CC

A promociónturística como

proxecto común

A promociónturística como

proxecto común

3

Julio Sacristán de Diego

Presidente do Consorcio As MariñasSaluda

ompráceme darvos a benvida a estas I Xornadas Técnicas de Turismo e Comunicación que permitirán achegar a importancia que desempeñan os medios de comunicación na posta en

o Ministerio de Industria, Turismo e Comercio, a Consellería de Cultura e Turismo e a Asociación Provincial de Empresarios de Hostalería da Coruña, cofinanciado con fondos FEDER.

Estamos a centrar os nosos esforzos na promoción das potencialidades paisaxísticas, naturais e de recursos da zona, diversificando a oferta e mellorando a calidade do destino, tentando dotalo da maior competitividade posible cara facelo máis atractivo ó visitante.

Desexo que esta iniciativa da “Asociación de la Prensa de La Coruña”, á que non podo máis que felicitar polo esforzo organizativo, se consolide como referente técnico e punto de encontro entre os profesionais do sector da comunicación e do turismo, e que estas dúas intensas xornadas nos aporten ideas para implantar e avanzar na dinamización turística.

valor turístico dos territorios, e que traerán á nosa terra ós mellores expertos deixando así o pouso da súa experiencia e coñecemento.

O Consorcio As Mariñas, que agrupa ós concellos de Abegondo, Arteixo, Bergondo, Betanzos, Cambre, Carral, Culleredo, Oleiros e Sada e que me honro presidir, concibe a promoción turística como un proxecto común, sumando esforzos coa cidade da Coruña. Do traballo conxunto nacen estratexias comúns que estamos a canalizar a través do Plan de Dinamización do Produto Turístico da Coruña e a súa Área Metropolitana, no que colaboran, ademais do Consorcio As Mariñas e o concello da Coruña,

En compromisoco patrimonio

turísticoda Coruña

Henrique Tello

Primeiro Tenente de Alcalde e Concelleiro de Turismo de A CoruñaSaluda

5

En compromisoco patrimonio

turísticoda Coruña

Hai un ano todos os coruñeses e coruñesas estábamos coa ilusión posta en Sevilla onde a nosa Torre de Hércules xogábase o seu futuro como

na que os medios de comunicación xogan un importante papel.

Ademais da Torre de Hércules, na Coruña temos un patrimonio histórico, natural e gastronómico que non debemos esquecer. Por eso un dos principais retos que me marquei como responsable de Turismo foi o de sacar adiante un Plan Director que optimizara e puxera en valor todos os nosos recursos e potenciais turísticos.

Agardo que estas primeiras Xornadas Técnicas de Turismo e Comunicación sirvan para que entre todos sexamos quenes de extraer conclusións que poidamos incorporar ao noso traballo como xestores turísticos, ademais de aprender a comunicar e a pór en valor o noso patrimonio.

Benvidos á Coruña

HPatrimonio da Humanidade. A cidade enteira amosou o seu apoio ao faro que é emblema indiscutible da nosa cidade. Dende o Goberno local non escatimamos esforzos para que a Torre pasara esa importante proba e se lle dera a nivel mundial o seu merecido recoñecemento.

A Coruña ten dende o 27 de xuño do 2009 unha obriga e un compromiso co único faro romano en funcionamento, un dos reclamos turísticos máis importantes da nosa cidade. Día a día queremos seguir avanzando na defensa do noso patrimonio non só traballando senon reflexionando sobre a súa conservación e, como non, a súa promoción,

AA

O turismo,un sectoresencial

O turismo,un sectoresencial

7

Manuel González

Presidente da Asociación de la Prensa de La CoruñaSaluda

declaración do monumento máis significativo da Coruña, a Torre de Hércules, como Patrimonio da Humanidade, feito do que estos días se cumple un ano, ten unha relevancia esencial na posta en valor do

do Fondo Europeo de Desarrollo Regional, o Ministerio de Industria, Turismo y Comercio, o Instituto Turismo de España, a Consellería de Cultura e Turismo, o Consorcio As Mariñas e o Concello da Coruña.

Coa celebración deste foro de enriquecedor debate e de actualización dos coñecementos, os sectores vinculados ó turismo teñen garantizada a difusión das nosas potencialiades turísticas, dada a relación que a nosa Asociación ten coa Federación de Asociaciones de Periodistas de España (FAPE), coa Federación Española de Periodistas y Escritores de Turismo (FEPET) e coa Organización Mundial de Turismo (OMT).

É o noso obxectivo que as Xornadas pervivan no tempo e se institucionalicen como un referente no avance da implementación do turismo e dos sectores máis relacionados; sectores que, por certo, teñen unha especial relevancia na xeración de emprego e de riqueza económica e social do noso contorno máis próximo.

Na seguridade de que o acadaremos, sempre coa colaboración das institucións que acolleron a nosa idea e nos axudaron a desenvolvela, só me resta desexar que o foro cumpra cos obxectivos propostos.

patrimonio turístico da nosa terra, ó pór en coñecemento non só as potencialidades da cidade, senón tamén dos concellos máis próximos, como son Abegondo, Arteixo, Bergondo, Betanzos, Cambre, Carral, Culleredo, Oleiros e Sada.

Precisamente o aproveitamento das sinerxias, dos coñecementos, das novidades e das técnicas máis modernas e avanzadas na xestión do turismo nos deron pé para organizar as I Xornadas Técnicas sobre Turismo e Comunicación, nas que contamos con destacados xornalistas, todos eles prescriptores a nivel nacional e internacional, así como con directivos, xerentes e axentes de turismo da zona competencial do Consorcio As Mariñas e dos seus concellos, todos eles baixo o paraugas do Plan Dinamización Producto Turístico, instrumento financieiro no que participan a Unión Europea, a través

8

AAs I Xornadas Técnicas sobre Turismo e Comunicación celébranse con motivo do primeiro aniversario da declaración da Torre de Hércules como Patrimonio da Humanidade e pretenden salientar a importancia do turismo cultural e pór en valor as características e singularidades do turismo en toda a zona competencial do Consorcio das Mariñas, que engloba os concellos de A Coruña, Abegondo, Arteixo, Bergondo, Betanzos, Cambre, Carral, Culleredo, Oleiros e Sada.

A pretensión da Asociación de la Prensa de La Coruña (APC), creadora e organizadora do evento, é, dalgún xeito, institucionalizar unhas xornadas onde participan destacados xornalistas especializados no turismo, prescriptores a nivel nacional e internacional, así como directivos, xerentes e axentes de turismo da zona competencial do Consorcio e dos seus concellos, co fin de aproveitar as sinerxias, coñecementos, novidades e técnicas modernas de xestión do turismo.

Outra circunstancia positiva para a celebración destas Xornadas é a difusión e o coñecemento que se terá da comarca coruñesa, polo que a APC xa está a disposición do Consorcio das Mariñas como interlocutora diante da Federación de Periodistas y Escritores de Turismo (FEPET), a Federación de Asociaciones de Periodistas de España (FAPE) e a Organización Mundial do Turismo (OMT), institucións coas que xa mantén vínculos de colaboración.

Un evento deste tipo, ademáis, servirá para unha posta ó día permanente de todos os sectores productivos relacionados co turismo, pero a través dos medios de comunicación, como difusores do contorno metropolitano da Coruña.

Por último, agradecer a colaboración no evento ás institucións implicadas e desexar que todos os participantes teñan unha boa estadía entre nós e que disfruten especialmente do fin de festa, unha Noite Meiga que só se pode vivir nas Fogueiras de San Xoán.

Programa

9

ProgramaMartes 22 Fundación Luis Seoane (A Coruña)

11.30 Recepción e recollida de información

12.00 Inauguración oficial

12.15 Conferencia inaugural: A importancia do Patrimonio como dinamizador do turismo - Rubén Camilo Lois González. Catedrático de Análise Xeográfica Rexional

13.00 Visita dos participantes á Torre de Hércules e A Coruña

16.30 Primeira mesa: Patrimonio e Turismo na Prensa Moderador: Manuel González Menéndez, presidente da APC - Mariano Palacín, presidente da FEPET (Federación Española de Periodistas e Escritores de Turismo) - Pedro Palacios, periodista de turismo. Fue Director de Comunicación de los JJ.OO. de Barcelona - Antonia Justicia. Redactora de turismo del diario La Vanguardia, e presidenta da FEPET en Cataluña.

18.00 Pausa Café

18.30/20.00 Segunda mesa: Gastronomía e hostalería como soportes do turismo Moderador: Guillermo Campos, presidente de AGAXET (Asociación Galega de Xornalistas e Escritores de Turismo) e director da revista H&G - Francisco Canabal. Presidente de Hospeco - Juan Manuel Crujeiras (Rest. La Estación) - Natalia Bettonica. Directora da revista “El Pipiripao” - Patricia Cuevas. Directora do Centro Superior de Hostalería de Galicia

21.00 Visita pola Cidade Vella

Mércores 23 Teatro Liceo (Betanzos)

09.30 Saída para Betanzos

10.00 /11.30 Terceira Mesa: O Turismo como dinamizador económico Moderador/ponente: Luis Gallí. Consultora Daemon Quest. Responsable do Plan Director de Turismo a Coruña - Julio Sacristán de Diego. Presidente do Consorcio das Mariñas - Jesus González-Aller, xerente de Marina Coruña - Benigno Amor. Xerente de Balnearios de Galicia

11.30 Café

12.00/13.30 Cuarta Mesa: Institucións, Prensa e Turismo Moderador: Jesús Flores. Coordenador do suplemento “Fugas”, de La Voz de Galicia - Carmen Pardo, Secretaria Xeral de Turismo da Xunta de Galicia - Carlos Rodríguez Carro, secretario da Escola de Turismo da Coruña - Mariano Palacín, presidente da FEPET

13.30 Clausura. Carmen Pardo. Secretaria xeral de Turismo da Xunta de Galicia

10

ituada no Noro-este da Península Ibérica, A Coruña é unha cidade

Desde o Paseo Marítimo

É recomendable coñecer a cidade tomando como re-ferente o Paseo Marítimo, o máis longo de Europa con máis de 13,5 kilómetros de percorrido desde o Castelo de San Antón ata o Portiño, envolvendo a cidade. Ten ca-rril bici, tranvía, estrada e cal-zada peonil. Partindo do Cas-telo de San Antón atópase a dársena deportiva con amarres e servizos náuticos, onde du-rante todo o ano os veleiros e iates engalanan a baía; a Torre de Control; os Xardíns da Maestranza; a S.D. Hípica; a praia de San Amaro e o parque escultórico da Torre de Hércules; o campo de golf e por fin a devandita Torre, o faro romano máis antigo do mundo aínda en funcionamento, de-clarado Patrimonio da Huma-nidade pola Unesco o 27 de xuño do ano pasado, coa praia das Lapas (70 metros de lonxitude) ós seus pés.

Déixase atrás a Torre para adentrarse na baía coruñesa rodeada das praias de Matadero, Orzán e Riazor. Ésta conta cunha ampla zona de copas e de terrazas con vistas ó mar. Coa praia de San Amaro, no barrio de Adormideras; e a de Oza, nos Castros, complétase o areal da cidade con máis de dous kilómetros de lonxitude en total. Aínda que non se pode perder a ocasión de visitar no propio Paseo Marítimo os museos científicos da Domus e o Aquarium Finisterrae.

O visitante desvíase cara a Praza de Pontevedra e a zona do Ensanche, que nace como resultado da prosperidade económica e das inquietudes culturais da burguesía local enriquecida polo comercio con ultramar. Desta época son as casas modernistas que se poden ver na Plaza de Lugo, Plaza de Pontevedra, rúas Padre Feijoo, Picavia, Betan-zos, Ferrol e Avenida de Sán-chez Bregua e Linares Rivas, principalmente. As grandes

firmas do mundo da moda, como Loewe, Tous, Sita Murt, Adolfo Domínguez, Zara, Uter-que ou Maje, están concentra-das nestas rúas.

Sería aconsellable igual-mente acercarse ó Pazo da Ópera, escenario dos éxitos da Orquestra Sinfónica de Galicia, Festival Mozart, Festival da Ópera..., coa súa imponente cascada e o Parque de Santa Margarita, onde se encontra o terceiro museo científico da Coruña, a Casa das Ciencias.

Retómase de novo o Paseo Marítimo e chégase ó Estadio de Riazor, lugar onde coruñeses e foráneos desfrutaron de inolvidables tardes de bo fútbol. Pequenas calas e acantilados debuxan a continuación da costa, pásase polo Obelisco Millenium e chégase ó ascen-sor panorámico que sube ó Monte de San Pedro, un mi-rador con incomparables vis-tas da cidade detrás do cal se desplega o parque do mes-mo nome no que xardíns, estanques, un laberinto e as inmensas baterías que defen-

SSmilenaria, atlántica e cosmo-polita, na que o océano foi protagonista dos seus máis de 2.000 anos de historia. Nela conxúganse á perfección a tranquila paisaxe mariña coas súas rúas máis universais e vitais, onde o visitante tanto pode escoitar as voces proclamando as existencias nos postos de peixe e marisco como pasear pola Cidade Vella, o Paseo Marítimo e as súas praias de areas finas e brancas. Ademais, a cidade tamén conta con numerosos lugares para o lecer e espazos naturais onde gozar de vistas e paisaxes espectaculares así como unha ampla oferta museística e de arte en xeral. No que se refere ó aspecto máis comercial e á hostalería, A Coruña dispón dun variado listado de restaurantes, tascas, pubs, bares e discotecas, incluso de casino, así como distintas zonas de compras.

11

deron a cidade noutros tempos comparten espazo. Por último, chégase ó Portiño, pequeno porto mariñeiro cun encanto especial, onde as postas de sol congregan ós coruñeses ó caer a tarde pola súa espectacular beleza e o parque de Bens, exemplo de recuperación me-dioambiental.

A cidade en Movemento

A Coruña sempre se dis-tinguiu por ser unha cidade alegre e divertida. As súas xentes viviron desde sempre na rúa, pasean, fan as súas compras, tapean e gústalles reunirse nas terrazas tanto no verán coma no inverno. Ademais, o atractivo das praias, cheas en verán, os concertos, as feiras, as celebracións deportivas fan que a axenda diaria esté sempre completa. A baía coruñesa é o escenario ideal para a práctica de todo tipo de deportes náuticos: vela, remo, surf... Algunhas das competicións de interese que teñen lugar na cidade son a Regata S.A.R. Infanta Elena, a de Traineras, ou a dos Grandes Veleiros. O ámbito deportivo complétase, entre outros, co Club de Golf A Zapateira, un dos máis afamados do circuito nacional.

Noutra orde de cousas, a noite coruñesa prolóngase ata altas horas da madrugada en locais pechados ou ó aire libre. As Rúas Orzán, Juan Canalejo, Plaza de España, Ciudad Vieja ou Juan Flórez énchense de xuventude.

A cidade de cristalO centro da cidade mere-

ce un percorrido especial, dei-xándose perder polas súas rúas a pé. Concentra a activi-dade económica, comercial e cultural da cidade coa activi-dade do porto e a chegada de trasatlánticos. A Praza de Ma-ría Pita e o Palacio Municipal, vixiados pola chama eterna e

a heroína María Pita é punto de partida e visita obrigada para todo turista. Pero polo que a Coruña é coñecida é pola súa fachada de cristal fronte ó mar na Marina, as galerías que, anque forman parte da arquitectura galega, na cidade alcanzan a súa máxima expresión. Debaixo dos seus soportais, restaurantes e cafeterías con terrazas ó mar énchense de turistas durante as xornadas do estío.

A visita pode continuar polos Xardíns de Méndez Nú-ñez, con preto de 150 anos de historia, onde se atopa o Pazo Municipal de Exposicións Kiosko Alfonso, a Terraza, o palco da música, o estanque con carpas douradas e verme-

llas, e distintos árbores e pran-tas centenarias procedentes doutros países. Como curiosi-dade apuntar o reloxo floral e o calendario que se cambia diariamente con flores da tem-pada.

Este paseo turístico complé-tase cos Cantóns, nos que se atopan as sedes de todos os grandes bancos e fundacións; o Obelisco, un dos monumentos máis populares da cidade; Rúa Real e San Andrés, vías comerciais; e a zona de tapeo e de viños das Rúas Barrera, Galera, Franja, etc.

Volta ó marNos últimos anos, A Co-

ruña converteuse nunha cida-de de servizos e negocios. A construcción do Pazo de Exposicións e Congresos —Pa-lexco—, o peirao de trasa-tlánticos no pleno centro da cidade, a dársena deportiva e o R.C. Náutico permiten a congresistas e turistas pasear polo centro. Continuando o percorrido polo porto chégase ó parque de San Diego e Oza, coa dársena pesqueira, o peirao deportivo e outra das praias da cidade.

Complétanse as zonas de interese da cidade con Catro Camiños, Rúa Barcelona, Ma-togrande, Os Rosales, a mo-derna Praza de Lugo, a de San Agustín —edificio modernista frente á praza do Humor—, Monte Alto, Santa Lucía e as Conchiñas, entre outras.

A Dársena e as galerías de cristal da Marina alcanzan na Coruña a súa máxima expresión

A praza de María Pita e o Palacio Municipal é visita obrigada para

todo turista

AA

12

begondo, que forma parte da comarca semi-costeira que e-xiste entre o mu-

amosa o espazo máis puro e virxe do terreo rural.

Edificación singulares

Anque en Abegondo exis-ten tamén numerosas edifica-cións dignas de ser visitadas tanto pola súa beleza como pola súa singularidade nalgúns casos. Cómpre destacar o Pazo de Figueroa, edificación emblemática non só pola súa

construción senón tamén por ser o seu dono o Marqués de Figueroa; referente histórico ó longo dos séculos na comarca con especial incidencia en Abegondo. Outro pazo suma-mente relevante no municipio é o de Quiroga, pero tampouco se poden esquecer os Pazos da Cerca, en Cullergondo, e o de Vilacova, máis coñecido como a Casa Grande.

Ademais, en cada unha das dezanove parroquias de Abe-gondo, existen igrexas e ca-

nicipio de Cambre e a his-tórica cidade de Betanzos, posúe hermosos espazos naturais, sendo o máis re-levante, e que comparte entre outros con estes concellos, o do Encoro Cecebre-Abegon-do. Trátase dunha zona de especial importancia polas distintas variedades de aves que ó longo do ano escollen esta paraxe e que se poden apreciar moi ben desde a parroquia de Orto. É tamén de significativa importancia a flora e a fauna que alberga a cola do Encoro. Por isto, na parroquia de Crendes, existe un edificio destinado a Aula da Natureza dentro do cal se poden contemplar paneis interpretativos do contorno natural da zona.

Por outro lado, no corazón do municipio, e situado na parroquia de Folgoso, atópase o Encoro de Beche, zona de especial interese na que se

pelas que pola súa estructura e configuración é preciso des-tacar: a de Santa María de Sarandón, a de San Salvador de Viós, a de Nosa Señora de Saleta, a de Santa Eulalia de Abegondo, a de Santa Cris-tina de Montouto, a de San Pedro de Vizoño, a de Santa Dorotea de Folgoso ou a Capela de San Marcos de Abegondo.

Asimesmo, no municipio existen cruceiros tan significa-tivos como os Cruceiros Bo-nitos, situados na parroquia de Abegondo, peza única en Galicia, xa que foi construída en 1787 e garda grandes seme-llanzas con exemplares que proliferan na rexión francesa de Bretaña.

Outras edificacións de inte-rese son por exemplo a caso-na situada en Sarandós, co-ñecida como o Convento, des-tinada a tal carácter ata o primeiro terzo do século XIX e que coa desamortización pasou a mans de particulares; ou como as Casas de Ponte, situadas na parroquia de Cos.

O Pazo de Figueroa, edificación emblemática non só pola súa construción, senón, tamén, por ser o seu dono o Marqués de Figueroa,referente histórico na comarca

13

— ¿Qué tipo de turista visita Abegondo?

— Fundamentalmente un visitante que busca facer un turismo de paisaxe. Acuden ó municipio para percorrer espazos dun gran interese paisaxístico, como é o caso da contorna do Encoro de Abegondo-Cecebre.

— ¿Con que servizos e actividades conta o turista na localidade?

— Realmente estamos en pleno proceso de pór en marcha varios servizos no concello como a dun punto de información turística. Ade-mais, e relacionado co Camiño Inglés, pedímoslle á Secretaría Xeral de Turismo que nos apoiase para posicionarnos como cabeceira desta ruta que empeza tomando como punto de partida Ferrol. Asimesmo tamén lle pedimos a limpeza do Camiño e a adaptación dun centro que temos para convertir en albergue. Isto xa está falado co departamento correspondente pero falta que nolo confirmen económi-camente.

— ¿Algún plan máis que vaian desenvolver para promover o crece-mento do turismo en Abegondo?

— Pois ademais de estar pendentes de restaurar un edificio para convertilo en punto de información turística, queremos confeccionar unha ruta que aglutine os elementos culturais de Abegondo. Non sei se sabes que no concello contamos con cinco BICs

—Bens de Interese Cultural—. Dentro do Camiño Inglés, Abe-gondo é o concello con máis BICs xunto co de Pontedeume. Queremos potenciar a monu-mentalidade de Abegondo pola seu interese cultural e histórico. De feito, ó concello, xunto con Cambre e Culleredo, chámanlle a Mariña dos Condes.

— ¿Que poden visitar os turistas en Abegon-do?

— O Espazo Natural Pro-texido do Encoro de Abe-gondo-Cecebre, o Castro de Vizoño e os Pazos de Figueroa,

Macenda —convertido en casa de Turismo Rural—, Cerca, Andrade e Quiroga. Os pazos son privados pero non son inaccesibles, quero decir, que se se lle pide permiso ós propietarios non porían trabas a velos, polo menos nos seus exteriores.

— ¿Que importancia ten o turismo na locali-dade?

— O turismo non repre-senta realmente unha parte importante para a economía dos nosos veciños. Está claro que chega un ano como este, co Xacobeo, ó que abrimos

as portas e que algo sempre deixa. Tamén temos as nosas praias que atraen turistas todos os veráns, pero creo que non é demasiado significativo, economicamente falando.

— Galicia é a terra dos mil ríos, pero tamén a das mil festas ¿cales se celebran en Abegondo?

— Fundamentalmente esta é unha localidade de roma-rías. Así, as máis importantes son as de San Andrés, o cuarto domingo de setembro; a romaría das Cereixas, o primeiro domingo de xullo; e a da Nosa Señora da Saleta, que se celebra en setembro.

— ¿Representa a gas-tronomía un papel im-portante para atraer tu-ristas a Abegondo?

— Eu creo que ó igual que en todo Galicia. Sempre hai algunha mostra gastronómica na área metropolitana na que sobre todo ingleses e alemáns, visitantes de bo comer por antonomasia, se poñan as botas con algunha pulpada, churrascada, etc. Claro que a gastronomía é un reclamo máis para os turistas. Considero que aquí o que máis se aprecia é a comida con produtos da casa.

— ¿Cómo animaría a un turista a vir visitar o concello?

— Pois dicíndolle que visite Abegondo porque é un lugar no que atopándose a moi poucos minutos do centro da cidade da Coruña o visitante vai estar en contacto coa natureza. Trátase dun concello moi agradable que conta ademais cuns servizos, no que ó aspecto cultural e deportivo se refere, que non lle teñen nada que envexar ós doutros concellos máis grandes.

José Antonio Santiso, alcalde de Abegondo:

“Queremos crear unha ruta cultural que aglutine os cinco

BICs cos que conta o Concello”

Santiso considera que o que valoran os turistas no que agastronomía se refere é que esta se faga con produtos autóctonos

José Antonio Santiso, alcalde de Abegondo, destaca a monumentalidade

histórica e arquitectónica da

localidade xunto coa natural representada

polo Encoro de Abegondo-Cecebre

OO

14

concello de Arteixo está situado no ex-tremo máis occi-dental do golfo Ártabro, onde se

visitados outros areais máis pequenos como os de Area Grande e Area Pequena. En Suevos hai pequenas praias igualmente e un porto que, xunto co porto natural de Sorri-zo, son os dous máis importantes de Arteixo, aínda que igual-mente cómpre mencionar o Porto da Bendición (Sorrizo) ou O Carreiro e a Area da Salsa na costa da parroquia de Arteixo.

Xunto cos seus areais, Ar-teixo aglutina outras fermosas paisaxes naturais como poden ser: a Fraga de Sisalde, en Ba-rrañán; o Encoro de Rexedoi-ro, en Oseiro, e cunha finali-dade totalmente relacionada coa conservación dos valores ambientais; a Área Recreativa do Monticaño, en Pastoriza; o Paseo Fluvial de Arteixo; o Val de Barrañán, polo que discorre o río Boedo, destacando espe-cialmente as brañas da parte baixa do leito do río e o bosque de Sisalde; ou o Monte de Angra en Barrañán.

O BalnearioSituado no casco urbano

de Arteixo, e a escasos

metros do Paseo Fluvial no río Bolaños, atópase o Balneario da localidade. A súa existencia data do ano 1760 e é famoso polas súas augas iodurobromuradas con propiedades curativas.

Patrimonio culturalArteixo aglutina un intere-

sante patrimonio cultural e histórico-artístico. Así, cómpre destacar as Igrexas de San Tirso de Oseiro, San Tomé de Monteagudo, Santaia de Cha-mín, Santa María de Loureda, Santo Estevo de Morás, Santa Mariña de Lañas e Santa

xuntan as rías de Ferrol, Ares, Betanzos e A Coruña. Trátase dunha perfecta conxunción de mar e montaña, un sitio ideal de vacacións que lle ofrece aos seus visitantes o seu benigno clima, unha rica flora e fauna, amplos e fermosos areais, un número considerable de cas-tros, igrexas románicas, pazos, actividades para o tempo de lecer e outros atractivos ós que se lle suma o seu elevado nivel de servizos.

Como aspecto turístico máis salientable do concello hai que subliñar os seus areais, moi concurridos na época estival. Os máis visitados son os de Barrañán, As Combouzas e O Reiro. O primeiro deles, aber-to e de fortes ondas, ten un Paseo Marítimo nas súas inme-diacións con espazos e mobi-liario recreativos, así coma un importante sistemas de dunas. Pola súa banda, o areal de Combouzas é unha das poucas praias nudistas da provincia da Coruña. Tamén son moi

María de Pastoriza. A maior parte delas constitúen unha boa representación do estilo románico deste concello.

O concello tamén conta den-tro dos seus límites con algúns exemplos de palacios rurais galegos como son o Pazo de Atín, de estilo barroco e do sé-culo XVII; o Pazo de Anzobre, e no que se conxuga a antiga cantaría e a moderna galería de cristais; o Pazo das Covadas, con data do século XVII; e o Pazo de Mosende, na parro-quia de Santa Mariña de Lañas, que presenta un fermoso corredor de pedra aberto á intemperie.

O Santuario de Pastoriza é visitado por miles de fieles o ano

15

— ¿Cal é o turista que visita Arteixo?

— Arteixo é un municipio con atractivos turísticos moi di-versos, pero seguramente o que maior público atrae son as nosas praias. Os areais artei-xáns contan cunha calidade excepcional, son praias abso-lutamente integradas no contor-no natural, sen explotación excesiva. Son un espazo privilexiado onde gozar do sol, da natureza e da tranquilidade, sen renunciar ós servizos. Ademais, a visita ás nosas praias pode completarse con paseos polos seus arredores, roteiros enchidos de maxia cunha riqueza mediambiental única, e adornados por obras arquitectónicas románicas cun encanto especial. Como ele-mento diferenciador, contamos tamén cun Balneario, situado no centro do propio pobo, que fai que a oferta para a estancia vacacional sexa aínda máis interesante.

— ¿Con que servizos e actividades conta o turista na localidade?

— Ademais do servizo de atención turística do Concello, no que os visitantes poden coñecer de primeira man os mellores enclaves para visitar e desfrutar, e os planos e roteiros necesarios para facelo, conta-mos con actividades nas que todos, visitantes e residentes, poden participar, deseñadas para dar a coñecer algún dos nosos segredos mellor gardados, como os roteiros polos muíños do río Sisalde, ou as actividades deportivas de verán.

— ¿Teñen algún plan ou programa en marcha ou vano desenvolver en breve para promocionar o incremento do turismo na súa localidade?

— Arteixo forma parte das localidades termais de Galicia, como xa explicaba antes, polo que o turismo termal é unha das nosas bazas, pero dende logo non a única. Nos últimos dous anos temos feito un especial esforzo na sinalización e recuperación dos lugares máis interesantes para a súa visita, buscando facilitar ó turista a súa estancia, sen esquecer nunca a labor de promoción.

— ¿Que lugares emble-máticos se poden visitar?

— O turista non pode pasar por Arteixo e deixar de ver as praias de Balvoco ou Barrañán, areais magníficos e grandes, ou a do Reloxiero, no extremo contrario, co encanto das calas recollidas. E se queremos gozar do mar doutro xeito, pasear polo Portiño de Suevos, un enclave natural e case máxico, faise imprescindible. Visitar as nosas parroquias é unha delicia; contamos con roteiros específicos, como o dos Muíños do Río Sisalde, recentemente recuperado, e se somos amantes da arquitectura, no noso contorno contamos con moitas igrexas de estilo románico, como a de Oseiro, que paga a pena coñecer de primeira man.

— ¿Como evolucionou o turismo no municipio?

— Durante moito tempo Arteixo foi unha extensión da Coruña, pero nos últimos anos

temos gañado identidade propia, polo que naceu un novo tipo de turista: o que ven especificamente ó noso municipio, e non só a visitalo como complemento a outra viaxe. En esencia, o turismo en Arteixo é familiar e tranquilo.

— ¿Que festas tradi-cionais se realizan no seu pobo e en que consisten?

— En xullo, en torno ó Santiago, celébranse as Festas de Arteixo, que é o patrón municipal, pero practicamente todos os meses do ano contan cunha festa que ben merece mención: A Cachada, Montegudo, Larín, Oseiro, Meicende, Lañas, Suevos e Rañobre, Chamín... cada unha das trece parroquias festexa por todo o alto os seus patróns. Ademais, e desde hai un tempo recuperamos a tradicional Festa das Flores, no mes de maio, que cada ano conta con máis aceptación, e no mes do Nadal celebramos a Feira do Galo, aínda que posiblemente a festa que máis se coñeza fóra dos nosos lindes sexa a Feira Histórica, que ten lugar no mes de outubro, e na que o pobo enteiro se traslada a comezos do século XX. É unha

festa moi participativa, na que grandes e pequenos nos caracterizamos e gozamos da troula recordando os anos nos que Arteixo era aínda o verme do que hoxe é. E non debemos esquecer que cada sábado a Feira de Arteixo abre as súas portas a todos aqueles que desexen desfrutar dos seus produtos e o seu ambiente.

— ¿É a gastronomía importante para atraer turistas?

— En Arteixo as festas sempre van acompañadas de churrasco e sardiña á grella, pero somos ademais amantes do bo mexillón, e contamos con auténticos expertos na elaboración das mellores larpeiradas.

— ¿Por qué cre que acuden a visitar Arteixo?

— Polo noso contorno natural, único na comarca, polas praias marabillosas coas que contamos, pola oferta de actividades e posibilidades coas que se atopa quen visita o noso Concello, pola nosa gastronomía, e polas nosas festas. Pero sobre todo, porque Arteixo é diferente, un lugar tranquilo pero endexamais parado, e polas nosas xentes.

Pilar Souto, alcaldesa de Arteixo:

“O turismo termal é unha das bazas fortes do sector”

Pilar Souto considera que a festa máis coñecida da localidade fóra das súas fronteiras é a Feira Histórica

A alcaldesa de Arteixo, Pilar Souto, asegura que nos últimos anos o municipio gañou identidade propia como destino turístico.

OO

16

concello coruñés de Bergondo está situado na marxe occi-dental da ría de Betanzos, no corazón do Golfo Ártabro, en plena comarca natural das

Bergondo, esta formación atópase na ría formada polos ríos Mendo e Mandeo. Esta zona das marismas está moi influenciada pola acción das mareas, de xeito que se establecen nelas zonas húmidas de importante valor ecolóxico. A marisma constitúe un hábitat de importancia rexional para as aves palustres migratorias que utilizan zonas húmidas de Galicia como punto de descanso nas migracións anuais. En censos eleborados nestes últimos anos pódense observar variacións no número de especies que recalan nestas marismas: garzotas, garzas, martiño peixeiro... As gaivotas patiamarela e chorona chegan a alcanzar concentracións de 3.000 ou 4.000 exemplares na baixamar do

Pedrido e da Ponte do Porco, mesturada coa gaivota oscura e o gaivotón.

A ría alberga nas súas augas ameixa, berberecho, mexillón, así como robalizas, muxo, faneca, rea, sarda, sollo, sardiña, bocarte e congro, entre outros.

Patrimonio artísticoPero Bergondo tamén acolle un rico pa-

trimonio artístico representado polo Mostei-ro de San Salvador, que data do século XII; a Igrexa de Santa María, na que se atopan restos interesantes do período ro-mánico; a Igrexa de San Xoán, do sécu-lo XIII; o Pazo de Mariñán; o Pazo de Armuño; o Pazo de Casal, e o Pazo de Valdomir.

Mariñas dos Condes. Bergondo ten fama de habilidosos xoieiros e prateiros, xa dende o século XVII, cando se lle concedeu o dereito á cidadanía da cidade de Betanzos. Actualmente Bergondo acolle as máis importantes fábricas de xoias de Galicia, unha xoiería artesanal, cunha alta valoración nos mercados nacionais e internacionais.

Areais e outras paisaxesDesde o punto de vista turístico, un dos

seus principais intereses radica nas súas praias, moi concurridas durante o verán. A principal é a de Gandarío, tranquila e segura, con numerosos servizos turísticos. Na Pasaxe do Pedrido, baixo a Ponte que une as dúas beiras da ría de Betanzos, desprégase outro amplo areal, con espa-zos recreativos e servizos turísticos moi completos. Outra praia máis pequena e pouco concurrida é da Lagoa que está situada entre a praia de Gandarío e a Ponte do Pedrido.

Igualmente, son de destacar os innume-rables lugares onde se divisan fermosas paisaxes: Alto de Santa Marta de Babío, A Ponte do Pedrido, Miodelo, Guísamo (vista do encoro de Cecebre e da ría de Betanzos), etc...

Asimesmo, na zona da desembocadura do río Mandeo aparecen formacións sedi-mentarias, constituíndo as marismas. En

A de Gandarío é unha praia tranquila e segura

“O turismo ten unha relevancia significativa na economía do

Concello, representada sobre todo no sector cámping e da hostalería”

17

— ¿Que tipo de turis-mo se practica fundamen-talmente no municipio que goberna?

— Practícase e desde o con-cello promóvese un turismo baseado nas praias, no medio-ambiente e no patrimonio histórico artístico.

— ¿De que servizos dispón o visitante na localidade?

— Conta cunha oficina adicada á difusión da in-formación turística do concello e da comarca, así como con diverso material promocional: guías, dípticos, pósters…

— ¿Teñen algún plan ou programa en marcha para potenciar o crece-mento do turismo en Bergondo?

— O concello de Bergon-do participa no Plan de Dina-mización Turística do Producto Turístico da Área Metropolitana de A Coruña. Tamén participa conxuntamente en actuacións puntuais co Grupo de Desenrolo Rural Mariñas-Betanzos.

— ¿Que lugares emble-máticas se poden visitar?

— O Pazo de Mariñán, o Mosteiro de Bergondo, o Edificio de A Senra e as praias de Gandarío e O Pedrido son

algúns dos máis significativos.— ¿Que representa o

turismo economicamente para os veciños do con-cello?

— Ten unha relevancia significativa no sector de cám-pings e hostalería.

— ¿Como evolucionou o turismo no municipio?

— O turismo no municipio evoluciona de xeito similar que o do resto da comarca tendo un crecemento paulatino nos últimos anos.

— ¿Que festas tradi-cionais se realizan no seu pobo e en que consisten?

— O Festival de Música Folk de Guísamo reúne a finais

de agosto ós mellores grupos do panorama Folk de Galicia e de España; a Romaría de Sta Marta a primeiros de agosto; e últimamente a Festa da Empanada, en setembro. Logo están as festas parroquiais de fonda tradición, coas típicas pero sempre importantes chu-rrascadas, sardiñadas…

— ¿É a gastronomía importante para atraer turistas?

— Si, claro é un aliciente máis. Temos fama de bos restaurantes con produtos de gran calidade.

— ¿Por que cre que acuden a visitar Bergon-do?

— Trátase dun concello moi ben situado, que aglutina nun espazo reducido boas praias e elementos de arquitectura civil e relixiosa destacables dentro dun contorno natural privilexiado cunha gastronomía tradicional inmellorable.

— E se o visitan ¿repi-ten?

— Por suposto.— ¿Que lle diría a un

posible visitante para que pase as súas vacacións no municipio?

— Que se trata dun lugar cunha gran beleza e moi ben comunicado que lle vai permitir desfrutar dun merecido des-canso.

Alejandra Pérez, alcaldesa de Bergondo:

O Pazo de Mariñán, o Mosteiro de Bergondo e as praias de Gandarío e O Pedrido son algúns dos lugares máis significativos de Bergondo, segundo Alejandra Pérez

Alejandra Pérez, alcaldesa de

Bergondo, destaca a importancia das

praias e do patrimonio artístico e natural da localidade á hora de elixirse como destino

polos visitantes.

CC

18

apital do gótico galego, Betan-zos conserva un dos cascos his-tóricos mellor conservados de Galicia. En Betanzos destacan os seguintes monumentos: a Igre-

Así, cóntase a Praza Hnos. García Navei-ra, centro neurálxico da cidade, no medio da cal se atopa a estatua dos dous benefac-tores. Igualmente, cómpre destacar o Xar-dín do Pasatempo. Tras o seu regreso de América, Xoán empeza a construír este parque nas aforas de Betanzos. Nel intenta plasmar todos os coñecementos adquiridos na súa viaxe para o goce de todos os be-tanceiros e visitantes. O Pasatempo congre-ga numerosas covas, estanques, xardíns e

xa de Santiago, do século XI e reedificada no XIV; as Igrexas de San Francisco e de Santa María, ambas as dúas do século XIV; as Murallas da Cidade, do século XV, coas portas oxivais da Ponte Vella, Ponte Nova, Ribeira e Hórreo; o Pazo de Bendaña, do mesmo século e o de Lanzós, do s. XVII; as Casas Góticas da Rúa da Cerca, dos s. XV e XVI; a Torre Municipal, aou “del Reloj”, do s. XVI; o Convento de las Madres Agus-tinas, antiguo Hospital Real, do s. XVI; o Santuario de Nosa Señora dos Remedios, do s. XVI; o Edificio Arquivo, ou “Liceo”, do s. XVIII, levantado para Arquivo do Reino de Galicia; e as casas e palacetes modernistas representados en Casa Nú-ñez, Casa Pita, Casa Limiñón e Casa del Pueblo, s. XIX-XX, entre outros.

Legado dos irmáns García Naveira

Os irmáns García Naveira, Xoán e Jesús nacen en Betanzos. A mediados do século XIX emigran a Arxentina dada a súa precaria situación económica. En poucos anos consiguen reunir unha cuan-tiosa fortuna polo que voltan a Betanzos e invirten unha boa parte da suma na rea-lización de obras benéficas e filantrópicas.

estatuas. Na actualidade só se conserva unha novena parte do orixinal que se res-taurou, e pódese visitar durante todo o ano. No parque, unha serie de terrazas falan doutros países, seres mitolóxicos, escenas históricas, animales gardiáns, todo rodeado por vexetación e nos seus orixes tamén por un zoolóxico. Por último o lavadoiro “As Cascas”, edificio de uso público e gratuito, tamén o costearon os irmáns García Na-veira. Este edificio, pensado para facer máis fácil a tarea das lavandeiras, sor-prende pola súa coidada decoración e porque hoxe en día siga funcionando.

Paisaxe naturalPero Betanzos é algo máis que patri-

monio arquitectónico. Desta forma, nas proximidades da localidade tamén se pode gozar de espazos naturais de gran beleza como Roibeira, Caraña, Chelo ou Espenuca. Tampouco cómpre olvidarse das marismas da ría e a súa desembocadura preto do Pazo de Mariñán e a praia do Pedrido, así como a ría de Betanzos e os dous ríos que desembocan nela, o Mandeo e o Mendo.

Igualmente, e partindo do centro urba-no, pódese realizar nuns corenta minutos unha ruta de sendeirismo moi interesante, a que conduce ó Campo dos Caneiros, onde se celebra a romaría do mesmo nome. Camíñase ó lado do río, desfrutando asimesmo das vistas dos viñedos onde se cultiva o afamado caldo de Betanzos.

O famoso Globo de Betanzos

— ¿Qué tipo de turis-mo se promueve princi-palmente en su municipio?

— Tenemos la idea de promover un turismo cultural. Hay un municipio, el de Alba-rracín (Teruel), en el que orga-nizan numerosas actividades culturales para promover el turismo de este tipo; cursos, congresos, jornadas, etc., y a nosotros nos gustaría ir un poco en esa línea. Así, la Fundación CIEC, en Betanzos, organiza cursos y un máster anual y lo que se pretende es promocionar el municipio con el resto de la comarca, contando con que la base fuese Betanzos. Nuestro problema es que estamos demasiado cerca de Coruña, por lo que los visitantes pernoctan en la ciudad y a Betanzos vienen una tarde. Con esto tampoco quiero quitarle valor a estos visitantes, pero tenemos que conseguir que se queden dos o tres días.

— ¿Con qué servicios y actividades cuenta el turista en la localidad?

— El turista, cuando llega a Betanzos, se encuentra con una oficina de información turística que abre todos los días, inclui-dos los fines de semana. Ade-más, y bajo petición, hacemos visitas guiadas por el casco histórico, el Museo Local y El Pasatiempo, que es un parque temático de principios del siglo pasado cuya entrada es gratuita. Igualmente, en la biblioteca municipal, que está

al lado del museo, contamos con interesantes publicaciones sobre la historia y arquitectura de Betanzos. Finalmente, decir que firmamos un convenio con la Iglesia para que a cambio de costear la seguridad de las capillas con las que cuenta el Ayuntamiento, que éstas permanezcan abiertas para que el visitante pueda verlas por dentro.

— ¿Tienen algún plan o programa en marcha o lo van a desarrollar en breve para promover el crecimiento del turismo en su localidad?

— Aparte de la Oficina de Información Turística vamos a la Feria Internacional de Turismo en España (FITUR) para promocionar Betanzos y su comarca; estamos en el Consorcio del Camino Inglés, para optimizar esta ruta jacobea, y hemos creado la Unidad de Desarrollo Comarcal de Betanzos y la comarca que se centra básicamente en el desarrollo turístico.

— ¿Qué lugares em-blemáticos se pueden vi-sitar en Betanzos?

— El casco histórico, el Museo y el Parque El Pasa-tiempo.

— ¿Es el turismo una importante vertiente eco-nómica para sus habitan-tes?

— Claro que es importante el turismo para Betanzos, pero nuestra pretensión es que lo sea en mayor medida, y

queremos que Betanzos vuelva a representar el importante pa-pel que a nivel turístico repre-sentó tiempo atrás.

— ¿Qué fiestas tradi-cionales se festejan en su localidad?

— En julio celebramos la feria medieval, que ya se va consolidando. En agosto tene-mos las fiestas en honor a San Roque y Santa María con la elevación del globo, actuación ya muy representativa y que cada año gana adeptos, y la romería de Los Caneiros, en la que visitantes de toda Galicia, sobre todo, se desplazan al campo del mismo nombre para disfrutar de una jornada de música, baile y vino. También, y finalmente, tenemos la feria de la tortilla de Betanzos, nuestro producto estrella en lo que a gastronomía se refiere, y aunque llevamos poco tiem-po con ella esperemos que siga cosechando éxitos. De hecho, el año pasado nos presentamos al concurso de tortilla de patata de España, en Alicante, y quedamos de

terceros.— ¿Es la gastronomía

importante para atraer turistas?

— Por supuesto, yo creo que a Betanzos también se le conoce por un turismo del vino y de la gastronomía.

— ¿Por qué cree que acuden a visitar Betanzos?

— Fundamentalmente por el casco histórico, aunque también por El Pasatiempo y por las fiestas.

— ¿Cree usted que los turistas que visitan el mu-nicipio repiten?

— Sí, vuelven con otros amigos o familia.

— ¿Qué le diría a un posible visitante para que pase sus vacaciones en el municipio?

— Pues que venga a Be-tanzos porque es un municipio muy agradable, un sitio ideal para descansar, en donde pasar dos o tres días tranquilo paseando por su precioso cas-co histórico y por sus demás monumentos, así como para de-gustar su “rica” gastronomía.

María Faraldo, alcaldesa de Betanzos:

“Tenemos la idea de promover un turismo cultural”

María Faraldo quiere que los turistas que visitan Betanzos una tarde se queden dos o tres días

19

La alcaldesa de Betanzos, María Faraldo, considera que además de los lugares emblemáticos —el casco histórico, el Museo y el Parque El Pasatiempo—, el municipio ofrece mucho más al visitante, incluida su gastronomía.

20

OO concello de Cam-bre caracterízase fundamentalmente pola súa riqueza natural, aínda que

definitiva, a integración destes espazos naturais permite con-templar un exemplo típico das fragas autóctonas galegas.

Por outra banda, a fauna tamén é moi importante neste espazo, xa que destaca a ri-queza e diversidade de aves, sobre todo as acuáticas inver-nantes. No inverno pódense observar o pato cincento, o parrulo rubio ou o rascón. Cabe destacar a presenza cada vez maior de mamíferos como o raposo, o teixo, a londra ou a ardilla. Finalmente, o número de anfibios e reptís non é tan abondoso, pero aínda así,

pódense descubrir exemplares de anfibios como a ra de San Antón ou o sapo común; e entre os reptís aparece a cobra de colar, a cobra lagarteira ou a píntega común.

O seu patrimonio histórico

Por seguir unha orde crono-lóxica, e no que se refere ó patrimonio histórico, Cambre alberga un xacemento romano, concretamente o que se con-serva son os restos dunha Villae, así coma vestixios da cultura

tamén polo seu patrimonio histórico-artístico.

Así, e no que ó primeiro aspecto se refire, o río Mero e os seus afluentes constitúen sen dúbida o eixo vertebrador do municipio, percorrendo uns dez kilómetros dentro do territorio municipal: comeza no embalse de Cecebre e acaba na ría do Burgo. Neste traxecto debuxa tres áreas paradigmáticas que conforman un amplio ecosis-tema de calidade medioam-biental única. O embalse de Cecebre é o continuador habi-tual da diminuída Fraga de Ce-cebre, escenario da novela El Bosque Animado, de Wen-ceslao Fernández Flórez. Neste senso, Cambre alberga a Casa Museo do devandito escritor, centro de documentación da súa vida e obra. Por outra banda, as fragas son contornos naturais caracterizados por unha efervescente biodiversi-dade. A vexetación propia é de castiñeiros, carballos, bi-dueiros, pinos, etc, así coma unha ampla variedade de prantas, fentos e arbustos. En

O Concello de Cambre pode presumir do seu patrimonio histórico-artístico coma a Ponte romana

material vencellados ó devan-dito asentamento. Así, e con motivo dunha actuación ar-queolóxica previa á constru-ción dun bloque de vivendas, atopáronse unha serie de res-tos arqueolóxicos da época romana, correspondentes a unha parte da villa roma-na tardía. Estes restos des-plazáronse do lugar do en-contro, fronte á igrexa de Santa María, ata o museo do Centro de Interpretación, integrado na actualidade no Museo Arqueolóxico de Cambre.

Pero en Cambre tamén se atopa, e duns cantos centos de anos despois, unha das xoias galegas do Románico, a de-vandita Igrexa de Santa María. De finais do século XII, é unha igrexa románica complexa de tipo cruciforme con deam-bulatorio, cun pequeno corre-dor que vai arredor da capela maior, abríndose a el cinco absidiolos, dándolle unha ca-tegoría excepcional ó igual que as cabeceiras das igrexas monásticas de Oseira, Melón e Carboeiro, todas elas baixo a influencia da Catedral de Santiago.

Finalmente, o Camiño Inglés que parte da Coruña percorre, entre eles, o concello de Cambre.

21

— ¿Qué tipo de tu-rismo se promociona prin-cipalmente desde su mu-nicipio?

— La oferta turística de Cam-bre pasa por el gran patrimonio natural e histórico del que disponen todas las parroquias del municipio. Los bosques y fragas, los campos, los ríos o el entorno del embalse de Cecebre ofrecen unos parajes ideales para disfrutar de la naturaleza. A nivel histórico, las iglesias, cruceiros, pazos y castros son, entre otros, ele-mentos patrimoniales que pue-den contemplarse en el terri-torio de Cambre.

— ¿Con qué servicios y actividades cuenta el turista en Cambre?

— El Ayuntamiento es la casa de todos los cambreses y de todos los que vienen a ver nuestro municipio. Los servicios municipales están a su dispo-sición, tanto a nivel de infra-estructuras, como las depor-tivas o culturales y las biblio-tecas. Además, el tejido de establecimientos de hostelería es amplio para que los turistas puedan disponer de una oferta variada y a su gusto para disfrutar su estancia.

— ¿Tienen algún plan o programa en marcha para promover el creci-miento del turismo en su localidad?

— Este año, como Año

Santo que es, estamos promo-cionando el Camino Inglés a Compostela, al igual que los municipios que lo atraviesan. Es una vía que ha mejorado mucho en los últimos años en lo que a servicios se refiere y que cuenta con parajes dignos de ver y por tanto llama a peregrinar hasta la catedral. Otras de las actuaciones que encuentran en nuestros planes pasa por los paseos fluviales. En la actualidad disponemos del paseo fluvial del río Mero, que es frecuentado a diario, y sobre todo los fines de semana, por decenas de vecinos en Cambre y en los alrededores, como lugar idóneo para pa-sear, andar en bicicleta o hacer deporte. Queremos ampliar esta red de paseos fluviales a los ríos Brexo y Valiñas. Este tipo de infraestructuras permiten realizar una activi-dad muy saludable a la vez que se disfruta del paisaje y del entorno del río.

— ¿Qué lugares emble-máticos se pueden visitar?

— Podría detenerme en cada parroquia hasta mencio-

nar muchísimos lugares que vale la pena ver alguna vez. El máximo exponente natural de Cambre lo encontramos en la fraga de Cecebre, espacio protegido que sirve de escena-rio en El bosque animado. A escasos metros se encuentra la casa museo de Wenceslao Fernández Flórez, Villa Floren-tina, donde residió el escritor. Otro entorno natural digno de visitar es todo el cauce del Mero y el embalse de Cecebre, otro bien protegido. A nivel patri-monial, la iglesia románica de Santa María de Cambre, junto con el campo da feira, forman un espacio histórico y muy her-moso. También disponemos del museo do Xacemento Romano, un centro de interpretación de la cultura castrexa que merece ser visitado.

— ¿Es el turismo una importante vertiente eco-nómica para sus habi-tantes?

— Más que beneficio eco-nómico, diría que para los cam-breses resulta muy gratificante poder mostrar el municipio a personas que proceden de

otros lugares. Tenemos muchas riquezas patrimoniales que da gusto que los turistas descubran, a mayores, indudablemente, de la vertiente económica que pueda conllevar su estancia.

— ¿Cómo ha evolu-cionado el turismo en su municipio?

— El turismo ha crecido en Cambre al ritmo de los servicios prestados a la ciudadanía y que propiciaron con el paso del tiempo que más personas nos visiten ya sea para descansar o simplemente para conocernos. Creo que la evolución del sec-tor ha sido satisfactoria a lo que ha contribuido también la mejora en las comunicaciones con la ciudad y con las infraestructuras.

— ¿Es la gastronomía importante en su munici-pio para atraer turistas?

— Muy importante. Los es-tablecimientos de comidas de Cambre se caracterizan sobre todo por la cocina casera. Hay que reseñar que disponemos de uno de los pocos restaurantes gallegos que recibió una Estre-lla Michelín.

— ¿Por qué cree que acuden a visitar Cambre los turistas?

— Primero por el patrimonio que atesora Cambre. Desde la iglesia de Santa María, las de Sigrás o Anceis, o el castro de Cambre. Segundo, por los estupendos cauces de los ríos que bañan Cambre y la gran masa arbórea que tenemos en nuestros bosques. Y tercero, por el microclima que existe en el muncipio, propicio para cualquier época del año.

— Y si van una vez ¿repiten?

— Sin duda. El que visita Cambre vuelve, deja huella. Sobre todo por la sencillez de sus gentes y el cariño que se le da a cualquiera que visita el municipio.

Antonio Varela, alcalde de Cambre:

“Queremos ampliar la red de paseos fluviales a los ríos Brexo y Valiñas”

Antonio Varela anima a los visitantes a acudir a Cambre para des-cansar y tener unas vacaciones en contacto con la naturaleza

Antonio Varela, alcalde de Cambre, opina

que el turismo no es sólo una cuestión

económica, sino que para los cambreses

resulta muy gratificante poder mostrar el

municipio a los turistas que visitan su localidad.

CC

22

arral ofrece unha in-teresante oferta de ocio, cultura e de-porte baseada tanto na riqueza e va-

—megalitos do Xalo e diversos castro—, continúa na época romana —Vila de Paleo—, e florece na Idade Moderna cunha grande cantidade de pazos como é o caso do de Balbén, na parroquia de San Vicente de Vigo; e os Pazos da Ribeira, de Esperante, de Vila-Suso e das Cadeas, situados na parroquia de Val de Barcia.

Tamén cómpre destacar os magníficos retablos tardo-barrocos das igrexas de San Estevo de Paleo, Santa Mariña de Beira, San Martiño de Tabeaio, Santiago de Sumio e San Pedro de Rubieiro.

Noutra orde de cousas, non se pode obviar un dos monumentos máis coñecidos de Carral, o seu monumento ós Martires. E é que un dos feitos máis importantes da historia da localidade tivo lugar en 1846 cando na súa loita pola liberdade de Galicia, o coro-nel Miguel Solís, contrario ó goberno de Isabel II, alzouse contra o presidente Narváez. Esta loita, coñecida como a Batalla de Cacheiras, acabou co apresamento de Solís e os seus oficiais, que foron xulga-dos e condenados a morte en Carral. No ano 1856, as Cortes outorgáronlles a Cruz do Valor e a Constancia, pero non

foi ata 1904 cando se inaugu-rou o devandito monumento.

Eco-Museu Costa da Egoa

O Eco-Museu Costa da Egoa está constituído por catorce muí-ños de auga e unha pequena central hidroeléctrica, cuxas ori-xes remóntanse ó seculo XVIII. Trátase dun salientable comple-xo hidraúlico vencellado á for-za desenvolvida pola auga do rio Abelleira no seu decorrer polas vertentes do Val de Barcia.

Camiño InglésO Camiño Inglés a Santia-

go é a ruta mais curta e prác-tica para os procedentes do Oeste e Norte de Europa que tomaban porto en Galicia. Este

riedade de contornos naturais: o espacio natural protexido de Cecebre, o Monte Xalo, o río Barcés ou o Val de Barcia por exemplo, como no seu importante patrimonio cultural de grande valor: o Eco-Museu de Costa da Égoa, un gran número de pazos e igrexas con impresionantes retablos etc. Para gozar desta oferta dispón dunha ampla gama de posibilidades e servizos: sendeirismo, cicloturismo, rotas a cabalo, hostalería convencional e rural, gastronomía, pubs e áreas de esparexemen-to e baño. Carral, pola súa situación (preto da Coruña e Santiago) e os seus recursos naturais e culturais, permiten combinar unha oferta de tu-rismo rural de calidade, xunto a todos os servizos e comodidades da sociedade actual como o deporte, o ocio, a cultura ou a sanidade.

Riqueza arquitectónica

A riqueza arquitectónica de Carral remóntase á prehis-toria

O Eco-Museu Costa da Egoa, unha mostra do importante patrimonio cultural de Carral

ten dúas variantes: unha que parte desde Ferrol e outra que comeza na Igrexa de Santiago na Coruña. Ámbas as dúas únen-se nun único treito en Bruma. A que discorre por Carral vén desde a cidade herculina e percorre este municipio en dous traxectos. O primeiro iníciase en A Lameira, circulando por estrada asfaltada por Corpo Santo, Sergude e Cañás, ato-pando polo camiño unha área de descanso en A Lameira, o Río Brexa, arquitectura típica da zona e fermosas paisaxes. Abandónase Carral para aden-trarse en Sarandóns, no concello de Abegondo, e contemplar a fermosa fachada da casa na que pasou noite Felipe II en 1554, para volver a Carral no Peito de Beira. Durante o ascenso pódese contemplar unha vista panorámica das Rías da Coruña, Ares e Ferrol.

23

— ¿Qué tipo de turis-mo se promueve princi-palmente en su munici-pio?

— Básicamente un turismo de tipo rural. En el municipio existen dos casas de turismo rural y desde el ayuntamiento promovemos las visitas de ele-mentos históricos y etnográficos, como castros y molinos de agua, y la realización de rutas de senderismo.

— ¿Con qué servicios y actividades cuenta el turista en Carral?

— A nivel turístico, Carral dispone de folletos informativos para todo turista que visite la localidad. Así, puede ente-rarse de en qué consiste un programa que tenemos vigente que se denomina Carral nun día, de las rutas existentes y de los distintos servicios de restauración y hostelería a través de distintos folletos.

— ¿En qué consiste ese programa Carral nun día?

— El ayuntamiento está desarrollando un programa que lleva por nombre Carral nun día, pensado para que grupos organizados de cómo mínimo 15 personas, y previa reserva en la Casa da Cultura, puedan visitar gratuitamente

los lugares más significativos de la localidad. Así, los turistas tienen la posibilidad de visitar la depuradora Cañás para ver cómo funciona; de acudir a una panadería para ver como se elabora el afamado pan de Carral; o de hacer distintas rutas de senderismo: Roteiro dos Mártires, Roteiro da Costa da Égoa o Camino Inglés de Santiago.

— ¿Qué lugares em-blemáticos se pueden vi-sitar?

— Sobre todo el monumento de los Mártires de Carral, los

pazos del ayuntamiento, el castro y todo el recorrido de la Costa da Egoa a través de una ruta de senderismo.

— ¿Es el turismo una importante vertiente eco-nómica para sus habi-tantes?

— Por supuesto, tanto para la hostelería como para el comercio.

— ¿Cómo ha evolucio-nado el turismo en su municipio?

— El sector ha ido creciendo en el municipio desde que se realiza la promoción de fiestas

y ferias temáticas.— ¿Qué fiestas tradi-

cionales se realizan en su pueblo?

— En Carral, como en la gran mayoría de Galicia, celebramos un sinfín de fiestas a lo largo del año. Entre ellas se cuentan la Fiesta del Pan, en el mes de mayo; la Fiesta del Queso, en abril; la Fiesta del Burro, el día 4 del mes que cuadre a domingo; la Feria del Caballo, el último domingo de agosto; la Feria del Magosto, el último domingo de octubre; y la Fiesta da Empanada y del Folclore galego, la primera o segunda semana de septiem-bre.

— ¿Es la gastronomía importante en su muni-cipio para atraer turis-tas?

— Absolutamente. Sobre todo por su pan y empanada, que forma de la identidad de los carraleses.

— ¿Por qué cree que acuden a visitar Carral los turistas?

— Para disfrutar del ocio fundamentalmente, realizar ru-tas de senderismo y comprar nuestra gastronomía típica, pan y empanadas.

— Y si van una vez ¿repiten?

— Sí, por supuesto.— ¿Qué le diría a un

posible visitante para que pase sus vacaciones en el municipio?

— Que es un ayuntamiento en el que pueden relajarse en un ambiente de naturaleza rural, y que dispone de todos los servicios necesarios al tener una parte urbana y un buen servicio gastronómico.

José Luis Mouriño, alcalde de Carral:

“En el Ayuntamiento tenemos el programa “Carral nun día” para promover

visitas guiadas por los enclaves más significativos de la localidad”

La del Pan, la del Queso y la de la Empanada son las principales fiestas gastronómicas de Carral

José Luis Mouriño considera que el sector turístico ha ido creciendo en

el municipio desde que se realiza la

promoción de fiestas y ferias temáticas.

OO concello de Culleredo promo-ciona o desenvolvemento da zona rural ofertando tanto ós visi-tantes como ós veciños acti-vidades relacionadas co turis-

merendar; ou o Paseo Fluvial de “Rego das Xesteiras”, cuxo itinerario está conformado por once muíños.

Finalmente, mencionar o Parque Torre de Celas, que é tanto un enclave de espare-xemento como escenario de actividades culturais e recreativas xeradas polo Centro Cultural.

Arquitectura relixiosaAs Mariñas destaca polo gran número

de igrexas románicas que alberga, moitas das de Culleredo conservan vestixios deste estilo: a Igrexa de Santa María de Rutis, a de Santiago do Burgo, a de San Martín de Sésamo, a de Santa María de Celas, a de San Salvador de Orro ou a de San Estevo de Culleredo.

En canto ó que a obra escultórica se refire, ademais da fachada da última, destacan os tímpanos das do Burgo e Celas, que se salvaron da destrución grazas á súa

mo activo, ou o que é o mesmo, ofertando diferentes rutas de sendeirismo coas que disfrutar dos valores naturais e culturais da localidade.

Así, cóntase a Ruta Mariñana, que ten como obxectivo principal a conexión entre varios municipios, que no caso de Culleredo uniríao co municipio de Arteixo por Bregua, seguindo o seu percorrido por Boedo e pasando por Monte Xalo, ata chegar a Folgueira, onde se realizará a conexión coa ruta de Carral polo núcleo de Vilaverde. Tamén cómpre mencionar a Ruta de O Val de Veiga, que ten como principal obxectivo unir os núcleos de Peiro de Arriba e Peiro de Abaixo utilizando os camiños tradicionais da zona. Ademais enlaza co Paseo Fluvial de O Rego das Xesteiras, pasando pola igrexa de San Silvestre de Veiga, do século XVIII.

Os PaseosO paseo máis coñecido de Culleredo

é o Paseo Marítimo de O Burgo, que percorre o marxe da ría do mesmo nome ó longo duns cinco kilómetros. Conta con zonas de xogos infantís e de práctica de skate. Outros dos paseos do concello son o de Enrique Tierno Galván, que dispón de zonas de descanso deportivas e de xogos infantís; o de Fernando II, ideal para practicar footing ou para parar a

Ermita de San Cosme en Sésamo

instalación en portas menores; ademais existen numerosos detalles ornamentais como capiteis, canzorros, molduras, fies-tras e sillares esculpidos illados.

As igrexas construídas durante a Ida-de Moderna responden a postulados neo-clásicos: aspecto sobrio, sinxeleza de liñas e unha clara finalidade práctica máis acor-de cos tempos que corren. Caracterízanse por amplos espazos que permiten pre-senciar mellor os actos relixiosos e acoller maior número de fieis. As igrexas de nova construción desta etapa son: a de S. Mar-tiño de Sésamo, a de S. Xiao de Almeiras, a de Santiago de Castelo, a de S. Estevo de Sueiro e a de S. Pedro de Ledoño.

Os exemplos máis recentes de arquitec-tura relixiosa foron realizados nos anos 60, durante a época de desenvolvemento industrial coruñés, que aumentou a densi-dade de poboación nas localidades limí-trofes á urbe.

Arquitectural civilEn Culleredo existen nume-rosos pazos,

casas solariegas e quintas de recreo, espalladas por todo o concello. As súas tipoloxías responden a períodos históricos diferentes; así, o exemplo máis antigo represéntao a Torre de Celas, e os máis recentes nas quintas e vilas construídas a principios do século XX en áreas próximas á Coruña, como Alvedro e Vilaboa. Algúns dos pazos que destacan en Culleredo son: o Pazo de Lembeve (Liñares), o Pazo de Vilaboa, o Pazo de Cullerede (Tarrío) ou o Pazo dos Ferrer (ou Curro).

24

25

— ¿Qué tipo de turismo busca el visitante que acude a Culleredo?

— El turista que nos visita busca fundamentalmente un turismo de naturaleza y tran-quilidad, próximo a la ciudad y que le permita en un momento determinado poder ir a la pla-ya andando. Igualmente busca una gastronomía típica de Galicia y poder caminar, andar en bicicleta o montar a caballo, es decir, rutas por la naturaleza, tratando de olvidar la ciudad y el estrés.

— ¿Con qué servicios y actividades cuenta el turista en Culleredo?

— El turista en Culleredo cuenta con varios hoteles, pensiones con precio-calidad muy adecuado, disponen de una oficina de turismo y tienen servicio de bicicletas, un club hípico y pueden realizar rutas de senderismo en plena naturaleza.

— ¿Qué es lo que más visitan en el ayuntamien-to?

— Lo que más visitan en el Ayuntamiento es el Paseo Marítimo, el Jardín Botánico, la Torre de Celas, el Pazo Villa Melania, los Molinos de Celas, el Camino de Santiago o la Iglesia Románica de O Burgo.

— ¿Cuántos días se queda el turista en Culle-redo?

— En Culleredo, las estan-cias de los turistas, salvo el que dispone de vivienda que suelen ser de 1 mes, pasa por la pernocta en hotel, pensión o casa alquilada y ronda entre los 7 y 15 días como máximo

— ¿Cómo ha evolu-cionado el turismo en su municipio en los últimos años?

— En los últimos años han cambiado bastante los gustos de los turistas y últimamente aprecian más la naturaleza, los monumentos, la gastronomía y disminuyen más aquellos que solo buscan playa.

— ¿Tienen algún plan o programa en marcha o lo van a desarrollar en breve para promover el crecimiento del turismo en su localidad?

— En este momento esta-mos inmersos en el Plan de Dinamización Turística del Consorcio de As Mariñas y cuando este Plan finalice es evidente que bien indivi-dualmente o colectivamente de-sarrollaremos un nuevo plan, ya que en el sector turístico de Culleredo hay mucha pro-moción que realizar y promover empresas de Turismo que presten determinados servicios a nuestros visitantes.

— ¿Qué representa el turismo para Culleredo a nivel económico?

— A nivel económico el Turismo en Culleredo puede representar actualmente un 2 % del PIB del mismo, teniendo en cuenta que el Aeropuerto está en Culleredo, pero no dudamos que en el futuro va a subir varios puntos si continuamos en la línea de promoción de nuestros recursos endógenos.

— ¿Cree que el éxi-to del avance en el sec-tor turístico pasa por desenvolver una forma de turismo responsable?

— No me cabe la menor duda, ya he dicho anteriormente que cada día más la gente busca paisajes, tranquilidad, recursos naturales y actividades en contacto con

Julio Sacristán, alcalde de Culleredo:

“El turista que viene a Culleredo

busca practicar un turismo en contacto con la naturaleza”

Sacristán apela al turismo responsable para seguir avanzando en el sector

Julio Sacristán, alcalde de Culleredo, no duda de que vaya a subir en el futuro la representación

del sector turismo en el total del PIB gracias a la promoción de los recursos endógenos.

la naturaleza y el descanso.— ¿Qué le diría a un

posible visitante para que pase sus vacaciones en el municipio?

— Le diría que Culleredo tiene una parte urbana con excelentes cafeterías, restau-rantes, hoteles con un excelente paseo marítimo; tiene cultura: pazos, iglesias, molinos y sobre todo tiene naturaleza y gastronomía típica tanto en la zona rural como en la zona urbana y además los cullerdenses son amables y el municipio tiene una tran-quilidad enorme. Si quiere re-lajarse es un sitio ideal y nudo de comunicaciones para Galicia y España.