: miguel núñez pradel - proeib andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/cartilla...

61

Upload: others

Post on 20-Aug-2020

4 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura
Page 2: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura
Page 3: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura

Consejo Educativo del Pueblo YuracaréPresidente: Miguel Núñez PradelChimoré - Cochabamba

FUNPROEIB AndesFundación para la Educacion en Contextos de Multilingüismo y PluriculturalidadCalle Nestor Morales Nº 947, entre Aniceto Arce y Ramon Rivero Edificio Jade 2ºpiso.Telefonos 4530037 y 4530038Email: [email protected]

Proyecto: Curso taller de lectura y escritura yuracare, primera versión 2011.Coordinador de proyecto: Vidal Arratia Torrez

Autores: Estudiantes del 1º Curso taller de lectura y escritura yurújareDocentes del curso: Raymundo Chavez Orozco - Bertha Noe,

Guillermo Orozco Gutierres - Mercy Noe ChavezGeronimo Ballivian Orosco

Edición: Mercy Noe ChavezDiagramación: Roxana M. Arnez Z.

Dulatu anuta ana tateremtë tadyërërë tuwa tabúybu YuyújareyNuestro trabajo en lectura y escritura YuracaréPrimera edición, octubre de 2011Cantidad: 500 ejemplares

La reproducción total o parcial de este documento esta permitida, siempre que se cite lafuente y se haga conocer a los autores y a la FUNPROEIB Andes.

Deposito Legal: 2-1-2544-11

Impreso en Talleres Gráficos “Kipus” Telfs.: 4731074 - 4582716, CochabambaPrinted in Bolivia

Page 4: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura
Page 5: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura
Page 6: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura

Presentación

Desde la gestión 2009 la Fundación para la Educaciónen Contextos de Multilingüismo y Pluriculturalidad(FUNPROEIB Andes) conjuntamente el Consejo EducativoYurakaré (CEPY) nos hemos propuesto revitalizar la lenguay la cultura Yurakaré, para este cometido hemos realizadovarias actividades conjuntas, entre las que se destacan:Fortalecimiento de la gestión educativa y Estudiosociolingüístico del pueblo Yurakaré. Producto de estostrabajos contamos con el reconocimiento del CEPYintegrante del Consejo Educativo de Pueblos Originarios(CEPOS) y; con el documento sistematizado de estudiosociolingüístico y la producción de materiales educativos. Enla presente gestión continuamos con las actividades derevitalización lingüística y cultural mediante el trabajo encomunidades yurakarés. Investigación de saberes yconocimientos para la construcción del currículodiversificado local en una comunidad representativa.Finalmente, se ha llevado a cabo un curso intensivo enlectura y escritura Yurakaré.

El proyecto de escritura y lectura Yurakaré se desarrollócon jóvenes varones y mujeres, que habitan en eldepartamento del Beni, Cochabamba y Santa Cruz.Producto de este curso se ha editado el presente material.Los contenidos de esta cartilla permiten valorar laimportancia, fortalecimiento, estructura gramatical yaprendizaje de la lengua Yurakaré. Las actividades

5

Page 7: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura

contenidas tienen la finalidad de motivar a los mismosyurakarés a fortalecer su lengua.

Estamos seguros que este material producido por losmismos originarios será empleado en varios espacioseducativos y sociales. Con este aporte cumplimos con lademanda del pueblo originario Yurakaré, el mandato de laConstitución Política del Estado y la Ley de EducaciónAvelino Siñani y Elizardo Perez (ASEP) para concretizar laoficialización de las lenguas originarias en diferentesespacios. Por este hecho, creemos que es un aporte a lalucha de los pueblos originarios por recuperar y fortalecer sulengua.

Vidal Arratia Torrez

Coordinador del Proyecto

6

Page 8: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura

Anuta sawatatuja dulatu ana leetebe

latisha teremtëtebe

Lëtta: Tuwa yurujaretu tabuybu yij-yita .................. 9(Importancia de la lengua Yuracare)Maylejbëshëw: Raymundo Chavez Orozco

Pastora Bertha Noe Melgar

Lëshie: Libabantu tabuybu .................................. 17(Fortalezcamos nuestra lengua)Kaylejbëshë: Guillermo Orozco Gutierrez

Liwi: Anuta teremtëtë tabuybu.............................. 29(Estructura gramatical de la lengua)Maylejbëshëw: Geronimo Ballivian Orosco

Mecy Noe Chavez

Lëpsha: Ateremtëntubëla tabuybu ...................... 43(Sigamos escribiendo la lengua)

7

Page 9: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura

8

Page 10: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura

9

Page 11: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura
Page 12: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura

Dyajuta yurújare

Luu pëpëja apumijtiya ashoja shendyeti, Abashtiwjaashilajtiwya. Achuta dyajujtiya shinama pëpëshamaw(Ever L, Antezana Choa)

Dyaju lëtta irishkila

Titataja malaja lëtëmëchi, latija miija lëtta irishki, kamalatasibëchi, irishkija shutaja dula asibë mul-luy. Ati irishkinñujaujajti tásibë. Taaptaw wiwiwti tasibëy, mamëtajti. Penchitutütüti wëshoja bobo latiji.(Nelsi Chavez Noe)

11

Yurújare Ateremtë

Page 13: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura

Tarakkaye Seperre madyuju

Ayindye tütü lëttujuta lëtta tarakkaye, latisha amala lëttaseperre, latija ashkutaya ¿amashim tichoo? kutaya. Achoojakuyaja ashkuta yitay tiare, seperreja abëssënintu lubujlulakutaya. Nijta, malama nish mibëjtanti kuta.

Josué Noza Maldonado

Kuybaluwmantu

Mëylechaya tëpshë dyajutilaIdala ideche chama, Ichata yupa, nish ichata otto chajti.¿Tëpshëchi?

Olver Morales

12

Yurújare Awinani

R. Ishita

Page 14: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura

Tappëshamaw mawinani

Shinama tejteshamawja ottojtiwya kani kükktati puyni,ottoya liwsha duchejtiwya ayma latisha maoshewo littayaemmetina ewejtiwya mapalajsa, maoshewo lomlishtachiachaya emmeja suritacha kutaya. Mampëlë eweyamapalajsa enënëya, mankulati machata cheya balijtiwyamajukkulëchi sawatanishtaya.

Cludina Parada H.

Tibisiw Tisibëybëshëw

Nuebettitutu tibisiwtina tasibëy, titataja buyta tisibëy,latisha timemeja yee buyta lacha, latisha tiyee, tipii latishalimeyew tipaanñu.

Titata kankukush sawata emme bëbë chajti. Timemejaanënë, atëptë, ajuyja chajti lacha. Tipaawja mankukkushkubëssëjtiw koma. Sëë tinkukkush abëssëjti lacha. Achatijtitibisiwtina.

Norvil Orosco Noe

Tadula

Malbawja yitajtiw ewetew madulawti, Latiw madulayaewejtiw shinama tappëshamaw masibë, matajtaya machítulabëmëwti, kummë bëbëya mashübüjtajtiw yankala shopshola.

Norma Guzmán Zelada.

13

Yurújare Ateremtë

Page 15: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura

14

Yurújare Awinani

Madulajtiw ewetew sipew aele atoonñula

Sipew maelew matajtaya malapujtiw mato, latisha bëmëwmapuya manrepujtiw latiji shópshola. Lati manrepuyaewejtiw masibbë, kusuti mapalajsa.

Norma Guzmán Zelada

Anuta dulajtiw laweta

Marral dulajtiw laweta; Liwsha tajtaya lëtta metru marrakatchala, latisha emejmesh amujumuj kürüs sëlëya ëwwëjtiwamuju asúelala. Mansati laweta ati matutujtiw latiji ñowwowyarrutebeniw. Ati yitajti lacha ñowwo küshküwti karinadulishtaya.

Agustin Urbano

Page 16: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura

Tadula

Shinama tappëshamawja dulajtiw pojore tomochi, marra,shinoroshishi, kuta. Tajtajtiw kummë kattchala latishaasuelala ëwwëjtiw amujumujuy, Mansati lati winanijtiwkuyjatala, yitajti lacha tëptëtebey. Atila ashtajti sëë, nishlitalashetachaya tappéshamaw madula.

Eufronio Orosco Parada

15

Yurújare Ateremtë

Page 17: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura

TADULA

Dulajtiw tajju kusuti molteru kummë urupisila, kandulajtiwlacha abana, ati matutujtiw shinama arrush, shil-li latishañowwo, palanta kuta machatatebbeni.

Norvil Orosco Noe

16

Yurújare Awinani

Page 18: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura

17

Page 19: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura
Page 20: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura

libabantu tabuybu

Fortalezcamos nuestra lengua Yuracare

19

Yurújare Ateremtë

Page 21: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura

Teremtëntu Tabuybula tëpshëjtibë:

Teremtëntu amashkuta kuybaliwmatu ana buybula

“querer” “poder” “saber” “éxito”

Anuta teremtëw sewebontaw, seweshojaw buybu

Tijusu.- Liwsha tijusu emejmsh kónsono leey, tindrërërëchaniti tibuybu achaya nish pëlecha. Tijusu lacha tibisiwmayleniti ëshë emejmetíla tabuybu.

Emejmesh kuymalumajbëshëla.- Tijusu emejmesh tëyleteremtëy, leey chaniti tibuybu, achaya mandyujuni lachatibisiw.

Tëj-tëylenaja.- Tishilë tëylénaja eméjmesh amashkutateremtëjtíwtila tibuybu átila kuj-kundyetey, malayamandyujustínaja tibisiw achaya maylecha lacha amashkutateremtëjtiwtila tabuybu. Pënchimash iseweya mandyujushtilacha tinñu, achaya mayle leew, teremtëw chachaw lachasewashkuta.

Litishudyedye timbëjbëshë.- Lij- lishudyeynaja tëyletilatibuybu, lachamatijsha maj-mapëlë lishudyeshti tibisiw maylemandyërërë manbëya manmuy.’

Anajajtiw sewebontow seweshojaw teremtëjbëshëwmamakkata

Eufronio Orosco Parada, Norma Guzmán Zelada,Miguel Ángel Maldonado, Nelsi Chávez Noe, Josué NozaMaldonado, Claudina Parada Herbas, Norvil Orosco Noe,Ever Antezana Chao, Olver Morales, Eliodoro OroscoNoe, Florinda Parada Herbas.

20

Yurújare Awinani

Page 22: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura

SAMU SHUYASHÁTINA

➠ El tigre y el tatú

Shuyashaja adyindye winaniya bëj-bëmë puynila. Látishasamuja kalawsheja ashkutaya. Tiare ¿ëshë adyindyewinanimchi? kutaya. Nish mëyle mëë eshë adyindye winanítila.

Mímdyujuni, tilëj- tilëdeche tishilë al-la daraj-darandaray.Tëj - benebenesh imbëtemri, kutaya.

Askutaja kuraj- kurata malaja yupaya asibëy shuyasha.

1.- Yokkoshe, Shuyashaja kanshiwaya samu.2.- Kanlele, Samuja kanleleya shuyasha, kanshiwati.

Kaylejbëshë: Guillermo Orozco G.

➠ Bëbëtijti tishilë dujñë kusuti nijta

Tishilë tuwa, nish lëdojo tayle bëbëtijtinaja dujnë,tappëshamawja lëjlështati dyomojtoya bëbënijtiw shínamadujnë matometela, baliya madechaya tolombew, yutuchew,luuw, ushaushaw, maboboya mamalajtiw masibëchi, naanijtajtitila mabobojbëshë shinama, tishilë tuwa mabontotu,nish taylë kayashitijtinaja tometela, tappëshamaw madulala.

Miguel Ángel Maldonado - Comunidad San Pablo

21

Yurújare Ateremtë

Page 23: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura

Tishilë nish taylenaja shinama tappëshamaw limaylejtiti,lëmmuy mabobojbëjtila (rifle) bobotijtinaja bëshëë dujnë, átilanish litalashetaya ibaa, amumi naa tappëshamawlimayletijbëshë.

Ever Antezana Chao - Comunidad Soltera

Titataja tindyujujti amashkuta imbëtëjtiwtila shínamatappëshamaw. Lëjlishtati dyomojtaya machewetetinabaijtiwya lëtëmëchi, üj amujchi bëbënijtiwya dujnë.

Mamunta, matomete, tul-lë ayma kabalijtiwya, matometelabobojtiwya wenche, wejshe, shuiye kuta. Nish malabannajtiyatappëshamaw tul-lë, ayma kuta, Bobojtiw lacha samu rinchu,olosoya kamalajtiwya apëlë masibëchi. Latisha yeeja abbawitati kannënëya kundyete kanchayajtiya.

Norvil Orosco Noe - Comunidad Monte Verde

22

Yurújare Awinani

Page 24: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura

➠ Bëbëtijti tishilë petche shinamashkuta

Shínama tappëshamáwja baliya kudawachi, loskochikusuti adyumachi, limantomóchiw, mawerretëwlamatometewla kayashiw chajtiw shimama petche.

Norma Guzmán Zelada - Comunidad Santa Lucia

Shinama, nijtajtiya idojdolë kuyjata, bëbëjtiw petchemachatatebeni, tishilë tua nish tayle kushitijtinaja petchetométela, lëmmuy kuyjatajtila kajuyjatijtinaja petche, peshetaaptawja boboya bendejtiw tishilë. Bendeya mijtiw matacha.Nish shinamashinaja tishilë.

Claudina Parada Herbas - Comunidad Tres Islas

➠ Shínama tadeleti

Shinama tappëshamawja emejmesh iyepejtiw deletilëtëmëybëshë, mádojo mubintati ensejtiw deletilëtëmëybëshë, mëmëlë ensejtiw punënë madecheti,bayatchi látisha motchopumita yitajti mabawtaw mubintawti,ërëjoja apëlëja yitajti ushurítebey.

Agustin Urbano - San Antonio

Yitajti lacha Kutchipëlë, mannessewti yeew inñumawti,latisha kopaybo ensewtiw masoboto mubintati,lachamatijsha tishilë nish enesetijtinaja deleti lëtëmëybëshë.Lëmmuy karai deleti ensetijtinaja.

Eufronio Orosco P. - Comunidad Monte Verde

Turiñe manyupati madojoy korrela bobojtiw shinama,tappëshamaw, sewenñu weweshiwti malapupujtiw lachalátila.

Florinda Parada H. - Comunidad Tres Islas

Tappëshamaw madeletija lëtëmëybëshëjtijajti shinamaanajajtiw peshew mamakkata, bayatchi, Chimore, kutchipëlëchajapana, mëmëlë, kuta. Amumi ana tütü tisibëla

23

Yurújare Ateremtë

Page 25: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura

tishilëtijsha. Lachamatijsha nish lëdojo tayle dulatijtinajataladecheti deleti, tuwa.

Josué Noza Maldonado - Comunidad San Benito

➠ Maputijti tishilë shinashkuta kummëw masaaw

Shinama tappëshamawja pajujtiw kummëw masaaw.Baliya mabëbëjtiw lëtëmëchi, madechecheya mamalayamasibëchi machejtiw, Nish matajtajtiw kummëw, lëmmuymaborotow, maydandaw chajtiw mapushtaya masaaw, isiriwchiyoshtow pichintiriw, kuta.

Roselda Maldonado Suarez - Comunidad San Pablo

Ñuñu, mawiwiya masibëchi madyomojcheya maysejtiwyashinama tappëshamaw. Al-la nish maladechejtiya shinama.

Olver Morales V. - Comunidad San Antonio

Shinama tappëshamawja mapujtiw kochenaw, uruppawmasaaw, machatatebeniw. Tishilë nish tayle maputijtinajakummëw masaaw. Apëpëtijsha kummë maydandajtiwshinama masaaw mapushtaya.

Eliodoro Orosco Noe - Comunidad Monte Verde

24

Yurújare Awinani

Anuta dulajtiw deleti sorretebe

Sapaya ulë (Huayabohi) apëlë sijoya mannessejtiwtutumay.Shupëpëwta madechetiWishë apëlë lomlaya, shëshëshëti ensejtiw lëttatutumanñu.Olver Morales V. - Comunidad San Benito

Page 26: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura

➠ Amashinaja tasibë matata tishilë

Shinama nish amtiw tibisiw tishilë bëjbëmëwnaja, shutashuta malánaja tasibë matata. Tammuy sawatatijti achayashutaya emejmecha, achaya nish talabannacha neynetabëshëë, taya.

Nelsi Chavez Noe - Comunidad Trinidadcito

➠ Tishilë

Shima tappëshamawja lishudyeshtaya madulajtiw yarru,sisëjtiw bombo, iritu, ashilaw chajtiw, mashojaw shendyewtimajulukku chajtiw. Tishilë nish achuta taylénaja. Iritutijshanish tayle lipupatu chitijtinaja. Shinama tasibëja nish idojdolëmatata tishilëshkuta amumi bëshëë katütütunaja tásibëmatatay. Katütütu lacha taele, katütü lacha bëti kubëssëtijtisekoma (pelota). Tasibëja nish sipe aele. Atta béshëëladulatijtinaja tasibë. Karai adulala dulatijtinaja.

➠ Biyísta “Látigo”

Shinama tappëshamawja majulutajtiw mañu tëjñu yijñukuta. Matëjtëy, mabanay achaya nish ayrachaw mutaya.Majulukkujtiwya sisiru atoola,nisk achantaya tëmbi atookankaya. Laweta oshpe dulaya mansati, mabiyisajtiwyamammuy masewew, achaya konsono winanichaw mutaya.Al-la tappëshamaw mabontowja imejmesh tüm winanijtiwyashinama.

25

Yurújare Ateremtë

Page 27: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura

1.-Ëshë majulukkujtiw shimana mammuy mañu.- Achayanish ayrachaw mutaya.

2.-Amakkay mabiyisajtiw.- Laweta dulaya, lati mansatimammuy mabiyisajtiwya

Achuta mambëya imejmesh tüm winani mambéjtiwyamañu shinama tappëshamaw.

➠ Amashkuta kuymalumam mëë tappëshamaw

achuta mandyujujtiwtila shinama masewew

Shinama tappëshamawja nish baliwtijsha leetebechiemejmesh mandyujujtiw mañu, mabontow mashojaw kuta.Sewebontow, seweshojaw nish limuyajtiw matatawmammew shinama. Matataw mabachewti, neyneta nishdyajumash lë malaya dulajti yankala bëshëë. Matatawmutütüjtiwya mayaru nish lëtti muysejtiwya shinamasewebontow, nish ënnëtësh mandyërërë chajtiwya lacha.Nish ayraw, dujnë petche bëbëw sawataw, chajtiwyalacha.Bëchuta mandyujujtiw matatawse lachuta dulajtiwshinama sewebontow. Lachuta imbëtëwti, yijñu matatawja,mawjajtiwya maweshini, achaya pënchimash kawinanichatashoja taya. Nish konsono dulawti bëshëë majulukku,mabiyisaw chajtiwya.

Átila kuybaluwmatu tua yij- yitash madyujujtiw shinamatappëshamaw másewew. Tishilë nish achajtinaja, tatatawlimuyumatu ayratu, chatijtinaja tishilë, nish tayle sawatatu,dujnë bëbëtu, petche nish tayle kayashitu chatijtinaja tishlëtuwa.

Anuta kuybaliwmaw mammuy sewebontow seweshojawkuta.

26

Yurújare Awinani

Page 28: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura

Lëpsha sewebontuw mádyuju

Tütüwya shinama lëpsha sebontow, lëtta puyni matatawmayseshtawti mayaru, lëpshawchaj baliwya lëtëmëchi dujnëbëbënishtawtila, yijnñu matatwja mawjaya ati sewebontowayraw kusuti nish ayraw chamawtila, achaya pënchimashtashojaw muwinanichaw tawtila, kaj baliwja madechewyatolombew. Mankushiwja liwiwja bobowya lëtta lëtta tolombe.Lëjtajtija nish boboya lëttamash. Achamaja wilitaya asibëchi,nish bejtawti setaja kamlaya pitchij tibba. Benebeneshkayashija kansiaja dujuja amalaya yosse asibëchi.Lëtëmëjsha wilitawja kuytewya tëpshë bobotila, latijaashmutaya, wenche kayashi, lachamatijsha nish tintuwimala. Latisha atatawja bëbënintuchi wenche kutawjakabaliwya yosse. Nentaya nachimash malaja tuwilabakutawya. Baliwja dechewya pitchij tibba sulaylewla dujutatütüti. Wilitawja masibëchi biyisawya latiji benebenesh atisewebonto manshiwatila. Shunñewtisha mabiyisajtiwshinama tappëshamaw mabontow.

Kaylejbëshë: Geronimo Ballivian

Atila tuwaja tishilë kuybaliwmatu naa shinamatappëshamawja emejmesh mandyujujtiw mabontawmashojaw, maylejti lacha ama kuynanishtatila mashoja

27

Yurújare Ateremtë

Pënchimash ibontoya tijusu konsono mandyujunitilacha, achaya emejmesh kuybalimaw, emejmeshwinaniw chachaw lacha. Tijusu lacha mandyujunitiamshkuta winaniw mandyuju, chajtiwtila shínamatappëshamaw mañu. Achaya maylecha lacha.

Eufronio Orosco P.

Page 29: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura

pënchi. Latiwja kambébëjtiw abba. Nish yitajti ashiuwawti.Shojtotutijsha yitajti yokkoshejbëshë dyajuti.

Anuta kuybaliwmatu tammuy.

Eufronio Orosco Parada, Norma Guzmán Zelada,Miguel Ángel Maldonado, Nelsi Chávez Noe, Josué NozaMaldonado, Claudina Parada Herbas, Norvil Orosco Noe,Ever Antezana Chao, Olver Morales, Eliodoro OroscoNoe, Florinda Parada Herbas.

28

Yurújare Awinani

Page 30: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura

29

Page 31: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura
Page 32: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura

Ana teremtëla tajusu pandyujuntuti ñuñujulë achayapaylecha amashkuta teremtetijtitila tabuybu, tateremtëja nishatta buybushi, nish castellanushi, tayleya ibaa lacha amajabatatila liwsha makkataja kusuti betila tamdyerërëse.

Buybu.- Bëmë buybu madechecheya tandyerërëyadulatijti, atta buybu, achuta dulati emejmesh ajayajtitadyerërëta. Lachuta teremtëja emejmesh kürüsh malaya ibalacha.

Atila tuwaja ujantu tishilë buybu

Gramática.- Dyajujti amashkuta teremtëtijtitila tabuybu,bëmë buybula. Dyaju lacha kürüs terentëtijti nkusuti nijta

Anuta teremtëtijti buybu limiye malajbëshëla, atikalimakkataw castellanula prefijo, naa liwsha malajbëshëimakkata sufijo, latisha amashkuta ibatabé teremtëntutiamumi buybu.

Tabuybu kateremtëtijti bëj- bëmë buybula.

Pëmchimash ememjmesh tayleshta amashkuta talibakateremteshtatutila tabuybu Yurujare.

Kaylejbëshë: Mercy Noe Ch.

31

Yurújare Ateremtë

Page 33: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura

Timeme kayle ajuyjajbëshë

Timemeja emj-emej kayle kalinama ajuyjajti, nishkalapënimash malya kuyjatála mamútajti bëmë petche.Nijtajtitisha petche kajanchejti, kayle kankama chajti sijtakajuyjashtaya. Latija tindyujujti shinama yitajbëshë. Sëëja maj-mapakka tëyle timemele. Ajuyjata kasetaya malajti timemeajuyjanishtaya. Titataja nish kayle ajuyjajti Lémmuy Kalapëniajuyjajti. Nish kacheti petche adyojla kalamakka chajti petche.

Kaylejbëshë: Geronimo Ballivian

Terentëntu bëmë buybu latisha ujantu amashkuta

teremtëtëtila

1.-Timemeja emejmesh ajuykkajti-Mi madre era una buena pescadora

2.-Sëëja maj- mapakkaka tëylë timemela-Yo aprendí mucho de mi madre

3.-Ajuyjata setaya malajti timeme ajuyjanishtaya-Mi madre agarraba su anzuelo e iba a pescar

4.-Latija nish kalápeni ajuykkajti-Ella era muy pacienciosa para la pesca

5.- Titata kalápëni ajuykajti-Mi padre no era paciencioso

32

Yurújare Awinani

Page 34: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura

Bëjtatu tabuybu, nish atta buybushi, nijtajti peshe buybucastellanula

Ujantuchi ama buybuja malajtitila limiye

Ti – meme tindyuju sëë (mí)

Mi – tanti tandyuju mëë (tu)

A – tata tandyuju ati (su de él)

Pa – sibë tandyju paa (ustedes)

Ma – lewle tandyuju latiw (ellos)

Teremtëntuchi achaya bëjtantu mabëbëntu attimaw buybuw

Timeme kubinta atanti Pa-chata oytoto

Atataja dula sibbë Ti-dyama kudyummë

Pachataja shujushu Ta-pojore dula

Mipii dula norpe A-tomete bëbë

Malewleja pisijta Mi-yoyoto kadandaw

Titataja kajuyjani pasuji Ma-oshewo kamalaw

Kateremëntu bëmë buybu, buybu limiye malajbeshëtina

Timakkata Tamakkata

Mimakkata Pamakkata

Amakkata Mamakkata

Sawatantu

1.- Paa pasibëja wayle wayle

2.- Malewlewja bëj-bëmëw

3.- Paa pappë pojto tuwë

4.- Timémeja isesese lajlaja

5.- Tëtëjbëshëja tankukkutabë dulati

6.- Shinkishinki tipojore atul-u

7.- Atiba luuja rük rük malaja lidele shopshomujuy

8.- Atejteja mala

33

Yurújare Ateremtë

Page 35: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura

Ujantu amashkuta teremtetabë buybu liwsha

malajbëshëla

Sawatantu

Tapija mabobo bëmë petchew

Achee boboshi

Sibbë –chi Batatu tasibechi numma

Kukkulë –jsha Amala kukkulëjsha

Luu –nñu Tipiija mii luunñu

Chajmu –shi Tipaa bëjta bëshëë chajmushi

Ñowwo –nñu Ñunujuma ñowwonñu

Anuta teremtëtijti buybu

Ánaja katutu lëtta bëtila tandyërërëse, latisha tëpshëdyajututila látila

Imakkata castellanuy (sujeto y predicado)

Abubajtiw Kummëw

34

Yurújare Awinani

Bobo

Cazar

w anaja tandyuju tishilë (marca de plural)

shta anaja tandyuju pënchimash boboshtatila

Shi ana buybula nish taylë bobo kusuti nish bobotila

nta ana buybula dyajutijti kusu boboniti

Petche “ pez”

Sewwe “Niño”

w Bëmëw (Plural)

shi (parece pez)

nñu Ñuñujulë (Marca de diminutivos)

Kukkulë “Chaco” Chi (Marca al lugar donde se va dirigir)

Adyuma “Rio” jsha (marca de lugar de donde se procede)

Page 36: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura

Ujantu

Buybu makkata kamaljbëshë

Sujeto Predicado

1.- Shúdyulë pojore 1.- Kalapeshe tejte

2.- Shudyulë sibbë 2.- Tëchikka kummë

3.- Titiba chajmu 3.- Sëjsë petche

4.- Matata chajmu 4.- Ñuñujulë sewenñu

5.- Shüjshüshi tálipa 5.- Danda kukkulë

Anaja katütü lëtta buybu bëti dulatijtise (acción)

Dulajbëshë

Timeme mala Tipaaja ajuyja

Dulantu molteru Mala tichoo ajukkulëchi

Madula yaru Titiba chajmuja mache talipaw

Tochoo tiya dulsi Tipaa mala lëtéméchi

Sewweja awewe Aymë tineshu

Anuta munirintu tabisiw

Talëjlë Buen día

Tashunshata Buenas tardes (al medio día)

Taelelëtë Buenas tardes (después de medio día)

Tashëwíshta Buenas tardes (antes de la noche)

Tashëwë Buenas noches (por la noche)

Inyepetantu

Timakkataja Sandra-Mi nombre es Sandra

¿Tëpshë mëë mi makkataw?-¿Cual es tu nombre?

35

Yurújare Ateremtë

Page 37: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura

¿Tëpshë ati amkkata?-Cual es su nombre de el/de ella

Ati amakkatawja-Su nombre de el/de ella es

¿Amajshabëshëm mëë?-¿De dónde eres tú?

Komunidadshabëshëy sëë-Yo soy de la comunidad

¿Amajsha amalam?-¿De dónde vienes?

Amalay tisibëmatataysha-Vengo de mi comunidad

Amakkay batamse-Cuando te vas

Kuyténtu tábisi tëpshëy sawatátila

¿Tëpshë dulam?-¿Qué haces?

Sawatay-Estoy trabajando

¿Tëpshëj sawata dulam?-¿Qué trabajo hace?

¿Amchi batam wiwi ?-¿Dónde vas hermano?

¿Amchi batam bibi ?-¿Dónde vas hermana?

¿Amma chentu tata?-¿Comeremos papá?

¿Amma chentu meme?-¿Comeremos mamá?

36

Yurújare Awinani

Page 38: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura

TANDYËTERENTU

37

Yurújare Ateremtë

Norvil: Miguel Ángel ¿tëpshë dulashtam ana nummay?Miguel Ángel: Winaninishti plasachi ¿Anchi batam mëëNorvil?Norvil: Sëëja bati tasibéchi, ujanishti küttajbëshë ¿Tëpshëdulashtam mëë?.Miguel Ángel: Mubëssështi bannala bëshë (futbolín.)

Agustin: Amakki batapchi pasibëshiOlver: Numajsha batatu tasibëchiAgustin: Amájshija wiwishtapchipasibëchiOlver: Nish tëyle.

Josué: Amajsha amalamchi chee Ever: Amalay tisibë matatajsha Josue: ¿Amchi batamchi?Ever: Ajuyjanishtibë ¿meja?Josué: Tijukkulëchi bati lacha

Page 39: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura

Tishilë ujantu, ami massëtëya, ashinojomashtatutila.

Ujantuchi

Timemeja, emejmesh ajuyjajti.

Teremtëya buybu kapëjtantu naa ilawla tambëjbeshë (,)

Lanajsha tajusu, tayle ottontuti tabuybu.

Ujama midyamanñu bibi, tëta timeme

Titejteja duche ayma, dyululashtatila pettche

Shëi tibache tipii, achittuchi

Chittama, ati, tomochi, che

Titata mala kuyjatala

1.-Titataja mala, kuyjatala.Mi papá, fue a pescar.

2.-Titata ajuyjanija, müta lëtta pasuji.Mi papá fue a pescar, saco un bentón.

3.-Tibisitina balituja, maputu arrush.Mi hermano y yo, fuimos a cosechar arroz.

4. Batinnajala sëë leetebechi.Estoy listo para ir a la escuela.

38

Yurújare Awinani

Page 40: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura

Kukkulëbay

1.- Tarrakkayebay ijukkulëjtiw shinama pëpëshamaw. - En tiempo de peta los antiguos hacían chaco.

2.- Tuwa maleletu latikkay ijukkulëtijtínaja lacha.-Nosotros los nietos chaqueamos también en ese tiempo.

3.- Ijukkulëya manñessetijti, arrush, shil-li latisha ñowwo.-Chaqueamos, sembramos arroz, maíz y yuca.

Buybutebe

39

Yurújare Ateremtë

Yurújare Abreviatura Castellano Abreviatura

Adulata D. Verbo V.

Ñuñujulëjbëshë Ñ. Diminutivo D.

Bëtila tandyërërë B.T. Sujeto Suj.

Bëshëë B. Objeto Obj.

Bëtila dyajutase B.D Predicado Pred.

Page 41: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura

Sewebontow masawata

Sëë tëylenaja

1. Timakkata Norvil

2. Shünnüshi dula titata

3. Chajmunñu lidele oshewoy Suj. D V Obj.

4. Tipaa mala lëtëmëchi “mala” verbo ir “-chi” destinoPr. Pers. V.

1.- Tisibëja ñuñujulënñuSuj. Pred.

Prefijo “Ti”Pron 1ra pers. “nñu” diminutivo

2.- Amalay kukkulëjshaV

Prefijo “-sha” procedencia

3.- Tipiija dula pojorenñu

“dula” verbo hacer

1.- Timemeja pisho ñowwonñuPrn.P. V D

“pisho” verbor pelar (yuca plátano etc.)

2.- Isunaja duya titata

“duya” verbo picar (raya, mosquito etc.)

1.- Tipii ajuyjaniPrn. Suj. V.

2.- Shudulë pojorePred. Suj.

40

Yurújare Awinani

Page 42: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura

Dulantu tasawata

Talëjlë tata. ¿Amchibatam tishilë? Atataja kuyajaashkuta, tishilë ajuyjanintumëëtina tibonto. Latchi balititimimemeja matutushtaarrush.Latijsha wiwiti, sijtamütati tanñeñechaya chupijsijta. Lati cheya shinojtoyabaliya sawatantu tapalantamujuchi. Latisha tapalnatawmatupuwti, matajtaya kamankayantu karai amalati, latitalicheti puntu tachata bannajbëshë tasibë atebeni. Achayanish talabannacha tachata dyummëbay.

Tamemeja tandulajti onno

Tamemeja tandulajti onno,lëtëmëchi abibëkka baliyatawshiti ilawlaya, tapusawerecheya chetijti taono,abibëkka cheya yossewinanitijti dujnë bëbështaya.Achuta mawinaniya wilitatijtidujnë boboya.

Eufronio Orosco Parada, Norma Guzmán Zelada,Miguel Ángel Maldonado, Nelsi Chávez Noe, Josué NozaMaldonado, Claudina Parada Herbas, Norvil Orosco Noe,Ever Antezana Chao, Olver Morales, Eliodoro OroscoNoe, Florinda Parada Herbas.

41

Yurújare Ateremtë

Page 43: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura
Page 44: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura

43

Page 45: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura
Page 46: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura

TANIRITA

✏ Sawatantu

- Katerentëchan tabuybula buybu kassëjbësha

Talëjlë:

Tashëwështa:

Tashështa:

Bëjtantu:

Numajsha bëjtantu:

- Teremtëchan tabuybula ana buybu kassëjbëshëla

Talëjlë Tashëwishta

1. 1.

2. 2.

3. 3.

Táshëwë

1.

2.

3.

✏ Tabisiw tasibëybëshëw

- Kateremtëcham tabuybula kassejbëshë- Traduzca de la lengua Yuracaré al castellano

Pëpë: Téjte:

45

Yurújare Ateremtë

Page 47: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura

Chee: Ñeme:

Wëshi shúnñe: Wëshi shéndye:

Méme: Táta:

- Teremtëcham bëmë buybu tabuybula

Escribe oraciones en la lengua Yuracare con otras palabrasque no existen arriba (relacionados con la familia).

1.- Tipëpë

2.- Titata

3.- Ticheetina

4.- Titejteja

5.- Tiwëshi shunñeja

6.- Titata timemetina

7.- Timemeja

8.- Tiweshija

9.- Bëjtay tíñeme

10.- Pëpënaja

46

Yurújare Awinani

Page 48: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura

Sietetti buybu

LAS VOCALES

✏ Analabuybula terentëtijtii bëmë buybu

✏ Teremtëntu Buybu, Buybu Dulajbëshéwla

- Terémtecham búybu, búybu dulajbëshëwla, bëtila kassëseelépchimash a, e, i, o, u, ë, ü

“Aymë” “Anchi”

“Ewe” “Ense”

“Ishita” “Imta”

“Oshpe” “Otto”

“Ulu” “Ujta”

“Ërë” “Ëmmu”

“Üj” “Üye”

47

Yurújare Ateremtë

A

AymaFuego

E

EnñeSábalo

O

OshewoOlla

Ë

ËretoCangrejo

U

“Upishi”Pato

Ü

ÜrriLagarto

I

Ilissi - Pasto

Page 49: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura

✏ Buybu Yurujarey

Palabras en Yuracare con:

“Abanta” Gajo o rama (de un árbol)“Abula” Su flor (del árbol)“Áshta” Dijo “Assétte” Robó“Atëbbë” Sangrar “Arójo” Roncar“Adójla” Por tierra “Atájta” Hachear“Ámchi” ¿Dónde? “Amti” Cuanto“Aunti” Su nariz “Ashaa” Arriba

- Kateremtëcham tabuybu atta buybula

Traduzca al castellano las oraciones que están escritas acontinuación

Adójla amala tipii=

Ayma duche titejte=

✏ Buybu Yurújarey ana buybu dulajbéshëla

Palabras en Yuracare con:

“Ense” Beber, tomar algún liquido“Eta” Cansarse“Este” Bebida “Eshkere” Lorito“Elechi” Abajo “Ewe” Barrer

-Kateremtëcham Castellanula buybu cassëjbëshë

Traduzca las palabras de la lengua Yuracaré al castellano

Timemeja ense yarru =

Eweja büsüjta achichi =

Elechi mala titjete =

Eta tineshu =

48

Yurújare Awinani

E

Enñe - Sábalo

A

Ayma - Fuego

Page 50: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura

✏ Buybu Yurújarey ana buybu dulajbéshëla

Palabras en Yuracare con:

“Ëëwta” “Ëlu”“Ënnëylë” “Ër딓Ërëjo” “Ëshë = ¿ ?“Ëshëta” “Ëshshë” “Ërro”

Kateremtëcham Castellanula buybu cassëjbëshë

Traduzca las frases de la lengua Yuracaré al castellano

Ëshshë adojoy mala ërëto = Encima del la piedra paso elcangrejo

Ujama wipi =

Ëshshë mëta ati ërëto =

✏ Buybu Yurújarey

Buybu Yurújarey ana buybu dulajbéshëla

Palabras en Yuracare con:

“Ibáta” Montón “Ijukkata” Mirar“Ibóle” Engrosar “Imi” Hambrear“Ipupu” Recoger “Ietata” Cansador

“Ibísa” Despreciar “Ilawla” Descansar

“Imuju” Hondo “Ishete” Jochi calucha“Inelchi”Adentro “Ídu” Asar en ceniza

Kateremtëcham Castellanula buybu cassëjbëshë

Traduzca las frases de la lengua Yuracaré al castellano

Ibáta tiñowo =

Ilawla tichoo =

Ishita kamala tiyijñu =

49

Yurújare Ateremtë

“Ë”

Ëreto - Cangrejo

I

Ilissi - Pasto

Page 51: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura

✏ Buybu Yurújarey ana buybu dulajbéshëla

Palabras en Yuracare con:

“Oytoto” Sabroso, lindo

“Osto” Ropa de corocho

“Olosso” Pelar sacar el cuero

“Otche” Hacer salir “Otto” Salió “Otte” Sí

“Oshebo” Desportillar “Óllo” Bagre “Ojlipa” Perdiz

Kateremtëcham Castellanula buybu cassëjbëshë

Traduzca las frases de la lengua Yuracaré al castellano

Oytoto chata bibi =

Osoto kamala titata =

Oloso tolombe titata =

✏ Buybu Yurújarey ana buybu dulajbéshëla

Palabras en Yuracare con:

“Uipi” Miel de abeja

“Ushta” Hace tiempo

“Uja” Cuidar, mirar

“Ululche” Peto “Ushuja” Luciérnaga

“Ulu” Renacuaja “Ushata” Adelante

“Unti” Nariz “Uppu” Cesta de pachiuba

Kateremtëcham Castellanula buybu cassëjbëshë

Traduzca las frases de la lengua Yuracaré al castellano

Ululcheja duya adalay =

Ujama wipi=

Ushta mala Carmen=

50

Yurújare Awinani

U

Upishi - Pato

O

Oshewo - Olla

Page 52: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura

Palabras en Yuracare con:

“Üj” Allá

“Üye” Maúri

“Ürri” Lagarto

Kateremtëcham Castellanula buybu cassëjbëshë

Traduzca las frases de la lengua Yuracaré al castellano

Üj machi mala luu =

Üyeja ishushta shopshomujuy =

✏ Anajajtiw bëmëw buybuw, anawla teremtëtijti

bëmë buybu tabuybu Yurujarey

- Alfabeto de la Lengua Yuracare

Aa Bb CHch Dd DYdy Ee Ëë I

a bi chi di dyi e ë i

Jj k k Ll Mm Nn Ññ Oo Pp

ji Kk li mi ni ñi o pi

Rr Ss SHsh Tt Uu Üü Ww Yy

ri si shi ti u ü wi yi

- Alfabeto de la lengua castellana

A B C CH D E F G

H I J K L LL M N

Ñ O P Q R S T U

V W X Y Z

51

Yurújare Ateremtë

Ü

Ürri - Lagarto

Page 53: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura

Ejercicios con el alfabeto

Kateremtëcham tabuybula buybu kassëjbëshëla

Forme palabras en la lengua Yuracare con las palabrassiguientes:

a b ch

d dy e

ë i j

k l m

n ñ o

p r s

sh t u

ü w y

SILABAS: Conjuncion de silabas

52

Yurújare Awinani

a e ë i o u übe be bë bi bo bu bücha che ché chi cho chu chüda de di do du düdya dye dyë dyi dyo dyu dyüja je jë ji jo ju jüka ki ko ku küla le lë li lo lu lüma me më mi mo mu müna ne në ni no nu nüña ñe ñë ñi ño ñu ñüpa pe pé pi po pu püra re rë ri ro ru rüsa se së si so su süsha she shë shi sho shu shüta te të ti to tu tüwa we wë wi wo wu wüya ye yë yi yo yu yü

Page 54: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura

Ejercicio con las silabas

✏ Katerentëcham tabuybula buybu kasëjbëshëla

- Escribe palabras en la lengua Yuracaré con las siguientespalabras

Silabas en Yuracaré

Dya Dye Dyë Dyi Dyo Dyu Dyü

Wa We Wë Wi Wo Wu Wü

Sha She Shë Shi Sho Shu Shü

Dya Wa Sha

Dye We She

Dyë Wë Shë

Dyi Wi Shi

Dyo Wo Sho

Dyu Wu Shu

Dyü Wü Shü

Dya Wa Sha

Dye We She

Dyë Wë Shë

Dyi Wi Shi

Dyo Wo Sho

Dyu Wu Shu

Dyü Wü Shü

53

Yurújare Ateremtë

Page 55: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura

✏ Teremtëcham buybu, ana tabuybu kateremtëtetila

ajani

Forme palabras en la lengua Yuracare con las silabas queestán escritas más abajo

Dya Dye Dyë Dyi Dyo Dyu Dyü

Dyalála = Piraña

Teremtëcham buybu ana buybúwla, látisha Küshkücham

lëtta dyalála

Escribamos frases con estas silabas y luego dibuja unapiraña

Tidyámaja müta lëtta dyalála dyummëtisha

Tidyamaja adyindye shëi

Teremtëcham buybu ana buybula

Dya Dye

Dyi Dyo Dyu

Kateremtëcham tabuybula ana buybu kassejbëshëla

Escribe Oraciones en la lengua Yuracaré con las siguientespalabras

Dyi

Dye

54

Yurújare Awinani

Dibujemos una piaraña

Page 56: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura

Wa We Wë Wi Wo Wü

Wátili = Bufeo

Majüshkücham lëshïe Watiliw

Watiliwja tütüw lana tadyumay

Los bufeos viven en nuestro rio

Kukta amaljtiw wil-lëjsha

De lejos se ven cuando vienen

✏ Kateremtëcham tabuybula buybu látisha

katermtëcha lacha Castellanula

Escribe palabras en nuestra lengua y traduzca al castellano

“Wátili” Bufeo “Wenche” Anta “Wësho” Agula

“Wita” Llegó “Woro” Garsa “Wuw” Colgado

Kateremtëcham kastellanula tabuybu buybu kassëjbëshëla

Watíla bëjtatu amalati =

Wenche bobo tidyama shëi =

Wësho apushija shüjshü bol-loshi chajti =

Wisu apëlëja milëjlëtajti =

Woro lissë sammay =

Wuw daja pojore =

55

Yurújare Ateremtë

Dibujemos dos bufeos

Page 57: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura

ya ye yë yi yo yu yü

Yawiwi abuba= Flor de patujú

Yawiwi abubaja liwilëy imujta tabanderashkutaLa flor de patujú tiene tres colores como nuestra bandera

✏ Katerentëcham liwi amujtajchaj yawiwi abuba

tabuybula

Escribe en nustra lengua los tres colores de la flor del patujú

1.-

2.-

3.-

-Amtilëy imujta yawiwi abuba?

Cuantos colores tiene la flor del patujú

1.-

2.-

3.-

✏ Katermtëcham buybu tabuybula naa buybu

kassëjbëshëla

Escribe palabras en nuestra lengua con las siguientes palabras

Ya Yu Yi

Ye Yë Yo

56

Yurújare Awinani

Page 58: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura

al - el - ël - il - ol - ul

Ululche= Petos

Ululche dula asibë el-lelaEl peto hizo su tapa de barroIldaja bobo ululche asibëIlda destruyo la tapa del peto

✏ Kateremtëcham buybu tabuybula latisha

kastellanula kuta

Escribe palabras en nuestra lengua y tradúselo al castellano

1.-

2.-

3.-

4.-

5.-

6.-

7.-

8.-

9.-

10.-

✏ Kateremtëcham buybu tabuybula kastellanula

kuta

Escribe palabras en nuestra lengua y traduselo al castellano

ël ol

u al

57

Yurújare Ateremtë

Dibujemos un peto

Page 59: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura

✏ Kateremtëcham buybu tabuybula buybu

kassëjbëshëla

Escribe oraciones en nuestra lengua con las palabrasescritas mas abajo

Aluli

Elepchi

Ëlu

Ilissiw

Olosso

Ulu

Ululche

at – et – ët – it – ot - ut

✏ Karteremtëcham tabuybula buybu kassëjbëshëla

Escribe oraciones en nuetra lengua palabras con lassiguientes palabras

Atchi

Eta

Ëta

Otche

Utushi

Itete

Itulë

58

Yurújare Awinani

Page 60: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura

✏ Sawatantu achaya tabuybuja ijumatacha,

libabantu naa tappëshamaw dulajtiwti shinama

Trabajemos para que la lengua se fortalezca y recuperemoslos saberes y de los antepasados

- Shuj-shudyulëla tabuybu Yurujare

- Es muy muy hermoso nustra lengua yuracaré

59

Yurújare Ateremtë

Page 61: : Miguel Núñez Pradel - PROEIB Andesbvirtual.proeibandes.org/bvirtual/docs/Cartilla yuracare.pdf · 2012. 1. 30. · lectura y escritura Yurakaré. El proyecto de escritura y lectura

La presente edición se terminóde imprimir el mes de noviembre de 2011

en Talleres Gráficos “KIPUS”c. Hamiraya 127 • Telf./Fax.: 591- 4 - 4582716 / 4237448