3.2.1.4.- tÉrminos y expresiones...

21
3.2.1.4.- TÉRMINOS Y EXPRESIONES CASTELLANOS.

Upload: others

Post on 25-Mar-2021

5 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: 3.2.1.4.- TÉRMINOS Y EXPRESIONES CASTELLANOS.interclassica.um.es/var/plain/storage/original/application/0394ca56c… · Mientras el primero deriva de manare, el segundo está formado

3.2.1.4.- TÉRMINOS Y EXPRESIONES CASTELLANOS.

Page 2: 3.2.1.4.- TÉRMINOS Y EXPRESIONES CASTELLANOS.interclassica.um.es/var/plain/storage/original/application/0394ca56c… · Mientras el primero deriva de manare, el segundo está formado

Uno de los aspectos del Comentario que hemos visto más inte­resantes ha sido la especial atención que González de Salas presta a términos y expresiones de la lengua castellana, en relación a otros que aparecen no sólo en el texto de Petronio, sino también en textos de autores que se ofrecen para ilustración o explicación del punto comentado.

Es el interés- del filólogo el que busca equivalencias y de­sentraña etimologías. Esta práctica de introducir términos en lenguas romances también la observamos en los Comentarios de Er-hardus y de Dousa, aunque la frecuencia no admite comparación, como tampoco la extensión del Comentario.

Para mayor claridad hemos clasificado estos términos y expre­siones atendiendo a su categoría gramatical: SUSTANTIVOS, ADJETI­VOS y VERBOS, si bien en ocasiones la carga impresiva de alguno de ellos nos ha aconsejado albergarlos en un nuevo apartado de EXPRE­SIONES.

Hemos corregido algunas erratas que había en la edición de 1.629 y que en ocasiones hacían ininteligible la expresión. Así, Poner faldas en cinta, aparecía como Poner fuldas en cinta. Tras el infructuoso paso Poner fundas en cinta, llegamos a la versión correcta guiados por el testimonio del Diccionario de la Real

Academia Española. Con él hemos confrontado la totalidad de los vocablos y expresiones que ofrecemos en el listado. El texto tam­bién es el de la edición de 1.629, pues en la de Burmann (1.743) no sólo las erratas se multiplican, sino que el texto donde apare­ce el castellano se ofrece inexplicablemente mutilado y resumido, la mayoría de las veces, con un sintético Hispani, Hispane,...

400

Page 3: 3.2.1.4.- TÉRMINOS Y EXPRESIONES CASTELLANOS.interclassica.um.es/var/plain/storage/original/application/0394ca56c… · Mientras el primero deriva de manare, el segundo está formado

A la hora de dar etimologías, equivalencias o traducciones, sólo en dos ocasiones señala González de Salas testimonios de autoridad: Sánchez de las Brozas y Aldrete confirman su etimología de Gritar, procedente del latín Quiritare, frente a la opinión de otros, y al Thesaurus de Covarrubias nos remite para comprobar la procedencia de las voces Biagas, Bigacas. Del resto, o bien se confiesa autor oblen omite su fuente.

Comentaremos a continuación aquellos puntos que creemos más interesantes, bien porque no hay coincidencia entre los datos ofrecidos por Salas y los confrontados por nosotros, bien porque, por algún otro motivo han llamado nuestra atención.

SUSTANTIVOS. En este apartado, como en los demás, hemos encontrado las

diferencias ortográficas propias del castellano del siglo XVII: Urinal, Picaga, Thesoreros, Aguamanil, Bisagas, Atauxia, Stanque,

Acas, Hallatzgo, Barnizas, Tiseras, Dibuxos, Bobedas, Tuphos,

Quentos, Vi lletas, Gagapo, Targai, Pagizos, son hoy Orinal, Pica­

za, Tesoreros, Aguamanil, Bizazas, Ataujía, Estanque, Jacas, Ha­

llazgo, Barnices, Tijeras, Dibujos, Bóvedas, Tufos, Cuentos, Bi­

lletes, Gazapo, Torzal, Pajizos. Es general la falta de acentua­ción de todas las palabras castellanas.

Aunque las etimologías que ofrece González de Salas suelen coincidir con las actualmente aceptadas por la R.A.E., en ocasio­nes adolece de rigor filológico pues se deja aconsejar por su memoria o propone él mismo una solución sin cotejar con otra auto­ridad.

Así, en Aguamanil confunde dos adjetivos, manalis y -manilis. Mientras el primero deriva de manare, el segundo está formado sobre el sustantivo mamas. Nuestro autor crea la palabra latina aquamanalis, de la que confiesa qruam vocem nascio vbi memini

legisse, para hacer derivar de ella la castellana aquamanil, pro­cedente, en realidad, de la latina aquaemanile, construida a par­tir de agua y manas.

401

Page 4: 3.2.1.4.- TÉRMINOS Y EXPRESIONES CASTELLANOS.interclassica.um.es/var/plain/storage/original/application/0394ca56c… · Mientras el primero deriva de manare, el segundo está formado

Tampoco coinciden sus etimologías de stanque, capón y aceri­

cos con las que hemos encontrado en el Diccionario de la R.A.E. En el primer caso nos ha costado rendirnos ante la evidencia, pues derivar stanque de stani aquae nos parece realmente poético y fonéticamente posible; pero estanque como sustantivo de estancar (procedente del latín stagnicare < stagnare < stagnum < sto) es más lógico y probable. En el segundo caso, mientras González de Salas busca la etimología de capón en el sustantivo caput o el imperativo cape, la R.A.E. ofrece un origen onomatopéyico a partir d«l sonido que produce tal golpe. Por último acericos no procede de cervicalia como afirma nuestro autor, aunque trate de salvar la diferencia fonética quitando importancia a la a inicial en benefi­cio de la semejanza semántica, sino de *hacero (del latín *faciarius<facies).

No hemos encontrado reflejados, al menos con la acepción que utiliza nuestro autor, los siguientes términos:

-Antes. Aparece no como adverbio sino como sustantivo equiva­lente a promulsidiarium y sinónimo del castellano principios.

Plata tampoco aparece de modo específico con la acepción de "menaje de plata", aunque la sinécdoque es evidente.

Baberas no aparece como sinónimo de baboso,- como señala Sa­las, sino de babero.

Secos perfiles, boca de costal, boca de talego, y techos

pagizos, no están recogidos como términos aceptados para el uso, aunque su significado, sobre todo si los encuadramos en el contex­to que se nos ofrecen, tampoco es oscuro para nosotros.

Algo distinto sucede con camas de cordeles, flores, rosas y

rosetas, cuya ausencia del Diccionario se explica por su ausencia en la realidad actual, si bien las modas, siempre fluctuantes, están haciendo retornar las flores, rosas y rosetas como adorno del calzado, hasta el momento, preferentemente femenino.

En el campo de los ADJETIVOS, sólo destacaremos la doble

402

Page 5: 3.2.1.4.- TÉRMINOS Y EXPRESIONES CASTELLANOS.interclassica.um.es/var/plain/storage/original/application/0394ca56c… · Mientras el primero deriva de manare, el segundo está formado

etimología que ofrece Salas de aciagos, por coincidir, curiosamen­te, con la que Nebrija da en su Vocabulario de Romance en

Latín^.Hemos encontrado algunas coincidencias más entre las equi­valencias que encuentra nuestro autor y las que aparecen en este Vocabulario.

Así, en el Comentario y sin especificar los partidarios (en un caso viri dodi, en otro alii), hace proceder este adjetivo del latín atri ...quasi atrlagos o de Aegyptiaci...velut Aegyciagos,

origen éste común al que ofrece la R.A.E.

En cuanto a los VERBOS hay ciertas contradicciones y ausen­cias que conviene destacar:

-Al dar la procedencia del castellano roncar, relaciona éste con el griego pcyKLCtv, según él recogido por Hesiquio. Los Di­ccionarios consultados sólo ofrecen un pv^xcaC^u atestiguado en este autor y un povictáu más común pero que en ningún caso daría el infinitivo señalado.

Otra coincidencia con el Vocabulario de Nebrija nos facilita la comprensión del verbo faltar de su credito. González de Salas lo da como equivalente a quebrar, con la acepción que usamos en la actualidad, para traducir el latín conturbare. Nebrija conjuga ambas expresiones y pone el término latino en relación con el castellano quebrar eJ credito. Sin embargo no hemos encontrado atestiguada la expresión de Salas.

Por último conviene señalar la interpretación obscoena de armar y armado, común en latín, en el castellano de la época y aún hoy día.

El grupo de las EXPRESIONES está formado, en su mayor parte, por traducciones bastante literales del latín. También abundan giros y vocablos tomados del lenguaje popular: de esso viven, mi

^Antonio de Nebrija.- Vocabulario de Romance en Latín. Transcripción crítica e introducción de Gerald J. Macdonald. Editorial Castalia. Ma­drid, 1.973.

403

Page 6: 3.2.1.4.- TÉRMINOS Y EXPRESIONES CASTELLANOS.interclassica.um.es/var/plain/storage/original/application/0394ca56c… · Mientras el primero deriva de manare, el segundo está formado

Reina, como io te quiero, no morir a su muerte, etc. Sólo nos detendremos en algunas de ellas y por motivos diferentes:

Volvimos a mano derecha se da en el Comentario como una ex­presión equivalente a movere dextros gressus. Sin embargo la tra­ducción dada por Díaz, "adelantamos la derecha",implica una inter­pretación bien distinta: no es "derecho" el paso por la dirección que toma sino por la pierna con la que se da. Rubio también sigue esta versión.

En algunas correspondencias, González de Salas hace alarde de su poliglotismo introduciendo términos franceses, alemanes e ita­lianos. Así, en darse buena vida, añade la expresión francesa se donner bon temps y el equivalente dado por losephus Scaliger, holgar, dé quien dice Salas nam et Hispane nescire non passus est.

La traducción de catorogare como "tomar a cuestas" no está atestiguada en los Léxicos por ser aquélla una lectio controverti­da, sin embargo sí está basada como las demás interpretaciones, en el griego κατ ωμονφ, "a cuestas" o "sobre los hombros".

Como conclusión, podríamos decir que la labor de González de Salas como lexicógrafo participa en un 50% del rigor filológico que refleja su conocimiento del latín y de los léxicos bilingües de la época y en otro cincuenta de una querencia a la etimología poética y al sabroso condimento del lenguaje popular.

LISTADO

1.­ADJETIVOS. ­ACIAGO. XXX,4,(8).

Ex nomine apud nos iam solum reliquo dierum, aciagos, nuncu-

patorum conligere est, eiuscemodi nugarum rationem aliquando etiam

Hispanos habuisse. Eosdem dies faciunt viri docti cum ill is, quos

atros antiqui vocarunt, dictosque putant esse quasi atriagos. Alii ab Aegyptiacis diebus deducunt, qui in decretis canonicis notati:

Non obseruetis dies, qui dicuntur Aegyptiaci, aut Kalendas. Pessi-

404

Page 7: 3.2.1.4.- TÉRMINOS Y EXPRESIONES CASTELLANOS.interclassica.um.es/var/plain/storage/original/application/0394ca56c… · Mientras el primero deriva de manare, el segundo está formado

mi ominis habiti dies Aegyptiaci respecta illorum, in quibus Ae-

gyptus olim plagis adflicta. itaque Aciagos velut Aegyciagos voca­runt Prisci.

-BELFO/VELFO. XXVI.5,(10). Inde equidem rectius forsan deducere videar mihi vocem nos-

tram, belfo, scriboque Velfo.

-HERIQADO. XCIX,5,(8). Mirifica vox id nobis exprimit, Herigado, ducta ab hericio

animaculo spinis horrido. Barbis pro barba Latinismus iuxta ac Hi spanismus est.

-RALAS. LV,6,(10). Tunicae rallae similes et Plauto (Ej>idic. II, 11,46) vocantur,

vnde et nos, ralas, quoque vocamus.

-TONTO. CI,1,(1). Apte, nam fulmine tacti manent adtoniti...Inde, Tonto, Hispa-

nis vocatus stupidus homo, stultusque, et ipse qui Adtanitus,

Graecis £iJLßpovriixo<p.

-VALIENTE. VIII,4,(5). Et nisi valentior-fwissem.]... Inde Hispanarum, Valiente.

2.-SUSTANTIVOS. -ACAS GALLEOAS/ASTURCONES. LXXXV1,4,(3).

Notum est, asturcones esse Gal laicos equulos, nobis Acas Gallegas, adpellatos, ab Asturia scilicet Gallaicae olim adcensita

regioni Asturiones dictas, et Asturcones.

-ACERICOS. XXXII,1,(3).

405

Page 8: 3.2.1.4.- TÉRMINOS Y EXPRESIONES CASTELLANOS.interclassica.um.es/var/plain/storage/original/application/0394ca56c… · Mientras el primero deriva de manare, el segundo está formado

Ceruicalia nunc, acericos, nos adpellamus non magna vocis

differentia si eraditur tantum littera, a, in principio addita.

-ADUFFES. Vide Panderos.

-ANTES. Vide Principios.

-AQUAMANIL. XXXI,3-4,(7). Etiam Vrceolus manalis a manando dictus: vt et aqua manalis,

quam vocem nescio vbi memini legisse. Vnde Hispanorum Aquamanil eidem vsui.

-ASTURCONES. Vide Acas Gallegas.

-ATAÚDES. CXII,6,(6). Morticinum ac sépulcrale verbum etiam Locus...vii apud nos

Capul is, quos. Ataúdes, vocamus, et portantur mortui, et condun-

tur.

-ATAUXIA. XXXII, 3-4,(11). Haut absimile hoc opus ab ilio, quod Vermiculatx^a dicitur.

Atauxia, Arabico nomine nos adpellamus, nam eo Mauri sunt artifi­

ces insignes.

-BABADORES. XXXII,2-3,(6). Ac proinde ego existimo Mappis aut Sudariis Ulis Linteola

nostratia omnino responderé, quae, babadores, vocamus, quibusque

in mensa vtuntur diuites nonnulli, ac delicati homines.

-BABOSOS/BABERAS/QUE SE LES CAE LA BABA. XXIII, 4,(9). ...S. Isidorus Glossographus, et Papias: Babiger, Stultus,

Babigera,Stulta. Inde parissime nos fatuos ac stultos adpellamus,

babosos, baberas, que se les cae la baba.

406

Page 9: 3.2.1.4.- TÉRMINOS Y EXPRESIONES CASTELLANOS.interclassica.um.es/var/plain/storage/original/application/0394ca56c… · Mientras el primero deriva de manare, el segundo está formado

-BARATILLO. XII,1,(1). Forum...quod vespertinvun adpellauit Horatius Sat.I,VI, ' ob-

seruauitque Case1lius...Valgus homìnum nostratium vocat, Barati-Ilo.

-BARNIZES. GII, 15,(16). Erat igitur gluten quoddam, bitumenve facticium, simile pror-

sus illis, quae apud nos, barnizes, vocantur, et Germanos Fòrnes.

-BARREADO. Vide Celemines.

-BISAQAS/BIAQAS/BICAgAS. XXXI,9,(14). Ecce originatio indubitatae fidei est, quam de Hispano nomine

Bisagas a Bisaccio Romanorum duco haut cunctabundus. Vide Couarr.

Thesaur. vocibus, Biagas, Bigacas (in margine in edit.1.629).

-BOBEDA. CXI,2,(5). Hypogaea Graecis erant aedificia subterranea fornicataque,

Romanis, Conditoria, dieta, vt sententia est Eruditorum, ac pror-

sus eadem cum illis, quae Hispanis nostris, Bobedas, dicuntur.

Tales quoque fuere et Antiquorum Oleariae Cellae, vinariae, et

eiusmodi, vti et nostrates.

-BOCA DE COSTAL/BOCA DE TALEGO. CI1.9,(5). Labris> Scilicet Pel Hum. parissima nos translat ione, boca de

Costai, boca de talego, dicimus.

-CAMAS DE CORDELES. XCVII,4,(7). Pauperum lecti, grabatique funibus tenti...Apud nos usque

adhuc tenuiorum similes lecti, qui vulgo hodie adpellantur. Camas de cordeles.

407

Page 10: 3.2.1.4.- TÉRMINOS Y EXPRESIONES CASTELLANOS.interclassica.um.es/var/plain/storage/original/application/0394ca56c… · Mientras el primero deriva de manare, el segundo está formado

-CAPON. XCVI,3-4,(1). Caput miserantis striato acutoque articulo percussit>...Id

nobis hodie satis frequens in vsu Capon, vulgo a Capite nuncupa-

tum. Slue a verbo cape, quod identidem repetebat percutiens.

-CASA DE LA CONTRATACIÓN, LA. CXVII,4,(5). Exin quoque verba nostra aperte duxere originationem, tratar,

tratantes, et, la casa de la contratación, vbi negotia Indica

Hispali tractantur. Ita et Negotiatores Romanis erant, qui nobis

hodie. Hombres de negocios, dicuntur.

-CELEMINES/BARREADO. XXXVII,3,(4). Medimnus enim Antiquis erat, quod nobis hodie est Fanega; et

sic Modius Romanus continebat duos nostras celemines. Praeíerea Modius lignea olim erat mensura, non fictilis. Disco ex Catone,

quum cap. II. petit inter alia instrumenta Modium praeferreatum, nos barreado dicimus.

-COMPAÑIA/COMPAÑEROS. LXXX,9,(12). Grex etiam de scenica caterua et familia, Graecis <Tvvo5o<p,

vti Aristophanem. Inde nos vocauimus, Compañia, et histriones.

Compañeros.

-CUENTOS LARGOS. CXXV1.12,(25). Nam formula erat Romanis, velut vernácula, familiar is, longi

logi. Hispani dicunt Quentos largos.

-DECENTADA. XXXIV,6,(7). Martial is Ep. VIII,45:

Amphora Centeno Consule facta minor. Vbi facta minor ,illud est, quod Hispani dicunt, decentada.

408

Page 11: 3.2.1.4.- TÉRMINOS Y EXPRESIONES CASTELLANOS.interclassica.um.es/var/plain/storage/original/application/0394ca56c… · Mientras el primero deriva de manare, el segundo está formado

-DEPOSITO/DEPOSITARIO. XIII,2.(2). Depositum hoc aurei ipsi sunt, quos Tunicae fidei crediderat,

apud ipsamque deposuerat, non Tunica, vt male- quidam Inter-

pres...Etiam nobis. Deposito, idem est; et apud quem deponimus,

cuiusque fidei commit timas. Depositario.

-DIBUXOS. ex.2,(3). Sunt omnino forraae Istae ac lineamenta, quae Hispani Pictores

Dibxucos adpellant.

-FANEGA.Vide Celemines.

-FLORES/ROSAS/ROSETAS. CXXV1,17,(41). (Ad Cephisodorum Comicum in Trophonio) Addit etiam Comicus

Xpvira. ocvQeva., Flores axorei, nempe qui superiore erant pedis parte, vbi vincula in nodos compiicabantur. Parissime nos eadem in cal­

céis vinculorum ornamenta adpellamus, flores, rosas, rosetas.

-GACAPO. CXXXI,7,(8). Lepus enim etiam inter obscoena, vel vno Plauto teste Casirja

1,1,50:

Meus Pullus Passer, mea Columba, mi Lepus. Pariter ac nobis, gagapo, vox plane fornice nata.

-HALLATZGO. XCVII,3,(5). Praemium indicanti, Hispanis, Hallatzgo.

-HILANDERAS. CXXXII,3,(8). Quasillau'iae enim sunt, quas nos vocamus hilanderas; quae

fami 1iae semper sordidissima pars.

-HOMBRES DE NEGOCIOS. Vide Casa de la contratación.

409

Page 12: 3.2.1.4.- TÉRMINOS Y EXPRESIONES CASTELLANOS.interclassica.um.es/var/plain/storage/original/application/0394ca56c… · Mientras el primero deriva de manare, el segundo está formado

-INTENTOS/PROPOSITOS. CXV,1O,(1O). Sic Vota supra vsurpauit...Bona illa videlicet sunt, quae

sibi promittunt homines, animosque concipiunt. Hispani vacant

Intentos, Propósitos.

-ISLAS. XCV,3,(4). Insula igitur stabulum il lud fuit, nam Romae quidem longe

plures eiusmodi Insulae erant, quam Domus, quae aliis contiguas

intelliguntur in Descriptionibus Vrbis P. Victor is, et Sex. Rufi, quod vel exinde patet. Par iter nos hodie. Islas, vocamus similes

prorsus aedes ab aliis distinctas.

-MAESTRE SALA/TRINCHANTE. XXXV1,6,(7). Quod antiquis erat hac not ione Scindere, Diuidere et Carcere;

nos Trinchar dicimus, Scissoremque, Maestre sala, Trinchaunite, sicut Galli Tranchant.

-MEMORIA. CXI,7,(10). Sepulchrum vero fií^Tj a e i die i tur, et vert it Euagrius presby­

ter, Memoria. Apte quidem, nam sic et Latinis Memoria vsurpatur,

potissimum Scriptoribus Sacris, iamque obseruatum Rosweido viro

docto...Videsis vnde apud nostras Hispanas Memoria pariter plum

monumentum significet.

-PANDEROS. XXXII,1,(1). Sic instrumentum quoddam musicum, Simphonia adpe1 latum,...

Eiusdem enim formae sunt cum Antiquorum Sistris, nostrisque Pande­ros.

-PANDEROS/ADUFFES. XXII,6,(18). (De Tympanis) Nastris, puta, similia prorsus fuere instrumen­

ta vacatis Panderos, et Aduffes.

410

Page 13: 3.2.1.4.- TÉRMINOS Y EXPRESIONES CASTELLANOS.interclassica.um.es/var/plain/storage/original/application/0394ca56c… · Mientras el primero deriva de manare, el segundo está formado

-PERFILES, ex,2,(3). Isthaec eadem Liniamenta Appuleius satis argute Fila vocauit

in De Deo Socratis; Sed Fila Corporiom possident raa~a, et splendi­da, et tenuia. Inde eadem nobis scita dicta. Perfiles.

-PERFILES SECOS. LXXXIII,2-3,(5). Qui insignes hodie pictores sunt, idemmet quoque magni habere

cognoui; contraque cana peius et angue vitara Siccas, sic enim

ipsi haut inepte vacant, Extremitates. vulgari idiomate est, secos perfiles.

-PICACA/URRACA. XXVIII,9,(20). Pica varia intrauntes salutabat]...Wobis auis est vulgarissima

simili vocabulo Picaga. et aliter Vrraca dicta.

-PLATA. XXII,3,(10). ínter argén tum>. .. vbi que \iexwvvnLKW(p pro Argentéis patinis. . .

Parissime et nos simpliciter, Plata, argenteam supellectilem voca­

mus.

-PRINCIPIOS/ANTES. XXI,6-7,(12). Promulsidare vero, vel Promulsidarium dicebatur Pramulsidis

repositarium, quod infra palam facimus. nos vnica voce Principios; Antes vulgo hominum vsurpari quoque vidi.

-PROPÓSITOS. Vide Intentos.

-RACIÓN, LA. CXXXVI,4,(4). Diarium proprie Hispanis dicitur. La ración.

-ROCINES. CXXXIV,2,(2). Caballus Antiquis dicebatur equus aerumnosus, debilis, parum-

que iam vtilis aetate multa...et omnino, qui Hispanis Rocines

411

Page 14: 3.2.1.4.- TÉRMINOS Y EXPRESIONES CASTELLANOS.interclassica.um.es/var/plain/storage/original/application/0394ca56c… · Mientras el primero deriva de manare, el segundo está formado

dicuntur.

-ROSAS/ROSETAS. Vide Flores.

-STANQUE. XXXVI,3-4.(5). Euripi, hoc est, stagna olìm erant in hortis, pariter ac

hodie, alendis piscibus, vt hic Petronius denotat. Item ad natan-

dum...Hispani vocamus, Stanque, verissima, auctore me, originatio­

ne: videlicet, quia in eo stani aquae.

-SUEÑO PESADO. LXXXIX,v.v.63-64,(32). ...Quod cultius a Marone fuisse prolatum, Nacrobius inquit

Lib,5.cap.II :

Dili diira quies oculos, et ferreus vrget Somnus, in aeternam clauduntxir lumina noctem.

Inde Hispanis haut absimilis somnus, Sueño pesado, apte vulgo dictus.

-TORQAL. CXXXV,5,(9). Licium, hoc est, stamen pluribus fills constans, et in vnum

contort is. quod nobis a torquendo, torgal, dicitur.

-TECHOS PAGIZOS. CXXXV,8,v.v.3-4,(15). ...Erant nimirum ex lignis impolitis, et inter se connexis

exstrui solita, paleaque ad imbres arcendos insuper abdita; nobis,

techos pagizos, hodie dicuntur.

-THESOREROS. XXX,9,(11). Nobis Dispensatores dicuntur, Thesoreros, et in Constitutlo-

nibus pariter vocantur Dispensatores, qui Principum curant pecu­

nias, Thesaurorumque gerunt administrationem.

-TISERAS. C H I , 1,(1).

412

Page 15: 3.2.1.4.- TÉRMINOS Y EXPRESIONES CASTELLANOS.interclassica.um.es/var/plain/storage/original/application/0394ca56c… · Mientras el primero deriva de manare, el segundo está formado

Forfice ergo, sine forfícula Tondebant, nos vocamus Tiseras. ideoque bene ex nostris, qui. Tiseras, quasi Tonsorias dici autu-mant.

-TRINCHANTE. Vide Maestre sala.

-TUPHOS. CXIV,6,(8). Cincinnulos nempe. ante aures dependulos, ingenioque suo, vel

arte, anulatim contortos, circumactosque pari ratione non dubio,

Tuphos, vocamus.

-VELACIONES. XXVI,1,(1). Velatae enim vbique gentium nouae nuptae: et inde ab Nubendo,

id est, velando, dictae Nuptiae; nobis exin Velaciones.

-VILLETES. CXXIX,3,(3). Codicilli hic scripti genus solitum ad praesentes mittl...

Hispani vacant, Villetes an a Villa deducta vox, nostrates Docti

viderint.

-VISTA DEL PLEITO, LA. XV,2-3,(2). Forense verbum, inspicere.., Sic nos. Ver el pleito, la Vista

de el pleito.

-VRINAL. XXVII,3,(7). Vas reddendae vrinae inseruiens Matellam adpellabant Antiqui,

etiam matulam, lasanura, scaphium. Hispani Vrinal ab ovpcivri Graeco-rum.

-VRRACA. Vide Picara.

-ZUECOS. XCV,8,(14). Ligneae autem soleae videlicet sunt, quas Hispani Zuecos

413

Page 16: 3.2.1.4.- TÉRMINOS Y EXPRESIONES CASTELLANOS.interclassica.um.es/var/plain/storage/original/application/0394ca56c… · Mientras el primero deriva de manare, el segundo está formado

vocant.

3.-VERBOS.

-ARMAR/ARMADO. CXXX,5,(5). De Harte ad Vener em multiformis trans latió, ast Armorum cre-

berrima. passim pro membro vsurpantur genitali. . . Pariter etiam

Hispanis, Armado, et Armar, inter obscoena.

-GRAZNAR. CXXXVI,13,(15). Anserum autem proprium est Clamgere, , . Sed auctor Philomelae

Gratitaa~e, vnde nostrum Graznar videtur fluxisse.

-GRITAR. XXI,1,(1). QVIRITARE, est damare.; tractum ab lis, qui QVIRITES

INVOCANT. vbi testimonia. Inde nostrum, Gritar, fluxisse,

autumnant ex nostris viri docti Sanctius, et Aldretus, quibus

adsentior, alii vero dissentire videntur.

-HABLAR/FABLAR. CXXVI,18,v.2,(44). ...Inde Fabulor, exinque nostrum Fablar antiquum, postea

mutata f in h. Hablar, vt sexcentis vocibus contigit.

-MOTILAR. CIII.l,(1). Nota etiam et verbum Admutilare...Knde nostrum, motilar,

flux it indubie.

-QUEBRAR. LXXXI,5,(7). Conturbare, decoquere est, et pecuniam dissipare... Et de

quibuslibet denique, qui expediré nomina, et aes alienum, quod

contraxere, soluere non possunt. quod Hispani vocant. Quebrar, faltar de su credito.

414

Page 17: 3.2.1.4.- TÉRMINOS Y EXPRESIONES CASTELLANOS.interclassica.um.es/var/plain/storage/original/application/0394ca56c… · Mientras el primero deriva de manare, el segundo está formado

-RONCAR. XXII,5,(14). Stertere, signum est quidem alti soporis. . . IHe vero nasi

sonus, p¿yxo(p dicitur, per Onomatopoeiam compos i turn vocabulum, quo

et vtuntur Scriptores Latini. poyKLCtv Graeci etiam habent, teste

Hesychio...Exinde et Hispani, Roncar, Plautus autem dixit, Ronchi-ssat, a poyxói.C,CLV Graecorum.

-TRATAR/TRATANTES. Vide Casa de la contratación.

-TRINCHAR.Vide Maestre sala.

4.-EXPRESIONES. -ABRA Y LO VERA. XVI,2,(4).

Aperi, iam scies> Omnino est, quod nos dicimus: Abra, i lo verá.

-A HURTADILLAS. XXVI,5,(11). Propritim autem vocarentur Oscula Furtiua, quae praesente

paire, auí custode, alloue, auerso tamen, atque vt saepe fit, a

tergo amanti imprimeret puella. Pari ratione Hispani haut inscite

vulgo id vacant, a Hxartadillas.

-AGUA VA. XXXI,3,(6). in manus infundentibus>...7ide iam, quaesa, quam altam ducat

ariginem vulgaris faris formula nostratium, agua va, praemonen-

tium, quum aqua ex fenestris effunditur.

-A PORFÍA. CIX,5-6,(8). ...Vbi, Ad certamen, me interprete, certatim est. A porfia,

nos dicimus, locutionis id genus puro puta Hispanismo vtique ex-

primentes.

-AUNQUE NO QUIERA. XXI1,2,(2).

415

Page 18: 3.2.1.4.- TÉRMINOS Y EXPRESIONES CASTELLANOS.interclassica.um.es/var/plain/storage/original/application/0394ca56c… · Mientras el primero deriva de manare, el segundo está formado

Fatigatus gustxjuon hauseram somni> Eadem mens TerentiJ Eunuche Act.2.Sc.I.

Opus faciam, vt Defatiger vsque ingratiis vt dormiam. Nam post laborem inuiti dormire cogimur. Illud est, Ingra­

tiis, interprete Donato. Hispanice, aunque no quiera.

-AVENTURO TODAS SUS OBLIGACIONES. LXXXI,6,(10). Vendidit, id est, posthabuit. Hisp. auenturo todas sus obli­

gaciones.

-CEÑIR LA ESPADA. LXXXI1,1,(1). Gladio latus cingor>...£í HIspani dicimus. Ceñir la espada.

-COMO 10 TE QUIERO. CXXVH , 4, (10). Quemadmodum ego te voló] Velle, arcXuip amare est... Nos etiam

simpliciter vsurpamus: Como io te quiero, et cum adiectione, vt

Bene Velle, Querer bien.

-DARSE BUENA VIDA. XXXIV,10,(11). Ergo viuamus> Hic viuere anXS<p, genialiter viuere est...Pro­

prie nobis est illud Viuere, Darse buena vida: Scaligero F. hol­gar, nam et Hispane nescire non passus est. Galli it idem, vt nos,

inquiunt. Se donner bon temps.

-DE CONTADO. CXVII,8,(11). In nominibus ergo pecuniam habere omnino erat, quod Hispani,

En deudas. En obligaciones, dicunt. cui ex antica opponebatur,

pecuniam numeratam habere, et, in numerato, Hisp. de contado.

-DE ESSO VIVEN. CXL,15,(21). Pariter et Leuatores dicebantur, vti ex Arbitro liquet, quod

et veteres Glossae videntur adnuere; Planare, Leuare. inquit,

viuerent, id est, victum quaererent, qui purus putus Hispanismus

416

Page 19: 3.2.1.4.- TÉRMINOS Y EXPRESIONES CASTELLANOS.interclassica.um.es/var/plain/storage/original/application/0394ca56c… · Mientras el primero deriva de manare, el segundo está formado

est, de esso viven.

-DE LOS PIES A LA CABEZA. C U , 13, (13). a capillis vsque ad vngues> Prouerbialis locutio est omni

natione familiaris. Hispani dicunt: De los pies a la cabeza.

-EN DEUDAS/EN OBLIGACIONES. Vide De contado.

-EN LA FLOR DE SU EDAD. CXL,1,(2). Et floris exstincti> Slmul prorsus figura Vesprucius Spurin-

na. Poeta vetustus et elègans dixit tepidum florem...Sic nos, en la flor de su edad. Sic et Appuleius in Apologia:

Aetatis Florem floribus vt decores.

-FALTAR DE SU CREDITO. Vide Quebrar.

-HABLAR AL OIDO. XXV,1,(1). Ad aurem eius> Ad aurem siue, In aurem, aliquid dicere, Anti­

quis erat, secreto nimirum loqui. id nos hablar al oido, dicimus.

-HASTA LA MAÑANA. XXII,6,(16). ...Nam ipsum vsque in Phoebum, quod obiter dicam, producebant

conuiuia. sic etiam (Martialis) L.7.Ep. 9. In Lucem cenat Sertorius.

Hispani: hasta la mañana.

-I EN RESOLUCION/I EN FIN/I FINALMENTE. XXXI,2,(1). Ad summam> Formulae huiusce varius apud Arbitrum vsus... Idem

est, ac si aliter diceret, vt summatim et sine ambagibus dicam,

siue, demum, denique. et quod Hispani dicimus: i en resolución, i en fin, i finalmente.

-I MANDO ME TOMASSEN ACUESTAS. CXXXII,2,(7).

417

Page 20: 3.2.1.4.- TÉRMINOS Y EXPRESIONES CASTELLANOS.interclassica.um.es/var/plain/storage/original/application/0394ca56c… · Mientras el primero deriva de manare, el segundo está formado

...An ergo scrlpsit Petronius, Et me iubet Catomissari? Haut inepte, vere autem, iuxta scio cum ignarissimis. Hispani diceret:

I mando me tomassen acuestas.

-MIENTRAS LO DIGO. XVI,2,(5). Dura loquimur> Prouerbij species...Hispani, mientras lo digo.

-MI REINA. CXXVIII,2,(4). Quaeso, inquam, Regina> Vrbana olim amatorum compellatio,

Regina. Sic nobis hodie prorsus est, mi Reina.

-NO MORIR A SU MUERTE. CXI,11,(17). Si antequam fata poscant, indemnatum spiritum effuderis>

...Nobis Hispanis id etiam familiare, no morir a su muerte.

-OTRA VEZ ME HA TENTADO ESTE MAL. CXXIX,7,(8). Tentare dicitur de morbis leuiter corpora tangentibus.. .His­

pani parissime vsurpamus: Otra vez me ha tentado este mal.

-PONER FALDAS EN CINTA. XIX,5,(2). Et praecincti certe altius eramus> ... Ex consuetudine ista

orta indubie nostra prouerbialis locutio poner faldas en cinta. Pro, De discessu cogitare.

-PONER LA MESA. XCIII,4,(10). Formula conuiualis. Poneré mensara.../Retineí adhuc mordi cus

politissimum Hispanorum idioma, quibus pariter. Poner la mesa, dicitur. Sic et inter conuiualia verba ei oppositum, Mensam tolle¬ re, aa£erre. . .Etiam Hispani, Quitar la mesa.

-POR VUESTRA FE/POR MI FE. XXIV,3,(2). Per fidera, inquam, vestram>. . . Sic nos. Por vuestra fe, Por

mi fe. Galli par vostre foy, par ma foy.

418

Page 21: 3.2.1.4.- TÉRMINOS Y EXPRESIONES CASTELLANOS.interclassica.um.es/var/plain/storage/original/application/0394ca56c… · Mientras el primero deriva de manare, el segundo está formado

-QUEBRAR LA CABEZA. XXII,4,(13). Caput fregit>... parissime et nos dicimus: quebrar la cabeza.

-QUENTA I RAQON, LA. CXV,15,(16). Patrimonij sui rationes inspexit>.../fispanis inde, La quenta

i raQon, dicitur.

-QUERER BIEN. Vide Como io te quiero.

-QUITAR LA MESA. Vide Poner Ja mesa.

-TOMAR LAS QUENTAS. XXX,1,(1). Rationes accipere, quod Hispanis, tomar las quentas.

-UN MANCEBO DE GRANDES ESPERANZAS. CXVII,6,(8). luuenem ingentis spei> Id est, de quo omnes spem ingentem

conceperant. . . Parissime et nos vsurpamus: Vn mancebo de grandes eperanzas.

-VEISME? PUES ETC. CXXVI,3,(9). Vides me? nobis it idem familiar is, Veisme? pues,etc.

-VER EL PLEITO. Vide 7ista del pleito,la.

-VOLVIMOS A MANO DERECHA. XXX,7,(9). Ceterum vt mouimus dextros gressus>...//ispane dicimus: volui-

mos a mano derecha.

419