2. gaia: ESTATU LIBERALAREN ERAINKUNTZA ETA FINKAPENA (1834-1874)

1. GARAPEN POLITIKOA (1834-1874). 1.1. Isabel II. a. Maria Kristinaren erreginaordetza.

b. Esparteroren erregeordetza. c. Isabel II.aren erregetza.

1.2 Seiurteko demokratikoa. a. Iraultza ospagarria (1868). b. Amadeo Saboiakoa.

c. Lehen Errepublika.

2. BILAKAERA SOZIOEKONOMIKO ETA KULTURALA

MARIA CRISTINAREN ERREGEORDETZA (1834-1840)

• 1834eko Errege Estatutua (absolutismoaren amaiera).

• Liberalismoaren zatiketa: moderatuak eta progresistak (aurrerakoiak).

• Progresistak botere gehiago nahi dute: – Mendizabal gobernuburu (1835). – Lege iraultzaileak ezarri zituzten: MENDIZABALEN DESAMORTIZAZIOA (1837). • 1837ko konstituzioa: progresista:

- Nazioaren subiranotasuna. - Eskubide zabalak: adierazpena, jabetza pribatua,…- Botere banaketa: Bi ganberatan antolatutako botere legegilea (sufragio

zentsitario bidez aukeratutakoa). - Foruen deuseztapena (KARLISTADA: 3.GAIA)***

• Moderatuen itzulera: - 1837ko konstituzioa mantendu baina lege erradikalenak mugatu. - Udal Legea: alkateak eta zinegotziak Barne Ministroak izendatuko ditu. - Progresistek protestatuko dute (Espartero buru dutelarik). - 1840an Erreginaordeak abdikatu egin zuen.

ESPARTEROREN ERREGEORDETZA (1840-1843) Maria Cristina eta Esparteroren erregeordetzak

• Zentralizazio prozesua jarraitu. FORU DEUSEZTAPENA (3. GAIA***)

• Elizaren ondasunen salmenta.

• Milizia Nazionalaren boterea sendotu.

• Politika autoritarioa aplikatu zuen eta oposizio gogorra piztu zuen.

• Ihes egin behar izan zuen 1843an.

ISABEL II.AREN ERREGETZA (1843-1868)Esparteroren exilioa eta Isabelen izendatzea

• 13 urte zituela Isabel IIa erregetzara iritsi zen. • Erregealdiaren ezaugarri orokorrak:

- liberalismoa finkatu zen- zentralizazioa gauzatu zen- moderatuen nagusitasuna (1854-56eko salbuespena)

HAMARKADA MODERATUA.

• Gobernu burua: Narvaez. • Moderatuen ekimen nagusienak:

- 1845eko Konstituzioa *- Alejando Mon-en ogasunaren erreforma. - Udal Lege berria (Gobernadore Zibilak)- Vatikanoarekin Konkordatoa. - Prentsari zentsura. - Guardia Zibilaren sorrera (Milizia Nazionala

deuseztu ondoren). • Moderatuen aurkako oposizioa: - 1849: Alderdi Demokrata sortzen da

(progresista ezkertiarrak). - Bigarren karlistada Kataluinan. - Narvaezen errepresioa.

1845eko KONSTITUZIOA

• Botereen antolaketa: - Botere exekutiboa: legegilearen gainetik.- Gorteak: Bi Ganbara: Senatua eta Diputatuen Kongresua. - Erregeak 1837an baino botere gehiago izango ditu.

• Sufragioa: zuzena, erroldaren arabera(biztanlegoaren %1)• Subiranotasuna: Koroa eta Gorteen artean

konpartitutakoa.• Estatuaren konfesio katolikoa baieztatzen da.• Eskubideak: Norbanakoen eskubideak: murriztu egiten

dira.• Milizia Nazionala indargabetzen da (aurrerakoien

kontrolpean zegoenaren susmoa zuten eta).

ISABEL II.AREN ERREGETZA BIURTEKO PROGRESISTA.

• 1854ko iraultza: PROGRESISTAK boterea lortuko dute (2 urtez). • Espartero gobernu buru izendatuko dute iraultza gelditzeko asmoz. • Konstituzio berri bat (1856): La NON NATA (Progresismoaren dogma

guztiak biltzen zituen) Biurteko aurrerakoiaren eginkizunak:– Gizabanakoen eskubideak zabaldu zituzten; Sufragioa zabaldu.– Egunkari berriak sortu zituzten.– Elkarte anonimoen legea– Espainiako Bankua sortzen da– Trenbideen legea: hamar urtetan oinarrizko sarea eraikiko da.– Desamortizazioaren jarraipena: Pascual Madoz.

• Ezegonkortasuna: – Karlistak berriro altxatuko dira: 2.gerra karlista (1855-56)– Gizarte arazoak: langileen mugimenduaren lehenengo greba

orokorrak Katalunian– Segurtasun eza; Gatazka gero eta gehiago.

ISABEL II.AREN ERREGETZA MODERATUAK BERRIRO AGINTEAN

O´Donellen gobernua (1856): • Monarkia konstituzionala finkatu nahi.• Eskubideak defendatu. • Ordena publikoa mantendu. • Liberalen arteko eztabaidak baretu.

1856-58: Gobernu moderatua: Narváez.• 1845 konstituzioa berriro ere indarrean.• Desamortizazioa gelditu zuten.• Moyanoren Hezkuntza legea: L.H.der..

1858-63: Batasun Liberala: O´Donell. • Progresista eta moderatuen arteko akordioa. • Kanpo politika: Marokoko gerra.• Arazo batzuk mantendu egingo dira:

– Gerra Karlista.– Andaluziako nekazarien altxamendua:

gosea eta ideia errepublikarrak–

1863-1868: Gobernu moderatuak.• 7 gobernu aldatuko dira (Narváez, O

´Donell)• Krisi politikoa• Krisi ekonomikoa• Krisi soziala: protestak

Ostendeko Paktoa (1866eko abuztua):

- progresistak, demokratak, unionistak eta errepublikarrak estrategia bateratua antolatzen dute;

- helburua: Isabelen Erregetza bukatu.

Erreginaren alde: noblezia eta Eliza.

Altxamendua: 1868ko iraultza.

1.2 Seiurteko demokratikoa. Iraultza ospagarria (1868).ERREPASOA: la consolidación del liberalismo El sexenio democrático

Politikari garrantzitsuenak: • Unión Liberal: O´Donell• Alderdi progresista: Juan Prim: • Isabel II: moderatuen alde.

IRAULTZAREN ZERGATIAK: – Ostendeko Ituna:

progresistak, demokratak, errepublikarrak

– Krisialdi ekonomikoa: biziraupen krisia eta finantza krisia.

1868ko Iraultzaren garapena:

• Ejertzitoak alderdi politikoek baino garrantzi gehiago izan zuen.

• Denek nahi zuten aldaketa bat.

• Estatuaren leku askotan sortu ziren Junta iraultzaileak

• 1868ko irailak 19: Kadizeko Junta iraultzailearen manifestua: ¡Viva España, con honra!

• Odolik isuri gabe irabazi zuen iraultza.

• Isabel II: Lekeition zegoen oporretan. Frantziara alde egin zuen.

1869ko Konstituzio demokratikoa.• Espainian aldarrikatutako konstituzio erradikalena dugu. • Iraultzan parte hartu zuten guztiek demokrazia nahi dute.• Bost hilabeteko eztabaida ondoren onartzen da.

EZAUGARRI NAGUSIENAK: – Subiranotasun nazionala.– Monarkia demokratikoa: Erregearen boterea oso

murriztua (batzuk errepublika eskatu zuten arren).– Botereen banaketa. – Sufragio unibertsala eta zuzena (25 urte gorako

gizonezkoak) (kongresuan eta senatuan); Botere exekutiboa: ministroen kontseilua.

– Askatasunak: adierazpena, inprimatzekoa, biltzea, elkarteak sortzea,...

– Erlijio askatasuna (gobernuak katolizismoa mantenduko du).

1.2 Seiurteko demokratikoa. Amadeo Saboiakoa.

• Erregearen bila.– Espainia: erregerik gabeko erreinua. – Erregentzia: Serrano (erregeordea); Gobernu buru: Juan Prim.

• Arazo asko daude Espainian: – Altxamenduak Kuba eta Puerto Rikon.– Karlismoa berpizten da. – Errepublikarrak: Ez dute erregerik nahi– jabetza pribatuaren aurkako erantzun anarkista.

• 1870an erregea : Saboia etxeko Amadeo (Victor Manuel II.aren semea).• Amadeo I iritsi zen : Juan Prim tiroz hil egin zuten. Amadeo bakarrik!!!• Amadeoren arazoak eta hutsegiteak:

– Hasieratik Prim gabe. – Hizkuntza ez zuen ezagutzen; Gazteegia zen .– Nobleziak ez zuen onartu.– Karlistak aurka zituen.– Errepublikar federalak aurka.– Langileen mugimendua sortzen ari da: jabetza pribatuarekin bukatu nahi dute.– 1872-1876: Bigarren karlistada euskal probintzietan ***

• 1873ko otsailak 11ean abdikatu egiten du. • Kongresua eta Senatua Asanblada Nazionala bihurtzen dira: Errepublika aldarrikatzen dute.

SEIURTEKO DEMOKRATIKOA. LEHEN ERREPUBLIKA.

- Denbora gutxi iraun zuen.

- Indarkeriarik gabe onartua.

- Nazioarteko giroa aproposa zen.

- Erregeak Koroari uko egin ondoren Nazio Asanblada sortzen da (herriaren subiranotasuna).

- Kongresuak eta Senatuak Errepublika aldarrikatu zuten (258 botu alde/ 32 botu aurka).

- Ez ziren oso gauza konkretuak erabaki, indar politikoen arteko borroka gertatu ez zedin

- Errepublikako politikariek maila moral eta politiko altua zuten.

- Lehenengo presidentea: Estanislao Figueras: helburua: konstituzio berria idaztea (bitartean 1869koa indarrean).

ERREPUBLIKA FEDERALA- Lehendakaria: Pi i Margall- Konstituzioa prestatzen hasi ziren:

- Herriaren subiranotasuna. - Botereen banaketa. - Eskubide zabalak. - Eliza eta Estatuaren arteko zatiketa. - Dezentralizazioa: FEDERAZIOAK

- ARAZOAK: - Errepublikarren arteko zatiketa.

- Iraultza kantonala zabaltzen da.- Anarkisten grebak. - Gerra karlista.

ERREPUBLIKA UNITARIOA- Lehendakari: Nicolás Salmerón. - Errepresio gogorra (kantonalismoa

eta karlismoaren aurka). - Lehendakari berria: Emilio Castelar. - Estatu kolpea: Pavia jeneralak:

Gorteak desegin. - Lehendakari: Serrano jenerala. - Errepublikaren oposizioa: Alfontso

XIIren alde: BERREZARKUNTZA

2. BILAKAERA SOZIOEKONOMIKO ETA KULTURALA

DEMOGRAFIA• Biztanleriaren hazkundea. • Hazkunde handiagoa kostaldean eta hirietan. • Hazkundearen arrazoiak:

- Elikadura hobeagoa. - Medikuntzaren aurrerapenak.

• Emigrazioa gutxitu zen (Amerikako kolonien galeraren ondorioz).

2. BILAKAERA SOZIOEKONOMIKO ETA KULTURALA: EKONOMIA A. Nekazaritza – Desamortizazioak.

• Helburua: lur gehiago landu eta ekoizpena handitu. • Desamortizazioak:

- Mendizabal eta Madozek bultzatu zituzten.

- Elizaren eta jauntxoen lurrak saldu zituzten. • Ondorioak: Lurrak burgesiak erosi zituen (ez zen benetako banaketarik egon).

A. Industrializazioaren lehen pausoak. • Oso berandu hasi zen Espainian.• Non: kostaldean (euskal probintzietan, Kataluinian eta Andaluziako leku batzuetan). • Sektore nagusiak: ehungintza, meatzaritza eta siderurgia. • Euskal industria:

- Espainiako merkatura zabaldu zen (aduanak kostaldera eraman zirenean).

- Labe garaiak sortu ziren; Asturias eta B.H.tik ikatza ekartzen zuten.

- Burdina esportatzen zen.

- Atzerriko inbertsioak siderurgia bultzatu zuten.

- Gipuzkoan: industrializazio anitzagoa.

C. Burdinbidea eta finantzak. • Industrializazioaren ondorioz: burdinbide sarea eraiki zen.• Estatu zentralista: errepideen plan erradiala.• 1855: Burdinbideen Lege Orokorra• Lehenengo bankuak sortu ziren: Banco de Bilbao eta Banco Santander.

2. BILAKAERA SOZIOEKONOMIKO ETA KULTURALA. GIZARTEA

KLASEETAN ANTOLATUTAKO GIZARTEA

Printzipio nagusiak:

- Berdintasuna legearen aurrean.

- Norbanakoen eskubideak.

- Jabetza pribatuko eskubidea.

Klaseak: • - Goi maila: latifundistak, finantza eta merkataritzako jabeak, goi

mailako burgesia, …

• - Erdi maila: hirietako jendea dira bereziki; erakunde publikoetako langileak, lanbide liberaletakoak, armadakoak, burges txikiak eta nekazari jabe txikiak,…

• - Behe maila: herritarrak dira; hirietako proletario eta artisauak; lur

jabe txikiak, maizterrak eta jornalariak.

2. BILAKAERA SOZIOEKONOMIKO ETA KULTURALA. GIZARTEA

LANGILEEN MUGIMENDUA• 1835etik aurrera:

proletarioak gizarte liskarrak sortuko dituzte.

• Sindikatuen sorrera.1888: UGT

• 1870: Langileen Nazioarteko Elkartean (AIT) sartu.

2. BILAKAERA SOZIOEKONOMIKO ETA KULTURALA. KULTURAA. Hezkuntza zabaldu.

Helburuak: Analfabetismoa gutxitzea. Hezkuntza sistema arautu eta sekularizatu.

1857: Moyano legea. Euskal Herriko egoera:

Euskara: ahozko hizkuntza. Euskara familian eta lagunekin; eskolan ez.

B. Prentsa: indar politikoen adierazpide bezala.

C. Bi korronte nagusi:

ERROMANTIZISMOAGustavo Adolfo Bécquer

• ERREALISMOA• Benito Pérez Galdós• Leopoldo Alas “Clarín”