con destino aos gastos públicos, as contribucións, rendas e impostos ordinarios e extraordinarios que consignen os orzamentos xerais do Estado.

Art.4. Autorízase ao Goberno para que, dando no seu día conta ás Cortes (...), proceda a acordar, con audiencia das provincias de Álava, Guipúscoa e Biscaia se o xulga oportuno, todas as reformas que no seu antigo réxime foral esixan, tanto para o benestar dos pobos vascongados como para o bo goberno e a seguridade da nación.

AFONSO XII. Decreto [de abolición dos privilexios vascos]. 21-7-1876

No Pazo do Pardo, próximo a Madrid, o Rei Afonso XII morre, a súa tuberculose e a súa axitadavida social empeoraron o seu delicado estado de saúde e o seu final é inminente.

Cánovas del Castillo está pensativo, os liberaisestán realizando movementos nos últimos días e poida que estean pactando cos republicanos, a restauración monárquica está en grave perigo.

Cánovas chama ao pazo ao líder dos liberais, Sagasta; Cánovas necesita ceder pois a estabilidade do país está en perigo; finalmente péchase o pacto, a partir de agora coas elecciónscontroladas e manipuladas os gobernos liberal e conservador se turnarán no poder seguindo o modelo inglés que tan bos resultados está dando.

«Agoniza no Pazo do Pardo Afonso XII. Xunto á súa cama chora a Raíña Cristina.

Aos pés do leito áchase o doutor Camisón. O enfermo non perdeu o coñecemento.

Probablemente pensa no mañá da súadinastía. Quizais, nun voo da mente, repasouas dificultades que crearon aos Borbóns españois as liviandades da súa nai, da súaavoa, a Raíña Gobernadora, e da súabisavoa, María Luisa, esposa de Carlos IV. E, tomando a man da súa esposa, non sen

esforzo, dille: Cristinita, non chores, todo pode arranxarse en ben dos nosos fillos e de España. Garda o..., e de Cánovas a Sagasta e de Sagasta a Cánovas».

Claudio Sánchez-Albornoz, en su «De mi anecdotario político»

A lei de Xurisdicións que se aprobou case inmediatamente, significaba que calquera delito de inxurias contra o exército, a bandeira ou a patria sería xulgado por un tribunal militar en consello de guerra.

O poder civil quedaba así aos pés dos cabalos. Ante tan inaceptable inxerencia o presidente do Goberno, Montero Ríos, presentou a súa dimisión e numerosos políticos, ata do partido conservador, como Antonio Maura, intentaron oporse inutilmente á lei. O propio Miguel de Unamuno advertiu nunha tribuna

aberta do xornal O Sol, dos terribles perigos que encerraba unha lei que deixaba en mans do exércitoa consideración do que eran ou non eran actitudes patrióticas.Non lle faltaba razón. A monarquía de Afonso XIII, ao

someterse ao poder militar, quedou ferida de morte e hoxe ninguén dubida que esa claudicación, culminada algúns anos despois coa ditadura de Primo de Rivera, custoulle o trono.

Máis tarde o soño republicano sería afogado ensangue tamén porque algúns membros do estamentomilitar xulgaron que o que os españois votaran maio-ritariamente non se axustaba ao que eles consideraban patriótico. Logo de medio o millón de mortos, Franco volveu impor a Lei de Xurisdiciónsque seguiu vixente ata a Constitución de 1978.

Hoxe o famoso artigo 8º, invocado polo tenente xeralMena, que atribúe ao exército a misión de "salvagardar a soberanía de España e defender a integridade territorial e a orde constitucional", é unresiduo fósil da Lei de Xurisdicións. E nesas estamos.

REFORMAS DE MAURA• Revolución dende enriba:

• 264 proxectos de lei (1907-1909)

•Lei de Protección das industria nacional

•Lei de fomento e construcción de industrias marítimas

•Lei de colonización interior

•Creación do Instituto Nacional de Previsión

•Lei de reforma electoral *

•Lei de Administración Local:

•Autonomía municipal

•Lei de Mancomunidades

* O artigo estrela da Lei é o nº 29, no que se establecía que uncandidato podías ser proclamado Deputado sen que se realizasenvotacións, cando somente se presentaba un. O artigo, promovido polorepublicano Gumersindo de Azcárate, terminou converténdose na secuela do caciquismo español do século XX e unha das maiores contradicións do sistema electoral desta Lei.

GUERRA DE MARRUECOS – GUERRA DE MELILLA• Creación da Compañía Española de Minas del Rif

• Ataque da guerrilla rifeña á liña fe ferrocarril da mina (xullo de 1909)

• Ocupación do Monte Gurugú

• Derrota do Barranco do Lobo

• Recuperación do Gurugú de pacificación da zona (decembro 1909)

O día 26 de xullo recíbense noticias a través de confidentes rifeños sobre a preparación dun potente ataque rebelde. O xeneral Mariña, xa tenente xeral e Comandante do Exército de Melilla, ordena a saída de tropas para protexer a posición da Segunda Caseta. Así mesmo, dispón que a brigada de Cazadores de Madrid, mandada polo xeneral Pintos, vixíe a zona do barranco do Lobo e o de Alfer, situados nas estribaciones do monte Gurugú. É no barranco do Lobo onde os españois ven expostos ao fogo graneado dos rifeños que continúan donos das alturas. Cométese, ademais, o grave erro de intentar a retirada sen apoio da artillería, o que causa gravísimas perdas. O xeneral Mariña á vista da gravidade da situación faisecargo do mando e organiza a retirada con apoio artilleiro e de forzasprocedentes da posición da Segunda Caseta. Esta emboscada orixinou 153 mortos, entre eles o xeneral Pintos que estaba ao mando da expedición e case 600 feridos.

GUERRA DE MARRUECOS – GUERRA DO RIF (1921-1927)• Protectorado español en Marruecos

•Conferencia de Algeciras 19911• 1919-20:Ocupación do Protectorado• 1921:

•Avance suicida de Fernández Silvestre•Derrota no Monte Albarrán•Perda Monte Igueriben•Abandono de Annual (masacre, Desastre de Annual)•Resistencia en Monte Arruit (rendición e masacre)

• 1925-Desembarco de Alhucemas (Desembarco anfibio)• 1926-Derrota de Abdel-Krim

Cando as tropas españolas abandonaron o campamento, comezaron a ser disparados. Nese momento comezou o caos: os dous convois de evacuación mesturáronse sen ningúntipo de orde de homes, mulos e material. No medio da confusión, os oficiais perderon o control da situación. Sen ninguén que cubrise a súa retirada, os homes trataron de porse a cuberto das balas correndo cara adiante. Os carros, o material e os feridos comezaron a ser abandonados; moitos oficiais escaparon alleos ao seu deber, e a retirada ordenada nontardou en convertise nunha desbandada xeral baixo o fogo dos rifeños.

Silvestre, que aínda estaba no campamento cando comezou o desastre, morreu encircunstancias non esclarecidas, e os seus restos non foron nunca atopados. Mentres unha versión di que, ao ver o desastre, foi á súa tenda de campaña e voouse a cabeza, outra versión di que foi abatido a tiros polos rifeños xunto co coronel Manella e varios oficiais que trataban de defenderse.

A Sanjuanada foi un proxecto de cambio de goberno enEspaña, que foi previsto para a noite do 24 de xuño de 1926; de aí o nome de sanjuanada.

A intención era expulsar do poder a Primo de Rivera e que o xeneral Aguilera, pasase á presidencia do Goberno.

Os militares que o dirixiron foron os xenerais Valeriano Weyler e Aguilera, apoiados polos xenerais Riquelme, Batet, gobernador militar de Tarragona, e Gil Dolz do Castellar, capitán xeral de Valladolid, ademais doutrosgrupos militares de Madrid, Valencia, Galicia, Andalucía, Aragón e Cataluña, dúas ou tres rexementos de Madrid, tropas de Galicia, Andalucía, Cataluña e Zaragoza e mariños de Cádiz e Cartaxena.

A sanjuanada fracasou porque os responsables forondescubertos e arrestados.

"¡Españois!: Xorde das entrañas sociais un profundo clamor popular que demanda xustiza e un impulso que nos move a procurala. Postas as súas esperanzas na República, o pobo está xa no medio da rúa...

Cando pediamos xustiza arrebatóullenos a liberdade; candopedimos liberdade, ofrecéusenos como concesión unhas Cortes amañadas como as que foron barridas, resultantes dun sufraxiofalsificado convocadas por un Goberno de ditadura, instrumento dunrei que violou a Constitución e realizadas coa colaboración duncaciquismo omnipotente...

Vimos derrubar a fortaleza en que se ten encastillado o Poder persoal, a meter a Monarquía nos arquivos da Historia e a establecer a República sobre a base da soberanía nacional representada nunhaAsemblea Constituínte. Dela sairá a España do porvir...

Entre tanto, nós, conscientes da nosa misión e da nosaresponsabilidade asumimos as funcións do Poder Público con carácterde Goberno Provisional.

¡Viva España con honra!¡Viva a República!

N. Alcalá Zamora, Miguel Maura, F. Largo , F. Dos Ríos, Indalecio Prieto... Manuel Azaña, Alejandro Lerroux ....

21 de decembro de 1930".

En marzo de 1949 el general D. Gustavo Urrutia González ordenó el traslado de los restos del columna del general Navarro, caídos en Monte Arruit, al Panteón de Héroes de Melilla.

El 5 de agosto una compañía del Regimiento de Zapadores n°10 comenzó la exhumación en la fosa común de Arruit, señalada con una gran cruz. Aparecieron 2.996 cráneos, 13 trozos de tela pequeños, 897 chapas y emblemas de diferentes unidades, once monedas de plata y seis de cobre, 43 hebillas, 117 botones, un lápiz, un reloj de bolsillo en plata, dos alianzas de oro, dos gemelos de camisa ... Todo ello fue inventariado y depositado en un arcón de hierro. La exhumación concluyó el 15 de agosto.

Siete días más tarde tuvo lugar el entierro. El 22 de agosto los restos de los 3.000 de Monte Arruit, todo lo que quedaba del ejército del general Silvestre, desfilaron dentro de dieciséis arcones siguiendo el eje de la avenida de Alfonso XIII, mientrasla guarnición militar presentaba armas y los ciudadanos melillenses les ofrecían sus oraciones y su último homenaje.

NACIONALISMO

• Pueblo: un grupo de personas que constituyen una comunidad en virtud de una cultura, religión o elemento similar comunes.

• Nación: una comunidad humana con ciertas características culturales comunes a las que dota de un sentido político.

• Estado: Un Estado es un concepto político que se refiere a una forma de organización social soberana de un territorio determinado.

NACIONALISMO

• Nación e nacionalismo:– Orixe na revolución francesa e no romanticismo– Aportación do romanticismo:

• Tradición popular

• Lingua e literatura

– O pobo como suxeito de dereitos fronte ó individualismo liberal– Concepto de nación:

• Nacidos nun mesmo lugar; non ten dimensión política• Nación como conxunto de individuos que constitúen un pobo con

identidade propia e con dereito a se converter en estado.

• Nacionalismo orgánico:– Herder: Os pobos son capaces de forxar un carácter propio (volgeist)– Fitche: Todo pobo ten dereito a se converter nun estado nacional

– Todo pobo que foi capaz de forxar unha cultura nacional ten dereito a se converter en estado independentemente da vontade dos individuos

NACIONALISMO

• Nacionalismo voluntarista ou liberal:– Baseado na vontade do individuo para formar parte dunha nación– A nación é consecuencia da decisión voluntaria dos membros

dunha comunidade

• Os movementos nacionalistas:– O seu obxectivo é lograr a autodeterminación dos pobos– Nacionalismo centrípeto:

• En estados consolidados: Afirmación da unidade

• En territorios dispersos: – Construcción nacional por agregación (Alemaña, Italia)

– Nacionalismo centrífugo:• Grandes Imperios ou estados multinacionais

– Imperio Austriaco, Imperio Turco

• Construcción nacional por disgregación

As Bases para a Constitución Rexional Catalá, máis coñecidas como Bases de Manresa, son o documento presentado como proxecto para unrelatorio da Unión Catalanista ante o consello de representantes das asociacións catalanistas, reunidas en Manresa (Barcelona) os días 25 e 27 de marzo de 1892.

Lluís Domènech i Montaner actuaba como presidente da asemblea, mentres que Enric Prat da Riba era o secretario. As bases tiñan unha certa inspiración no modelo federal a pesar de que, no referente ao autogoberno, baseábanse nas antigas constitucións catalás previas a 1714.

O poder central organizábase segundo a separación de poderes: o lexislativo estaría compartido polo rei e unha asemblea rexional; o executivo estaría formado por cinco ministerios ou secretarías; o poder xudicial estaría representado por un tribunal supremo rexional.

Do poder rexional, formado por unhas Cortes que se reunirían unha vez ao ano en puntos diferentes do territorio, sairía un executivo formado por cinco ou sete altos cargos que se encargarían da administracióndo país. O poder xudicial permanecería na antiga Audiencia de Cataluña, que sería restablecida. A oficialidade única da linguacatalá, así como a condición do idioma catalán como cláusula obrigatoriapara exercer a función pública, tamén estaban consideradas.