a ciencia e a arte do barroco

A CIENCIA E A ARTE DO BARROCO

3 ESO

1. A REVOLUCIN CIENTFICA

Entndese por revolucin cientfica ao conxunto de innovacins e descubrimentos que no sculo XVII modificaron substancialmente as ciencias, especialmente a astronoma e a fsica. Marcaron o inicio da ciencia moderna e provocaron un cambio radical de perspectiva no pensamento e na concepcin do mundo e do universo.

1.1. O mtodo cientfico

O mtodo aplicado polos cientficos e filsofos do sculo XVII caracterizouse por:

Confiar na capacidade da razn humana para comprender o universo e a natureza sen ter que acudir a explicacins relixiosas, mticas ou mxicas.

Basearse na observacin, na experimentacin e nos clculos e razoamentos matemticos como medios para coecer a natureza e os seus fenmenos. Cada idea nova debe ser sometida a un exame rigoroso e a dbida metdica (Descartes), investigada e comprobada por medio de observacins, experimentos repetidos (Bacon), e anlises matemticos.

Inventar e construr instrumentos de precisin para realizar as observacins e para controlar os experimentos tales como o telescopio, o microscopio, o barmetro...

Defender a independencia e autonoma da ciencia, entendida como un coecemento que se xustifica por mtodos propios e especficos, independentes das crenzas relixiosas, das afirmacins teolxicas e dos saberes baseados na tradicin popular.

ORIXE DO MTODO CIENTFICO

1.2. Un novo concepto do universo

Os cientficos do sculo XVII afondaron nas ideas de Coprnico sobre a teora heliocntrica que defenda que o centro do universo era o Sol e non a Terra. As, estableceron que:

O universo era un espazo infinito, idea defendida especialmente por Newton, no que existen diversos corpos celestes.

O Sol un centro arredor do que xiran os planetas (Galileo) seguindo rbitas elpticas (Kepler) grazas a unha forza de atraccin gravitatoria (Newton) que acta no espazo baleiro.

A Terra non est inmbil, senn que xira sobre si mesma e arredor do Sol (Coprnico, Galileo) e non un corpo celeste con caractersticas nicas no cosmos, senn que existen outros semellantes.

O universo e a natureza estn sometidos a leis mecnicas que regulan os movementos dos astros (o universo-reloxo) e o comportamento da materia.

Todos estes descubrimentos modificaron a concepcin do universo que provia da Idade Media.

Algns monarcas, nobres e ricos burgueses potenciaron a creacin de academias cientficas para promover a investigacin e o progreso tcnico.


TEORA XEOCNTRICA

COPRNICO

TEORA HELIOCNTRICA

GALILEO CONFIRMA O HELIOCENTRISMO

Galileo e o telescopio

Kepler: movementos elpticos dos planetas

Newton: Lei da gravidade

Pascal: Estudos sobre a presin atmosfrica

O barmetro de mercurio foi inventado en 1643 polo fsico italiano Evangelista Torricelli.

O reloxo de pndulo (1657) dbese ao holands Christian Huygens

Galileo construu e utilizou con fins astronmicos en 1609 un anteollo astronmico, pero non foi un invento totalmente orixinal xa que haba en circulacin varios diseos. Mis tarde, en 1668, Newton diseou e construu o primeiro telescopio reflector.


1.3. A difusin das ideas

Os novos descubrimentos difundronse do modo moi distinto:

Entre as minoras cultas foron aceptadas as novas ideas.

Entre as masas populares non sucedeu o mesmo. O analfabetismo e a incultura fixeron que mantivesen as ideas tradicionais.

A igrexa catlica non aceptou a nova teora heliocntrica; os libros de Coprnico foron prohibidos e Galileo foi condenado pola Inquisicin en 1633 a retractarse das sas teoras.

REHABILITACIN DE GALILEO GALILEI 31/10/1992

2. A ARTE BARROCA

O estilo Barroco xurdiu en Roma a finais do sculo XVI e alcanzou a sa plenitude en Europa na segunda metade do sculo XVII, continuando ata as primeiras dcadas do XVIII. O termo barroco deriva do portugus barru, perla de forma irregular. Tamn alcanzou gran difusin en Amrica Latina.

A arte barroca utilizouse nos pases catlicos para a exaltacin da monarqua absoluta e da relixin catlica. Na Europa protestante e burguesa as obras eran mis intimistas, e reflectan a vida coti.

A nova esttica barroca basase:No predominio do movemento e da utilizacin de formas curvas, cncavas e convexas.

A luz e a cor serven para crear formas.

No realismo nas representacins que emocionan ou sorprenden ao espectador.

No gusto polo escnico, o simblico e a teatralidade.

Na abundancia de elementos decorativos.

En Espaa foi un perodo de gran esplendor artstico e literario, polo que se lle coece como o Sculo de Ouro.

2.1. RASGOS XERAIS DO NOVO ESTILO

DIFUSIN DO BARROCO

2.2. ARQUITECTURA BARROCA

.A cidade de Roma sufriu unha profunda transformacin e converteuse, grazas ao mecenado dos Papas, na cidade barroca por excelencia e no smbolo e centro do esprito da Contrarreforma.

Elementos arquitectnicos: O soporte caracterstico a columna salomnica, de fuste en espiral, polo xeral adornado con decoracin vexetal.

Aparece tamn o estpite, soporte en forma de tronco de pirmide invertida.

2. A ARTE BARROCA

As plantas das igrexas son moi variadas, adoptando s veces formas elpticas, ovais e irregulares.


As fachadas estn animadas por entaboamentos con entrantes e santes, molduras nas portas e fiestras, e frontns partidos que provocan efectos de luz e sombra. Son frecuentes tamn os elementos decorativos (cilindros, pirmides, esferas...) dispostos para conseguir efectos de equilibrio inestable.

Entaboamento curvo,entrantes e santes

Catedral de Murcia

Fachada da igrexa de San Carlos das Catro Fontes. Roma. 1664-67 (Borromini).


Elementos decorativos: polo xeral, a decoracin abundante, tanto no exterior como no interior dos edificios, combinando elementos escultricos e pictricos.

Transparente da catedral de Toledo, 1721-32 (Narciso Tom). Exuberancia decorativa, sensacin de movemento na composicin, entaboamentos e frontns partidos.


IGREXA BARROCA

Entre os arquitectos destacaron: en Italia, Bernini, Borromini e Maderno; en Inglaterra, Wren; en Francia, Hardouin-Mansart.

Borromini. San Ivo della sapienza

Bernini. Praza de San Pedro

Maderno. Fachada de San Pedro


PRAZA DE SAN PEDRO DO VATICANO

Wren. Catedral de San Pablo (Londres)

Hardouin-Mansart. Galera dos Espellos (Vesalles)


En estilo barroco construronse algns dos maiores palacios das monarquas europeas da poca, smbolos do absolutismo.


Palacio Real. Madrid

Palacio de Versalles

2.3. A ESCULTURA BARROCA

Os escultores barrocos representaron personaxes con sentimentos extremos, como a paixn, a dor ou a morte.

As composicins representan movemento, enerxa e vitalidade.

Son abertas, con predominio das lias diagonais ou en aspa.

As figuras estn tratadas con gran naturalismo e mostran forte dramatismo nos rostros.

Personaxes capturados nun momento fugaz da accin (equilibrio inestable).

Nos pases catlicos, os temas relixiosos pretendan conmover aos fieis e estender os principios da Contrarreforma. Tamn se cultivaron os temas mitolxicos.

Os materiais mis empregados foron o mrmore e o bronce.

Entre os escultores destacaron: en Italia, Bernini; en Francia, F. Girardon e P. Puget.

Apolo e Dafne, 1625 (Bernini) Movemento. Naturalismo. Dramatismo no rostro de Dafne. Composicin aberta. Dominio da diagonal e a curva na composicin.

APOLO E DAFNE

xtase de Santa Teresa, 1650 (Bernini). Efecto teatral. Composicin aberta con cruce de diagonais. Pregues quebrados nas amplas roupaxes que producen claroscuro. Expresin de arrebato.

xtase de Santa Teresa

Escena: o anxo fere a santa Teresa coa frecha do amor divino.

A familia Cornaro presenza a escena dende unha tribuna. Exemplo mis claro de escenografa barroca.

Gruta de Apolo en Versalles, 1666-75 (F. Girardon).

Fontana de Trevi

2.4. A PINTURA BARROCA

A vocacin de San Mateo, 1599 (Caravaggio).

Emprego da tcnica do tenebrismo (Caravaggio) que consiste en contrastar zonas fortemente iluminadas con outras en sombra ou moi escuras.

Predominio da cor sobre o debuxo, de modo que as manchas de cor crean as formas sen necesidade de perfilar con lia as figuras.

Conquista da terceira dimensin grazas ao dominio da perspectiva.

Tratamento naturalista das figuras; os modelos estn tomados da realidade, polo que non se renuncia fealdade. Gusto polas composicins con elementos inertes, os bodegns.

Composicins asimtricas, con predominio da lia diagonal e ondulada. Gusto por representar aos personaxes en movemento e inestabilidade, en posicins forzadas (escorzo).

Os personaxes manifestan forte tensin dramtica, transmiten sentimentos moi intensos, tanto nos temas relixiosos (escenas de martirio ou de dor e sufrimento) como nos profanos, includos os retratos.

Entre os pintores destacaron: En Italia, Caravaggio; nos Pases Baixos, Rembrandt, Hals e Vermeer; en Flandres, Rubens e Van Dyck.

A incredulidade de Santo Toms

CARAVAGGIO

O santo enterro

A conversin de San Paulo

A crucifixin de San Pedro

CARAVAGGIO

Leccin de anatoma, 1632

Autorretrato, 1669

REMBRANDT

REMBRANDT

A rolda de noite, 1642

RUBENS

As tres Gracias, 1638

O descendemento da Cruz, 1612

A leiteira, 1658

A moza da perla

A costureira

O astrnomo

Lectora en azul

Alegora da pintura

VERMEER

Triple retrato de Carlos I de Inglaterra, 1635

Banquete dos oficiais da Compaa cvica de San Xurxo, 1616

VAN DYCK

F. HALS

3. A ARTE BARROCA EN ESPAA

A poca do Barroco coincide en Espaa cunha poca de dificultades, coa perda da hexemona en Europa. Pero esta situacin contrasta co extraordinario desenvolvemento cultural, de modo que o sculo XVII pode ser cualificado de Sculo de Ouro.

A arte barroca espaola maioritariamente relixiosa debido total preeminencia da clientela eclesistica.

A arte barroca participa das caractersticas xerais deste estilo, destacando a abundancia decorativa na arquitectura concentrada nas fachadas e nos retablos.

Entre as intervencins urbansticas mis destacadas estn as prazas maiores, entre as que sobresaen as de Madrid e Salamanca.

Entre os arquitectos destacaron: os irmns Churriguera, Pedro Ribera e Juan Gmez de Mora.

3.1. A ARQUITECTURA

Jos de Churriguera

Retablo de San Esteban

Gmez de Mora

Praza Maior de Madrid

Pedro Ribera

Fachada do antigo Hospicio de Madrid

Alberto de Churriguera

Praza Maior de Salamanca

3.2. A ESCULTURA

Moitas das esculturas barrocas forman parte da decoracin das fachadas e retablos, polo que deben adaptarse ao marco arquitectnico. Pero tamn se realizaron numerosas esculturas exentas, a maiora representando temas relixiosos.

Trtase de esculturas que buscan mover a piedade e a devocin nos fieis mediante a expresividade dos rostros e as actitudes dos personaxes.

Cmpre destacar as imaxes destinadas a pasos de procesins nas que a atencin do artista est centrada no rostro e as mans (imaxes para vestir) e nos Cristos espidos (crucificados, xacentes).

O material mis empregado para as esculturas exentas a madeira, policromada e estufada, conseguindo gran realismo naturalista no tratamento das anatomas.

Entre os escultores destacaron: Gregorio Fernndez, Martnez Montas, Pedro de Mena e Alonso Cano.

GREGORIO FERNNDEZ

Cristo xacente, 1614

A Piedade, 1617Dramatismo no tema e nasexpresins dos rostros.Panos quebrados .Composicin diagonal .

GREGORIO FERNNDEZ

Esperanza Macarena de Sevilla, c.1680 (annima). Escultura para vestir na que unicamente se traballan o rostro e as mans, onde se consegue unha enorme expresividade que contriben os ollos, realizados en pasta vtrea, as pestanas de pelo natural e as bgoas de cristal.

Cristo da Clemencia, 1605 (Martnez Montas). Gran realismo. Madeira policromada. Imaxe para motivar a piedade.

Magdalena penitente, 1664.

San Francisco

PEDRO DE MENA

Inmaculada (Catedral de Granada)

ALONSO CANO

3.3. A PINTURA

A arte barroca en Espaa alcanzou na pintura a sa mxima expresin, con obras que figuran entre as mis destacadas da historia da arte.

A Igrexa continuaba encargando obras relixiosas, pero os monarcas e a nobreza demandaban retratos e temas mitolxicos.

Xunto aos efectos tenebristas, moitos pintores evolucionaron dando entrada a composicins mis iluministas e de contrastes menos acentuados.

Entre os pintores destacaron: Diego Velzquez, o mis grande dos pintores barrocos espaois e unha das figuras claves da pintura universal; Bartolomeu Estevo Murillo, a mirada mis tenra da pintura barroca; Xos Ribera, pintor que potencia as calidades tctiles e usa como modelos para as sas figuras relixiosas a mendigos da ra; Francisco Zurbarn, especializado en pintar monxes de hbitos brancos; Xon Valds Leal, coecido como o pintor da morte, e Claudio Coello, o derradeiro gran pintor do barroco espaol.

VELZQUEZ

As Meninas

Traballou todos os xneros pictricos.

Fixo un uso maxistral da luz e da perspectiva area.

Composicins complexas, con diversos planos e focos de luz.

Realismo das escenas.

Profundidade psicolxica dos personaxes, aos que humaniza.

VELZQUEZ

A rendicin de Breda

VELZQUEZ

A fragua de Vulcano

VELZQUEZ

A Venus do espello

O neno de Vallecas

O augador de Sevilla

VELZQUEZ

O triunfo de Baco ou Os borrachos

Vella fritindo ovos

VELZQUEZ

As hilanderas

Bodegn, 1633

San Serapio, 1628

ZURBARN

Bodegn con cacharros, 1650

RIBERA

San Andrs

Ticio

MURILLO

Nenos comendo uvas e meln

A Inmaculada Concepcin dos Venerables

4. O BARROCO EN GALICIA

O Barroco en Galicia tivo o seu esplendor entre os sculos XVII e XVIII.

Nas construcins barrocas, reflexo do poder econmico do clero e dos fidalgos, obsrvanse: As fachadas cunha gran profusin de elementos ornamentais.

O deseo de espazosas prazas.

A talla de luxosos retablos.

A utilizacin do granito, material de uso corrente en Galicia pero que pola sa dureza impide a decoracin delicada.

As principais construcins barrocas de Galicia localzanse en Santiago.

Fernando de Casas e Novoa

Fachada do Obradoiro da catedral de Santiago1738-1750

Simn Rodrguez

Convento de Santa Clara (Santiago). Fachada-teln, barroco de placas

Pazo de Oca, A Estrada (Pontevedra)

Lucas Ferro Caaveiro

Casa do Concello de Lugo

Fachada da igrexa da Abada de Samos (Lugo)

Sobrado dos Monxes (A Corua)

FIN

a ciencia e a arte do barroco

Education