DIALÒG AMB JÒRGI GRÒS. Entreten amb Maria Joana VERNY

Del temps que se preparava l’edicion d’aqueles contes, avèm demandat a l’autor de

respondre a qualques questions sus son biais d’escriure, e sus çò que l’inspirava. Lo mercejam aquí d’aver passada una part de son estiu 2009 a nos calligrafiar

sonhosament aquelas responsas.

1- Part de realitat e d’imaginacion

Siái pas filosòf per dire çò qu’es la « realitat » ò « l’imaginacion ». Dins mon bon gròs dorsier de chifra ò recèrca sus lo cònte, tòrne trobar una definicion dau contaire per Pierre Jakez Hélias (l’autor dau Cheval d’orgueil). Ne tire quauquei passatges :

« Un contaire es pas soncament lo que transmet lei còntes, es primièr lo que lei tròba, qu’es tocat

d’inspiracion aquí ont leis autrei vèson pas « qu’incident »… e que pren pas la realitat per « d’argent comptant ».1

Dins mon vièlh diccionari aviái vist que lo mot « incident » veniá dau latin que voliá

dire « tombar ». Benlèu a prepaus de çò que « tomba sota lei sens » (lei cinc sens, sai que ?) En legissent Le Geste et la parole de Leroi-Gourhan pensère sovent que, a la debuta dau lengatge uman çò que disem realitat (l’incident benlèu) èra bèu primier. Mai deguèt lèu venir lo besonh de dire lo misteriós, l’inexplicable, çò que leis Africans dison « lei poissanças ».

Es benlèu aquò que me butèt d’escriure en 1988 quauquei paginas per respondre a de questions vengudas d’aquelei que m’escotavan. Èra benlèu un biais d’abordar lo problèma pausat : realitat / imaginacion. S’intitolava : Veritats messòrgas dau contaire. Aquí mai quauquei tròç :

« Lo cònte : mond de « l’ambigú » Es dins lo lengatge mai corrent en occitan que se ditz d’un còp aquela ambiguïtat dau

mòt « cònte ». Quand la grand ditz sa mesfisança a son pichòt : « Zo ! Me fagues pas de còntes ! » E es ela que dirà puèi : « Cònta-me çò qu’as fach a l’escòla ! » E que demanda una mena de compte rendut fidèu de la realitat...

Dins lo Tresor dóu Felibrige, per Frederic Mistral, « contar » vendriá dau latin « conventare »: se réunir. Per de qué faire ? Per parlar, engimbrar, « convenir de »… Coma a la Convencion ?

Mai pasmens aquí l’omofòn « comptar » que vendriá mai dau latin « computare » : carcular. Es que, en matematicas carcular es metre ensems, organizar e… convenir, de règlas, de segur. Aquí siam a frolejar l’incertitud. Es que l’ortogràfia d’unei lengas romanas seriá pas un rebat d’aquel trastejament ?

En italian « il conto » es lo cònte e tanben lo compte. En castelhan, l’article e lo genre càmbian: la cuenta e el cuento. En allemand avem zählen per « comptar » e erzählen per « contar ». Tot aquò basta per perpensar.

1 Les Autres et les miens, Plon, 1977.

Aquí donc nòstrei fraires brolhats : la veritat d’un racònte que recapitula (lei capitulaires èran d’actes legislatius, ordenators vertadiers, que meton en òrdre lei causas per, tot bèu just, una « chifra ». De l’autre band es ja lo famós trastejament d’una conversa de comunicacion que se vòu seriosa e que pasmens comença per... « Figuratz-vos que... ». E, adonc, laissa creire a la libertat de l’imaginacion que reçaup.

E per acabar, aquí la messòrga a mitat avoada dau contaire e la distància trufarèla – ò poetica – qu’el sembla de prene amb sa paraula pròpria, una mena de formula : « S’o cresetz, ieu o creirai... ». Un pauc coma lo ben conegut « I aviá un còp... » ò, per acabar lo cònte : « E cric e crac... » (La sarralha es barrada.)

Es Leroi Gourhan que nos mena ais originas de la paraula, benlèu nascuda dau ritme dau travalh que quitèt sa marca dins la matèria, marca a l’encòp dau « comptar » e dau « contar », coma l’òsca dau fornièr de dins lo temps sus lei bròcas raprochadas dau client e dau menestrau. Oblidem pas que, a l’ora d’ara « Òsca! » vòu dire acòrd d’una pacha.

Adonc la paraula noma, ranja, classa lei causas. Mai dubrís tanben la pòrta a totei lei libertats : veritats, messòrgas, realitat, pantais…

Per Jean Noël Pelen, autor de l’obratge bèl sus « Lo temps cevenòu2 », son volum tresen sus « L’art de conter… », mescla sota de noms pariers còntes e racòntes (recits) de la tradicion orala ; Çò que sembla curiós es que fai una rubrica especiala per lei « còntes messorguiers »…

Nòstre regretat amic Leon Còrdas se demandava ont èra la veritat dau contaire e escriviá : « Save pas se mesclère tot ò se saupère pas distinguir lei genres e la jòia d’estre, la coneissença au mitan dei mieunes. »

Per faire ara una pausa sus aquel sicut citarai Gaston Bachelard que dins L’air et les songes, escriu : « Un estre privat de la foncion de l’irreal es un neurosat aitant ben que l’estre privat de la foncion dau real ».

2 Jean Noël Pelen, Le temps cévenol, 1982, SEDILAN, Nîmes.

2- LO VISCUT DARRIÈR LEI CÒNTES

« Si la poésie introduit l’étrange, elle le fait par la voie du familier. » (G Bataille, L’Expérience intérieure).

« Coma vai qu’escriguères tant de còntes ? Quicòm coma mai de 160 ? » Quand de còps aquela question me fuguèt pausada. Pòde, ara, respondre : deve

quasiment tot ais enfants e sovent a lors ensenhaires, e tanben au rescontre de tres amics : Célestin Freinet, Aimat Serre e Robert Lafont.

Adonc, fin finala, es d’una creacion vertadieira per enfants e per adultes que pòde parlar. Lei segonds (ieu e mei personatges) adusent lor experiéncia d’un mitan de vida, d’una cultura eiretada e enriquesida, d’una lenga, encara presenta dins leis endreches e lei gents. E lei primiers balhant lor plaser de la descuberta e lei ressons de lor sensibilitat.Ansin poguèrem partir en quista dei tresaurs esconduts sens anar quèrre la mascariá quau sap onte coma Harry Potter, pecaire...

Per parlar cronologicament faudriá citar quauquei moments que diriái « pedagogics ».

En 1977-78, amb leis escolans de La Planeta (quartier de garriga dau Nòrd de la Tor Magne) avèm inventat, per aprene la lenga occitana, un cònte fulheton que se faguèt sus una annada : Lo cònte dau cipresson (que fuguèt puèi publicat dins lo jornau Viure a l’escòla3). Aquela creacion faguèt l’objècte d’un compte rendut dins la revista Repères de l’INRP per la còla de recèrca de l’Escòla Normala de Nimes compausada de Silveta Fabre e M.H. Chabbert, professors, e de ieu; Jamai aperabans aviái pas pensat a explechar aquela dralha.

Es en 1980 que lo declic vertadier se faguèt amb l’istòria dau Bacèu perdut4. O diguère mai d’un còp, mai es aqueu bacèu masc que faguèt de ieu un contaire, au mens pendent detz ò quinze annadas. E la que, sens o saupre, meteguèt la maquina en rota fuguèt una de mei felenas, Clò, que, en amorçant la telé me venguèt

: « Papet, cònta-me una istòria. ». E s’assetèt a mon costat. Alara faguère coma aviái vist ma maire racontar a mei filhas. Aguère pas enveja de parlar de « Chaperon rouge » ò de « Belle au bois dormant ». Inventère una istòria venguda de mon enfança, ambé de personatges de mon vièlh quartièr de La Placeta : vesins, vesinas, dins lor mitan de vida e d’èstres mai o mens mascs espelits de la tradicion que pas que lors noms fasián tornar mistèris e mesa en garda.

3 Viure a l’escòla : revue de réflexion et de pratiques pédagogiques éditée dans l’Aude entre 1976 et 1980, située tour à tour à Villegaillenc et Carcassonne. 37 numéros parus. 4Contes de la Placeta e dau Cors Nòu, Ed MARPOC / Vivre à Nîmes 1982

Es ben mai tard que m’avisère que lo terme « inventat » s’aplicava tanben a la descuberta d’una bauma, de quicòm qu’existissiá per de bon, en « realitat ». E qu’un abilhatge novèu dei mòts escondiá sens qu’òm se mesfise. O faguère per lo primier còp, a l’epòca, en francés. Se sap que lei drollets aiman de tornar ausir mai d’un còp la mema istòria. D’aquí que puèi la tornère dire en òc. E la pichòta èra aitant apassionada. Èra degut, sai que, a la preséncia d’aquela Romeca dau potz que trevava ma pichòta enfança a la Carrièra Ernest Renan. La saviesa dei mamets aviá gardat la memòria d’aquel mostre aparaire dei perilhs dei potz d’aquelei vièlhs ostaus miegjornaus. Ailàs, ne fuguèt pas ansin per lei dos enfants d’un metge que demorava au còr de la vila e que jogavan sus un vièlh potz…

Se done a n’aquela anecdòta tant de plaça es per mai d’una rason. Un jorn, un amic me demandèt de publicar dins la revista Cahiers du Gard Rhodanien (en 1982) Lo bacèu perdut. E aquí que per leis animacions dei 2000 ans de Nimes, lei comedians de l’Abribus lo meteguèron en scèna. Dau còp, l’associacion « Vivre à Nîmes » e la MARPOC publiquèron Lei Còntes de la Placeta e dau Cors Nòu (bilengas).

Dins Lo Bacèu perdut, lei personatges centraus èran la Reca, èstre fabulós e la Romequeta, èstre de creacion, sa filha, que trevavan la bauma sacrada de la Fònt de Nimes.

Fuguèt d’annadas puèi, dins un estagi de formacion deis animators de Joinessa e Espòrt, qu’animave amb mon amic Peire Bouchet, que lei causas s’esclargiguèron per ieu.

« Mai d’ont as sortida aquela Romequeta tan blanca e negra ? », me demandèron. E es aquí que m’avisère dau costat « psicoanalitic » de ma reacion. Tre la debuta es ben l’enfança que remontava dau potz, e tanben dau potz de la mòrt. Banalitat, saique, mai lo molin « banal » es pas lo de tot lo mond ? Doas figuras femininas docetas avián congreiat lo personatge : la d’una sorreta mòrta avant ma naissença, la d’una felena que manquèt morir dau parièr mau a sa naissença.

Es mai Bachelard qu’o ditz a la pagina 110 de son libre L’eau et les rêves, en citant « lo romancier »

3- LA PLAÇA DEI PAÏSATGES En fulhetant una mena de recuèlh qu’intitolère, en fin dau sègle XX : Tous contes faits,

per joguinha, tòrne trobar un tablèu de projèctes en tres colonas : paraulas claus / personatges / endreches mascs. E m’avise que, dempuèi 1982, fòrça fuguèron realizats. Es a quicòm pròche qu’escriviái çò qu’apelave meis « esparpalhs ».

Pesque dins un que se sonava : « Non dich per la Planeta » :

« Òm ven pas contaire sens creire un pauc ais influéncias. Aquelas dei luòcs e dei mòts de l’environa, primièr. Aquelei dau mond puèi. D’aquí a jogar ambé lei paraulas simbèus... (Lo simbèu, vièlh buòu de Camarga que mena leis autrei quand acaban sa corsa). ».

Quand lo contaire se revira sus son passat, s’avisa que seis istòrias marcan una mena de camin. S’agacha lo plan de sa ciutat (Nimes), vei sus lei bòrds d’aquel còr que fai la vila de l’Edat Mejana una mena de lòng camin que menariá de la plana (la Baissa), tot drech, au travers dei Jardins de la Fònt ai cima dei garrigas. E aquò per lo Cors Nòu (Joan Jaurès) e la Placeta e s’esperlongariá per lo camin de la Planeta fins a n’aquela forca dau nom

predestinat : leis Anticalhas e Pes dau Bon Dieu : paganisme e cristianisme ? Vai-t-en saupre. Cresenças vièlhas coma aquel vielh terraire.

Es que seriá « de mar a mont » aquel encaminament ? En 2009, siái pròche d’o creire. De tot biais, segur qu’èra lo mieune dempuèi totjorn. Au mens dempuèi aquela epòca (39-40) que dalhaviam lo cors de matematicas dau licèu nacional (pas encara Daudet ! E disiam dailler sens saupre qu’èra de francitan), per barrutlar per garrigas, a pès de segur. E anaviam vers la brousse e leis asuèlhs grands. En cèrca de dequé ?

Còp d’astre ? Benlèu. Es quasiment aquí « sus aquela planeta » coma se canta ai pichòts qu’escriguère, quasiment a l’atge dich major, mon primièr tèxt en òc que degun legiguèt pas, levat mon car amic Aimat Serre. Lo títol èra : « Amondaut ». Èra un tèxt « hymne » a una fònt de garriga : Fònt Blanca. Se fuguèt simbolic, o faguère pas expressi. Ara figura en partida dins Ieu, Bancèl…, un roman gaire legit saique… E dau meme còp, amb lei drollets d’aqueu quartier inventère lo Cipresson… que citave.

Alara ? Retorn ai fònts ? Naissença ai fònts ? Tot aquò per la mascariá d’un luòc… E quant de pantais seguiguèron sus aquelei fònts misteriosas dins aquelei garrigas tan

secas ? Mai tanben lei fònts de la plana vistrenca : Fònt Damas, Aubas... E sens mai de manieiras, tot lo mond de l’ombra e dau passat i tornèt prene sei plaças.

Lei que savián, e quauqueis-uns mai que savon encara lo pretz dei causas. Enjuscas quora ? » Save pas pus ont evoquère lo còdol mandat dins lo bacin de la Fònt de Nimes per un

drollet. Sei cèucles quitavan pas de grandir en se n’anant dau centre. E de segur, premonitòris, fasián veire au contaire que son camin d’òme lo menariá mai luenh qu’aqueleis asuelhs entrevists dempuèi la Montada dei Gendarmas, a cima dei Garrigas. Aquí ont la Tor Magne se vei... en bas. Entre mar e monts, d’abòrd que lo blau dei Cevenas (que se ditz en toponimia que vòu dire en galés : esquina) mòstra lo camin d’Auvernha, autre luòc viscut tan masc per lo contaire. Quau parlèt d’embarrament dins lo localisme ? Anem ! Aquí ont i a d’uman, l’imaginacion a sempre sa plaça.

Una annada, fasiam (lei contaires de la Vela e l’Ancora) un estagi de creacion de còntes « en vila » (!) E òc. E lo luòc (zòna comerciala) èra, que sembla, gaire favorable a l’imaginari. E quand sortiguèrem dau locau, aquí que nos arrestèrem davant dos « poteaux téléphoniques » : un, de galís, que teniá l’autre… Ai, ma maire ! De qué ne’n faguèrem pas !

Es Joë Bousquet que dins lo prefaci dau Roi du sel escriviá : Il ne considérait pas ces faits comme des miracles produits en sa faveur et disait tout haut que

chacun deviendrait aussi prévoyant que lui, s’il se montrait aussi continuellement attentif »

E se lo ròtle dau contaire èra pas que de rendre lo mond ATTENTIU… e sustot a çò que l’environa?

4- LA PLAÇA DAU BESTIARI Es evident que la preséncia animala dins lei còntes,

que fuguèsson de tradicion ò de creacion, es mai que granda. Se vesèm lei tièras d’entresenhas dei quatre ò cinc libres que publiquère e lo libre qu’avèm realisat amb lo RIRESC de Jean-Marie Marconot, Figures nîmoises dans les contes5, vesèm ben que, coma dins totei lei recuelhs que tòcan lo public d’enfança coma lo deis adults, la plaça dau bestiari es mai qu’importanta. Tanben dins lo « seriós » (meravilhós) coma dins lo « facétieux » deis etnològs.

E encara, faudriá benlèu i apondre çò qu’apelariái « lei mostres ». Aquela Romeca per exemple que citave. Siái gaire dau vejaire de Mistral quand explica lo mòt « Romeca » per lo Raumàs qu’estofa lei

mamets. Me sembla qu’aquel èstre dau fond dau potz qu’aganta lei drollets sembla mai a un « romec », bartàs d’arronzes, mitat pofre sens tèsta. Quau es tombat dins un romeguier sap coma es aisit de ne sòrtre !

Mai aquí seriam mai dins la rubrica venenta sus lei plantas. Adonc, quand ensajère de classar mai còntes en foncion de sei destinataris, a pauc

pres : sornetas e cançonetas per lei quasi nenons, contes ninòis puèi e lei que pauc a cha pauc arrivavan en « tot public », veguère lei títols « animalièrs ». Ansin : lo jòc de la lèbre, Cagarauleta, Arri, Chivalet, la Rata verda, l’Angloreta, Ratapenada… Òm sap la plaça dei bèstias dins la vida deis enfantons.

Per lei còntes ninòis aquí : La paura Charcha (Un tordre), lei dents de la cagaraula, lo país d’amistat (per leis aucèus dau « creux des Canards à Nimes »), la rateta coquineta (entorn de la Tor Manha, per l’escòla dau meme nom) E La Serp volaira (Invencion dau « cerf volant » per Michèu l’Ardit), lo cadelàs gelós...

M’arreste que la tièira vendriá fastidiosa. Pasmens toteis aquelei creaturas fòrça umanisadas, se fuguèron de totei lei contes

tradicionaus, an aquò de comun que son pròchas de nautrei. E lor luòc de vida es aquí e ara. Exemple : dins La sèrp volaira (dei garrigas de Corbassac), lo Michèu, en cèrca dei plantas mascas que veirem puèi, es a l’encòp empachat e ajudat (Ten ! Aquí lei famosas foncions de W. Propp ò de Rodari !) per la Tartana, la sèrp, e lo babau que lei drollets pòdon avedre vists.

Un autre bestiari que nos trobam sovent de cotria fuguèt l’anglòra. E tanben me’n serviguère dins una allusion a Mistral, cònte per tot public : Lo Retorn de l’Anglòra). E ren d’espantant quand veguère dins lo Tresaur qu’aquel èstre tan primitiu e tan pròche teniá en Occitània pas mens de 15 noms, de la cernilha de Marselha a la sanglarina de Bearn !

Un de mei primièrs còntes, dins lei de la Placeta, èra tot bèu just L’Anglòra blava.

5 Jòrgi Gròs et Jean-Marie Marconot, Figures nîmoises dans les contes – les contes et les quartiers, RIRESC / Recherches sociales / F.L.E.R., Nîmes, 2001.

Mai, a Nimes, coma pas faire una plaça granda au famós buòu ? E tanben s’es lo buòu de bronze qu’es davalat de son sòcle per aparar lo pichòt ligat d’amistat ambé l’anglòra ? Es pasmens en 1989 que tombère sus lo bèu libre Les Animaux sacrés dans l’Antiquité, de Jean Prieur6, dins una colleccion sus « art e religion du monde méditerranéen ». Me congostère de i trobar totei meis amics d’enfança : lo chòt, de Pline, e mai lei daufins, d’Aristote, tan presents sota la tèrra nimesenca dins lei mosaïcas. E es solament en 1990 qu’aguère en mans lo bèu tèxt de Francis Ponge sus lo « Lézard », ont escriu que « l’esprit forme une allégorie puis, à volonté, la résorbe ».

Me permete de sòrtre un pauc d’aquela rubrica dei còntes per dire qu’es tanben dins de novèlas publicadas aicí e aquí dins nòstrei revistas occitanas qu’aquela preséncia dei bestias, pròchas ò sauvatjas, es totjorn verificada. Per exemple, la polida revista Jorn publiquèt mon tèxt Lo Moisset, una mena de racònte per adults situat sus la riba dau canau, pas luènh de l’estanh dich « Scamandre ». E aquí mai realitat e fantasme se mesclavan.

Pense ara au temps ont, regent a la debuta, en 44, mandère a Célestin Freinet un « texte libre » fach amb meis escolans sus lo prega-dieu (la mante religieuse) tan frequent en cò nòstre e dins mon vilatjon de l’epòca : Montanhac (de Gard). Pas besonh de dire s’aquel insèct pivelava lei dròlles. Saviái pas encara tota la literatura sus lo mite dau prega-dieu (Cf. Roger Caillois) que ne faguèt una masca sovent aparaira deis òmes. Ni mai lei formuletas sus ela ai quatre cantons de l’òc. Ni la cara dobla (bona e marrida) d’aquela profetessa. Benlèu es perque manjava son mascle que jamai la meteguère pas dins un de mei còntes !

Aviái gardat de mon enfança l’imatge d’una paura chòta clavelada sus la pòrta d’una jaça. Es benlèu ela que vouguère magnificar dins un cònte de la Planeta ont un bèu-l’òli teniá tota la memòria dau passat. E aquò pròche de çò que demòra d’una capèla anciana dins leis Arenas de Nimes. Tornamai paganisme / cristianisme.

Mai l’experiéncia bèla la faguère a Granada en comprar lei Còntes de l’Alhambra7. I trobère lo fraire de ma Romeca nimesenca : el Velludo. Per lei paures caracos qu’abitavan dins leis aroïnas dau castel, es el qu’empachava lei dròlles de tombar dins lei vielhas cistèrnas...

E me remontèron lei paraulas de Pablo Neruda dins Né pour naître8 : « Plus nous nous enfoncerons dans notre sol et plus nous risquerons de nous hisser en tête de

l’universel. » E rai se sembla tròp « pédant » amb tant de citacions.

6 Les Animaux sacrés dans l’Antiquité Jean Prieur. Séries: Ouest France Université, De mémoire d'homme. L'Histoire, De mémoire d'homme (Rennes, France: 201 p. : ISBN 10: 2737301165 LCCN: 7 Contes de L'Alhambra, Esquisses e légendes inspirées par les Maures et les Espagnols, Irving Washington, 1829, rééd. 2004, Phébus. 8 Gallimard, 1980.

5-LEI PLANTAS E L’ETNOBOTANICA « A tot senhor, tot onor » coma disiá l’Autre que sap tot… A mai se lei tres còntes de la

Garriga nauta son quasiment dins mei darriers inventats, n’i a un sustot ont la plaça dei plantas dins la mascariá dau racònte es evidenta : es Lei tres senhors dei Claparèdas. I tornarem puèi, mai lo païsatge de Mejanas lo Clap, au Nòrd de l’Uzège, i es per quicòm. Lei garrigas d’aquí son mai fornidas, mai drudas que lei de Nimes. Mai sauvatjas tanben. Ansin, la paraula que i podiá nàisser èra tota marcada per lo vesinatge deis arbres e dei bartàs e dei montanhas blavas pròchas. Tre la primièira pagina òm se n’avisa : saps, faiards, blacas, ginèsta, espinhas, euse... laissan lor marca sus lei noms dei tres senhors. E se tòrnan trobar au long de lor aventura ambé Laureta.

Pasmens me permetriái pas de parlar d’etnobotanica qu’aquò es lo domèni scientific de nòstra amiga Josiana Ubaud. A pròva quand es la vox populi d’un papet que pretend donar l’explica dau nom dau Quirm’zi lo roge, de son biais.

I a ben un de mei còntes ont lei bèstias e lei plantas an de noms interessants per lo debanament de l’istòria. Es La Serp volaira. Aquí nòstre Michèu (o Miquèu) l’Ardit es mandat per la Farfaneta, coquina fada dei garrigas, en cèrca de tres plantas : lo barbajòu (Joubarbe), sensat aparar son maset dau tròn, l’èrba dau vent (Pariétaire), que neteja sei flascos de perfum, e l’erba dei granolhas, aquela tirona ò tiron que malurosament envasiguèt nòstre vièlh lavador de la montanha.

Mai, encara un còp es dins lei títols que trobariái la preséncia dei plantas. Ansin : La Flor que vòla, La Revòlta dei pòrris de vinha, La Grana de pas ren tot nòu, Narcisson de l’auba, Tres flors d’ametlier, L’Olivièr de la libertat…

D’aquí marquère a la pagina « èrba » dau Tresaur un senhau per verificar lo terme occitan qu’aviái ausit dins mon adolescéncia en Gardonenca. Naturalament fasiá de temps que saviái que lei Franchimands èran estats capables de faire dau pissa liech (ben observat per meis avis) un « pisse en lit ». E que m’ère interessat a çò que Michel Foucaud, dins Les Mots et les choses, aviá nommat dins son arqueologia dau saber « la méthode des signatures ». La tornave trobar en desobrissent que « l’herbe à Robert », nòstreis ancians li disián « bec de grua » e a l’ophrys « èrba de l’abelha ». De segur en causa de lor semblança ambé quicòm mai.

Tot aquò me confortèt dins ma chifra de contaire, es a dire, d’una mena de vision poetica, metaforica sovent de çò que se disiá saber populari qu’èra tanben lo d’aqueu que raconta seis istòrias. E me sovène d’un polit moment dins lo temple de Diana, a la Fònt, ont lei drollets qu’avián escotat l’istòria de Farfaneta, trobèron entre lei pèiras vielhas aquela èrba dau vent (la pariétaire) e partiguèron totei ambé l’èrba pegada a lor camisa.

Òm pòt adonc retrobar dins un fum de libres e publicacions lo legendari dei plantas. De segur que càmbia d’un endrech a l’autre. Mai sovent es l’etimologia que pòt inspirar l’imaginacion. E aquí quand vese que la lamporda de mon enfança, laparassa, tira pèu, son nom ven dau grèc que vòu dire « je prends », comprene l’allusion de Neruda a l’universau. Mai, sustot, imagine çò que podiá donar de motivacions per crear un cònte ambé de pichòts… e de grands.

E puèi i a leis aubres. E pense a n’aqueu jorn ont me faguèron una « comanda », d’una istòria que se deviá passar au sègle XVIII e metre en scèna (d’abòrd que se poiriá jogar) L’olivier de la libertat a partir d’un sòmi d’un personatge istoric nimesenc.

Aquò me tòrna an una passa ont, en fasènt coneisse lo jardin de la Fònt en contar l’istòria deis estatuas, fasiam passar los enfants dins lo tòs d’un aubre bèl mai traucat. Saupeguère puèi qu’aquò èra una fasa d’iniciacion deis adolescents en Africa. Lo grand passatge, fin finala..

Es verai qu’aquí siam dins l’evocacion de çò que disem una civilizacion rurala. Mai crèse que lo contaire e lo pedagòg bastisseires de còntes tènon encara en mans lo poder de sauvar l’imaginari dins aquela societat de mecanica endormidoira.

6- CONTES E MITS Nos fau pas jogar sus lei mots. S’escriguère un jorn que topos (lo luòc) e etumos (lo

verai) son lei doas fònts ont s’abeura lo contaire per congrear lo logos (la paraula), aquò nos fai pas veire lo desparier dau cèonte e dau mite.

Per i veire clar ensagère de dessenhar una grasilha d’analisi dau mite ambe leis entresenhas trobadas dins ma documentacion : diccionari dei simbòls, òbras de J.P. Vernant, articles de revistas m’ajudèron. Lei ponchs comuns se veguèron, lei diferéncias tanben. Èra en fin dau sègle XX tornamai. A mai mon analisi fuguèsse pas qu’elementària me serviguèt un jorn ont una demanda un pauc curiosa dau cònsol d’una comuna pròcha de Nimes me pervenguèt. Voliá una mena de conferéncia-discutida sus « lei mites dau despartament de Gard »...

Amassère mon pauc de coneissenças en ensajar mon « metòde » ( ?) Adonc : Orizontalament : lo clar

- un mite es lo racònte d’un conflicte (mau / ben, negre / blanc) - es la mesa en memòria d’eveniments (istòria) e d’idèas (filosofia) - ditz una relacion au mond (locau / globau) - e marca una permanéncia (rite / comportament)

Verticalament : l’escur

- en bas : un « decòr » (lei 4 elements) - enaut : d’actors ò actants (dieus, eròis, òmes, bèstias ò mostres)

E, pron lèu, m’avisère que, l’istòria locala aviá ja mes en evidéncia dos « mites » : lo

bastiment dau « Pont dau Gard » e la « batèsta de la Costièra ». Crese que Mistral s’èra interessat au primier que d’alhors fuguèt ben modificat e

« literarizat » se pòde dire. Lo racònte mai simple partís d’una interpretacion faussa : la d’una esculpradura sus una arcada. En realitat un « phallus » pòrta-bonur roman. Que venguèt… la lèbre dau Pont dau Gard. Tot i èra : intervencion dau Diable, sa bauma (la de l’Aversier), lei dificultats de bastiment, l’ensag d’explica, e puèi l’usança. Amb dins aqueu conflict lo ròtle deis òmes (e dei femnas). E tot aquò balhèt La Lèbre dau Pont dau Gard.

L’interès màger èra la permanència dei comportaments umans dins çò que diriái lo rite de passatge , ambe lo jòc dau perilh (que ara es enebit) e l’interaccion de la jovença. Breu, aquí un mite vertadier.

L’autre es sovent plaçat en Crau, mai es evident que podiá foncionar sus la Costièra de Nimes en causa dau terrenc : a pèrda de vista, de còdols. La mitologia nos ditz qu’es Hephaïstos (Ercul) que menava un tropèu de buòus a Pirena e que foguèt atacat per de gigants ligurs. Es Zeus (Jupiter) qu’intervenguèt en fasent plòure de còdols. I son encara. De segur l’analisi fonciona. Mai la pròva dau mite la visquère ieu quand (benlèu dins leis annadas 50) tombère, a Nimes, davant la prefectura, dins una batesta entre vinhairons que manifestavan e CRS. E de qué i aviá de pertot sus l’avenguda de la gara ? De molons de còdols que lei païsans avián carrejats a banastas comolas.

Aquí per lei mites (n’i aviá d’autres) locaus trasmés a travers dau temps. Per quant ai mieunes ? Tòrne pensar ai contaralhas dei mamets de mon temps. Jamai

analisère « ma » Romeca. Verai que lei casas de ma grasilhas son comolas. Siam ben dins un mite eiretat. Çò que faguère ieu èra de i apondre de mostres, totei a cara dobla, negre / blanc : la Racamiaula, Carafòli, la Baragònha. E de segur ma Romequeta (negre e blanca !) que ne diguère aperabans.

Ont es la « mitologia personala » dins tot aquò ? Me sembla, en particular, quand pense ais autors de mai d’un racònte sus lo Pont dau Gard, que, forçadament, lo que conta una istòria quita pas de la trasformar. E maugrat qu’es quicòm que leis auditors mai joves aiman gaire aquel biais de faire.

Per ieu, m’es tanben arrivat de mesclar a mei creacions mei sovenenças d’istòria anciana, de geografia e de toponimia coma o disiái en mesclant topos e etumos.

7- LA RÉCEPCION DEI CÒNTES Lei còntes fuguèron difusats de tres biais, e pas solament per « lo dich e l’escrich »

coma se disiá au collòque de 20079. Es a dire : per l’escrich, per la paraula, per la cançon. D’efièch, o diguère ja, son d’associacions : Vivre à Nîmes e MARPOC que

publiquèron primièr lei Còntes de la Placeta en 1982. Puèi en 1985 sortiguèron lei Còntes de la Planeta. E en 1989 Sornetas e cançonetas, per lo CDDP de Gard, en 1995 : Paraulas per una ciutat, ambé leis escolans de MJ Verny au licèu que – ürosament – s’apelava encara « Camarga ». En 1997 aquí lei Còntes de la Fònt, per la MARPOC. E en 2000, quatre còntes desseparats, per la Calandreta Aimat Serre.

En mai d’aquò i aguèt una contribucion a un vintenat de revistas en occitan sovent e de còps en bilenga de 1977 a 2004.

Mai se aquò èra indispensable sufiriá pas per « faire parlar lo país » en li fasent escotar sa lenga pròpria. E de segur, segon lo luòc e lo public, siágue soncament per tròç integrats ò d’a fons en òc. D’aquí que fau benlèu resumir un pauc l’experiéncia. Mai tanben dire en primier que, en 1995 aviái a ma disposicion 17 recuelhs de còntes (ò novèlas) per nenons, drollets, enfants, tot public en tot 167 dont 54 publicats. De qué foncionar.

Dève ara dire l’importància que prenguèt aquela accion mercé a l’òbra de l’amic H Gaillard, ex-adjonch au cònsol de Nimes Jourdan, que tornèt vitalizar la bibliotèca pedagogica de Gard. Non solament ajudèt a la difusion de mei primiers recuelhs mai engimbrèt de viradas de contaires, ieu primièr, dins leis escòlas. Puèi avèm creat « Les conteurs de la voile et de l’ancre » : J Gròs, Lisa Gròs, Lise Massip, Delfina Aguilera, sustot per l’organizacion dau « Le Clap conte et raconte » ont amb d’autrei contaires avem reçauput a Mejanas lo Clap de centenats d’escolans e lors ensenhaires per « faire bouillonner l’imaginaire » , escotar e crear de còntes e formar lei mestres e mestressas.

En 1990 avèm publicat en francés aqueu tèxt :

Au CLAP… avec la voile et l’ancre Sait-on, a-t-on oublié, que certains noms de lieux révèlent les origines les plus profondes ? Ainsi

en est-il du Clap, le mot le plus ancien de la langue d’oc pour désigner la pierre, la roche mère et sa dureté.

9 Lo dich e l'escrich, Lise Gros et Georges Peladan, IEO Gard, 2008Il s’agit des actes du colloque de juin 2007, consacré à la vie et à l’oeuvre de Georges Gros.

Parole venue, peut-être, des temps néolithiques, elle dit les mystères de la découverte et des rêves : grottes, falaises, gorges, œuvres de la nature, murailles, capitelles, mas, œuvres des hommes.

C’est en de tels lieux que les contes, depuis toujours, s’enracinent. Sait-on, a-t-on oublié encore que ce terroir de Méjanes, c’est le plateau du regard vaste entre

monts et mers ! Moyenne terre d’oc d’où l’on voit trembler au loin l’Alpe et les Cévennes. Où, sous le grand soleil, soufflent les vents des quatre horizons ?

C’est en un tel lieu que les contes, depuis toujours, passent, s’arrêtent ou s’envolent… C’est pourquoi les Conteurs de la Voile et de l’Ancre ont choisi d’y rencontrer tous ceux, petits

ou grands, qui ont l’envie de se mettre à l’écoute aussi bien que de dire. Et de bâtir ensemble, à chacun sa pierre, de nouveaux édifices de vent et de roc, de joie et de mémoire.

Es ansin qu’avèm capitat, au travers deis enfants, de tocar lei « grands », parents ò

ensenhaires, pendent quauqueis annadas, a Nimes, dins un vintenat de quartiers, a l’escòla ò dins d’associacions.

E puèi, tanben, a espandir lei contacts dins de comunas d’alentorn. Enfin, sus d’intencions parièiras avem fach aquela mena d’accion dins « Contes dans

la ville » a l’Agora de Nimes (ostal e organisme de la Federacion deis Òbras Laïcas) ambé d’escolans dau departament ò de ben mai luènh...

En 1995, Me venguèt idèa de me revirar sus lo passat... Escriguère un tèxt de perpensament critic intitolat : « Publics ? »… Benlèu que seriá una mena de conclusion sus tot aquel agach d’un vièlh contaire de 87 ans sus aqueleis annadas ;

De tot biais la continuacion se faguèt tota sola : doas de mei filhas escriguèron en òc còntes e poesias e una dei doas assegurèt la seguida de contaira ; tres de mei felenas ensenhèron l’òc e una tanben cantèt lei trobadors.

Enfin mancariá pas d’oblidar que lo grop de musicaires de Pascal Marconato, Masc, difusèt pertot lei còntes – cançons que faguèrem ensems. Son eles que clavèron lo collòque dau “dich e escrich” en 2007, au Caire d’Art. E que realizèron, amb l’ajuda de Christian Liger Le Légendaire de Nîmes, a partir de mei tèxtes.

Me sembla que lo de « Publics ? » podriá balhar un vejaire util a lei que creson que lo cònte a encara drech a sa preséncia dins l’univers comercialo-culturau qu’es vengut lo nòstre. Adonc lo vaquí...

PUBLICS ? Lo temps dei « velhadas » es mòrt. Lei darrièiras que coneguèrem èran de partidas de

belòta per leis òmes ò de tricotatge per lei femnas. Se, a la pausa, un contava quicòm, èra, nòu còps per dètz, una istòria de cuòu e quitament pas que dins lo canton dei mascles.

Alara emplegar aquel mòt de « velhada » es solament verai per dire que lo monde que son aquí son pas encara al lièch ò que dormisson pas. Amai s’es capitat au contaire de rescontrar un parelh d’escotaires de l’atge quatren – ò cinquen – que començavan de picar dau nas en parpelejar.

Adonc es, a l’ora d’ara, pas de velhada que se tracha mai « d’espectacle » donat per « un » ... especialista fin finala.

Remarca : lo papet de Jakez Helias n’èra ja un. E se ditz que tanben utilizava de ficèlas per son one man show coma se ditz en francés. Coma d’escampar per dessús son espatla quauqua poussièira per faire petorlejar lo fuòc se quauque Cifèr mostrava sei banas ò sa coeta dins sa contaralha.

D’aquí que, se i a espectacle i a tanben public e pas un public mai, d’un còp a l’autre, de publics.

L’experiéncia d’aqueleis annadas me lei presente au travèrs dei sovenirs sota de colors mai ò mens agradivas. Aürosament, per nonanta dau cent son lei mai agradivas que mestrejan. Una pichòta classificacion, de còps marcada d’anecdòtas, es ben utila amai que simplificaira. Mai, dins lei cas malaisits, lo contaire pòt pensar a çò qu’arrivèt a un pintor de sa coneissença que, per lo premièr còp, presentava un tablèu a una seleccion de mòstra publica. Quauqu’un, davans el, que lo coneissiá pas, empleguèt lo terme de « pintura merdica » a prepaus d’un brun qu’aimava pas ! L’anonimat de l’autor l’avisèt dau perilh de voler un public. E per un contaire, de qu’es lo public lo mai marrit, è ?...

Lo non-public Arrivam a dos, après sopar, a 15 quilomètres de Nimes, dins lo vilatge de L... Bèla

sala, bèla bassina de sangria, pastissons faches amorosament per lei tres dònas que nos esperavan... E tornam a l’ostau una ora e mièja puèi... que degun es pas vengut. Informacion non facha ? Relacions illusòrias ? Match internacionau a la telè ?... Anatz saupre ? Un còp sus de detzenats es pas ren ?... Question pausada...

Lo sembla-public Es totjorn mesclat : lei qu’escotan, lei qu’aimarián d’escotar mai que ne son empachats

per d’autrei, lei que voudrián ben mai pòdon pas : an sòm, entendon pas, comprenon pas... Ansin a St. G... : un podium dau biais Johnny, clafit de micròs, de projòs... que ne’n

plòu, 200 personas, pichòts e adults. Lei mai pichòts corrisson de pertot e desplegan lei bonbonalhas vendudas per la caissa de l’associacion, sei maires lei charpan, sei paires badalhan e son geinats per lors caravatas. L’espectacle compta x numeròs compausats dei glòrias localas : poètas ben braves, divàs a sei debutas, enfants deis escòlas que dison en còr

de « poesias » trocejadas, un animator barbut e desvariat, una pòrta que quita pas de se barrar que per se durbir... « E viva el cuente ! »

A B..., parents e escolans, fèsta mitat esportiva, mitat pasta de mastregar e... tresena

mitat, una ora de cònte. Aquò circula, dintra, sòrt, fai lo ressòrt, coma cantaviam pichòts. Una escotaira capita de faire calar dos o tres gandards qu’emmascan en lor disent que pòdon sortir qu’es pas barrat. De mametas escotan : an l’èr de se regalar, pecairetas... Lo director sembla tot atupit per l’espròva ; A G..., lei dròlles de l’escòla an montat una polida pèça sus lo cònte qu’avem inventat

ensems : musica, costumes e tot e tot. Estrambòrd sus la scèna a un mètre cinquanta en dessus dei tèstas. Tres contaires que siam. E una dèca espectaclosa : un cònte tròp « literari » per faire plaser a la tòca pedagogicò-tematica.

Au fons, tres vinhairons, tot dau lòng, fan de pronostics sus la vendémia venènta e lei qualitats comparadas dei sulfates ò entre cabernet e syrah. Pecaires mai...

A Gn..., « velhada » occitana, en òc. 80 personas; Estrambòrd per lo desfilat dei

contaires d’aquí e d’alhors. Mai, au fons, lo « bar » es dubèrt. Lei cervesas se i escolan e lei comentadors dau balon ne fan mai ambé sei parladissas que lei bravei parlaires d’òc. A N... la primièira contaira a de pena per se faire ausir : la ninèia de davant piuteja

tant que lei mamets e tres ò quatre papets perduts capitan pas de comprene. D’autant que, au fons, es una paret de carton que dessepara la sala de contar e la sala de gostar dubèrta per tot lo quartier. Un pastís ! Lo segond contaire manda una bramadissa que calha d’esfrai tota la chorma, fai calar lei papagais e durbís la vesprada puèi tranquilleta. Acrobacia non prevista per la profession... A una Universitat Occitana d’Estiu, pendent la vesprada con-viviala, dos escotaires

s’estraçan en se butant lo coide, se parlan a l’aurelha (es un biais sortés de dire) fan la bèba ò la gaunha. Un es etnològ, l’autre sociològ. Lo primier proclama que n’a son confle dei còntes, lo segond qu’aima pas brica la literatura. Public que ven « per cortesia », saique. (Remarca : es pas ieu que contave...).

Quauqueis autrei cas, totei minoritaris, es verai. S’ameritan d’èstre senhalats ai

contaires novèus venguts. Lo contengut, la fòrma, l’environa, la votz... Todorov mòstra aquí la question dau parlar, dau lengatge dempuèi lei temps vièlhs : parlar per de qué ? Parlar a quau ? Parlar coma... Parlar « sec » coma a l’E.N.A. ò a Centrala... ò en politica... Parlar « florit » (tròpes e trobadors) ? Parlar « classic » ? Parlar « romantic »... gotic o argotc ? Ò benlèu segon lo luòc... calar, a l’espèra... E aquí per de qué pas pensar que la paraula de Mohamed es demorada dins la clòsca de quauqueis-uns :

« Es que vos dirai quau son leis òms que lei demònis leis inspiran ?... Son lei poetas, que leis

òmes desvariats lei seguisson a lor torn » (Sorata XXXVI – Versets 221-224).3..

Per faire pausa dins lo perpensament e demorar dins la saviesa dau pichòt pòble, aqui tres reprovèrbis (fabricats) :

1- Onte se manja, onte se beu, lo contaire fai pas son mèu 2- Lo contaire es un pesca-luna, demanda silenci es nuèch bruna

3- Òmes de tèsta, espepissaires, son a cent lègas dau contaire. Mai de publics, n’ia mai d’un, aürosament... Lo public vertadièr

- Primier - es evident - lei nenons de mairala, uèlhs redonds, atencion de tres minutas ò tres quarts d’ora, participaires fisics de tria e potonejaires permanents per mercejar.

- Segond : lei sceptics faus coma aquel pichòt Maugrebin de uèch ans que, quand se parla de romècas, quita pas de dire :« J’y crois pas » de tant que n’a la petòrga.

- Tres : totei lei que dison : « Encore, encore... T’en vas pas... Tu reviendras ? Qu’elles sont belles tes histoires ! (ou vos histoires). Moi quand j’étais petit y en avait une de Romeca dans mon puits... ». Lei que corrisson au travers de la cort : « Tu reviens : ah ! ». Lei qu’anóncian : « On en a fait un beau de conte... ! » Eca...eca...

- Quatre : lei que començan de trastejar entre « muthos » e « logos » : « Un conte sur le métier de mon père ? C’est pas possible : il est agent EDF... ». Escomesa e trionfle quand tornas per contar Lo paure beluga.

- Cinc : leis « adòs » (16 a 20 ans...) que descubrisson qu’un vielh jogaire de petanca, un buòu de bronze, una motò... pòdon èstre d’elements per un cònte... E qu’entendon pas pus au travers dei parets de son licèu lo chafaret dei trins e dei camions. Adòs sceptics ? Alara de qué fai a la bibliotèca, un que t’escotava d’un biais un pauc trufarèu ? E que cerca... tei libres ?

- Sièis : leis ensenhaires – sustot ensenhairas – apassionats quand comprenon que « dire lo país » es pas la formula que fau mai« faire parlar lo país », l’escotar, l’agachar per s’aliberar la clòsca e la durbir ais asuèlhs vertadièrs.

- Sèt : la recompensa : un Nadau a St. C. : cent cincanta jogaire de lotò dau club taurin qu’espèran un cambajon ò la banasta garnida. A la pausa, un imagina de faire contar (micrò sioplet) Lo Nadau dei quatre crocodils (francés, òc, italian)... Estrambòrd generau, non previst: tot lo mond lei coneis que son penjats a la comuna e quau s’embronquèt pas sus lors imatges clavelats au sòu ? La mascariá fai recepta... Mai, fin finala, de qu’es un public « avertit » ? Conivéncia ? Convivéncia ? E quand ton perruquièr – òme aculturat, es verai – te demanda ton tèxt de Nadau

d’Intifada10, que lo cas de Judàs lo tafura, de qué pòs demandar de melhor ? Pensas pas pus ai dobtes, ai quauqueis auvaris dau mestièr. Oblidas leis òbras remirablas dei pensaires e deis especialistas que quitèron pas de t’ajudar luenchas o pròchas coma Joan Maria Auziàs ò Joan Maria Marconot...

Siás pas pus que çò que siás : un òme d’aicí qu’ensagèt de parlar au mond d’aicí, e tanben d’un pauc mai luenh. D’abòrd qu’un vèspre, una pichòta braveta d’una escòla parisenca te demandèt : « Vous allez raconter avec l’accent ? » E que li diguères : « De que vòs : es lo mieune... »

10 Conte publicat dins Practicas, revista pedagogica dels Obradors occitans, n° 13-14, Montpelhièr, 1988. Lo reprodusissèm a la fin d’aquel dialòg.

E enfin, « per avançar », coma escriguèt Renat Merle11 : Un primier còp, en Cevenas, dins lo canton mamets / papets, un te vèn : « Mai de qu’es aquò “l’occitan” que parlatz ? Seriá pas nòstre “patois” ? ». Alara, solemne, tiras de ta pòcha ton quasernet jaune e legisses lei definicions dau mòt

« patois » dins lei diccionaris dempuèi 1864 fins a 1988... E lo public sap, enfin, de qu’es lo mesprés... E fan veire lor colèra.

Enfin, cimèu de capitada, totjorn en Cevenas a Ch... : « Perqué contariatz en francés, aicí tot lo mond comprend l’occitan ! »

Pasmens pòdi pas acabar aquel inventari sus la recepcion dei còntes, sens mencionar çò que pertoquèt lo mai lo vièlh pedagòg Freinet que fuguère : aquel recuelh d’un trentenat de realizacions de còntes per d’enfants e de joines, de 1977 a 1995. E tornar dire lo bonaür qu’agueriam, tu, Maria Joana, e ieu per lei « produccions » literàrias e artisticas deis escolans dau licèu de Camarga per Paraulas per una ciutat.

E ara, tant pièg benlèu, tornarai citar un passatge de Fedre de Platon, a prepaus de la legenda d’Oritia raubada per Borea, dieu de l’aura :

Fedre : « Mai, per Zeus, explica-te, Socrate, sus aquela faula. Creses, tu, que siága vertadièira ?

Socrate : « S’ère, coma lei poetas, un maucresent, seriái pas un fantasierós, puèi, en saberut, dirái qu’es estada raubada per un vent boreal en bas dins lei ròcs pròches, dau temps que jogava amb Farmacea, e d’aquí que, deis escasenças memas de sa mòrt nasquèt la legenda de son raubament per Borea.

Per quant a ieu, m’estime tanben que d’explicas d’aquela mena, Fedre, son agradivas, mai li fau tròp d’engèni, tròp d’espepissatges, e òm i tròva ges de benaürança ».

(En març de 1995).

11 René Merle : Culture occitane, per avançar, Éditions sociales, 1977.

Georges Gros – Bibliographie ROMANS Lo batèu de pèira, Ed. A tots, Institut d’Estudis Occitans, 1984. Ieu, Bancel, oficièr d’Emperi. (Traduction française d’Aimat Serre), Ed. MARPOC/IEO30, 1989. CONTES Contes de la Placeta e dau Cors Nòu, Ed. MARPOC / Vivre à Nîmes, 1982. Sornetas e cançonetas, Nîmes, CDDP-CRDP de Montpellier, 1989. Contes de la Planeta e dau Planàs, Ed. Romec, Nîmes, 1985. Contes de la Fònt de Nimes, Ed. MARPOC, coll. Mar e Mont, 1997. Lo pichòt trin, Ed. Calandreta Nimesenca. Michèu l’Ardit en avion, Ed. Calandreta Nimesenca. L’enfant bravonet, Ed. Calandreta Nimesenca. La paura Chacha, E.d Calandreta Nimesenca. NOUVELLES Paraulas per una ciutat, Lycée Camargue, 1995. Ai bèus jorns, Ed. MARPOC, coll. Mar e mont, 2006. CHANSONS 27 chansons pour le groupe MASC (CD Légendaire du pays de Nîmes) 02/ 1990 20 chansons pour Delphine Aguiléra CHRONIQUES Cronicas occitanas de l’hebdomadaire Sud 1977 / 78 Contribution aux revues : Jorn, La Faraça, Amiras, Practicas, Lenga e país d’Òc, l’Encrier, Mar e Mont, Pen Club, Occitans ! TRADUCTIONS OCCITANES L’embarras de la foire de Beaucaire (avec JM Marconot), Ed. Lacour, 1993. SCENARIO Lo chuc de la pèira, Vidéo de Claude Queyrel, 1983.

PEDAGOGIE Celestin Freinet, pedagòg d’Occitania, Ed Viure a l’escòla, 1979. Le conte et l’enseignement de l’occitan Ed Repères INRP, n° 53, 1979. Paraulas-fònts, paraulas-mascas, Actes de l’Université Occitane d’Eté MARPOC, 1986. ESSAIS Nîmes hier / demain. Avec JM Marconot, Ed. Lacour, 1990. La Placette, nombril du mond, Ed. Lacour, 1998. Figures nîmoises dans les contes. Avec JM Marconot, Ed. RIRESC, 2001. RADIOS Radio France Nîmes Les cinq minutes d’occitan (Radio Horizon)

Nadau de 87

Èra a Jerusalem, lo 25 de decembre de 1987, dins un barri de paures, en dessota lo Mont deis Oliviers. La carrièra èra plena de fumada que fasiá plorar leis uèlhs e còire la gòrja. De peiras ne tombava de pertot. Ailai, au caireforc, una rega de policiers darrier sei bloquiers de plastica. Òm entendiá pas que d'espets, de ploraments e de cridadissas. Lo joine palestinian se teniá, lei braç crosats, sota lo pòrge d'una botiga qu'aviá baissat son ridèu de fèrre. Badava pas. Mandava pas cap de calhaus. A un moment un pichòt tropèu de femnas e d'enfantons que se tenián lo mocador davant la boca prenguèron son vam pèr traversar a corsa. Lei drollets badavan en se quichant contra lei raubas dei maires. Es aquí qu'una granada tot enfumada venguèt tombar au bèu mitan de la tropelada. D'un saut foguèt sus ela lo jovent. Lo temps de se baissar, l'agantèt e la remandèt d'ont èra venguda, vèrs la polícia. Aquò foguèt pas mai pèr leis òmes armats : avián cargat lo masque. Furiós, bombiguèron pèr agantar lo dròlle que corrissiá ja en fasent de zigazagas. D'un còp, una camioneta prenguèt còp sec lo viratge dau caireforc. Lei frens miaulèron. Lo menaire cridèt au joine, en arab : "Escala ! Escala !" L'autre sautèt sus lo platèu, au bèu mitan d'una cargason de cordatges de tota mena. Lo còr en tifa-tafa, vesiá, pèr lo fenestron de la gabina, pas que lo darrier de la tèsta de son sauvaire. Çò que l'espantèt fuguèt la pichòta calòta que portava. "Un jusieu", se pensèt. Rotlèron un moment. S'arrestèron au fons d'una cort, davant lo talhier de l'òme. Se vesiá qu'èra un fabricaire de còrdas. Lo temps de garar lo carri, s'entendeguèt gingolar lei sirènas. De policiers picavan au portau. L'òme de la calòta, un pichòt maigrostèl amb una barbeta grisa, dubriguèt. Leis autres dintrèron, tot mesfisants, lo det sus lo clavelet de sei mitralhetas : "Cercam un terrorista que s'es escapat. N'i a que dison que s'es escondut dins lo quartier." -"Podètz cercar dins l'ostal", faguèt l'omenet. Au bot d'un moment, un diguèt : "De que volètz que fague aquí ? Anem, fau contunhar". S'enanèron. -" Pòdes sortir", faguèt lo maigrostel, plantat davant la camioneta. De dessota dei paquets de còrdas, lo joine palestinian s'auborèt. L'autre, dau portau, li fasiá signe que la rota èra liura. En passant davant el, lo jove lo regardèt dins leis uèlhs : -"Granmercé, fraire." L'autre aucèt l'espatla. Lo dròlle s'enanava. D'un còp, tornèt vers lo cordier : - "Ton nom ? Coma es ?" E l'autre, amb un risolet un pauc trist, respondeguèt: - "Judàs." Èra a Jerusalem, lo 25 de decembre de 1987, dins un barri de paures, en dessota lo Mont deis Oliviers

Lo 24 de decembre de 1987